Do metyloksantyn powszechnie stosowanych w lecznictwie należą:

1. KOFEINA
2. TEOFILINA
3. POCHODNE TEOFILINY:
-AMINOFILINA
-EUPROFILINA
4. TEOBROMINA

• KOFEINA
  Mechanizm działania

Kofeina podobnie jak i inne metyloksantyny, jest inhibitorem fosfodiesterazy – enzymu rozkładającego cykliczny AMP (cAMP- Bierze udział w wielu reakcjach biochemicznych jako element transdukci sygnału.). W wyniku jej działania następuje nagromadzenie cAMP w komórce, co prowadzi do wzmożonej jej aktywności (efekt podobny do pobudzenia receptorów betaadrenergicznych). Większość działań farmakologicznych kofeiny jest następstwem jej hamującego wpływu na fosfodiesterazę.

• Działanie w organizmie

Kofeina jest środkiem bardzo silnie pobudzającym OUN,

a zwłaszcza korę mózgu.

1. KORA MÓZGU

• Małe dawki kofeiny zwiększają procesy pobudzenia kory mózgu, nie wpływając na procesy hamowania.

• Ułatwia percepcję wrażeń i ich kojarzenie

• Ułatwia pracę umysłową, znosi uczucie zmęczenia i senności. Zmniejsza ona jednak zdolność koncentracji uwagi, a więc utrudnia skupienie myśli na jednym przedmiocie.

• W większych dawkach kofeina powoduje tzw. gonitwę myśli – kojarzenie jest tak szybkie, że przy braku możliwości koncentrowania uwagi dochodzi do stanu ogólnego rozbicia myślowego

• W zbyt dużych dawkach wywołuje długotrwałą, męczącą bezsenność

• Duże dawki kofeiny powodują drżenie mięśniowe i drgawki kloniczne

2. OŚRODKI AUTONOMICZNE

• Pobudza ośrodek naczynioruchowy, powodując skurcz naczyń jelitowych i przemieszczanie krwi z jamy brzusznej do mięśni, skóry i mózgu

• Ciśnienie krwi nie podwyższa się lub podwyższa tylko nieznacznie, ponieważ kofeina jednocześnie poraża mięśnie gładkie naczyń i powoduje ich rozszerzenie.

• Ciśnienie krwi może się podwyższyć, jeżeli przed podaniem kofeiny było obniżone, np. w zapaści.

• Kurczy naczynia krwionośne mózgu, wskutek czego działa korzystnie w bólach głowy, spowodowanych rozszerzeniem naczyń mózgu

3. OŚRODEK ODDECHOWY

• Kofeina w dawkach leczniczych pobudza ośrodek oddechowy, lecz jedynie w stanach jego zahamowania. Oddech staje się szybszy i głębszy.

4. MIĘŚNIE PRĄŻKOWANE

• Pod wpływem kofeiny zwiększa się wydajność pracy i siły mięśni szkieletowych, przy czym na mięśnie osłabione i zmęczone działa silniej niż na wypoczęte

5. INNE

• Kofeina pobudza także ośrodek przemiany materii oraz ośrodek termoregulacji powodując podwyższenie temperatury ciała

• Pobudza również mięsień sercowy („leki nasercowe”) raz działa moczopędnie („leki moczopędne”)

Zastosowanie

• W niedomogach krążenia pochodzenia sercowego i naczyniowego (zapaść).

• Jako lek pobudzający czynność psychiczną kory mózgu, np. przy konieczności intensywnej pracy umysłowej

• W niedomogach oddychania - w chorobach zakaźnych, w zatruciu atropiną.

• Jako lek ogólnie tonizujący - w osłabieniu, przemęczeniu, po ciężkich chorobach zakaźnych, przy ciężkiej pracy fizycznej.

• W bólach głowy jako lek kurczący naczynia mózgowe ( kofeina wchodzi w skład prawie wszystkich tabletek od bólu głowy)

Preparaty

• COFFEINUM NATRIUM BENZOICUM (Kofex) – podwójna kompleksowa sól kofeiny

• GLUKOF – Kofeina (0.02g) + Kwas askorbowy (0,1g) + Glukoza (0,88g)

• COFFEINUM PURUM – w leczeniu migreny

TEOFILINA
Farmakokinetyka

• wchłania się z przewodu pokarmowego (pokarmy, wiek, inne leki)

• podana doustnie, jak i doodbytniczo - podrażnienie błony śluzowej

• wiąże się z białkami osocza 60-80%

• metabolizowana w wątrobie - układ cytochromu P450

• 85-90% unieczynnione do pochodnych dwumetylowych

• Noworodki - wydalana w postaci niezmienionej, część jest metabolizowana do kofeiny o dłuższym T_1/2 - objawy niepożądane

• wydłużenie czasu wydalania:

choroby wątroby: marskość, cholestaza

niewydolność krążenia

niewyrównane serce płucne

leki

Działanie

• Rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli i naczyń krwionośnych w płucach

• Zmniejsza opór naczyniowy w łożysku naczyniowym płuc i w naczyniach obwodowych, prawdopodobnie przez hamowanie fosfodiesterazy powodując rozkład cATP.

• Pobudza częstość oddechu przez zwiększenie wrażliwości ośrodka oddechowego na pobudzające działanie dwutlenku węgla.

• Zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego i przepony.

• Zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku.

• Zwiększa diurezę.

• Działa pobudzające na OUN.

• Działanie przeciwzapalne, ponieważ zmniejsza aktywność komórek zapalnych

• Działanie immunomodulujące, głównie poprzez wpływ na limfocyty TH1

Wskazania

• Astma oskrzelowa o ciężkim przebiegu, gdy kortykosteroidy i β2-mimetyki są niewystarczające, a także gdy lek był wcześniej stosowany przewlekle

• w astmie o łagodnym przebiegu teofilina ma znaczenie jako lek przeciwzapalny (zwykle łącznie z wziewnymi kortykosteroidami)

• Do leczenia stanów duszności w przewlekłych chorobach układu oddechowego takich jak:

dychawica oskrzelowa

przewlekła obturacyjna choroba płuc

i do zapobiegania wystąpieniu tych objawów.

• Objawy uboczne

• zgaga, nudności

• drżenie mięśniowe

• bóle głowy

• bezsenność

• niedociśnienie

• niepokój

• rozdrażnienie

• zaczerwienie skóry

• zaburzenie pracy serca

• Przeciwwskazania

Lek należy stosować ostrożnie w:

• zaburzeniach rytmu serca

• świeżym zawale serca

• kardiomiopatii przerostowej

• nadczynności tarczycy

• Padaczce

• Niedociśnieniu tętniczym

• Zaostrzonej chorobie wrzodowej zołądka i wunastnicy

• Obrzęk płuc

• Niewydolnośc mięśnia sercowego

• Refluksia żołądkowo-przełykowa

• Nadwrażliwość na teofilinę

Interakcje

Wykazuje wiele interakcji z innymi lekami, a zwłaszcza z lekami odziaływujacymi na izoenzymy cytochromu P-450

• TEOBROMINA

Teobromina jest podstawowym alkaloidem znajdującym się w kakao i czekoladzie. U ludzi jest ona również metabolizowana w wątrobie w wyniku rozpadu kofeiny na paraksantynę (80%), teobrominę (10%), oraz teofilinę (4%).

Teobromina jest szkodliwa dla niektórych zwierząt, miedzy innymi dla psów i koni. Dla psa ważącego 25kg zjedzenie dwóch tabliczek czekolady może okazać się śmiertelne. Spowodowane to jest prawdopodobnie znacznie wolniejszym tempem metabolizowania teobrominy przez zwierzęta.

• Mechanizm działania

• Teobromina wpływa na rozkład cAMP. Teobromina, jak również inne metyloksantyny, jest przede wszystkim inhibitorem kompetycyjnym fosfodiestrazy rozkładającej cAMP, w wyniku czego wzrasta stężenie wewnątrzkomórkowego cAMP, co z kolei przedłuża efekty hormonów działających na komórki obwodowe przez układ cyklazy adenylanowej.

• Obecnie teobromina jest stosowana coraz rzadziej w lecznictwie jako środek nasercowy i moczopędny oraz w astmie oskrzelowej.

• Działa silnie diuretycznie i spazmolitycznie.

• Ogólnie jej działanie jest zbliżone do kofeiny, ale znacznie słabsze.

Teobromina wykazuje słabe działanie stymulujące, może działać miorelaksacyjnie.

• AMFETAMINA

Organiczny związek chemiczny o silnym działaniu psychotropowym pobudzający ośrodkowy układ nerwowy

• Mechanizm działania

• Po dostaniu się do organizmu, amfetamina wzmaga przekaźnictwo noradrenergiczne i dopaminergiczne. Jednocześnie hamuje wychwyt zwrotny i nasila uwalnianie tych przekaźników, co prowadzi do zwiększenia koncentracji, polepsznia funkcji wykonawczych i czuwania (obszar górno-bocznykory przedczołowej) oraz pozytywnie wpływa na nadpobudliwość psychoruchową (wzmożenie aktywności dopaminergicznej na poziomie jąder podstawy).

• Z tych powodów na świecie jest stosowana w terapii ADHD i narkolepsji

• Efekty zażycia

• silne pobudzenie psychomotoryczne

• przyśpieszona akcja serca i szybki oddech

• brak łaknienia

• rozszerzenie źrenic

• podwyższone ciśnienie krwi

• bladość skóry

• gonitwa myśli

• wytrzeszcz oczu

• jadłowstręt i światłowstręt

• suchość w ustach

• zmniejszoną wrażliwość na ból, głód oraz zmęczenie

• Skutki używania

Możliwe są poważne konsekwencje zdrowotne z powodu wyczerpania organizmu. W przypadku spożycia dużych ilości mogą się pojawiać takie problemy jak:

• zaburzenia wzroku i słuchu,

• arytmia serca, mogąca w skrajnych przypadkach powodować zawał,

• wycieńczenie organizmu,

• psychoza amfetaminowa.

• Amfetamina przyjmowana dożylnie w postaci stężonych roztworów (zbliżonych do nasyconego) powoduje:

• rozpad czerwonych krwinek

• jako ligand tworzy z żelazem(II) związki kompleksowe poprzez które zachodzi utlenianie żelaza w hemoglobinie ze stopnia utlenienia +2 na +3, a wiec nieodwracalne tworzenie nieprzenoszącej tlenu methemoglobiny

objawia się to sinieniem końców palców oraz ust, co może prowadzić do mikrouszkodzeń mózgu z powodu niedotlenienia.

• powoduje powstawanie zakrzepów w naczyniach, które mogą stać się bezpośrednią przyczyną zawału serca lub zatorów w ośrodkowym układzie krwionośnym

ryzyko wylewu podpajęczynówkowego. Ryzyko to bardzo rośnie z wiekiem, gdyż naczynia tracą normalną elastyczność, a więc i odporność na wzrost ciśnienia.

• Najczęstszą przyczyną śmierci po przedawkowaniu amfetaminy jest paraliż mięśni oddechowych, a więc uduszenie się lub zatrzymanie akcji serca wskutek arytmii lub zawału.

• Najczęstszymi powikłaniami są mikrowylewy.

• Niewielka część osób popełnia samobójstwo wskutek psychozy amfetaminowej albo samookalecza się w fazie odstawienia

• AMFETAMINY
  Mechanizm działania

Mechanizm działania związany jest głównie z nasileniem przekaźnictwa dopaminergicznego i noradrenergicznego, oraz w mniejszym stopniu, przekaźnictwa serotoninergicznego przez zwiększenie stężenia amin katecholowych w szczelinie synaptycznej. Ziększają stężenie amin katecholowych głównie przez nasilenie ich uwalniania z zakończeń presynaptycznych i w mniejszym stopniu przez hamowanie doneuronalnego. Powodują również wzrost liczby receptorów postsynaptycznych oraz spadek wrażliwości autoreceptorów typu D2, co prowadzi do nasilenie przekaźnictwa dopaminergicznego

Amfetaminy działają pobudzająco na czynności psychiczne. Znoszą uczucie zmęczenia, senności, zwiększają zdolność koncentracji, często powodują stan euforii.

Wykazują również działanie anorektyczne, związane głównie z pobudzeniem przekaźnictwa serotrtoninergicznego i środka sytości w podwzgórzu.

Przy dłuższym stosowaniu wywołują silne uzależnienie o charakterze psychivznym.

Przy nadużywaniu amfetamin mogą wystąpić objawy agresji, zachowania sereotypowego, stany lękowe, natręctwa ruchowe.

• Działania niepożądane

Związane z pobudzeniem układu współczulnego, głównie w postaci zaburzeń układu sercowo-naczyniowego

• Wzrost ciśnie krwi

• Zaburzenia rytmu serca

• Bóle wieńcowe

• Zapaść ( przy przedawkowaniu)

• AMFETAMINY

1. Są skutecznymi środkami w terapii otyłości, jednak ze względu na silnie działanie uzależniające, zaburzenia czynności psychicznych, zaburzenia krążenia ich stosowanie jest ograniczone.

2. Amfetamina jest również niedozwolonym środkiem dopingującym, stosowanym przed zawodami sportowymi.

3. Amfetaminy są skuteczne w leczeniu zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi u dzieci (ADHD), charakteryzującego się nadpobudliwością, impulsywnością i zaburzeniami koncentracji uwagi.

W leczeniu ADHD stosuje się:

• DEKSMETYLFENIDAT (Focalin)

• METYLFENIDAT ( Concerta, Metadate CD, Ritalin LA)

• MIESZANINĘ SOLI AMFETAMINY (Adderall XR- kapsułki 5mg; 10mg; 15mg; 20mg; 25mg i 30mg)

METYLOFENIDAT

Lek o działaniu stymulującym z grupy fenetylamin jest inhibitorem zwrotnego wychwytu dopaminy. Używany jest w leczeniu ADHD i narkolepsji oraz przy wyprowadzaniu narkozy. Znajduje się w grupie II-P na wykazie środków odurzających i substancji psychotropowych.

• Działanie

Metylofenidat działa stymulująco na OUN. Paradoksalnie wykazuje on działanie uspokajające na dzieci chore na ADHD, pomaga im się skoncentrować na nauce i innych zajęciach. Dorosłym chorym na ADHD MPH pomaga skupić się na zajęciach i zorganizować życie.

Sposób, w jaki metylofenidat ma pomagać ludziom z ADHD nie jest do końca znany. Prawdopodobnie ADHD jest powodowane przez niski poziom dopaminy w mózgu (przede wszystkim w płacie czołowym), a MPH zwiększa poziom tego neuroprzekaźnika w połączeniach synaptycznych.

• Metylofenidat dostępny jest w Polsce pod nazwą Concerta w specjalnych tabletkach o zmodyfikowanym uwalnianiu działa ok. 12 godzin 18 i 36 oraz 54 mg a także pod nazwą handlową Medikinet w tabletkach o natychmiastowym uwalnianiu 5 mg 10 mg oraz 20 mg i o zmodyfikowanym uwalnianiu działa ok. 8 godzin 10 mg 20 mg 30 mg oraz 40 mg. (w USA pod nazwą Ritalin w dawkach 20 i 40 mg)

• Lek w postaci tabletek o natychmiastowym działaniu daje możliwość dostosowania dawki w zależności od samopoczucia (przez krótki okres półtrwania metylofenidatu większość pacjentów musi zażywać kilka tabletek w ciągu dnia), objawy choroby ustępują znacznie szybciej, kontrolując ilość oraz porę zażywania preparatu można uniknąć większości uciążliwych efektów ubocznych występujących przy lekach o zmodyfikowanej prędkości, powodowanych najczęściej przez zażycie leku później niż zwykle, np. problem bezsenności występującej u chorego stosującego zmodyfikowaną formę leku, nie dotyczy pacjenta zażywającego standardowe tabletki – może pominąć wieczorną dawkę (kapsułka o zmodyfikowanym uwalnianiu niezależnie od pory przyjęcia uwalnia stałą dawkę leku przez około 12 godzin). Tę formę leku stosuje się najczęściej u osób dorosłych, przynosi lepsze efekty,

a konieczność noszenia leku przy sobie nie jest kłopotliwa w większości przypadków, dzieci najczęściej zażywają kapsułki

o spowolnionym działaniu, aby zminimalizować ryzyko przedawkowania leku.

• EFEDRYNA

• Pobudza pośrednio receptory alfa adrenergiczne, przez uwalnianie endogennej noradrenaliny z ziarnistości neuronu.

• Bezposrednio słabo pobudza receptory beta-adrenergiczne

• Działanie

• Powoduje wzrost ciśnienia krwi (przez zwężenie naczyń krwionośnych)

• Przyśpiesza czynność serca

• Rozszerza oskrzela

Wielokrotne podanie w takiej samej dawce w krótkich odstępach czasu powoduje coraz mniejszy wzrost ciśnienia krwi, na skutek wyczerpania się zapasów endogennej noradrenaliny

Efedryna wpływa pobudzająco na OUN

Działa słabiej ale dłużej niż nor epinefryna

• Stosowana jest w niedociśnieniu

• W bloku przedsionkowo-komorowym, zapobiegawczo w dychawicy oskrzelowej

• Stosowana jest miejscowo w kroplach do oczu i nosa w celu zmniejszenia przekrwienia błon śluzowych

• Przedawkowanie

Po przedawkowaniu efedryny występuje:

• Wzrost ciśnienia tętniczego krwi

• Przyśpieszenie czynności serca

• Niepokój

Bezsenność

• Przeciwwskazania

• Nadciśnienie tętnicze

• Choroby serca

• Nadczynność tarczycy

• Pobudzenie psychiczne

• Preparaty
  Ephedrinum

• Efrinol – krople do nosa 1%; 2%

• Ephedrinum hydrochloricum – roztwór do wstrzykiwań podskórnych lub domięśniowych 25mg/ml

• Rubital Compositum – syrop ( Athaeae sirupus + Ephedrinum + Rubi Sirupus)

• LEKI NOOTROPOWE

Lekami nootropowymi nazywamy leki o różnych mechanizmach działania, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, poprawiając jego wydolność i takie jego funkcje jak zdolność uczenia się, myślenia, zapamiętywania, koncentrowania uwagi itp.

Niektórzy określają leki nootropowe jako leki normalizujące zaburzone procesy energetyczne w tkance ośrodkowego układu nerwowego, w wyniku czego poprawia się integrująca czynność mózgu i procesy kojarzeniowe.

• Mechanizm działania

• Mechanizm działania tych leków jest słabo poznany. Przypuszcza się, że ich działanie jest związane z bezpośrednią aktywacją procesów metabolicznych w komórkach neuronalnych, głównie przez regulację stężenia neuroprzekaźników aktywujących funkcje struktur korowych (acetylocholina, dopamina, noradrenalina i serotonina

• Natomiast ich działanie przeciwhipoksyjne

i przeciwischemiczne jest prawdopodobnie związane

z hamowaniem aktywności kanałów wapniowych tylu L i N

w komórkach neuronalnych.

• Zastosowanie

• Leki te są stosowane głównie w leczeniu zespołów otępiennych,

• Nicergolina, piracetam, pyritinol – również w leczeniu zespołów organicznych pochodzenia naczyniowego, zaburzeń ukrwienia mózgu i zaburzeń świadomości.

• Piracetam stosuje się również w leczeniu śpiączki różnego pochodzenia oraz w zespołach abstynencji alkoholowej.

• LEKI NOOTROPOWE

• Piracetam
  (pochodna GABA)

Jest pierwszym lekiem wprowadzonym do lecznictwa jako przedstawiciel leków nootropowych. Wywiera on an OUN działanie, które można by określić jako działanie energizujące. Powoduje wzmożony „obrót” wysokoenergetycznych związków fosforowych (ATP), w wyniku czego dochodzi do poprawy takich funkcji jak:

• Zapamiętywanie

• Uczenie się

• Zdolność do koncentracji uwagi

• Bardzo istotne jest wzmożenie odporności tkanki mózgowej na tzw. „noksy”, tj. czynniki uszkadzające jak niedotlenienie, urazy mózgu i inne.

• Ważne jest również, że piracetam nie wpływa na prawidłowy obraz eeg, próg drgawkowy oraz nie działa euforyzująco, jednakże normalizuje zaburzenia eeg występujące w wyniku hipoksji.

• Zastosowanie

• W geriatrii – w celu poprawy upośledzonych funkcji intelektualnych u ludzi w podeszłym wieku. Nie ma jednak istotnego wpływu na przebieg choroby Alzheimera

• W anestezjologii – w celu ułatwienia normalizacji czynności mózgu po długotrwałym znieczuleniu ogólnym.

• W pediatrii – u dzieci z trudnościami uczenia się.

• W alkoholizmie – w zwalczaniu objawów delirium tremens oraz objawów abstynencyjnych

• W neurologii – po wylewach krwi do mózgu oraz po urazach mózgu (wstrząs mózgu) w celu uzyskania powrotu świadomości

• Bardzo korzystny efekt uzyskuje się w leczeniu zatrucia tlenkami węgla.

• Miopatiach

• Dystrofiach mięśni

Mioklonii

• Działanie niepożądane

• Pobudzenie psychomotoryczne

• Agresywność

• Zwiększony popęd płciowy

• Zaburzenia snu

• Wzrost masy ciała

• Zawroty głowy

• Wymioty

• Nastroje depresyjne

• Zmiany ciśnienia tętniczego

• Przeciwwskazania

• Ciężka niewydolność nerek

• Ciąża

Nadciśnienie tętnicze

• Preparaty
  Piracetamum

• Amitropil – syrop 240g/120ml

• Lucetam – ampułki z roztworem do wstrzykiwań 1g/5ml; 3g/15ml

tabletki powlekane 0,4g; 0,8g; 1,2g

• Memotropil – kapsułki 0,4g

tabletki powlekane 0,8g; 1,2g

• Memotropil 20% - rozwór do wlewu dożylnego 12g/60ml

• Nootropil – ampułki z roztworem do wlewu dożylnego 12g/60ml

ampułki z roztworem do wstrzykiwań 1g/5ml i 3g/15ml

granulat do przygotowania roztworu doustnego 1,2g/2,5g; 2,4g/5g

kapsułki 0,4g

tabletki powlekane 0,4g; 0,8g; 1,2g