Nieprawidłowy rozwój mowy i wady wymowy
Dzieci z nieprawidłowym rozwojem mowy można podzielić na grupy ze względu na ich cechy:
- mówienie z opóźnieniem, choć wymowa jest prawidłowa
- mowa w prawidłowym czasie, ale niepoprawna
- mowa opóźniona i nieprawidłowa
UWAGA: Jeżeli dziecko do 3-go roku życia mówi tylko proste, pojedyncze słowa (jego mowa się nie rozwija) to należy podejrzewać opóźnienie rozwoju mowy.
Objawy opóźnionego rozwoju mowy wg. H. Spionek
- późniejsze pojawienie się gaworzenia, pierwszych słów
- ubóstwo słownika (mała liczba rozumianych i używanych słów)
- późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych
- nieprawidłowa gramatyka
- przedłużony okres mowy charakterystyczny dla wcześniejszych okresów życia dziecka
Czynniki opóźnionego rozwoju mowy wg. A. Mitrinowicza
Wewnątrzpochodne (endogenne)- dziedziczność manifestująca się u rodzeństwa lub rodziców; wyraźniej występuje u chłopców i zazwyczaj jest dziedziczone po ojcu (wg. Eustisa przyczyną opóźnienia jest opóźnienie myelinizacji motorycznych i asocjacyjnych (kojarzeniowych) włókien nerwowych w układzie centralnym)
Zewnątrzpochodne (egzogenne)- choroby przebyte w pierwszym roku życia, które hamują rozwój ruchowy np. siadanie oraz czynniki środowiskowe tj. wychowanie wśród osób głuchych.
UWAGA: Podstawę prawidłowego rozwoju mowy jest słuch, ponieważ za pomocą słuchu dziecko uczy się mówić od otoczenia, kontroluje własną fonację i artykulację
| Okres życia | umiejętności |
|---|---|
| Pierwsze miesiące | Rozpoznanie głosu matki |
| Druga połowa pierwszego roku | Rozpoznaje dźwięk swojego imienia, zwraca głowę w kierunku dzwonka, budzi się pod wpływem głośnych dźwięków |
| 2 latek (jeśli ma jakieś deficyty słuchowe) | Jest roztargniony, nie spełnia poleceń, nie odwraca się na głos dzwonka, odpowiada na pytania po kilku powtórzeniach |
Dziecko niesłyszące- ostrość jego słuchu jest niewystarczająca do słyszenia mowy
- mowa nie rozwija się lub rozwija wadliwie
- jeśli mówiące dziecko traci słuch między 3-7 rokiem życia rozwój mowy zostaje zahamowany, artykulacja jest zniekształcona (zależnie od stopnia niesłyszenia) mowa staje się niewyraźna, niemelodyjna może też pojawić się wtórna niemota
Typy niedosłuchu
Przewodowa (przewód słuchowy, ucho zew; środkowe i płyny ucha wew.): gorzej odbierane SA głoski takie jak: a o u r p b m n
Percepcyjny (narząd Cortiego, nerw słuchowy): słabo słyszalne głoski szczelinowe i zwarto-szczelinowe ( bo wymagają precyzji w artykulacji, zacierają się wrażenia kinestet. i wzrokowe); wg. Styczek powstają charakterystyczne odchylenia tj. słyszalny oddech, słaba ruchomość narządów mowy, nosowanie otwarte, nadmierne natężenie głosu, szybka, monotonna mowa, mylenie samogłosek
TERAPIA: opieka lekarska i logopedyczna, procesie mowy ważna jest ostrość słuchu, percepcja słuchowa, słuch fonematyczny
SŁUCH FONEMATYCZNY- zdolność różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej; doskonalenie przychodzi z wiekiem w różnym tempie; objawia się trudnościami w czytaniu i pisaniu
ZABURZENIA FUNKCJI OŚRODKOWYCH- słyszą ale nie potrafią rozróżnić dźwięków
PROCES LATERALIZACJI
MOWA OPÓŹNIONA- ograniczony słownik, zniekształcenia fonetyczne, większość głosek zastępowana jest
przez „t” i „a”
| Do 5-6 lat | - może być ograniczony słownik spółgłosek miękkich, zmiana (k, g) w (t ,d), (ch) w (f), zmiany w trzech szeregach w (t, d), opuszczanie spółgłosek, przestawki głoskowe- metatezy np. ślimak- śmilak, opuszczanie głosek- elizje |
|---|
Czynniki wpływające na rozwój mowy:
Osoby leworęczne mają częściej problemy z wadami wymowy niż praworęczni, ale „zmieniane na praworęcznych” wpływa hamująco a rozwój dziecka bo powstaje dodatkowy ośrodek w lewej półkuli wtedy, chociaż pierwotny ośrodek mowy posiada w prawej; impulsy płynące z obu półkul zderzają się i robi się „bałagan”
U dzieci z upośledzeniem i opóźnieniem rozwoju umysłowego mowa nie rozwija się pomyślnie!
Gdy dziecko zaczyna mówić wzrasta jego inteligencja
Przebieg i rozwój rozwoju ruchowego
Czynniki emocjonalne np. dzieci porzucone
ZABURZENIA MOWY- rozwój mowy jest opóźniony oraz zakłócony lub w odpowiednim czasie ale zauważalne są odchylenia
KLASYFIKACJA WAD WYMOWY
1. zaburzenia od strony objawów: pod uwagę brana jest dźwiękowa postać wymowy i odnosząc do przyjętej normy fonetycznej; charakterystyka mowy w zakresie trzech szeregów oraz poszczególne głoski w różnych układach
- od strony przyczyn (etiologia) i mechanizmów (patogeneza) prowadzących do odstępstw: skąd pochodzą odstępstwa
ZABURZENIA OBWODOWE: przyczyna zaburzeń leży w obwodzie (w budowie aparatu artykulacyjnego np. krzywy zgryz)
ZABURZENIA OŚRODKOWE: przyczyny leżą w nieprawidłowej strukturze i funkcji układu nerwowego (ośrodki mowy w mózgu lub ośrodków czuciowych i nadawczych- ruchowych)
2. podział na sprawy
- organiczne np.. brak anatomicznych warunków do poprawnej wymowy spowodowane krzywym zgryzem
- czynnościowe wszystkie narządy SA zbudowane prawidłowo a wymowa odbiega od normy np. w skutek porażenia
3. Podział wg Styczek wg przyczyn:
* zewnątrzpochodnych dotyczy środowiska i jego negatywnemu wpływowi
* wewnątrzpochodnych :
- Uszkodzenie struktur korowych: alalia- brak rozwoju mowy, afazja- częściowa, całkowita utrata mowy lub nierozumienie jej, dyslalia- zaburzenia w rozwoju mowy
- uszkodzenia jąder podkorowych ośrodków i dróg nerwowych powodujących brak rozwoju mowy lub jej zaburzenia- anartria lub dysartria- zaburzenia wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających aparat mowy; obniżona sprawność mięśniowa, ograniczenie ruchów języka, warg, monotonia i cichość wypowiedzi
- upośledzenia umysłowe powodujące dylogię
- dysfemia- zaburzenia sfery emocjonalne powodujące wady mowy
- dysfazja- zaburzenia osobowości powodujące wady wymowy
- nieprawidłowości w budowie narządów powodujące dysglosję
DYSLALIA MOTORYCZNA- zaburzenia ruchowe spowodowane uszkodzeniami okolicy ruchowej, spowodowane brakiem czucia pozycji narządów mowy, brakuje dokładnej informacji z obwodu o tym co dzieje się w danej chwili z narządami mowy, mylenie głosek o podobnym brzmieniu, prawidłowo artykułuje ale ma problemy w przechodzeniu np. z sylaby w słowo; zaburzenia w płynności mowy, kolejności głosek w wyrazach. Terapia: pokazujemy wzrokowo jak ma mówić
DYSLALIA SŁUCHOWA- charakteryzuje się trudnościami w rozumieniu mowy, mylenie grup spółgłoskowych dźwięcznych z bezdźwięcznymi np. twardy -> tw.. (tzn. w zakresie słuchu fonematycznego), słaba pamięć słowna, trudności w różnicowaniu podobnych liter w czytaniu i pisaniu
4. Podział wg Kaczmarka- bierze pod uwagę przekazywany tekst, formę językową
a) zaburzenia treści dot. mogą procesu uogólniania i procesu i abstrakcji , logiki w budowanych tekstach ukierunkowania w myśleniu np. rozkojarzenia
b) zaburzenia języka obejmują przypadki braku mowy np. afazje
c) zaburzenia substancji występują w dwóch płaszczyznach
- suprasegmantalna- dotyczy akcentu, melodyjności i rytmu np. nosowanie, jąkanie, afonia- bezgłos, zaburzenia tempa mówienia, fonastenia- koordynacyjna niedomoga głosowa, zakłócenia procesu mutacji.
- segmentalna- np. dyslalia i dysortofonia