I Kształcenie polonistyczne (językowe i literackie) w przedszkolu na podstawie wybranego programu wychowania przedszkolnego.

Każdego dnia podczas zajęć nauczyciel powinien znaleźć czas na zapoznawanie dzieci z literaturą. Dzieci muszą mieć kontakt z pismem, mieć dostęp do książek lub czasopism dziecięcych. Nie znaczy to, że mają uczyć się czytać. Nie wydaje się właściwe wprowadzanie na tym etapie czytania liter tradycyjnymi metodami. Dzieci natomiast powinny być obeznane z pismem jako metodą przekazywania ważnych informacji.

Zakres edukacji	Treści edukacyjne	Rozwój wiedzy, umiejętności, dyspozycji i uczuć dzieci
Literatura dziecięca – wiedza i przeżycia	● Zapoznanie z książkami dla dzieci – słuchanie systematycznego czytania wybranej wspólnie bajki lub opowiadania. ● Ilustrowanie bajek czytanych przez nauczyciela, wykorzystanie pacynek. ●Organizowanie biblioteki i czytelni dzieciecej – porządkowanie książek, wypożyczanie ich.	●Wzbudzenie zainteresowania literaturą dziecięcą, rozwój fantazji i fascynacji światem wyobrażonym. ● Pogłębienie wiedzy o świecie. ●Uważne słuchanie i koncentracja. ● Reprezentacja treści poprzez rysunek.
Język jako sposób komunikacji między ludźmi	● Rozmowy o tym, co się zdarzyło w ciągu dnia, formułowanie własnych sądów, opisywanie zdarzeń, dzielenie się swoimi planami i marzeniami. ●Opisywanie historyjek obrazkowych.	●Używanie języka jako środka prawidłowej komunikacji, słuchanie i rozumienie wypowiedzi. ●Wypowiadanie się, rozwijanie ekspresji słownej. ●Umiejętność werbalizacji zdarzeń, uczuć i pomysłów.
Słowo i tekst jako wyraz ekspresji twórczej	● przedstawienia – krótkie role, wiersze i piosenki, zabawy w formie dramy i improwizacje. ●Układanie własnych historii, ilustrowanie ich ruchem lub plastycznie. ● Zabawy rozwijające twórcze myślenie (np. „co by było gdyby”).	●Używanie poprawnych pod względem logicznym i gramatycznym form wypowiedzi i prawidłowej artykulacji słów. ● Śmiałość i ekspresja własnych odczuć. ●Wyobraźnia i myślenie twórcze, rozwijanie pamięci.
Pismo jako sposób komunikowania i przekazywania myśli – przygotowanie do czytania	●Oswajanie się z pismem i rozpoznawanie napisanych znanych słów (np. imion, dni tygodnia, nazw sklepów, zwierząt, roślin) – elementy naturalnej nauki języka. ● Podpisywanie elementów wyposażenia sali i innych przedmiotów. ●Organizowanie zabaw tematycznych wymagających używania napisów (sklep, biuro). ● Zabawy w wysłuchiwanie rymów, wierszyków, zabawy „coś na literę”. ● Poznawanie liter alfabetu na życzenie dzieci, poznawanie „obcych” pism – szyfry, pismo obrazkowe.	● Zainteresowanie i zaciekawianie pismem jako środkiem komunikacji. ●Uwrażliwienie na brzmienie głosek, (analiza słuchowa). ●Umiejętność wyodrębniania znanej litery ze słowa (analiza wzrokowa). ●Umiejętność rozpoznawania wzrokowo znanych wyrazów łącznie z ich znaczeniem. Przygotowanie do pisania
Przygotowanie do pisania	●Wykonywanie ćwiczeń kształtujących sprawność grafomotoryczną (rysowanie po śladzie, kolorowanie, zabawy ruchowe, kreślenie w powietrzu znaków). ●Doskonalenie sprawności manualnej (wyklejanie, lepienie, wycinanie).	● Kształcenie sprawności i precyzji ręki oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej.

A to z innego programu:

Wspomaganie rozwoju mowy dzieci

− nauka układania zdań i budowania dłuższych wypowiedzi;

− doskonalenie mowy w zakresie poprawności artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalno-semantycznej oraz płynności

wypowiedzi;

− kształtowanie zdolności wypowiadania się w sposób zrozumiały dla innych oraz zwracania się wprost do rozmówcy;

− uczenie sprawnego porozumiewania się z otoczeniem za pomocą werbalnych i pozawerbalnych środków wyrazu;

− doskonalenie umiejętności opowiadania treści utworów literackich;

− zachęcanie do podejmowania prób tworzenia własnych opowiadań.

Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania

− doskonalenie percepcji słuchowej i wzrokowej;

− rozwijanie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej;

− nauka rozumienia informacji przedstawionych w formie symbolu oraz kodowania wybranych treści za pomocą

umownych znaków;

− rozbudzanie zainteresowania książką oraz czytaniem i pisaniem.

Mowa traktowana jest na równi z procesami poznawczymi. Na wspomaganie rozwoju mowy składa się uczenie dzieci prawidłowego artykułowania, wypowiadania się zdaniami, przyzwyczajanie do jasnego wyrażania własnych poglądów i umiejętności ustosunkowania się do cudzej wypowiedzi. Od procesu kształtowania prawidłowej mowy zależy prawidłowy rozwój dzieci.

Nauczyciel powinien dbać o to, by jego wychowankowie w toku świadomie organizowanych zabaw i ćwiczeń nabrali nawyku prawidłowej wymowy głosek, wysławiali się poprawnie pod względem gramatycznym i leksykalno-semantycznym.

Najmłodsze przedszkolaki mogą mieć trudności z wypowiadaniem niektórych dźwięków mowy, np. s, z, c, dz zamieniają

na ś, ź, ć, dź; głoskę r zastępują j, a potem l. Starsze dzieci powinny już twardo wymawiać s, z, c, dz., wśród

wymawianych głosek zacznie pojawiać się r. Starszaki kończące przedszkole artykułują głoski sz, ż, cz, dż i poprawnie wypowiadają głoski dźwięczne, utrwala się również prawidłowa wymowa r.

Bardzo ważne w edukacji przedszkolnej jest wypracowanie umiejętności budowania zdań. Wyrazy stosowane w wypowiedziach powinny być zgodne z kontekstem sytuacyjnym. Przedszkolaki poznają znaczenie słów w trakcie manipulowania przedmiotami, w kontakcie z literaturą, podczas zabaw dydaktycznych i badawczych oraz w różnych okolicznościowych sytuacjach.

Bogate słownictwo, umiejętność układania dłuższych wypowiedzi, rozumienie tekstów słownych, swobodne wypowiadanie myśli i wyrażanie własnych przeżyć i uczuć mają znaczenie w nawiązywaniu prawidłowych relacji w kontaktach społecznych, poznawaniu i rozumieniu świata przyrodniczego, społecznego i technicznego.

Działania nauczyciela zmierzają między innymi do wyrobienia w wychowankach pozytywnego nastawienia do nauki i książek jako źródła wiedzy. Większość dzieci bardzo lubi oglądanie książeczek i słuchanie opowiadań lub wierszy czytanych przez dorosłego. Obcowanie z książką rozwija wrażliwość i ciekawość wychowanków, pobudza ich wyobraźnię.

Odpowiedni dobór literatury, organizowanie kącików książek zawierających pozycje popularnonaukowe kierowane do dzieci, podtrzymuje i rozwija ich zainteresowania czytelnicze.

Spostrzegawcze dzieci zauważają różne napisy w najbliższym otoczeniu, takie jak nazwy sklepów, urzędów, punktów usługowych i z czasem zaczynają się orientować, co one oznaczają. W przedszkolu nauczyciel wprowadza zapis graficzny wybranych treści w formie napisów do globalnego czytania. Już najmłodsze przedszkolaki rozpoznają swoje imiona umieszczone na krzesełkach. Starsze dzieci, korzystając ze słownika obrazkowo-wyrazowego, potrafią odczytywać wyrazy w powiązaniu z konkretnym przedmiotem lub jego rysunkiem, mimo nieznajomości pojedynczych liter. Zapamiętywanie całościowego obrazu wyrazu w przyszłości bardzo ułatwi naukę czytania.

II Cele wczesnoszkolnej edukacji polonistycznej na podstawie wybranego programu nauczania.

Nadrzędną rolę w kształceniu dziecka pełni edukacja polonistyczna. Wysoce istotnym celem w trakcie edukacji dziecka w wieku przedszkolnym jest:

- wielostronny,

-harmonijny rozwój osobowości

-przygotowanie do dalszej nauki i udziału w życiu społecznym i kulturalnym.

Język ojczysty pozwala realizować z góry określone cele: zdobywanie wiedzy rzeczowej, kształtowanie określonych umiejętności pozwalających na sprawne posługiwanie się językiem ojczystym w mowie i piśmie, wrażliwości estetycznej oraz pożądanych społecznie postaw.¹ Nawiązywanie kontaktów, wyrażanie uczuć a także informowanie o potrzebach sygnalizowane są z pomocą języka ojczystego, ale nie tylko komunikacja i umiejętność czytania i pisania świadczą o ważności języki, ponieważ stanowi on także istotny czynnik poznania tradycji narodu i kultury ogólnoludzkiej. Kształcenie języka dziecka jest procesem ciągłym i długotrwałym, praca nad tym procesem podejmowana jest już w przedszkolu. Realizację podstawowych celów wspiera niezbędny zasób słownictwa i związków frazeologicznych a także znajomość najważniejszych zasad gramatyczno- ortograficznych.²

Kształcenie polonistyczne dotyczy trzech pól tematycznych:

-początkowa nauka czytania i pisania,

-kształcenie językowe, redagowanie wypowiedzi pisemnych,

-kształcenie literackie i kulturalne.

Wyżej wymienione zadania określają główne cele edukacji polonistycznej:

-kształtowanie kompetencji komunikowanie się z ludźmi w języku ojczystym poprzez mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie- edukacja językowa;

-przygotowanie dziecka do odbioru dzieła literackiego oraz innych wytworów sztuki; próby wyjścia poza dosłowność tekstu podczas jego interpretacji- edukacja literacka;

-rozbudzanie wrażliwości estetycznej i zachęcanie do twórczej ekspresji werbalnej, ruchowej, plastycznej i muzycznej oraz rozwijanie uzdolnień indywidualnych dziecka.

Cele ogólne związane są z długoterminową, jednolitą polityką oświatową państwa oraz określonymi standardami wymagań na końcu danego etapu kształcenia (wymagania egzaminacyjne). Cechuje je postulatywność, deklaratywność i nieokreśloność, na ich podstawie opracowywane są programy nauczania, podręczniki i szczegółowe plany pracy realizowane w praktyce edukacyjnej.

Cele bardziej szczegółowe:

-osiągnięcie biegłości w czytaniu i pisaniu,

-doskonalenie umiejętności pracy z tekstem i przygotowanie do jego interpretacji.

Cele szczegółowe są różnorodne, zależą od koncepcji programowej autorów, projektu ujęcia i doboru materiału w podręcznikach. Poprzedza je dokładną analiza celów ogólnych. Odmienność i różnorodność przewidywanych rezultatów można uwzględniać, dzieląc cele na następujące kategorie:

Poznawcze- związek z wiedza rzeczową zdobywaną podczas procesu kształcenia tj, przyswajania konkretnych informacji, opanowywania pojęć, faktów, reguł. Dotyczy nowych wiadomości i umiejętności o charakterze społecznym, przyrodniczym, kulturowym i technicznym, sprawności językowych i komunikacyjnych oraz ogólnych zasad i technii pracy umysłowej.

Kształcące- podstawowe umiejętności i techniki niezbędne w toku dalszej pracy umysłowej, np. ogólna sprawność językowa, umiejętność czytania i pisania, rozumienie tekstów, zdolność komunikatywnego wypowiadania się. Ważne są podstawowe zdolności poznawcze: sprawność pamięci, uwagi dowolnej, rozwój wyobraźni, myślenia analitycznego, syntetycznego, porównywania, abstrahowania, uogólniania, ukierunkowywania zainteresowań oraz pobudzania motywacji.

Cele poznawcze i kształcące określane są jako dydaktyczne, ponieważ dotyczą wiedzy i umiejętności osiąganych w procesie nauczania. Są od siebie uzależnione, stanowią sprzężenie zwrotne.

Cele wychowawcze- etyczny wymiar edukacji, kształtowania postaw wobec innych, otaczającego świata, społeczeństwa, dzieł kultury i środowiska przyrodniczego. Oddziaływania wychowawcze nauczycieli, domu i społeczności lokalnej, wywierających wpływ na osobowość ucznia, jego samodzielność.

Cele ujęte są w formie zadań możliwych do oceny i kontroli pod względem ilościowym i jakościowym, mówimy o operacjonalizacji celów. (przewidywane osiągnięcia uczniów, dziecko wie; dziecko umie; dziecko potrafi)

Cel nadrzędny- wynikają z niego cele szczegółowe (uznaje wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju.

Cele szczegółowe wg H. Hanisz odnoszące się do celu nadrzędnego w jej programie:

1. kształtowanie umiejętności porozumiewania się z ludźmi za pomoca mowy i pisma oraz sprawności w posługiwaniu się językiem ogólnopolskim.

2. poznawanie kultury własnego narodu, literatury dziecięcej i innych wartościowych dzieł.

3. rozwijanie ogólnych zdolności poznawczych i zainteresowań indywidualnych służących rozwojowi osobowości uczniów.

4. przygotowanie do odbioru tekstów literackich, dzieł sztuki teatralnej i filmowej, radiowej, telewizyjnej oraz innych ważnych form językowych.

5. kształtowanie postaw umożliwiających aktywne uczestnictwo w życiu rodziny, szkoły, środowiska i narodu; rozwijanie uczuć patriotycznych i internacjonalistycznych.

6. opanowanie elementarnego zakresu wiedzy polonistycznej i kształtowania świadomości językowej

7. kształcenie twórczej ekspresji werbalnej, oryginalności i samodzielności.

8. przygotowanie do samokształcenia i korzystania ze środków upowszechniania informacji.

III Treści kształcenia polonistycznego na poziomie wczesnoszkolnym na poziomie wczesnoszkolnym na podstawie wybranego programu.

Treści kształcenia i wychowania w edukacji polonistycznej

Cele kształcenia oraz wychowania wyznaczają kierunek i pożądany rezultat działalności edukacyjnej, natomiast treści określają zakres wiedzy umiejętności i postaw, które uczniowie powinny opanować.

W dotychcza­sowych programach zagadnienia edukacji polonistycznej na szczeblu nauki wczesnoszkolnej skupiają się w obrębie następujących działów programowych:

1. Czytanie i praca z tekstem.

2. Mówienie, słuchanie i pisanie.

3. Gramatyka i ortografia.

4. Słownictwo, frazeologia i wiadomości ze składni.

5. Tematyka i lektura.

Zagadnienia z poszczególnych działów rozwijanie są równocześnie przez wielorakie metody i środki w zakresie przewidywanych treści polonistycznych, ale w połączeniu i koordynacji z zadaniami wychowawczymi, przyrodniczymi, ekspresja werbalna, plastyczna ruchową itd.

Niektóre istotne cele, jakimi są np. kształcenie sprawności językowej dziecka w mowie i piśmie, powinny wiązać ze sobą poszczególne działy i rodzaje ćwiczeń. Bywa to możliwe m.in. podczas pracy z tekstem, kiedy uczeń musi odczytać i zrozumieć utwór literacki oraz wykonać polecenia związane z jego analizą. Wymagana jest wówczas sprawność czytania i kojarzenia faktów, myślenie analityczne i syntetyczne, a przede wszystkim pamięć. Zadania te często wymagają zapamiętania i wykorzystania poznanego słownictwa i frazeologii, jeśli jest realizowany postulat doskonalenia wypowiedzi wielozdaniowej na określony temat w mowie lub piśmie.

Strukturę popularnego Programu wczesnoszkolnej edukacji XXI wieku J. Hanisz (1999) stanowią dwa główne i ważne aspekty: relacje (wzajemne oddziaływanie) dziecka z ludźmi, przyrodą i wytworami kultury oraz kom­petencje (odpowiedniość, zgodność) wiedzy, umiejętności uprawniające jednostkę do wykonywania określonej czynności. Podstawowe treści edu­kacyjne z zakresu kompetencji zostały zaprezentowane w ramach trzech dziedzin kształcenia, z akcentem na umiejętności dziecka:

1. nabywane umiejętności, np. czyta głośno, płynnie, wyraziście słowa, wy­razy, fragmenty tekstu, w tym krótki tekst z respektowaniem znaków przestankowych; czyta cicho ze zrozumieniem; zrelacjonuje przeczy­taną treść; chętnie sięga po książki i czasopisma dziecięce, ujawnia zainteresowania czytelnicze;

2. niezbędna wiedza, np. ćwiczenia w analizie i syntezie słuchowej i wzro­kowej wyrazów, różne techniki czytania, wzory pięknego mówienia i czy­tania; bogacenie słownictwa; znajomość części mowy, rodzajów zdań i wy­powiedzi (monolog, dialog, opowiadanie, opis, sprawozdanie, życzenia. Ust, ogłoszenie, zaproszenie); znajomość podstawowych zasad gramatycznych i ortograficznych.

3. kreowane cechy osobowości, np. radość z samodzielnego czytania róż­nych tekstów; ciekawość poznawcza; świadomość, że tekst jest jednym ze źródeł informacji; koncentracja uwagi; rozwijanie procesów myślenia: analizy, porównywania, syntezy, wnioskowania, uogólniania; odpowiedzial­ność za słowo pisane, krytyczny stosunek do wytworu.

Proponowane sprawności, umiejętności i wiedza dziecka znalazły szcze­gółową egzemplifikację w formie zadań umieszczonych w działach progra­mowych i zatytułowanych, jako: mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie, komunikowanie się w języku pozawerbalnym (mowa gestów i ruchu, barw i dźwięków). Pierwszy obszar zagadnień dotyczy kształcenia wypowiedzi na temat własnych przeżyć, lektury, filmów, audycji oraz sytuacji wymyślonych w poprawnej i logicznie uporządkowanej formie. Uczeń dobiera słowa i wy­rażenia adekwatne do danego rodzaju wypowiedzi, np. dialogu, opowiada­nia, opisu, życzeń, podziękowań, zaproszeń, ogłoszeń itd. Ćwiczenia w mó­wieniu wpływają na bogacenie słownictwa i związków frazeologicznych, uczą posługiwania się poprawnie zbudowanymi zdaniami pojedynczymi i złożonymi, kształtują wrażliwość na piękno ojczystego języka oraz kul­turę mówienia. Proces mówienia wiąże się ze słuchaniem i rozumieniem przekazywanych treści, zapamiętywaniem ich sensu oraz umiejętnością odtworzenia sensu informacji. Ważna jest także kultura słuchania wy­powiedzi innych i szacunek dla ich poglądów, jak również krytyczna ich ocena i ewentualna weryfikacja.

Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu mają na celu wypracowanie umiejętno­ści płynnego, biegłego i wyrazistego czytania krótkich tekstów literackich.

Dział ćwiczeń w mówieniu i pisaniu jest niezbędny do rozwoju funk­cji komunikatywnej i poznawczej języka dziecka, w którym poprawna mowa stanowi podstawę procesu nauki czytania i pisania, a także wywiera wpływ na kształtowanie właściwych nawyków językowych. Do najważniej­szych i najtrudniejszych form wypowiedzi w tym okresie nauki należą: swobodne dłuższe wypowiedzi na określony temat, ustne i pisemne opowia­dania na podstawie tekstów literackich, opisy, sprawozdania, listy, zaprosze­nia, ogłoszenia. Tematyka wypowiedzi uczniowskich powinna się opierać przede wszystkim na ich bezpośrednich przeżyciach i doświadczeniach, a w drugiej i trzeciej klasie coraz częściej dotyczyć zagadnień związanych z tekstami literackimi, czytankami i czasopismami dziecięcymi, ćwicze­nia w mówieniu i pisaniu mają wypracować sprawność wypowiadania się uczniów w rozwiniętej i uporządkowanej formie na tematy im bliskie oraz zgodne z ich zainteresowaniami, w sposób poprawny pod względem gra­matycznym, ortograficznym, a także graficznym. Trzecioklasiści powinni umieć napisać kilkuzdaniowe opowiadanie, krótki list, notatkę do kroniki, swobodny tekst, ogłoszenie, zawiadomienie, zaproszenie, ułożyć życzenia.

Zagadnienia z zakresu komunikacji pozawerbalnej obejmują rozumie­nie i wyrażanie przez uczniów stanów uczuciowych za pomocą gestów rąk, mimiki twarzy, wyrazu oczu, dynamiki I ruchu. Dziecko powinno umieć przedstawić wydarzenie, powiedzenie, przysłowie, przedmiot za pomocą gestu i ruchu. Szczególną rolę mogą tu odegrać metody i techniki dramowe stosowane w celu wyrażenia sytuacji konfliktowych występujących w szkole lub środowisku rodzinnym.

Realizowane w ciągu całego procesu nauczania ćwiczenia słownikowo- frazeologiczne i syntaktyczne pełnią w stosunku do innych działów równocześnie funkcje usługowe i fundamentalne, ponieważ od zasobu słownictwa dziecka zależy rozumienie treści mowy i umiejętność tworze­nia własnej wypowiedzi, Jak również czytanie i opracowywanie tekstów. Przyswojenie utartych związków frazeologicznych umożliwia stosowanie adekwatnych wyrażeń i zwrotów w przekazywanych komunikatach ust­nych i pisemnych. Bogaty zasób leksykalny dziecka ułatwia tworzenie bar­dziej precyzyjnych i jasnych wypowiedzi. Rozwijanie zasobu słownikowego i aktywizowanie go odbywa się przez wprowadzanie nowych, trudniejszych wyrazów i ich definicji, a najlepiej tworzenie takich sytuacji dydaktycznych, w których staje się konieczne ich użycie w sposób dokładny, uwarunkowa­ny potrzebą i kontekstem wypowiedzi.

Treści gramatyczno-ortograficzne z elementami wiedzy o języku sta­nowią podstawę do praktycznego opanowania głównych zasad w czasie świadomego posługiwania się językiem, poprawnej pisowni wyrazów i zdań oraz refleksji nad najważniejszymi trudnościami ortografii. Ćwi­czenia składniowe stosowane od początku nauki o języku uczą poprawnego budowania zdań, wyrażania myśli zgodnie z treścią i zamierzeniami dziecka. Ważna jest umiejętność zamykania myśli w granicach zdania i eliminowanie niespójnych ciągów wypowiedzi oraz budowanie nieskomplikowanych zdań złożonych. Szczególną trudność sprawiają uczniom konstrukcje podrzędnie złożone, wyrażające związki przyczynowo-skutkowe i czasowe w relacjach między przedmiotami, zjawiskami, wydarzeniami, dlatego należy prezento­wać ich poprawną budowę na przykładach z życia oraz utrwalać podczas ćwiczeń. Najważniejszym celem nauczania ortografii jest wypracowanie umiejętności poprawnego pisania wyrazów w zakresie poznanych zasad opracowanego słownictwa, a także wykształcenie u uczniów czujności i spo­strzegawczości podczas procesu pisania.

Tematyka proponowanych lektur wprowadza młodego czytelnika w świat przygód, zabawy i pracy, odwagi, pomysłowości i uczynności w działaniu, życzliwości dla innych, umiejętności walki o słuszne sprawy. Interesujące i barwne postacie z baśni, podań, legend i Innych utworów dla wrażliwych osobowości dzieci często stanowią wzory godne pochwały i na­śladowania. Wiele czytanych tekstów, oglądanych filmów i audycji umoż­liwia poszerzanie wiedzy dziecka, wykraczające poza jego bezpośrednie doświadczenia i przeżycia. Programy języka polskiego określają wyniki, które uczniowie powinni osiągać w zakresie mówienia, słuchania, czytania i pisania, właściwej pracy z tekstem oraz kształcenia językowego, w tym redagowania wypowiedzi. Ważnym zadaniem realizowanym w toku całej nauki szkolnej jest kształ­towanie wartościowych społecznie przekonań i postaw. Nabywanie kompe­tencji jest jednak procesem długotrwałym i na początku drogi edukacyjnej bardzo trudnym. Realizacja najważniejszych treści nauczania i ich wynik przedstawia dla nauczyciela dużą wartość praktyczną, dlatego osiągnięcia te można syntetycznie zaprezentować, jako:

• Poprawne wyrażanie myśli za pomocą języka poprzez naturalne, sa­modzielne i planowane wypowiadanie się w mowie i piśmie na temat różnorodnych wydarzeń z życia, doświadczeń, wykonanych prac oraz przeczytanej lektury.

• Płynne, poprawne i wyraziste czytanie tekstów pisanych prozą i wier­szem, z odpowiednim akcentowaniem logicznym i psychologicznym.

• Wykorzystywanie umiejętności czytania w różnych sytuacjach szkolnych oraz życiowych

• Analiza i interpretacja treści utworu

• Opanowanie czytelnego i estetycznego wzoru pisania

• Układanie i rozwijanie zdań na określony temat

• Tworzenie opowiadań opartych na własnych przeżyciach i lekturze opisów z bezpośredniej obserwacji, pisanie sprawozdań. listów, zaproszeń, ogłoszeń, składanie życzeń.

• Znajomość wymienionych w programie wiadomości z zakresu gramatyki i poprawne ich stosowanie.

• Rozumienie budowy i znaczenia wyrazów rozróżnianie ich kategorii, np. rzeczownik, czasownik. przymiotnik, przy­słówek, liczebnik, zaimek.

• Rozumienie związków zachodzących między słowami a rzeczywistością. Zainteresowanie uczniów zjawiskami języko­wymi, poszerzaniem zasobu leksykalnego i tworzeniem trudniejszych struktur składniowych - współrzędnie i podrzędnie złażonych.

• Umiejętność poprawnego pod względem ortograficznym posługiwania się językiem w określonym przez program zakresie. Poprawna artykula­cja oraz przyswajanie pisowni wyrazów zgodnej z ich brzmieniem, a takie najczęściej używanych z ó i rz wymiennymi, jak również znanych słów z h. Praktyczne stosowanie prostych zasad ortograficznych, np. pisowni rz po spółgłoskach, oznaczanie miękkości przed samogłoską, spółgłoską i na końcu wyrazu. Kształcenie spostrzegawczości i czujności ortograficznej przez pytania oraz sprawne korzystanie ze słownika ortograficznego.

• Kształtowanie umiejętności poprawnego, ścisłego, a nawet precyzyjnego wypowiadania się w mowie i piśmie przez budowanie określonych połą­czeń wyrazowych, a także związków o charakterze zespolonym, inaczej rozumianych w całości. Mogą to być używane wyrażenia i zwroty typu: złote serce, kamienne serce, złote ręce, lewe ręce, kręcić nosem, mieć muchy w nosie, biec jak strzała, wiec się jak żółw.

• Umiejętność konstruowania zdań w taki sposób, który najpełniej wyraża myśli.

• Ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o znaczeniu podobnym i po­krewnym, słów przeciwstawnych, wieloznacznych, a także wykorzysty­wanie ich w budowie zdań i w’ toku dłuższych wypowiedzi.

• Umiejętność korzystania z materiałów pomocniczych, np. słowników, en­cyklopedii dla dzieci, zbiorów’ ćwiczeń, książek pomocniczych, tekstów inscenizacji, wyborów⁷ wierszy itp.

• Sprawne, poprawnie i logiczne wypo­wiadanie się indywidualne na piśmie w formie krótkiego opowiadania, opisu, listu, sprawozdania na różnorodne tematy bliskie dziecku oraz dotyczące przeczytanej lektury.

IV Ogólna charakterystyka metod nauki czytania i pisania.

W procesie nauki czytania bardzo istotną rolę odgrywają metody. Znajomość metod nauki czytania w ich rozwoju historycznym zapewnia nauczycielowi orientację w zakresie najczęściej stosowanych metod współczesnych, ukierunkowuje ich stosowanie oraz pozwala ustrzec się błędów. Klasyfikację metod i znajomość szczegółów zawdzięczamy w Polsce m.in. takim pedagogom jak: Marian Falski, Józef Madeja i Jan Zborowski.

Czytanie należy do podstawowych umiejętności współczesnego człowieka. Nauka czytania i pisania jest fundamentem wczesnoszkolnej edukacji, a metody, za pomocą których się ją wpaja, odgrywają bardzo ważną rolę. Pierwsze znaki pisane utrwalono już na ścianach jaskiń. Nazywa się je piktogramami, czyli pismem obrazkowym.

We współczesnej edukacji wczesnoszkolnej wyróżniamy kilka grup metod znajdujących odbicie w pracy nauczyciela oraz koncepcjach elementarzy przewidzianych do początkowej nauki pisania i czytania. Jan Zborowski wyróżnia następujące kryteria klasyfikacji metod nauki czytania i pisania:

• Wartości fonetyczne języka pisanego (czynnik fonetyczny), metody: alfabetyczna, fonetyczna, sylabowa, wyrazowa i zdaniowa;

• Proces psychiczny w toku czytania (element psychologiczny), metody: syntetyczne, analityczne, analityczno-syntetyczne;

• Udział odpowiednich organów zmysłowych w procesie czytania, metody: słuchowa, wzrokowa, kinestetyczna.

Najczęściej wyodrębnia się dwa podstawowe kryteria podziału: element mowy ustnej lub

pisanej, np. literę, głoskę, sylabę, wyraz lub zdanie- wtedy wyróżnia się metody literowe, dźwiękowe, sylabowe, wyrazowe i zadaniowe, albo przebieg procesów psychicznych dominujących w tych metodach, np. analizę, syntezę, analizę wraz z syntezą lub globalne rozpoznawanie wyrazów i zdań.

Zgodnie z najczęściej stosowanych podziałem do najbardziej znanych grup metod początkowej nauki czytania i pisania zalicza się dominujące kolejno w przeszłości: metody syntetyczne, analityczne, analityczno-syntetyczne i globalne.

METODA SYNTETYCZNA NAUKI CZYTANIA I PISANIA

- istotę tej metody stanowi przechodzenie od części do całości,

- elementem jest litera lub dźwięk, a całością wyraz lub zdanie,

- wypowiedź językowa to zbiór zadań, natomiast poszczególne zdania dzielą się na wyrazy, sylaby i litery,

- fonetycznym odpowiednikiem jest litery jest dźwięk,

- litera jest w swej strukturze skomplikowana, ponieważ składa się z lasek, kółek, kresek, haczyków.

- ze względu na podstawę syntezy można wyróżnić metodę alfabetyczną, fonetyczną, czyli głoskową i metodę sylabową, tzw. Zgłoskową.

METODY ALFABETYCZNE

- była znana już w odległej starożytności i przetrwała do końca XIX w.

- według tej metody nauczyciel uczył na pamięć dzieci poszczególnych liter alfabetu przez wypowiadanie ich nazw,

- nauka czytania dzieliła się na trzy etapy: uczenie się alfabetu, sylabizowanie oraz czytanie tekstów. Na początku dzieci zapoznawały się z kształtem liter, następnie próbowały je łączyć w sylaby, potem w wyrazy, potem w wyrazy, na końcu przystępowały do czytania tekstu.

- opanowanie umiejętności czytania i pisania trwało trzy do czterech lat. W pierwszym roku dzieci poznawały poszczególne litery alfabetu, w drugim składały sylaby, a dopiero w trzecim czytały ,

- podręczniki do nauki czytania według tej metody nazywano abecadlnikami, składały się one z abecadła, przykładów składania sylab oraz modlitw. W Polsce na tej metodzie oparty był abecadlnik Jakuba Parkosza.

- w celu zmniejszenia trudności w zapamiętywaniu alfabetu od najdawniejszych czasów używano liter z kości słoniowej, ciasta, tektury, stosowano gry i zabawy uprzyjemniające dzieciom naukę,

METODY FONETYCZNE

- zwane także metodami głoskowania, zostały upowszechnione w XIX w. w całej Europie.

- dla wymówienia słowa ważna jest znajomość dźwięku, a nie nazw liter, z których to słowo się składa,

- naukę czytania należy rozpocząć od rozkładania wyrazu na dźwięki , czyli głoski, wyjaśniać ich artykulację, potem zapoznawać dzieci ze znakami tych głosek, czyli literami, a na końcu przystąpić do ćwiczeń w pisaniu i czytaniu wyrazów.

- ta metoda miała dwie odmiany

1. syntetyczna – naukę czytania rozpoczyna się od zapoznania dzieci z samogłoskami wymawianymi fonetycznie. Po poznaniu kształtu i wymowy wszystkich liter i głosek przechodzi się do czynności składania poszczególnych dźwięków w wyrazy. Jest ona podobna do czynności sylabizowania. Jej istotą jest przechodzenie od elementu do całości.

2. analityczną – nauczyciel pisał na tablicy drukowanymi literami krótkie zdania. Czytał je głośno i kazał wszystkim dzieciom powtórzyć. Następnie pisał każdy wyraz oddzielnie, jeden pod drugim, kolejno wskazując słowa. Dzieci to powtarzały. Później rozkładał wyrazy na sylaby. Wreszcie rozbijał sylaby na głoski i pisał je oddzielnie. Tą metodę na terenie Polski rozwijał i upowszechniał Konstanty Wolski.

METODY SYLABOWE

- początkowy proces nauki czytania przy wykorzystaniu tej metody w ogóle nie uwzględnia głosek. Zaczyna się od sylab samogłoskowych, a następnie przechodzi do zgłosek złożonych.

- tok metodyczny zawiera następujące etapy:

1. Dzieci poznają najprostsze samogłoski: a,o,u,e,i.

2. Kolejno poznają sylaby złożone z dźwięków (spółgłoskowego i samogłoskowego), np. ma, me, mo, mi, ta, te, to, ti,

3. Dzieci poznają zgłoski, w których samogłoska poprzedza spółgłoskę, np. ap, op, um, ul;

4. Uczący się poznają sylaby, w których oprócz samogłoski występuje zbieg dwóch lub więcej spółgłosek, np. sna, kra, spa, tra,

5. Uczniowie samorzutnie wyodrębniają z sylab pojedyncze litery przez powtarzanie danej litery wyróżnionej kolorem w szeregu zgłosek np. bra, bro, bru – litera b.

- opisaną metodę w Polsce rozwijał Bronisław Trentowski. Według niego proces nauki czytania i pisania zaczyna się od poznania pojedynczych samogłosek: a, i, e, o, u, y.

- ze względu na to, że przy wykorzystaniu tej metody dzieci nie sylabizują i nie głoskują, lecz bezpośrednio w całości czytają dane sylaby , Trentowski nazwał ją metodą czytania i pisania. Według tej metody autor uczył zdolniejsze dzieci czytania i pisania w ciągu 10-12 dni.

- tą metodę rozwijał również Ewaryst Estkowski, który udoskonalił sposób poprzednika. W procesie początkowej nauki czytania i pisania wyróżnił kilka kolejno następujących po sobie etapów. W pierwszym okresie dzieci uczą się się czytania i pisania samogłosek, w drugim opanowują czytanie i pisanie spółgłosek w powiązaniu z poznanymi samogłoskami, w trzecim pisania i czytania sylab i wyrazów z jedną spółgłoską na początku i jedną na końcu, w czwartym uczą się czytania tzw. Zbiegów spółgłoskowych , w piątym czytania i pisania krótkich zdań. Ostatnim etapem jest pisanie wielkich liter oraz czytanie i pisanie różnych zdań.

Metody analityczne

Oparte są na rozumieniu czytanych tekstów zawartych w elementarzu. Wyróżniamy tutaj 2 metody:

1. wyrazowe - dziecko zapamiętuje całe wyrazy, kojarząc je z eksponowanymi obrazami. Płynne czytanie odbywa się w zakresie słów odpowiednio opracowanych na lekcji. Kłopoty dzieciom sprawiają wyrazy nowe i trudne

2. zdaniowe - podstawa nauki czytania jest zdanie lub kilka zdań, stanowiących pewna całość znaczeniowa i treściową. Ujmowanie poszczególnych wyrazów w pewną całość strukturalną.

Istotą w procesie nauki czytania jest analiza słuchowa, która jest połączona z analiza wzrokową. Koncepcję metod analitycznych urzeczywistnił Jan Amos. Zalecał on stosowanie wyrazowej metody analitycznej. Dziecko szybko zapamiętuje słowa skojarzone z obrazkami, dlatego połączył naukę czytania z systemem ilustracji.

Metody globalne

Punktem wyjścia przy stosowaniu metod globalnych w początkowej nauce czytania i pisania jest zdanie, część zdania albo wyraz a dzieci poznają je jako całościowy obraz graficzny. Podczas globalnej nauki czytania analiza wyrazów jest odsunięta na dalszy plan i wprowadza się je dopiero po poznaniu określonej liczby słów. Wyrazy są rozpoznawane po ogólnym ich wyglądzie, jako całość lub jako obraz graficzny. Zaleta metod globalnych jest to, że uczniowie nie składają najmniejszych cząstek w większe całości lecz od początku czytają całymi wyrazami i zdaniami. Dlatego szybciej odczytują teksty i są bardziej zainteresowani ich treścią, dopiero po jakimś czasie samodzielnie dochodzą do analizy i syntezy przez porównywanie i różnicowanie wyrazów. Najistotniejsze w tym procesie jest rozumienie wyrazów i odczucie sensu czytanego tekstu. Na drugi plan odsuwa się technikę przyswajania wiedzy z nauki o języku, orografii, stylistyki Zarzuty wobec metod globalnych dotyczą faktu, że akcentują one obrazy wzrokowe, ze szkodą dla strony foniczno-słuchowej wyrazów.

We współczesnej dydaktyce nauki czytania coraz częściej notuje się skłonność do stosowania metod globalnych w najwcześniejszym stadium nauki. W Polsce realizuje się tę zasadę w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.

V Istota metody analityczno – syntetycznej

Istota metod analityczno-syntetycznych:
Są to metody o charakterze: wizualnym, fonetycznym i funkcjonalnym. Istotę analizy w każdej z metod stanowią wyrazy podstawowe, umożliwiające zrozumienie i poznanie ich struktury.

1. Metody o char. wzrokowym (wizualnym) biorą za podstawę wyraz oraz analizę wzrokową. Napisany wyraz rozbiera się na poszczególne elementy składowe, czyli litery i przyporządkowuje im odpowiedniki fonetyczne. Łączenie wyodrębnionej litery z innymi pozwala na odczytanie wyrazu. Przebieg nauki czytania charakteryzuje się przejściem od analizy wzrokowej, przez słuchową, do syntezy. Zadania nauczyciela i ucznia sprowadzają się do nast. czynności:

a)wyodrębnienie danego znaku graficznego w postaci litery

b)przyporządkowanie określonej literze dźwięku-analiza słuchowa

c)łączenie danej litery z innymi i odczytywanie przez dzieci określonych wyrazów-synteza.

1. Metoda o charakterze fonetycznym – nauka rozpoczynana jest od słuchowego wyodrębnienia wyrazu, który jest poddawany rozkładowi na głoski. Tok pracy metodycznej przebiega od analizy słuchowej przez analizę wzrokową do syntezy. W pracy wykorzystuje się kolorowe nakrywki do oznaczania spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, twardych i miękkich, samogłosek ustnych i nosowych. Analiza i synteza jest dokonywana na coraz to innych wyrazach, przebiega równolegle do budowania ich schematów dźwiękowych za pomocą kolorowych kartoników. Analiza i synteza określonych wyrazów prowadzi w efekcie do stopniowego zastępowania kolorowych nakrywek właściwych konkretnym głoskom – symbolami literowymi.

2. Metoda o charakterze funkcjonalnym – łączy w sobie obie poprzednie metody. Nauka czytania opiera się na tzw. relacji funkcjonalnej, czyli doborze odpowiednich metod, które wspierają poziom rozwoju różnych funkcji psychicznych. Tok metodyczny takiego postępowania zapewnia równe szanse dzieciom z dominacją funkcji analizatora wzrokowego i tym z przewagą analizatora słuchowego. Nauka czytania wg metody analityczno - syntet. łączy w sobie zalety metod analitycznych i syntetycznych o char. wzrokowym i fonetycznym.

Stosowanie metody analityczno syntetycznej poprzedza globalne rozpoznawanie wyrazów oraz próby ich syntezy w okresie przedszkolnym.

VI Najnowsze tendencje w procesie nauki czytania i pisania - metoda M. Montesorii i C. Freinerta

Metoda Montessori nauka czytania i pisania:

• Autorka systemu wykazała że wspomaganie naturalnych zdolności dziecka rozwija jego motywację do nauki, podnosi samoocenę i pewność siebie, umożliwiając szybszy rozwój całej osobowości.

• Czynnikiem rozwoju i podstawą wychowania jest aktywność stanowiąca naturalną potrzebę dziecka na której należy oprzeć wychowanie wspierające je w nauce i niezależności.

Montessori poświęcała dużo uwagi kształceniu językowemu dzieci. Doceniała ogromną rolę języka w ogólnym rozwoju dziecka, w tym jego intelektu. Podstawową zasadę w wychowaniu językowym stanowi powiązanie mowy z konkretnymi działaniami dziecka i dorosłych, zwłaszcza w czasie jego szczególnej wrażliwości na naukę. Duże zainteresowanie przyniosło autorce koncepcji rozwijanie u dzieci w wieku od trzech do sześciu lat umiejętności czytania i pisania. Uważała ona bowiem że okres ten jest szczególnie korzystny dla rozwoju myślenia symbolicznego, przejawiającego się zainteresowaniem się słowami i ich znaczenia. Zdaniem Montessori najbardziej odpowiedni okres wprowadzania pisma to 4 rok życia.

W programie autorki systemu proces nauki czytania i pisania można podzielić na cztery etapy:

1. Przygotowawczy

2. Techniczny

3. Czytania i pisania słów

4. Czytania i pisania zdań i dłuższych tekstów.

1. Etap przygotowawczy: ważny rozwój jest wszystkich procesów psychicznych i motorycznych koniecznych do opanowania nauki czytania i pisania. Bardzo istotne są zajęcia i ćwiczenia z wykorzystaniem materiałów sensorycznych oraz z obszaru życia codziennego. Rozwijają one percepcje, sprawności motoryczne, zdolność zapamiętywania i koncentracji uwagi, sprawność myślenia, spostrzegawczość a także bogacą zasób leksykalny dziecka. Przygotowaniu do nauki pisania służą również ćwiczenia w posługiwaniu się ołówkiem i pisakiem do których wykorzystuje się zaprojektowane przez Montessori szablony – wkładki o różnych kształtach. Dziecko uczy się trzymania i prowadzenia ołówka przez obrysowywanie i zamalowywanie figur, doskonaląc precyzję ruchów dłoni i palców. W okresie przygotowawczym dzieci rozwijają motywację do opanowywania umiejętności czytania i pisania kształcenia i doskonalenia języka podczas zajęć w czytaniu rozmów na tematy z lektury. Do nauki czytania i pisania stanowią zabawy rozwijające zdolność do słuchowego wyodrębnienia głosek na początku, w środku i na końcu wyrazu, w odgadywanie nazw przedmiotów. Ważne jest wyróżnienie w mowie mniejszych elementów np. zdań, wyrazów, liter i głosek w czasie zabaw muzyczno –ruchowych, śpiewu rytmicznych piosenek, recytacji wyliczanek

2. Etap techniczny: polega na doskonaleniu umiejętności potrzebnych do czytania i pisania m.in. przez poznanie kształtu liter, kojarzenie ich z odpowiadającymi im głoskami i rozpoznawanie. Do tego celu służą tabliczki w kolorze czerwonym dla samogłosek i niebieskie dla spółgłosek. Nauczyciel po wprowadzeniu nazwy litery i pokazaniu jej kształtu prosi o odwzorowanie jej ruchem formy ruchem ręki, a następnie rozpoznanie jej wśród innych. W ten sposób do wzrokowo-słuchowych skojarzeń dołączają się także motoryczne. W tym etapie wykorzystywany jest również alfabet ruchomy za pomocą którego uczeń tworzy słowa, przekazuje proste informacje, podpisuje ilustracje przedmioty. Litery wprowadza od 3 roku życia dziecka. Samodzielne pisanie za pomocą alfabetu ruchomego, komputera pozwala na łączenie czytania z pisaniem oraz rozumienie napisanego tekstu.

3. Etap czytania i pisania słów: Dotyczy pracy dziecka z materiałem dydaktycznym przez odczytywanie napisanych przez nauczycieli nazw przedmiotów, dokonywanie klasyfikacji określeń słownych i ich organizacji dziecko uczy się w tym czasie tworzenia nowych słów ich przekształceń, zasad ortograficznych przez stosowanie zabaw z poleceniami, które musi przeczytać i wykonać, np. przynieś mi książkę, ołówek, zaśpiewaj piosenkę.

4. Etap czytania i pisania zdań dłuższych tekstów: Do tego celu wykorzystywane są różnorodne materiały dydaktyczne np.:

1. Materiały ( ilustracje i rysunki dzieci do podpisywania za pomocą alfabetu ruchomego;

2. Książki z krótkimi realistycznymi tekstami;

3. Dłuższe polecenia w postaci kilkuwyrazowych zdań

4. Karty eksperymentów (instrukcje)

5. Karty definicji pojęć różnych dziedzin np. biologii, geografii;

6. Rozsypanki sylabowe, wyrazowe i zadaniowe;

7. Książki zawierające zagadki, rymowanki, wierszyki, opowiadania, baśnie, legendy

8. Słowniki i materiały różnorodnych ćwiczeń leksykalnych gramatycznych, ortograficznych, syntaktycznych i innych.

W czytaniu i pisaniu bardzo ważne jest uwzględnienie zainteresowań dzieci, duża swoboda w zakresie wyboru zajęć i materiałów, a nawet możliwość niepodejmowania danych ćwiczeń. Nauczyciel powinien szczególnie dbać o bogactwo ofert i materiałów dydaktycznych, aby rozwijać zainteresowania zadaniem, jak również pracować nad motywacją do nauki czytania i pisania oraz dalszego doskonalenia języka.

Metoda Celestyna Freineta nauka czytania i pisania:

• W poszukiwaniu praktycznych metod i form nauki czytania i pisania wprowadził technikę układania i drukowania tekstów przez dzieci. Spontaniczne wypowiedzi dzieci przedszkolnych są przez nauczycielkę notowane i zapisywane na tablicy jako pierwsze swobodne teksty. Przejście od języka mówionego do pisanego odbywa się w początkowym okresie przez kopiowanie.

• Wstępnym etapem zapisu myśli w procesie nauki pisania jest swobodny rysunek dziecka, który staje się podstawą do dłuższej wypowiedzi a potem wyboru jednej lub kilku najciekawszych.

• Rysunki dzieci podpisane imieniem i uzupełniane wypowiedzią zapisaną na odwrocie lub nagraniem na taśmie lub płytce CD stanowią materiał do korespondencji z inną klasą.

• Naturalna metoda Freineta wykrycie istoty czytania odbywa się dzięki krótkim wierszom lub opowiadaniom tworzonym przez dzieci na podstawie ich przeżyć i obserwacji. Wychowawczyni zapisuje dany tekst na tablicy a dzieci odwzorowują go i drukują. W trakcie wykonywania tych czynności po pewnym czasie odkrywają powtarzające się elementy: litery i sylaby które tworzą nowe wyrazy oraz wypowiedziane wcześniej poznane już słowa.

• Na początku nauki drukuje się bardzo krótki tekst lub jedno zdanie odczytywane w sposób całościowy. W tym czasie odbywa się jego naturalna analiza i synteza, czyli podział wyrazów na najmniejsze elementy następnie wybranie po kolei liter z kaszty a później złożenie ich w ramki zestawu drukarskiego. Metoda naturalna nie wykorzystuje tradycyjnych podręczników ani lekcji lecz potrzebę uzewnętrznienia doświadczeń przeżyć lub pytań dzieci w czasie twórczej aktywności językowej. Istotą tej metody jest wyrażenie lub zrozumienie myśli albo informacji zapisanej w postaci znaków pisanych. Każde dziecko stara się wykonać tą czynność w sposób samodzielny posługując się analizą lub syntezą albo jednym i drugim.

• W procesie nauczania najczęściej wykorzystuje się swobodną ekspresję werbalna i plastyczną wyrażoną w formie krótkich swobodnych tekstów wierszy artykułów gazetki szkolnej czy innych wypowiedzi. Swobodna aktywność twórcza stanowi w elementarnej nauce czytania i pisania naturalną stymulację ponieważ uczniowie starają się zainteresować kolegów nie tylko treścią opracowanego tekstu ale także ciekawą formą i sprawnością pisania oraz jego odczytywania a nawet bogactwem słownictwa i umiejętnością budowy poprawnych struktur składniowych. Technika tworzenia ilustrowania i drukowania różnorodnych tekstów jest naturalną metodą zdobywania umiejętności czytania i pisania w procesie aktywnej działalności dziecka.

• Oprócz swobodnych wypowiedzi drukarni szkolnej i korespondencji między szkolnej istotnymi elementami technik Freineta są: bogata kartoteka, z fiszkami autokontrolnymi i materiałami tematycznymi książki popularnonaukowe oraz dzieła wybitnych poetów i pisarzy podręczniki teatr dziecięcy. Bardzo ważną funkcję spełniają dobrze wyposażone pracownie specjalistyczne lub odpowiednie kąciki pracy a także urządzenia wyposażone w nowoczesny sprzęt: radia, magnetofony, filmy , warsztaty, komputery, magnetowidy.

• Swobodna ekspresja słowna i artystyczna oparta na bezpośrednich przeżyciach i doświadczeniach sprzyja również rozwojowi uzdolnień a w połączeniu z innymi technikami kształtuje język i umysł oraz doskonali wiele cech osobowości.

• Współczesna szkoła polska wykorzystuje niektóre metody Freineta np.: technikę swobodnych tekstów, korespondencją międzyszkolną oraz różnorodne formy ekspresji plastycznej, teatralnej, muzycznej, technicznej.

VII Etapy w procesie czytania .

Etapy w procesie nauki czytania.

Wyróżnia się trzy etapy:

• Przygotowawczy- utrwalający umiejętność czytania w zakresie poznanych liter, wyrównujący braki i przygotowujący do pisania.

• Elementarzowy- wprowadzający poszczególne litery, dwuznaki, zmiękczenia oraz kontynuujący naukę pisania.

• Poelementarzowy- oparty na pracy z tekstem, doskonalący czytanie i pisanie.

Okres przygotowawczy:

- jest realizowany w znacznej mierze w przedszkolach lub oddziałach przedszkolnych.

- szczególnie ważne jest stworzenie sprzyjających warunków rozwoju fizjologiczno- psychologicznego mechanizmu czytania oraz rozbudzenie zainteresowania książką i czytelnictwem.

- etap ten wiąże się również z poznaniem zdolności i potrzeb dzieci, a także ich zainteresowań, stosowaniem określonych ćwiczeń obejmujących kształcenie słuchu i rozwijanie umiejętności wymawiania głosek, wyrazów, jak również, rozumienie słyszanych słów.

- już w okresie przedszkolnym należy kształcić słuch fonematyczny przez rozróżnianie różnych dźwięków mowy i elementów wyrazu. Systematyczne bogacenie słownictwa czynnego i biernego umożliwia lepsze rozumienie dekodowanych treści.

- w tym trudnym dla dziecka procesie bardzo ważną role odgrywa sprawność motoryczna oka i ręki oraz ich koordynacja. Poprzez współprace obu tych narządów staje się możliwe pisanie liter i wyrazów, czytanie tekstu napisanego ręcznie lub drukowanego.

Treści naukowe z zakresu przygotowania do nauki czytania w obowiązujących programach wychowania przedszkolnego wyodrębniają dwa etapy tego procesu. Pierwszy obejmuje treści z zakresu gotowości do nauki czytania.

1. Wyrabianie gotowości do czytania:

• Rozwijanie słuchu przez dostrzeganie, rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia (np. barwy głosu).

• Poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup spółgłoskowych

• Doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia

• Wyróżnianie, rozpoznawanie i powtarzanie głosek

• Analiza i synteza dźwiękowa wyrazów o prostej budowie fonetycznej z godnej z zapisem- bez upodobań (łódka), ściągnięć (jabłko), dyftongów (autobus), z zanikiem dźwięczności na końcu wyrazu (sad); wyrazów, w których i pełni jedynie funkcję zmiękczającą (ziemia) oraz występują samogłoski nosowe i spółgłoska j , wyodrębnianie wybranych głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, ich przeliczanie i określanie kolejności.

• Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej.

1. Wprowadzenie elementów czytania:

• Zaznajamianie z istotą symbolu graficznego, np. umowne oznaczanie pogody za pomocą symbolicznych obrazków,

• Wprowadzenie zapisu graficznego wybranych treści znajdujących zastosowanie w działalności dzieci

• Kształtowanie motywacji do samodzielnego czytania

• Analiza i synteza słuchowo- wzrokowa znanych wyrazów o prostej budowie fonetycznej zgodnej z zapisem, kojarzenie głosek z odpowiednimi literami

• Tworzenie za pomocą alfabetu ruchowego, klocków literowych, stempli itd., i odczytywanie odpowiednio dobranych wyrazów z wprowadzeniem liter drukowanych małych i wielkich: (litery alfabetu).

• Przyporządkowywanie napisów do odpowiednich ilustracji przedmiotów i własnych rysunków

• Układanie i odczytywanie równoważników zdań i krótkich zdań

• Czytanie krótkich tekstów w powiązaniu z oglądaniem odpowiednich ilustracji z Wyprawki dla sześciolatka, książeczek obrazkowych i pisemek dziecięcych.

Poza programem znalazły się samogłoski nosowe ą, ę; dwuznaki: sz, cz, dz, dż, dź, rz, ch i głoski ze znakiem zmiękczenia: ś, ć, ź, ń oraz samogłoska ó. Nie zaleca się również wprowadzania spółgłosek h i ż oraz ch i rz, jak można przypuszczać ze względu na konieczność omówienia reguł ortograficznych.

Nauka czytania w przedszkolu odbywa się metodą analityczno- syntetyczną z akcentem na czytanie globalne.

Pracę nad doskonaleniem techniki czytania i cichego czytania ze zrozumieniem oraz nauką pisania podejmują uczniowie już od początku klasy pierwszej. Na etapie przygotowawczym (przedliterowym) nauki szkolnej nauczyciel organizuje wiele ćwiczeń wdrażających do prawidłowego wypowiadania się i wydzielania dźwięków z poszczególnych słów żywej mowy, oraz łączenia ich w pierwotną całość. Najpierw dzieci uczą się wypowiadania i zapamiętywania słyszanych dźwięków, rozpoczynając ćwiczenia od wyrazów trzygłoskowych i stopniowo przechodzą do pięcio- i sześciogłoskowych. Na podstawie prowadzonych ćwiczeń, a nawet wcześniej dzieci powinny poznać takie podstawowe pojęcia jak: głoska, zdanie, wyraz, litera.

Ważne miejsce w procesie edukacji zajmują ćwiczenia związane bezpośrednio z przygotowaniem do nauki czytania, tj.:

• Fonematyczne- polega na wyodrębnianiu zdań, wyrazów, sylab i głosek, a także przeprowadzeniu wstępnej analizy i syntezy kilku prostych wyrazów, z którymi uczniowie mogą zetknąć się w elementarzu.

• Artykulacyjne- dotyczą prawidłowej wymowy słów ze spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi i zbliżonym miejscu artykulacji. Wyrazy te są wprowadzane w kontekście odpowiednich obrazków, które ułatwiają ich rozpoznawanie. Kojarzenie kształtu wyrazu z obrazem graficznym, a potem rozpoznawanie go i artykułowanie wraz z zapamiętaniem jego znaczenia jest istotnym elementem przygotowania do nauki czytania nazwanym przez J. i A. Maćkowiaków czytaniem naiwnym.

Globalne wprowadzanie zdań w postaci obrazów wspiera poznawanie niektórych samogłosek oraz stanowi znakomite przejście od symboli obrazkowych, naturalnych do umownych czyli liter. Organizując ćwiczenia w mówieniu, należy dbać o to, aby dzieci miały, o czym mówić i chciały mówić,a wtedy zadbać o poprawną artykulację i formę wypowiedzi.

Aby dobrze przygotować dziecko do nauki czytania, należy systematycznie rozwijać jego mowę.

VIII Etapy pracy podczas wprowadzania nowej litery.

Tok metodyczny wprowadzenia nowej litery

W toku metodycznego postępowania przy wpr. nowej litery, niezależnie od wybranego elementarza, wyróżnia się na ogół następujące etapy:

I. Stworzenie sytuacji dydaktycznej do ćw. w mówieniu i wyodrębnienia wyrazu podstawowego:

1.    Zaprezentowanie ilustracji tematycznej, zdjęć, filmu, historyjki obrazkowej, przeźroczy, audycji itp.

2.    Wypowiedzi uczniów związane z sytuacja dydaktyczną, najlepiej znaną i bliska dzieciom, wyeksponowanie wyrazu podst. w mowie.

3.    Wyodrębnienie obrazka lub przedmiotu przedstawiającego wyraz podstawowy.

II. Analiza i synteza słuchowo-wzrokowa wyrazu podstawowego:

1.    Odczytanie wyrazu podst. symbolami i w całości.

2.    Odczytanie wyrazu podst. głoskami oraz dokonanie syntezy.

3.    Wyróżnienie samogłosek i spółgłosek.

4.    Określenie miejsca podanych głosek w wyrazie i ich wymawianie w izolacji.

5.    Wyodrębnienie w wyrazie nowej głosi, wyszukiwanie innych wyrazów zawierających daną głoskę w wygłosie, nagłosie i śródgłosie.

6.    Prezentacja nowej litery- małej i wielkiej, drukowanej i pisanej. Rozpoznanie jej wśród innych liter alfabetu. Układanie z nią wyrazów.

7.    Wyodrębnienie litery do nauki pisania.

III. Nauka pisania małej i wielkiej litery oraz łączenie jej z innymi literami:

1.    Zaprezentowanie wzoru nowej litery.

2.    Analiza kształt litery, porównanie jej z innymi.

3.    Demonstrowanie sposobu pisania litery przez nauczyciela na tablicy w dużym formacie bez linii i w liniaturze.

4.    Pisanie litery w powietrzu, na ławce, itp..

5.    Pisanie litery na kartce, kreda na tablicy.

6.    Pisanie litery w zeszycie ćw. po śladach i bez śladów.

7.    Pisanie liter w zeszycie przedmiotowym.

8.    Prezentacja sposobu pisania wyrazu podst. na tablicy ze zwróceniem uwagi na sposób łączenia z innymi literami, pisanie w zeszycie ćwiczeń i przedmiotowym.

9.    Układanie i pisanie zdań z wyrazem podst. i innymi wyrazami.

10.  Dobieranie wyrazów i zdań do obrazków- wycinanie i układanie ich.

IV. Czytanie tekstu z nową literą:

1.    Rozmowa na temat tekstu i ilustracji, jeżeli wcześniej nie były wykorzystane. Wiązanie treści tekstu z ilustracją.

2.    Wyszukiwanie i odczytywanie w tekście wyrazów i zdań z wyrazami, w których wystąpiła dana litera.

3.Wzorowe czytanie tekstu przez nauczyciela lub ucznia bardzo dobrze czytającego

4.    Wyszukiwanie i odczytywanie zdań stanowiących odp. na pytania zadane przez nauczyciela.

5.    Wyszukiwanie i odczytywanie zdań najkrótszych, najładniejszych, itp..

6.    Czytanie tekstu przez dzieci.

7.    Wykonywanie ćw. w zeszytach.

IX Podstawowe formy czytania.

Podstawowe formy czytania.

Proces doskonalenia umiejętności czytania w początkowym okresie edukacji przybiera różnorodne formy. Dwie z nich, występujące od początku nauki szkolnej, stanowią podstawę. Są to: czytanie głośne i ciche oraz forma pośrednia, tj. czytanie szeptem. Podczas nauki szkolnej czytanie głośne jest konieczne ze względu na mobilizowanie uwagi i dyscyplinowanie myślenia uczniów, jak również kontrolę efektów czytania. Podczas realizacji formy czytania głośnego należy mieć na uwadze takie jego rodzaje, jak: wzorowe czytanie nauczyciela, czytanie głośne indywidualne i zbiorowe, czytanie głośne zbiorowe, czytanie z podziałem na role.

1. Wzorowe czytanie tekstu przez nauczyciela stosowane jest głównie w celu zainteresowania uczniów treścią tekstu

Głośne czytanie tekstu przez nauczyciela powinno stanowić wzór poprawnego, wyrazistego czytania, uwzględniającego takie elementy, jak:

-zmiana siły i tonu głosu,

- tempo czytania,

-intonacja,

-respektowanie znaków przestankowych.

1. Czytanie głośne indywidualne i zbiorowe służy głównie, zwłaszcza w pierwszych dwóch latach nauki, do ukształtowania techniki czytania oraz kontrolowania tej umiejętności.

Ćwiczenia w głośnym czytaniu pozwalają na bieżąco korygować błędy językowe, wyrównywać braki w zakresie mówienia i czytania. Podczas czynności indywidualnego czytania ważne jest pobudzanie uwagi uczniów przez akcentowanie określonego sposobu czytania, Od początku nauki należy dbać o przestrzeganie znaków przestankowych, np. przerw na przecinki.

1. Czytanie zbiorowe lub chóralne powinno być zawsze poprzedzone czytaniem głośnym indywidualnym. Stosuje się je głównie w celu poprawienia akcentów wyrazowych, intonacji, pauz, tempa głosu lub przygotowania do czytania z podziałem na role.

2. Do czytania z podziałem na role wybieramy teksty z dialogami, żywą akcją, wyraźnie zarysowanymi postaciami oraz komentarzem odautorskim.

3. Czytanie szeptem stanowi formę pośrednią między czytaniem cichym a głośnym Jest ono bardzo wskazane, szczególnie na pierwszym etapie kształcenia, ponieważ umożliwia osiągnięcie techniki czytania i rozumienie tekstu. Czytanie ciche jest wielokrotnie szybsze.

X Etapy nauki pisania nowej litery.

Etapy nauki pisania nowej litery

Podczas nauki pisania nowej litery należy przestrzegać ogólnych zasad ich opanowywania, postępując zgodnie ze schematem: najpierw przekaz właściwej informacji, potem prezentacja, następnie ćwiczenie pod kierunkiem nauczyciela, w tym częściowo samodzielnie i całkowicie samodzielnie.

Nauka pisania litery sprowadza się do następujących czynności:

1. Zaprezentowania poprawnego wzoru danej litery,

2. Analiza kształtu litery, konstrukcji jej elementów składowych, porównywania jej z innymi literami,

3. Prezentacja sposobu jej kreślenia, pisanie w powietrzu, na plastiku itp.,

4. Ćwiczenia przygotowujące rękę dziecka do poprawnego kreślenia litery dużym formacie oraz automatyzacja ruchów,

5. Pisanie litery w zbliżonym i normalnym formacie,

6. Łączenie litery z innymi,

7. Pisanie przez dzieci zespołów liter i wyrazów z nową literą.

Najpierw demonstrujemy dzieciom powiększony wzór litery i dokonujemy wspólnie analizy jej kształtu. Uczeń musi znać części składowe litery, aby mógł ją pisać według wzoru i w określonej liniaturze. Ważnym zadaniem jest operowanie nazwami liter, wtedy elementy składowe wyodrębniają się łatwiej z całości spostrzeganego kształtu. Dobrze jest wskazywać na litery o podobnym wyglądzie i porównywać je między sobą, aby dzieci lepiej je zapamiętały. Ćwiczenia w pisaniu muszą być prowadzone systematycznie i w odpowiedniej częstotliwości.

Pisanie liter elementami stanowi pierwszy etap. Drugim etapem jest nauczenie kreślenia liter kilkuelementowych w sposób całościowy. Należy brać pod uwagę te litery, które można pisać od razu jednym ruchem np. a, d, g, h, m, n, p, r, s, u, w, z (małe litery) oraz D, E, G, H, I, J, L, M, N, S, U, W, Y, Z – wielkie litery. Najłatwiejsze litery do pisania jednym ruchem to: n, s, u, w, y, z. trudniejsze to: H, M, N, S, U, W, Y, Z.

Kolejnym etapem jest pisanie liter w sposób płynny. Dotyczy to wszystkich małych liter z wyjątkiem, ś, ć, ż, ź, dź, dż, ń, ó, ą, ę, ze znakami diakrytycznymi.

Technika pisania nowych kształtów liter wymaga dużo wysiłku i uwagi dziecka. Uczeń musi pisać je wielokrotnie pojedynczo i w wyrazach, ponieważ ułatwia to zachowanie właściwych proporcji. Ćwiczenia powinny być częste lecz krótkie. Nauka pisania powinna zmierzać do pisania płynnego, czytelnego i estetycznego.

Pisanie łączne to inaczej pisanie płynne – polega na pisaniu jednym ruchem pisarskim kilku elementów litery, a nawet kilku liter, niekoniecznie wyrazów.

W celu ukształtowania pisma łącznego należy stosować następujące ćwiczenia:

- kształtować umiejętność pisania liter i wyrazów w sposób wiązany,

- utrwalać sposób całościowego kreślenia liter kilkuelementowych,

- uczyć prawidłowego łączenia sąsiadujących ze sobą liter,

- nauczać płynnego pisania grup liter w wyrazach.

Czynniki sprzyjające nauce pisania: dobre rozumienie tekstu, zwłaszcza sensu przeczytanych wyrazów, utartych związków wyrazowych oraz występujących między nimi relacji.

Czynnik wpływający na efektywną naukę pisania: motywacja wewnętrzna, odczuwana przez dzieci potrzeba pisania, zainteresowanie ćwiczeniem, czytaniem i uczeniem się; oraz motywacja zewnętrzna czyli pochwała, akceptacja czynności i zachowań, zadowolenie nauczyciela, nagroda.

XI Metody kształcenia sprawności językowej w kontekście wielostronnego nauczania.

4 DROGI UCZENIA SIĘ (4 STRATEGIE): 1) A-jest to uczenie się przez przyswajanie gotowej wiedzy przez asocjację (strategia asocjacyjna); uczeń jakby słucha i przyswaja gotową wiedzę; jest to najbardziej tradycyjna strategia nauczania 2) P-uczenie się przez odkrywanie, badanie; jest to samodzielne uczenie się (strategia problemowa) 3) E- nauczanie przez przyswajanie (strategia emocjonalna) 4) D- nauczanie przez działanie, przez praktykę. STRATEGIA WIELOSTRONNEGO NAUCZANIA ma zastosowanie do różnych edukacji i kształcenia językowego. KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE: -wiedza o języku (wiedza o częściach mowy, o składni, rodzaje zdań) – nauka języka (umiejętność komunikowania się, budowania wypowiedzi i odbioru wypowiedzi). Myślenie indukcyjne-polega na obserwacji tekstów prowadzonych przez nauczyciela i na podstawie tego dojść do wniosku (od szczegółu do ogółu). WŚRÓD METOD KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ W KONTEKŚCIE PROCESU WIELOSTRONNEGO NAUCZANIA WYRÓŻNIA SIĘ: *metodę analizy i twórczego wykorzystania wzoru – jest to metoda analizy i tzw. Wzoru; *metoda norm i instrukcji-my instruujemy np. gdzie musi być odstęp; *metoda przekładu interseniotycznego-polega na tym, że przekładamy z jednego kodu wypowiedzi na drugi kod; tekst, słowo, może być przedstawione na podstawie ilustracji; *metoda praktyki pisarskiej (metoda praktyczna)-ćwiczenie, kilka razy rodzaju wypowiedzi w różnych sytuacjach.

XII Ćwiczenia słownikowo – frazeologiczne.

Cele ćwiczeń słownikowo- frazeologicznych:

- rozwijanie i doskonalenie mowy poprzez stopniowe rozszerzanie zasobu słownictwa i frazeologii

- kształcenie umiejętności sprawnego i poprawnego wypowiadania się

Najważniejsze rodzaje ćwiczeń słownikowo- frazeologicznych:

1.Wprowadzenie nazw przedmiotów, zjawisk, ich cech, czynności oraz wyrażeń i zwrotów określających stosunki przestrzenne i czasowe

- wprowadzenie i aktywizowanie słownictwa w toku codziennych zajęć

- wprowadzone nazwy przedmiotów należy opierać na przykładach z życia

- utrwalenie materiału słownikowego:

• W postaci odpowiedzi na pytania

• Układanie zdań z danym wyrazem w formie gry

• Wykonywanie rysunków

2.Wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów

- występuje podczas czytania, opracowania czytanek

- pomocne są wycieczki- bezpośrednie zetknięcie z przedmiotem za pomocą adekwatnego słownictwa

- tłumaczenie niezrozumiałych wyrazów poprzez:

• Bezpośrednie wskazanie i wyjaśnienie (pokaz, przedstawienie rysunku)

• Podanie słownikowo wyrazów nadrzędnych i podrzędnych, bliskoznacznych

• Omówienie treści

3.Gromadzenie zwrotów i wyrazów zastępczych, wyrażanie treści za pomocą prostych porównań i przenośni

- stosuje się podczas ustnych wypowiedzi i czytania

- uczy zwracanie uwagi na treść i formę wypowiedzi

- zastępowanie wyrażeń prostymi przenośniami, porównaniami

4.Grupowanie wyrazów o znaczeniu podobnym

- dzięki tym ćwiczeniom wdrażamy uczniom nazywanie odrębności określonych przedmiotów

- wycieczki sprzyjają ćwiczeniom twórczym: rzecz posiadająca więcej nazw np. ziemniak- kartofel

- stosowanie w wypracowaniu

5.Stosowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym

- uczy dostrzegania cech różnicujących

- wpływa na kształcenie procesów umysłowych: porównania, analiza, synteza

6.Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów

- cel: zebranie i zanotowanie trudniejszych wyrazów zwrotów w celu utrwalenia ich ortograficznego zapisu

- przygotowuje dłuższą pisemną lub ustną wypowiedź

7.Zestawienie wyrazów podstawowych, pochodnych i pokrewnych

- ukazuje sposoby tworzenia nowych wyrazów

- ważne jest ścisłe jej powiązanie z ich nauką ortografii np. kózka bo koza

8.Zestawienie grup wyrazów o znaczeniu nadrzędnym i podrzędnym

- służy systematyzowaniu pojęć w obrębie zdobywanej wiedzy

- dostarczają materiału słownikowego do dłuższych wypowiedzi wymagających uogólnienia np. faktów

9.Wyrażanie prostych treści za pomocą przenośni

XIII Praca z tekstem literackim.

Praca z tekstem literackim:

-opracowywanie utworów literackich ma na celu wyjaśnienie i pogłębienie treści, zwracanie uwagi na piękno języka, pobudzanie uczniów do refleksji nad określonym zagadnieniem przez zaangażowanie emocjonalne i wartościowanie. W każdym tekście literackim podstawową formą komunikatu jest zaprezentowany obraz literacki, do którego materiał został zaczerpnięty z rzeczywistości, dowolnie przekształconej i odpowiednio sformułowanej, zgodnie z wizją i wyobraźnią autora. Utwór literacki przez swoje treści może oddziaływać nie tylko na umysł i uczucia odbiorcy, lecz również mobilizować go do podejmowania własnej aktywności. Podstawowym elementem treściowym jest temat, czyli istotny problem utworu, umożliwiający zrozumienie wszystkich wątków i ich wzajemnych relacji. Wszystkie utwory literackie, oprócz realizacji zadań poznawczych, przekazanych w sposób bezpośredni, pełni przede wszystkim funkcję poetycką, która je odróżnia od zwykłych aktów mowy. Kiedy uwaga odbiorcy skupia się na słowie jako znaku, swoiste cechy języka literackiego pełnią ważną funkcję estetyczną.

Cele opracowania utworów:

-głównym celem opracowania utworów literackich jest świadomy ich odbiór., zdobywanie nowych wiadomości na temat zawarty w tekście i zainteresowanie nim dziecko, Bardzo ważne jest pełne przeżycie treści, zrozumienie ich oraz prawidłowa interpretacja. Do głównych zadań, jakie stawiamy przed uczniami klas młodszych podczas pracy z tekstem, można zaliczyć:

-zrozumienie głównej treści utworu;

-zdolność wyrażania sądu o bohaterze;

-wyprowadzanie właściwych dla wieku dziecka uogólnień;

-wyciągnięcie odpowiednich wniosków, samodzielne myślenie na temat postaci i relacji zawartych w utworze.

Do najważniejszych celów kształcenia na podstawie tekstu literackiego można zaliczyć:

1. Doskonalenie techniki czytania i rozumienia tekstu, zdobywanie wiedzy o życiu i rzeczywistości przez opracowywanie i wyjaśnianie treści czytanych tekstów;

2. Kształtowanie umiejętności uczenia się w celu uzyskania możliwości zdobywania wiedzy z takich źródeł jak: podręczniki, lektura, czasopismo, literatura popularnonaukowa, komputer;

3. Przygotowanie do samodzielnego czytania dłuższych utworów literackich oraz kształtowanie wrażliwości na ich piękno;

4. Kształtowanie umiejętności ustnego i pisemnego wypowiadania się;

5. Wzbogacenie czynnego i biernego słownika uczniów;

6. Kształtowanie właściwych postaw etycznych i społecznych, rozwijanie uczuć patriotycznych.

Etapy pracy z tekstem czytanki lub lektury:

Prawidłowe opracowanie tekstu literackiego powinno zawierać ok. trzech etapów działalności w toku jednej lub kilku powiązanych ze sobą lekcji. Są to następujące fazy:

1. Przygotowanie do czytania i odbioru tekstu

-jest uzależnione od jego rodzaju i trudności oraz założonych celów. Zadanie nauczyciela polega na rzeczowym, słownikowym i emocjonalnym przygotowaniu uczniów podczas lekcji do opracowanych zagadnień (wycieczki, filmy). Pogadanki nie powinny być nużące i długie. Jako przygotowanie rzeczowe tekstu najczęściej stosuje się formy:

a) rozmowy i pogadanki, najlepiej heurystyczne- polegające na przypomnieniu pewnych wiadomości, uświadomieniu braków i potrzeby ich uzupełnienia. Pozwala to dzieciom również zrozumieć pewne informacje i fakty;

b) swobodne wypowiedzi uczniów- pogłębiające i porządkujące dotychczasowe wiadomości, rozbudzające zainteresowanie tekstem oraz informujące o zrozumieniu głównych wartości utworu;

c) wycieczki i obserwacje- umożliwiają dzieciom bezpośrednie zetknięcie się z danymi ludźmi, przedmiotami, zwierzętami, zjawiskami.

d) wyjaśnienia nauczyciela lub dobrze przygotowanych uczniów mają na celu poznanie pewnych istotnych faktów, zrozumienie relacji, które mogą okazać się niezbędne podczas pracy z tekstem.

1. Opracowywanie utworów literackich, m. in. Poprzez analityczne i syntetyczne formy ćwiczeń oparte na pracy z tekstem

2. Sposoby wykorzystania treści utworów

Opracowywanie utworów literackich:

-pierwsze zetknięcie się dzieci w młodszym wieku z utworem jest dla nich bardzo ważne. Dlatego należy zadbać o jego odpowiednie zaprezentowanie, aby w ten sposób rozbudzić zainteresowanie treścią oraz umożliwić odbiór i zrozumienie idei utworu.

Czynności pierwszej prezentacji utworu może być przeprowadzona w różny sposób w zależności od możliwości i potrzeb:

-wzorowo odczytywania przez nauczyciela

-odtworzona z taśmy magnetofonowej, nagrania z udziałem aktorów, przygotowana przez nauczyciela lub starszych uczniów

-odczytywania wyraziście przez bardzo dobrze czytającego ucznia

-przygotowania jako czytanie z podziałem na role przez wybrane dzieci pod kierunkiem nauczyciela

-samodzielnie odczytywana na lekcji przez dzieci w toku cichego czytania

-indywidualnie przygotowana przez dzieci w domu.

Spośród wielu możliwości opracowania tekstu nauczyciela wybiera te, które najbardziej odpowiadają realizacji je zamierzeń. W zależności od celów, zakresu i sposobu wykorzystania tworzenia utworu, stosowanych form oraz charakteru pracy umysłowej można zdaniem J. Kulpy i R. Więckowskiego, podzielić sposoby realizacji na trzy zasadnicze grupy:

1. Wypowiedzi o nieokreślonej bliżej treści i formie, parte na myśleniu odtwórczym dziecka, np. swobodne wypowiedzi zawierające wrażenia na temat utworu, próby oceny.

2. Analiza i interpretacja tekstu, uwzględniająca nie zawsze jasno określone przez autora elementy utworu. Opracowanie tego typu zagadnień wymaga na ogół pełnego aktu myślenia, właściwego procesowi rozwiązywania problemów.

3. Syntetyczne formy pracy niewymagające analizy tekstu.

Analityczne formy pracy z tekstem:

-Praca z tekstem stwarza wiele możliwości różnorodnego jej ukierunkowania i realizacji zaplanowanych wcześniej ćwiczeń. Między innymi pozwala na:

• Nawiązywanie treści tekstu do przeżyć i doświadczeń dzieci

• Zestawienie treści czytanki z ilustracją

• Wyodrębnienie zdarzeń i ustalenie ich kolejności

• Wyodrębnienie postaci głównych i drugoplanowych

• Wyodrębnienie obrazów i ustalenie myśli przewodniej utworu

• Określenie czasu i miejsca akcji utworu

• Wyodrębnienie w tekście charakterystycznych fragmentów wskazanych przez nauczyciela

• Czytanie z podziałem na role, dramatyzacje i inscenizacje.

Cz II Kojot brak

Słownictwo i specyficzna kompozycja poezji stymulują wyobraźnie dziecka i jego twórczą inwencję językową. Do tego typu utworów można zaliczyć między innymi wiersze J. Brzechwy, Tuwima.

Zdarza się, że poetyckie przetworzenie świata bywa niezrozumiałe dla uczniów bez odpowiedniego przygotowania i ćwiczeń. Wynika to najczęściej z dotychczasowej lektury, zawierającej najczęściej proste narracyjno-opisowe wiersze i rymowanki, które nie mobilizują do pracy wyobraźni ani odkrywczości.

Główną trudnością i barierą w odbiorze poezji są często skojarzenia metaforyczne oparte na myśleniu oraz obrazowaniu symbolicznym. Należy dzieciom wyjaśnić zjawisko przenośni i ich trafnego użycia przez autora.

Ważne jest odpowiednie ukierunkowanie pracy pedagogicznej nad wierszem i metaforą przez zastosowanie metod pozawerbalnych: plastycznych, ruchowych, muzycznych, które pozwalają uczniom na przekroczenie progu dosłowności i uruchomienie skojarzeń metaforycznych.

Wiele utworów poetyckich nadaje się do czytania z podziałem na role, zabaw dramatycznych, inscenizacji, zabaw muzycznych i ruchowych ze śpiewem.

Nauka wierszy na pamięć.

Każde uczenie się wiersza na pamieć powinno być poprzedzone wyrazistym czytaniem nauczyciela. Przygotowanie tekstu do recytacji obejmuje ustalenie akcentów logicznych i uczuciowych, pauz oddechowych i psychologicznych, określenie tempa i intonacji. Właściwości te decydują o wywołaniu odpowiednich emocji i nastroju w utworze. Opanowania wierszy na pamieć najlepiej uczyć przez doprowadzenie ich odczytywania do perfekcji.

Wybór metody nauki zależy od warunków pracy, ilości czasu, długości wiersza. Krótkich wierszy, po ich opracowaniu, uczymy się w całości. Najpierw uczniowie słuchają wiersza wygłoszonego lub odczytanego przez nauczyciela, a potem włączając się do recytacji po cichu. Podczas kolejnych wygłoszeń recytują stopniowo coraz głośniej, aż do całkowitego opanowania tekstu. Można także uczyć treści wiersza podczas ćwiczeń w mówieniu, wykorzystując występujące w nim wyrażenia i zwroty, czasem zanotowane na tablicy lub w zeszytach, podczas wyjaśniania ich znaczenia wraz z utartymi połączeniami w kontekście utworu.

Nauka czytania i recytacji wymaga także dostosowywania tempa recytacji do treści tekstu: szybkiego przy odtwarzaniu czynności następujących po sobie, powolnego i spokojnego w partiach opisowych, natomiast zmiennego podczas dialogów.

W czasie nauki dłuższych utworów należy przestrzegać zasady, zgodnie z którą uczniowie najpierw czytają całość, a potem uczą się wiersza kolejno zwrotkami lub większymi całościami myślowymi. Po częściowym opanowaniu pierwszej zwrotki uczymy drugiej, a następnie próbujemy powtórzyć obie zwrotki razem. Ten sposób nauki wiersza umożliwia tworzenie się odpowiednich skojarzeń między zwrotkami co ułatwia ich zapamiętywanie.

W celu dobrego zapamiętania wiersza, można go powtarzać w roznych częściach lekcji, najlepiej w połączeniu z muzyką, gestem i ruchem.

Dzieci, opanowując tekst samodzielnie w domu, powinny stosować zasady już przyswojone i utrwalone w klasie pod kierunkiem nauczyciela.

W dydaktyce znane są 3 sposoby uczenia się wierszy na pamieć:

- metoda bezpośrednia - uczniowie słuchają tekstu recytowanego przez nauczyciela i uczą się go w tym samym dniu. Po krótkim opracowaniu treści i formy nauczyciel wygłasza dany tekst kilkakrotnie. W tym czasie uczniowie włączają się do recytacji indywidualnie, najpierw po cichu, potem szeptem i półgłosem, a na końcu głośno. Nauczyciel wygłasza tekst na początku głośno, potem coraz ciszej, aż w końcu przestaje recytować i włącza się jedynie wtedy, kiedy uczniowie mają jakieś trudności.

- metoda pośrednia- uczymy wiersza nazajutrz po jego opracowaniu

- metoda równoległa – uczymy wiersza tego samego dnia, opracowując wcześniej tematykę i słownictwo w warunkach odpowiedających treści utworu poprzez użycie wyrażeń i zwrotów z tekstu.

Praca z lekturą.

Lektura pełni ważne funkcje w polonistycznej edukacji dzieci, ponieważ dotyczy tak różnorodnych problemów, jak: poszerzanie i pogłębianie wiadomości uczniów o świecie, rozwijanie zainteresowań książką oraz oddziaływanie wychowawcze w sferze kształtowania pożądanych postaw społeczno – moralnych.

Utwory literackie kształcą krytyczne myślenie, umożliwiają pogłębianie wiedzy i poszerzanie horyzontów myślowych, rozbudzają zainteresowania indywidualne, kształtują cechy charakteru i uczucia, stymulują wyobraźnię oraz umożliwiają zdobywanie nowego materiału do obserwacji wraz z wyciąganiem z nich wniosków.

Jednym z istotnych celów kształcenia polonistycznego jest rozbudzanie zamiłowań do czytania wartościowych książek.

Czytelnictwo dzieci należy utrwalać przez zachęcanie do lektury książek o dużych walorach artystycznych i treściowych, dostosowanych do ich aktualnej dojrzałości umysłowej i stopnia opanowania umiejętności czytania.

Wychowywanie i kształcenie czytelnika w początkowym okresie edukacji ściśle wiąże się z doskonaleniem sprawności językowej, czyli czytaniem i rozumieniem tekstu, bogaceniem słownictwa, mówieniem.

Najnowsze programy nauczania przewidują czytanie i opracowywanie książek z wykazu lektur oraz czytelnictwo czasopism dla dzieci. Spis lektur zamieszczony w programie nauczania klas I-III dopuszcza ich dość duży wybor i zaleca: trzy książki do zbiorowego opracowania w każdej klasie oraz tyle samo do przeczytania przez uczniów w klasie pod kierunkiem nauczyciela. Samodzielnie w domu każde dziecko powinno przeczytać jedną lekturę w klasie pierwszej, dwie w drugiej i trzy w trzeciej.

Listę lektur można powiększyć w zależności od potrzeb i zainteresowań uczniów oraz ukazujących się nowych, wartościowych pozycji. Lektury obowiązkowe z wykazu w pełni odpowiadają poziomowi intelektualnemu dzieci z danej klasy, lecz możliwości ich wykorzystania nie zawsze odpowiada zainteresowaniom i upodobaniom wszystkich uczniów, jak również ich umiejętności czytania.

Zakres tematyki lektur w edukacji wczesnoszkolnej jest dosć szeroki i dotyczy przede wszystkim zdarzeń z życia codziennego dzieci. Tematyka obejmuje również zwierzęta, ich życie, zwyczaje, przygody oraz poruszany jest także problem opieki nad nimi.

W związku z opracowywaniem obowiązkowych lektur nauczyciel powinien orientować się w zakresie potrzeb i możliwości czytelniczych konkretnych uczniów oraz powinien orientować się w tematyce i wartościach lektur objętych wykazem oraz dobrą znajomością ich treści.

Sposoby czytania i opracowywania książek.

Uczeń opanowuje normy moralne w sposób najprostszy, ucząc się na przykładzie losów bohaterów literackich. Tematyka programowa zaleca opracowywanie takich istronych zagadnień, jak:

- nawiązywanie do przeżyć uczniów poprzez treść lektury,

- wyodrębnianie i omawianie obrazów,

- ustalanie i omawianie zdarzeń zawartych w książce jako przygotowanie do odtworzenia przebiegu akcji,

- wyodrębnienie i omawianie postaci występujących w tekstach,

- wyrażanie sądu o postaciach,

- ustalanie głównej myśli książki i odczytywanie fragmentów tekstu uzasadniających słuszność własnego sądu i zajętego stanowiska,

- rozmowa na temat postaci głównych, drugoplanowych określanie ich cech,

- wyszukiwanie, omawianie i odczytywanie fragmentów opisowych, humorystycznych itp.,

- układanie tzw opowiadań twórczych dotyczących dalszych losów bohaterów.

Uczniowie klas drugich i trzecich powinni już podejmować próby ustalenia formy utworu, orzekając podczas obserwacji i porównań tekstów, czy pisane są prozą, czy należy je zaliczyć do utworów poetyckich. Próbują ustalić gatunek literacki.

Podczas zaplanowanych godzin z lekturą należy przewidzieć następujące fazy:

1. Przygotowanie do odbioru i przeżycia utworu – opracowywanie przeczytanych lektur, np. na temat najciekawszych zagadnień, ulubionej postaci, uzasadnienia własnego wyboru.

2. Poznawanie utworu podczas analizy i interpretacji jego kompozycji oraz walorów językowych – analizie podlegają przede wszystkim głowni bohaterowie, motywy ich postępowania, motywy ich postępowania, cechy charakteru, czas i miejsce akcji, przebieg wydarzeń.

3. Ocena i wartościowanie zachowań bohaterów - wartości wychowawcze, motywy zachowań postaci, ocenę ich postępowania z uwzględnieniem własnych kryteriów i zasad określonej społeczności.

Podstawowe formy pracy z lekturą.

W zakresie pracy z książką można wyróżnić trzy podstawowe obszary działan nauczyciela:

- pracę dydaktyczno-wychowawczą na lekcjach o charakterze polonistycznym,

- współpracę nauczyciela z biblioteką szkolną,

- współpracę nauczającego z rodzicami.

W procesie dydaktyczno-wychowawczym można wyodrębnić różne formy pracy z lekturą i wiele rodzajów ćwiczeń umożliwiających odbiór przekazywanych treści. Przekaz ten może mieć charakter slowno – oglądowy i zawierać takie sposoby pracy jak: opowiadanie, głośne i wyraziste czytanie, ilustrowanie treści lektury przeźroczami, wykorzystanie audycji radiowych lub telewizyjnych, odbiór tekstu przez adaptację filmową, spektakl teatralnym nagranie CD.

Wspołpraca nauczyciela z biblioteką szkolną polega na organizowaniu wystaw interesujących pozycji w klasie i szkole, lekcje biblioteczne, imprezy okolicznościowe, spotkania z autorami lektur, ilustratorami itd.

Współpraca z rodzicami ukazuje różne sposoby czytania książek w domu spoza obowiązkowej listy.

Twórcze formy pracy z lekturą polegają na działaniu i współdziałaniu z nauczycielem lub pod jego kierunkiem. Można tu zaliczyć takie rodzaje aktywności jak: gry dramatyczne, inscenizacje i zabawy twórcze, swobodne teksty, opowiadania twórcze na temat dalszych losów bohatera, opracowywanie własnych książek, prowadzenie dzienniczków lektur, udział w konkursach dotyczących wybranych utworów.

Swobodne i twórcze teksty na podstawie lektury.

Opowiadanie twórcze są ważnymi formami pracy uczniów, opartych na treściach lektury, lecz wzbogaconymi własną fantazją i pomysłami. Wypowiedzi tego typu dają dziecku zupełną niezależność w proponowaniu fabuły i rozwijaniu akcji, tworzeniu ciągłości zdarzeń z uwzględnieniem przyczyn i skutków. Uczniowie często nie mogąc się pogodzić z tragicznym zakończeniem lektury, wykorzystują własne pomysłu i tworzą dalsze losy ulubionej postaci.

---

1. D. Czelakowska, Metodyka edukacji polonistycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym, Oficyna Wydawnicza IMPLUS, Kraków 2009, s.13.↩

2. Ibidem, s. 14.↩