Cele kształcenia

- cele narzucone systemom kształcenia doroslych z zewnątrz poprzez stanowione zazwyczaj centralnie wymagania o charakterze formalnym, odnoszące się głównie do poziomu określonych kwalifikacji zawodowych, decydujących o możliwościach objęcia wskazanych stanowisk pracy. Formalne wymagania polegają na konstruowaniu całych systemów różnych wartości świadectw,dyplomów, zaświadczeń mających rangę dokumentów państwowych.

Całość oddziaływań edukacyjnych jest kształcenie formalne

- drugi zbiór celów ksztalcenia dorosłych tworzą wszystkie te cele, które zmierzają do zaspokojenia potrzeb edukacyjnych ujawnianych spontanicznie przez samych dorosłych i które realizowane są w różnych formach ksztalcenia w pełni swobodnego, o charakterze pozaszkolnym, dla własnej przyjemności i satysfakcji ich uczestników, bez żadnych formalnych obdarowań.

Oddziaływanie celów drugiego zbioru to kształcenie nieformalne

Kształcenie formalne

Przyjmuje postać kształcenia stacjonarnego w szkołach dla dorosłych różnych rodzajów i szczebli, może być także realizowane poprzez studia zaoczne, zdalne formy kształcenia lub drogą samodzielnego zdobywania wiedzy niezbędnej do zdania określonego, państwowego egzaminu i uzyskania pożądanego świadectwa. Edukacja formalna zarówno prywatna jak i publiczna jest z reguły uzależniona od władz danego państwa lub regionu. System kształcenia podlegający Ministerstwu Oświaty. Kształcenie ujednolicone pod względem treści, form kształcenia (minimum programowe, dobór książek). Warunkiem przejścia na kolejny etap kształcenia jest uzyskanie dyplomu, świadectwa ukończenia niższego etapu. System kształcenia, który daje przez dokument normalną, konkretną wiedzę i możliwość przejścia na wyższy etap kształcenia.

Kształcenie nieformalne

Jest to każda działalność oświatowa organizowana poza ustalonym systemem formalnym, funkcjonująca samodzielnie bądź jako składnik szerszej działalności, zaplanowana dla określonych odbiorców i celów edukacyjnych. Ksztalcenie nieformalne realizowane jest głównie poprzez kursy, seminaria, odczyty, kluby dyskusyjne, koła oświatowe i różne formy samokształcenia na odległość.

Kształcenie incydentalne

Trwające przez całe życie, niezorganizowane i niesystemtyczny proces nabywania przez jednostkę wiadomości, sprawności, przekonań i postaw opartych na własnych, codziennych doświadczeniach oraz oddzialywań środowiska. Jest to rodzaj uczenia się przypadkowego, spontanicznego i epizodycznego.

Kształcenie i proces kształcenia wg. Okonia

Ksztalcenie jest zawsze niezależne od wyznaczanych mu celów i zadań, określonym ciągiem czynności osób w danym kształceniu uczestniczących. Ten ciąg czynności uklada się w uporządkowany zbiór, który nazywany jest procesem kształcenia. Poprzez proces kształcenia należy rozumieć uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń, obejmujący czynności nauczyciela i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz uwzględniający takie warunki i środki, które służą wywołaniu pożądanych zmianw uzcniach.

Składniki procesu kształcenia:

1. Działalność uczniów dorosłych (ich uczenie się)

2. Działalność nauczycieli (nauczanie)

3. Swoisty układ treści (program nauczania)

4. Kształt danego środowiska dydaktycznego (ogół warunków lokalowo-wyposażeniowych i czasowo-przestrzennych)

System

Zbiór oddzielnych elementów, oddziałujących na siebie tak aby mógł on, jako całość, osiągnąć określony cel, dla którego zostal stworzony. Jest to całość zorganizowana, odzwierciedla dynamiczne i wzajemne związki między różnymi częściami składowymi systemu.

Ogniwa procesu kształcenia

1. Uświadamianie uczniom i uświadamianie sobie przez nich potrzeby i celów nauczania – uczenia się.

2. Poglądowe i werbale opracowanie nowego materiału

3. Rozwiązywanie problemów oparte na nowym materiale, doprowadzające do opanowania pojęć i praw naukowych

4. Systematyzacja i utrwalenie wiedzy

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń opartych na poznanej przez uczniów wiedzy

6. Łączenie teorii z praktyką, czyli stosowanie nabytych umiejętności i wiadomości w nowych sytuacjach teoretycznych i praktycznych

7. Kontrola i samokontrola wraz z oceną osiągnięć uczniów

Siedem wyżej wymienionych ogniw opisuje uogólniony model procesu kształcenia, w każdym przypadku o jego ostatecznym kształcie decyduje przedmiot kształcenia, wiek i poziom wykształcenia uczniów, temat i cel konkretnych zajęć, metody kształcenia oraz warunki materialno-czasowe.

Elementy procesu kształcenia:

Zasady nauczania, metody

i formy kształcenia

cele

NAUCZYCIEL TREŚCI UCZEŃ kształcenia

Środowisko materialne procesu

Środki dydaktyczne

Zasady nauczania

To określone normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać naukowy pogląd na świat oraz wdrażąć do samokształcenia.

Zasady nauczania wg. Kupisiewicza

1. zasada poglądowości

2. zasada przystępności w nauczaniu

3. zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się

4. zasada systematyczności

5. zasada trwałości wiedzy uczniów

6. zasada operatywności wiedzy uczniów

7. zasada wiązania teorii z praktyką

+ do zasad Kupisiewicza należy dodać jeszcze następujące zasady ze względu na specyfikę kształcenia dorosłych

1. zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych – nawiązywanie do doświadczeń osób dorosłych w taku nauki, doświadczenia mogą być pozytywne (wartościowe dla procesu kształcenia) oraz negatywne (będące rezultatem deformacji informacji czy błędnego przyswajania umiejętności)

2. zasada indywidualizacji i zespołowości (kierowanie uwagi na indywidualne możliwości uczących się dorosłych)

3. zasada kształcenia umiejętności uczenia się (wdrażanie do samodzielnego zdobywania wiedzy, rozwijanie umiejętności uczenia się, poznawania i doskonalenia podstaw organizowania własnej pracy umysłowiej, doskonalenie technik uczenia się)

4. zasada ustawiczności kształcenia (wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się dorosłych. Praca oświatowa powinna mieć charakter demokratyczny i być dostępna dla wszystkich, uwzględniając indywidualne potrzeby.

Przebieg procesu ksztalcenia:

Prawidłowość przebiegu procesu kształcenia najlepiej sprawdza się poprzez stosowanie różnego rodzaju zabiegów kontrolnych takich jak:

Kontrola wstępna – określa stopień przegotowania uczniów do podjęcia danego procesu

Kontrola bieżąca – aktywizuje uczestników i ułatwia ewentualne korekty przebiegu nauczania – uczenia się

Kontrola końcowa – sprawdza stopień realizacji zaplanowanych celów

Kontrola dystansowa – za jej pomocą można ustalić ile z wiedzy przyjętej przez uczniów przeszło do ich tzw. pamięci trwałej.

Funkcje zabiegów kontrolnych:

1. kontrolna

2. aktywizująca

3. autokontrolna dla nauczycieli

4. wychowawcza

Metody kształcenia

Systematycznie i świadomie stosowane sposoby pracy nauczyciela, mające na celu efektywne przekazanie uczącym się wiadomości, wyrobienie w nich pożądanych poglądów i sprawności, rozwijanie ich zainteresowań i zdolności poznawczych a także wdrożenie ich do umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy.

Rodzaje metod i sposoby ich przekazywania:

1. metody podające - głównym zadaniem nauczyciela jest podawanie uczącym się wiadomości, a głównym zadaniem uczących się jest uważne przyswajanie tych wiadomości. Wykład, odczyt, prelekcja, opowiadanie, opis, pokaz,

2. metody poszukujące – aktywizacja ucznia, rola nauczyciela polega na silnym wspieraniu tej aktywności: pogadanka, dyskusja, konsultacje

3. metody działań praktycznych – metoda instruktażu, metody laboratoryjne tradycyjne i problemowe, zajęcia praktyczne

4. metody ekspresyjne – osiągniecie celów dydaktycznych poprzez wywołanie pożądanych stanów emocjonalnych osoby uczącej się i jej przeżyć, inscenizacja, metoda sytuacyjna, przypadku

Treści ksztalcenia

Uporządkowany zbiór widomości o zobiektywizowanym znaczeniu. Zbiór tych widomości powienien być tworzony z myślą o tym, czy i na ile służy on realizacji wyznaczonych uprzednio celów.

Koncepcje dobór treści kształcenia:

- encyklopedyzm – zasadniczym celem każdego procesu kształcenia powinno być przekazanie uczącym się jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.

- formalizm – treści kształcenia jako środek służący rozwijaniu zdolności i zainteresowań poznawczych i uszlachetnianie tych zainteresowań. Główne kryterium doboru przedmiotów powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu

- utylitaryzm dydaktyczny – istotnym czynnikiem w zakresie korelacji treści kształcenia wybranej grupy przedmiotów jest indywidualna i społeczna działalność ucznia. Przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego.

- egzamplaryzm- redukcja materiału nauczania, nauczanie „paradygmatyczne” układnanie materiału nauczania w sposób systematyczny a co ważniejsze w sposób ogniskowy, wzrocowy, tworząc swoiste punty węzłowe. Zasady egzemplarycznego układu treści polega na przekzywaniu uczniom wiedzy operowanej „eglemplarzami tematycznymi”

- strukturalizm funkcjonalny- treści każdego przedmiotu powinny być podzielone na elemnety podstawowe o trwałej wartości naukowej i ksztalcącej oraz elementy wtórne.

- koncepcja problemowo – kompleksowa – treści kształcenia zawodowego nie mogą być wyznaczane wyłącznie ze względu na potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiuów. Należy zrezygnować ze stosowanego układu treści nauczania informacyjno – systematycznego wprowadzając na jego miejsce układ problemowo – kompleksowy. Dzieki czemu można by uczyć poszczególnych problemów nie odrębnie lecz kompleksowo.

- teoria programowania dydaktycznego – jest próbą sformułowania odpowiedzi na pytanie czego uczyć a przede wszystkim jak uczyć w sposób optymalny.

- materializm funkcjonalny- podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe

Środki dydaktyczne

Zewnętrzne środki dydaktyczne są to obiekty wzięte wprost z rzeczywistości lub też różnego rodzaju zstępniki tych obiektów.ze względu na charakter komunikatów zatępniki te dzielimy na środki modelowe, audiowizualne, maszyny dydaktyczne. Do szczególnego rodzaju środkiem dydaktycznym jest żywe słowo nauczyciela, a także podręczniki i inne książki szkolne.

Autoedukacja

W pełni świadomy i kontrolowany proces zaspakajania potrzeb, realizowany głównie na drodze samokształcenia i smowychowania przez poszczególnych ludzi. Jest to proces zarówno samokształcenia jak i samowychowania, realizowany jednocześnie i równolegle. Jej podstawą jest orientacja jednostki na kształtowanie.

Samouctwo

Samorzutne i samodzielne, jednostronnym przyswajaniem przez podmiot określonych wiadomości i umiejętności. Cechuje się autorealizacją okazjonalnych i doraźnych potrzeb intelektualnych lub celów praktycznych.

Kształcenie innowacyjne

To ksztalcenie otwarte na różne nowości, nowatrostwo. To rodzaj kształcenia, który prowadzić będzie do zmian, odnowy, nowych struktur i nowych sformułowań dotychczasowych problemów a więc jest to kształcenie, które przeprowadza w swoim obrębie określone zminy ze względu przede wszystkim na dobro podmiotu – osoby uczącej się, z myślą o jej przyszłości.