Metodologia badań językoznawczych – metody, które stosuje się w nauce. Dotyczy struktury logicznej ludzkiej wiedzy. Korzenie = I. Kant „Krytyka czystego rozumu” koniec XVIII w.
3 warunki naukowości:
Przedmiot i zakres badań
Metajęzyk opisu – specjalistyczny
Możliwość uzasadnienia hipotez i wyjaśnienia twierdzeń (jakimi metodami będziemy to sprawdzać)
Metodologia = zbiór naukowych sądów na temat języka;
Każdy sąd naukowy = reprezentacja fragmentu wiedzy o języku
WIEDZA JASNA – implicytna nie wprost, ukryta
- ktoś tworzy i rozumie wypowiedzi w danym języku; tworzy i rozumie komunikaty
- nabywa ją każdy w drodze doświadczenia, ucząc się mówić
- ma ją każdy użytkownik języka
WIEDZA WYRAŹNA – eksplicytna wprost, wyraźnie, dosłownie
- ktoś jest świadomy, że ją ma
- potrafi wypowiadać się na temat języka, opisywać go (wiedzę jasną)
- formułowanie sądów na temat języka
- mówienie i teksty to zewnętrzny przejaw istnienia systemu językowego
- model systemu językowego = przybliżenie wiedzy jasnej; wielość tych modeli i ich wartościowanie
PARADYGMAT – wzór odmiany, poszeregowanie w grupy fleksyjne:
- normy i wzory postępowania, którymi powinni kierować się naukowcy
- zbiór ogólnych założeń i recept tworzenia prac naukowych
- twórca teorii paradygmatów THOMAS KUHN – Amerykanin, filozof, autor „Struktury rewolucji naukowych” z 1962r.:
Dokładnie nie definiuje paradygmatu
PARADYGMAT to zespół przekonań, poglądów, wzorów postępowania, który jest charakterystyczny dla pewnej grupy ludzi w danej dziedzinie i który uzyskał ich aprobatę; umożliwia postęp w danej dziedzinie (decyzja na pewne zmiany – zmiany paradygmatów)
TEORIA T. KUHNA – etapy w rozwoju nauk:
Prenauka – nie ma jeszcze nauki, brak ugruntowanych metod sprawdzania hipotez, jest pewne zainteresowanie przedmiotem i pojawiają się pewne sądy na jego temat, ale brak uporządkowania; pierwsze refleksje i próby obserwacji
Nauka normalna – wypracowane pewne metody sprawdzania sądów; uporządkowanie w pewne normy i wzory; po rewolucji staje się mniej popularny, ale nie znika
Kryzys
Rewolucja – spektakularna zmiana
Nowa nauka normalna – nowe metody, wzorce postępowania badawczego; paradygmat konkurencyjny, dominujący przez kilkadziesiąt lat
Kolejny kryzys
Ćwiczenia 1.
| Paradygmaty w językoznawstwie | Kierunki | |
|---|---|---|
| Naukowe wyjaśnienie | Indukcjonizm | Językoznawstwo histryczno-porównawcze, tzw. młodogramatycy, szkoła w Lipsku; nawiązuje do indukcji – typu wnioskowania |
| Weryfikacjonizm | Carnap – strukturalizm F. de Saussure 1916r. | |
| Falsyfikacjonizm | K. Popper – generatywizm | |
| Rozumienie, interpretacja | Postmodernizm | P. Feyerabend – kognitywizm, Derrida, znoszenie wszelkich wyraźnych granic, koncepcja anarchistyczna, „wszystko wolno”, dowolność, wyzwolenie nauki, odchodzenie od metod; liczy się gust ogółu naukowości |
Wnioskowanie = wyprowadzenie pewnych sądów z innych:
Indukcja od szczegółu do ogółu najpierw badacz przeprowadza szczegółowe badania, co kończy sformułowaniem sądu szczegółowego i doprowadza do uogólnienia; przechodzenie od sądów jednostkowych (szczegółowych) do sądów ogólnych; Przykład: obserwacja grupy kotów, czym charakteryzują się, sformułowanie sądu szczegółowego = ten kot miauczy i tak po kolei z każdym, choć zmieniają się okoliczności (wygląd kota) powstaje sąd ogólny = wszystkie koty miauczą
Dedukcja od ogółu do szczegółu; wychodzimy od sądów ogólnych a przechodzimy do szczegółowych; sąd pierwotny ma charakter twierdzenia – hipoteza, gdyż trzeba sprawdzić czy jest to prawda czy fałsz; szukanie argumentów potwierdzających; tworzy pewien system; próba ustalenia wartości logicznej;
Wszystkie koty miałczą – pewnik: pojęcie czym jest kot i pojęcie miauczenia
AKSJOMAT – sąd, którego nie sprawdzamy; pewnik; od niego wychodzimy.
Dedukcja w czystej postaci występuje tylko w matematyce i logice
Indukcja to wnioskowanie uprawdopodobniające, nie niezawodne (czyli zawodne), bo liczba sądów jednostkowych jest ograniczona.
Sprawdzanie w dedukcji:
Gromadzenie jak największej liczby faktów potwierdzających hipotezę WERYFIKACJA = sprawdzenie pozytywne
Szukanie faktów (argumentów) niezgodnych z hipotezą, obalających ją FALSYFIKACJA = sposób bardziej niezawodny
MŁODOGRAMATYCY – H. Paul, Leskien, Brugmann; od II poł. XIX w. do I poł. XX w.
- diachronia, porównanie języków
STRUKTURALIZM - Lata 20.-30. XX wieku
1916 r. – Ferdinand de Saussure rewolucja, skupienie się na systemie w określonym czasie
- polscy strukturaliści: Jan Baudonin de Courfenay i Mikołaj Kruszewski
Szkoła praska Jakobson
Dystrybucjonizm amerykański Bloomfield
Glossematyka L. Hjelmslew (Jemslew)
GENERATYWIZM – 1956r. do 70. Lat XX w.
- twórca Noam Chomsky
- przedstawiciel: Ireneusz Bobrowski
KOGNITYWIZM – w USA lata 80. XX w.; w Polsce dopiero w latach 90.
- autorzy wykładni tego kierunku:
Lakoff (Lejkof)
Langacker
Fillmore
Szkoła lubelska (UMCS) – Bartmiński, Ryszard Tokarski
Wykład 2. - Problemy językoznawstwa historyczno-porównawczego
XIX w. pierwsze próby opisu języka; językoznawstwo jako dziedzina nauki – MŁODOGRAMATYCY
- w Polsce: Jan Łoś, Jan Rozwadowski
Wilhelm von Humboldt (Szkoła w Lipsku) – opisanie zmiany w języku, to jak język ewoluował; porównywanie języków, poszukiwanie cech, które je łączą
- im starsze formy, tym więcej podobieństw widać
Odkrycie SNSKRYTU (XVIIIw.) najdawniejszy, święty język Indii; zainspirowało pierwszych badaczy języka do analizy związanej z podobieństwem języków – w języku Indii znaleziono ślady elementów, cech języków słowiańskich – bliskość genetyczna, spokrewnione języki = przodek praindoeuropejski
OPIS ZMIAN – EWOLUCJI JĘZYKA:
- porównywanie form wyrażeń na przestrzeni wieków
- wskazywanie zmian na osi czasu (zmieniają się pewne elementy); perspektywa diachroniczna
- przyczyny tych zmian są różnorodne – charakter pozajęzykowy (czynniki geograficzne, terytorialne, wydarzenia historyczne itp.)
- inne źródła zmian: indywidualne użycie języka – dochodzi do uproszczeń w użyciu języka (np. pięć złoty zamiast pięć złotych; odmiana nazwisk); to, co indywidualne może stać się normą językową
- usuwanie wyjątków na rzecz form dominujących
- rozszerzanie się innowacji – z okazjonalnego w powszechne
XIII w. „Księga henrykowska”:
Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj.
Daj niech ja pomielę, a ty odpoczywaj.
* Zmiany: ać / niech, pobruszę / pomielę, poczywaj / odpoczywaj – zmiany natury leksykalnej
* Nie zmieniają się zaimki i tworzenie trybu rozkazującego
XIV w. „Kazania świętokrzyskie”
Jeść prawda / Jest prawda – zmiana natury fonologicznej, dopasowanie naszego alfabetu do łaciny
Idzie Tobie / idzie do Ciebie – zmiana składni
Świadeczstwo / świadectwo – uproszczenie
METODY DIACHRONICZNE:
Metoda fonologiczna
- odnosi się tylko do okresu piśmiennego (ograniczenie)
- analizowanie zabytków piśmiennictwa
- szukanie potwierdzenia zaobserwowanego zjawiska w innych tekstach z tego samego czasu w celu potwierdzenia
Metoda rekonstrukcji
- odniesienie do okresów przedpiśmiennych
- odniesienie hipotetycznej, pierwotnej formy słowa
- pomocny jest SCS
- procesy jakie prowadziły do różnicowania
- porównanie formy w danym języku do języka bliskiego mu terytorialnie lub genetycznie
Pol. LAS
Ros. LES *lešъ
Ukr. LIS
Metoda historyczno- porównawcza
-porównywanie form językowych danego słowa w różnych językach pokrewnych
- bardziej zawansowana metoda, wymaga ogromnej wiedzy
- ustalenie regularnych odpowiedniości między rodzajami języków pokrewnych i wykrywanie procesów, które do tych odpowiedniości doprowadziły
Pol. głowa
Ros. golova *golva
Czes. hlava
POKREWIEŃSTWO JĘZYKOWE:
- podobieństwo słownictwa i gramatyki języków porównywanych głowni trzon gramatyczny, bo on świadczy o tym jak zbudowany był system
- może być efektem mody – słownictwo
- rozwój dialektologii
PRAJĘZYKI:
- Polski praindoeuropejski (rekonstruowany, hipotetyczny)
- Romański łacina (język zaświadczony, nie wymaga rekonstrukcji)
Ćwiczenia 2.
STRUKTURALIZM:
Ferdinand de Saussure (1857-1913)
- Szwajcar
- 1916 wydanie „Kursu językoznawstwa ogólnego”
- precyzuje czym jest język, definiuje jego charakterystykę
- fundamentalne teorie i rozróżnienia
- definicja języka LANGUE – PAROLE i SYNCHRONIA – DIACHRONIA
- relacje syntagmatyczne i paradygmatyczne
- zróżnicowanie na językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne
- nie można utożsamiać języka ze stroną dźwiękową
Pewien ze sposobów opisu języka:
| Materiał – przejawy mówione i pisane teksty (wszelkie przejawy ludzkiej mowy) | Przedmiot – kod / system, abstrakcyjne; pewnego rodzaju uporządkowanie, zestawienie zasad, reguł użycia |
|---|---|
| PAROLE – konkretna realizacja; akt jednostkowy, ma charakter indywidualny; akt woli i świadomości (inteligencji) człowieka, który dany tekst tworzy; różnorodny charakter tekstu | LANGUE – charakter abstrakcyjny, umowny, konwencjonalny, społeczny; jest trwałe i niezniszczalne – element tradycji; zasadniczo niezmienny, zmianom podlegają elementy (w czasie) |
Wniosek: nie ma tekstu bez systemu
LANGUAGUE [longaż] – obejmuje parole i langue; dar mówienia, to odróżnia człowieka od innych istot
Język to system znaków oparty na pewnej konwencji (umowie) – językoznawstwo jako część semiologii
Językoznawstwo wewnętrzne:
- bada system językowy, wewnętrzny porządek języka, nie wychodzi się poza system języka (porównanie do szachów)
Językoznawstwo zewnętrzne:
- język w powiązaniu z rzeczywistością pozajęzykową, to co języka dotyczy
- kultura języka, językoznawstwo stosowane
| SYNCHRONIA | DIACHRONIA |
|---|---|
- chwila obecna, dana chwila - wcześniejszy stan języka w danym wycinku czasu - oś równoczesności |
- zmiany, ewolucja języka - badanie języka na osi następstw, czasu - odtwarzanie |
Wykład 3.
SZKOŁY STRUKTRALNE – F. de Sausseare wyznaczył kontury strukturalizmu, na kanwie jego teorii powstawały różne koncepcje strukturalistyczne.
Trzy podstawowe szkoły strukturalne:
Szkoła praska
Dystrybucjonizm amerykański
Glossematyka
- w każdej z teorii przedmiotem badań jest język będący systemem znaków oraz prymat synchronii nad diachronią
- respektują też założenie, że język jest systemem złożonym z elementów pozostających w określonych relacjach między sobą
- zwrócenie uwagi na różnice – wyodrębnianie elementów
SZKOŁA PRASKA = funkcjonalizm
- lata 20. XX wieku w Pradze
- językoznawcy czescy – Havranek, Mukarzowski
- założyciel – Mathesius
- przedstawiciele rosyjscy (emigranci w Czechach) – R. Jakobson, Trubecki
- założenia:
Cecha charakterystyczna to funkcjonalizm czyli każdy element systemu pełni w tym systemie określoną funkcję
Funkcję daje się określić dzięki scharakteryzowaniu relacji między elementami; funkcja elementu w systemie języka opisywana jest dzięki relacji poszczególnych elementów między sobą
Teza: wszystko, co w języku istnieje, istnieje dzięki temu, że ma do spełnienia określoną funkcję
Na języki składają się podsystemy:
Fonologiczny
Morfonologiczny
Morfologiczny (fleksja i słowotwórstwo)
Składniowy
Słynie z odkryć dotyczących FONOLOGII, najistotniejszy był opis tego poziomu
Oddzielenie fonologii od fonetyki, która nie jest działem językoznawstwa, pomaga jedynie w pewnych analizach językoznawczych, ale bada tylko dźwięki. Fonologia jest działem językoznawstwa, który bada fonem
Podanie definicji fonemu; zdefiniowanie fonemu czego autorem był Jakobson:
Fonem widać tylko w opozycji i w opozycji da się go opisywać
Podstawowa cecha fonemu różnicowanie znaczenia słów; odróżnienie wyrazów o różnym znaczeniu; stanowi o odrębności danego wyrażenia; charakteryzuje fonemy, które są zespołem cech dystynktywnych; cecha dystynktywna – różnicująca
Zwrócenie uwagi, kiedy cecha różnicująca jest na tyle istotna, że stanowi o odrębności jakiegoś elementu
Na poziomie składni: Mathesius autor tzw. FUNKCJONALNEJ ANALIZY ZDANIA opis abstrahujący od płaszczyzny gramatycznej zdania, w którym zdanie zbudowane jest na zasadzie: od znanego do nowego. To, co w zdaniu znane to temat, to co nowe jest rematem = dominująca rola intonacji
Badanie funkcji estetycznej języka (poetyckiej) – stylistyka; Jakobson: komunikowanie w sytuacjach codziennych rożni się od komunikowania na płaszczyźnie pewnych utworów artystycznych, gdzie nie istotne jest co komunikujemy, ale jak, za pomocą jakich środków; chodzi o kształt komunikatu i środki w nim użyte
DYSTRYBUCJONIZM = językoznawstwo taksonomiczne
Czynniki:
Językoznawczy – koncepcja ukształtowała się pod wpływem badania języków indiańskich; odkrycie ich i opisanie
Psychologiczny – behawioryzm w psychologii , opisanie zachowania w kategoriach reakcji na bodziec – opis tego co jest dostępne ludzkiej obserwacji
Przedstawiciele: F. Boas (Niemiec), Bloomfield (przeniesienie behawioryzmu na grunt językoznawstwa), Sapir
- dlaczego dystrybucjonizm? – wiąże się z procedurą opisania tekstów, które odkrywali
- ograniczenie badań nad znaczeniem – nie rozumieli słów w nowym języku; świadome ograniczenie takich badań
- segmentacja tekstu – wyodrębnienie najmniejszych cząstek znaczących; jednostek tekstowych
- próbowano je opisywać poprzez klasyfikację, porządkowanie, taksonomię
- segmentacja przeprowadzana przez badanie DYSTRYBUCJI zbiór kontekstów w jakich dane wyrażenie występuje, zbiór tekstowych użyć danego elementu językowego; pozycja w jakiej dany element występuje w tekście (zbiór otoczenia danego elementu)
- dawał teorię języka, którą można rozumieć jako zbiór procedur odkrywania języka na podstawie zbioru tekstów
- zbiór tekstów autentycznych = KORPUS w danym języku
- HIPOTEZA SAPIRA – WHORFA ludzie mówiący różnymi językami inaczej postrzegają świat. Pytanie: co determinuje co? Świat, w którym żyjemy kształtuje nasz świat czy odwrotnie? – język wpływa na postrzeganie świata. Wg nich człowiek postrzega świat poprzez język i jego strukturę, które narzucają człowiekowi, użytkownikowi języka, określony sposób widzenia świata
- BLOOMFIELD wpływ behawioryzmu na opis języka; w reakcji bodziec – reakcja na bodziec to, co mówimy jest albo bodźcem, który wywoła określoną reakcję, albo reakcją na określony bodziec; to samo słowo może wywołać identyczne reakcje – pewne uczucia lub działanie, nie koniecznie reakcję językową; spotkało się z dużą krytyką
GLOSSEMATYKA = neosaussearyzm
- w kopenhaskim kole lingwistycznym
- twórca: Luis Hjemslev (Jemslew) – „Prolegomena do teorii języka” wyd. 1943r. (czyli uwagi wstępne)
- w Polsce: J. Kuryłowicz
- założenia:
Językoznawstwo ma badać strukturę języka samego w sobie; język ma być przedmiotem i celem badań językoznawcy; nie opisywać faktów pozajęzykowych
Stosować dedukcję – przejście od opisu klasy zjawisk do opisu poszczególnych jednostek
Sformułowanie zasad oceny teorii języka (zasada empiryczna), warunki dobrej teorii języka:
Ma być niesprzeczna wewnętrznie – spójność treściowa, niewykluczanie się myśli
Ma być wyczerpująca, zupełna – musi opisywać i przewidywać wszystkie teksty w danym języku (lub jakimkolwiek), nie tylko te do których dotrzemy, ale założyć też prognozę
Prostota – możliwie najprostrza
TEORIA ZNAKU JĘZYKOWEGO (Hjemslev):
- odwołanie do F. de Saussure’a signifie = pojęcie, treść i signifiant = obraz akustyczny, forma, wygląd
- dwuelementowość
U Hjemsleva – ujmowana na czterech płaszczyznach teoria znaku językowego:
- signifiant = płaszczyzna wyrażenia s+u+k+a (suka)
- signifie = płaszczyzna treści pies + pojęcie żeńskości
- wyrażenie to kombinacja liter lub dźwięków
- treści to układ pojęć
- płaszczyzna wyrażenia to forma + substancja
- płaszczyzna treści to forma + substancja
- substancja – charakter materialny
- forma – charakter bytu psychicznego (psychiczny obraz dźwięków lub rzeczywistości)
Ćwiczenia 3.
GENERATYWIZM:
- twórca: A. N. Chomsky ( ur. 1928), amerykański językoznawca
- gramatyka transformacyjno-generatywna:
Dwie wersje:
1957r. spotkała się z krytyką, gdyż nie uwzględniono w opisie zdania komponentu semantycznego; generował wszystkie poprawne gramatycznie zdania, także zdania niesensowne; brak filtra semantycznego
1965r. uwzględnienie semantyki
- badania w zakresie składni zdania
- ważny jest aspekt twórczy ze skończonej, choć dużej liczby elementów słownika tworzymy niekoniecznie wiele zdań powstałych na określonych zasadach, regułach tworzenia zdań
- celem językoznawcy jest podanie reguł tworzenia zdań; opis zdania, który będzie można zastosować do tej nieskończonej liczby zdań
- generować tworzyć, porządkować
| Kompetencja – charakter abstrakcyjny | Wykonanie – produkt, realizacja kompetencji, używanie języka w określonej sytuacji |
|---|---|
Wiedza wyraźna zdolność posługiwania się językiem nadawco-odbiorcy idealnego; bez uświadomienia sobie tej wiedzy; wiedza wrodzona Idealność rozumiana jako normalność, przeciętny użytkownik języka produkujący poprawnie zdania |
Językoznawca bada kompetencje za pośrednictwem (pod postacią) wykonania – zadaniem jest sformułowanie reguł, którymi ludzie posługują się mówiąc, tworząc zdania |
Wiedza wrodzona – TEZA NATYWISTYCZNA (Chomsky), człowiek rodzi się z pewną zdolnością mówienia, które w drodze doświadczenia zbiera i utrwala
ASPEKT TWÓRCZY – system językowy ma charakter dwuklasowy:
Słownik – elementy leksyki, wyrażenia (jednostki językowe), budulec wypowiedzi, skończona liczba
Gramatyka – określa zasady łączenia elementów słownika; liczba reguł jest skończona, ale gwarantuje nieskończoną liczbę zdań
Aspekt twórczy = użytkownik języka potrafi wyprodukować nieskończoną liczbę zdań w danym języku i każde zdanie zrozumieć
Porównanie idei gramatyki generatywnej ze strukturalnymi gramatykami:
| STRUKTURALIŚCI | GENERATYWIZM |
|---|---|
- opisy porządkowe, klasyfikujące, właściwy przedmiot to korpus - nie formułowanie reguł; jedynie opisywanie i taksonomia brak reguł, nieodkrywanie prawidłowości - szkodliwość korpusu zawężanie kontekstu, potrzeba zwrócenia uwagi na wieloznaczność; nie zawiera wszystkich zdań, to przypadkowy fragment języka - strukturaliści utożsamiali wykonanie (korpus) z kompetencją zapominając, że korpus to nie jest cały obraz języka |
- proponuje reguły przepis na język, instrukcja - opracowanie modelu, który będzie zawierał układ reguł generujących nieskończony zbiór zdań niepozostawiający żadnych wątpliwości - operowanie na pewnych symbolach - Chomsky uczy, że w badaniach języka badacz powinien posługiwać się intuicją, którą będzie potwierdzać w toku danych badań |
Wykład 4.
GENERATYWIZM – paradygmat klasyfikacyjny, dedukcja. Kładzie nacisk na opis składni, budowanie zdań z pewnych słów, mechanizmy jego tworzenia;
- gramatyka ma podać przepis na zdanie
- reguły muszą być podane w sposób wyraźny; muszą mieć charakter REKURSYWNY (rekurencyjny) = musi działać wielokrotnie, np. S NP + VP (zdanie przepisz na frazę rzeczownikową i frazę czasownikową)
- poszczególne elementy zdania to znaczniki frazowe
- reguły frazowe (przepisywania) – to, jak połączyć znaczniki, generowanie zdania z określonej liczby składników, zdają sprawę z hierarchicznej struktury zdania, zależności między elementami
- reguły transformacyjne – działają na zdaniu wygenerowanym, jego przekształcenie; przekształcają znaczniki frazowe w inne, tak by przekazywać tę samą treść, np. zmiana strony czasownika lub zmiana szyku zdania
Aparat terminologiczny – jest to model składający się z trzech komponentów:
SYNTAKTYCZNY (składniowy) pełni funkcję nadrzędną; w tym komponencie znajdują się dane wyjściowe do generowania zdania; w jego obrębie działają reguły frazowe; ma moc generatywną, to on tworzy zdanie
Część bazowa – generuje dla każdego zdania strukturę głęboką
Część transformacyjna – generuje dla każdego zdania strukturę powierzchniową
Struktury:
Głęboka – interpretacja znaczenia zdania (realizacja semantyczna)
Powierzchniowa – realizacja fonologiczna czyli interpretacja postaci zewnętrznej zdania (odpowiada za formę)
FONOLOGICZNY charakter interpretacyjny, kiedy zdanie istnieje; odpowiada za reprezentację postaci zewnętrznej zdania (struktury powierzchniowej)
SEMANTYCZNY charakter interpretacyjny; odpowiada za reprezentację warstwy znaczeniowej (struktury głębokiej)
Możliwe są różne strukturalizacje jednego zdania:
Małgosia piecze szarlotkę. – Szarlotka jest pieczona przez Małgosię.
- ta sama struktura głęboka
- różna forma zdania = struktura powierzchniowa
Wieloznaczność składniowa – wynika z możliwości dwojakiego interpretowania elementu w zdaniu (wyrazu wieloznacznego), np.
Analiza Mrożka zadziwiła nas. – dwie struktury głębokie wyrażone jedną strukturą powierzchniową
Żonie kłamać nie wolno.
Ćwiczenia 4.
JĘZYKOZNAWSTWO KOGNITYWNE:
- narodziło się z krytyki generatywizmu
- kognitywizm nie jest tak uniwersalny jak miał być w swoim zamyśle (trudność przenoszenia się na inne języki)
- brak tzw. „czynnika ludzkiego” elementów ludzkiego poznania, jak określone struktury zdaniowe są percypowane przez ludzi; pomijanie czynników pozajęzykowych i odwoływanie się od rzeczywistości językowej
- nierespektowanie metafory sprowadzenie wszystkiego do reguł (redukcjoniści), nie uwzględnianie indywidualizmu, metafory; opisywanie tylko tego, co da się uogólnić
- pewna przewidywalność w opisie języka to fikcja, nie da się go ściśle przewidzieć i opisać
PROGRAM KOGNITYWISTÓW:
Język to bezpośrednie odbicie procesów poznawczych (kognitywny = poznawczy) – czynniki psychologiczne, kulturowe i społeczne
W opisie języka nie należy pomijać tego, jak określony użytkownik języka postrzega świat
Wnikanie w naturę ludzkiego poznania
Język wymyka się uogólnieniom, nie da się go sprowadzić do rygorystycznie podanych zasad; opis musi odzwierciedlać ten zróżnicowany, nieuładzony język (trzeba badać język interdyscyplinarnie)
Rola metafory
Badają nie system, ale użycie języka
Powiązanie cech gramatycznych, znaczenia i użycia
Gramatyka = zbiór pewnych konwencji, ogólnie przyjętych zwyczajów odpowiadających widzeniu świata; mniej ścisły charakter niż reguła
Znaczenie – ma charakter subiektywny, znaczenie jest odbiciem postrzegania świata, trzeba je opisywać w kontekście użycie danego słowa
JOS – językowy obraz świata; sposób ujmowania świata wyrażony w języku, w różnych jego cechach:
Fleksyjnych, derywacyjnych, we frazeologizmach czy metaforach
TEORIA PROTOTYPÓW I ZBIORÓW ROZMYTYCH
Prototyp pojęcie Eleonore Rosch
Teorie klasyczne: ostre granice zbiorów; jeżeli należy się do zbioru A to nie należy się do zbioru B; zależność między językiem a światem
Teorie prototypowe: język – umysł – świat; w języku zapisane jest odbicie świata w umyśle człowieka, indywidualne i subiektywne postrzeganie świata przez człowieka
Granice zbiorów są rozmyte. W zbiorach znajdują się w centrum danej kategorii wzory prototypowe, a na obrzeżach (peryferiach) nietypowe, dyskusyjne, gorsze znajdują się na peryferiach obu kategorii, ponieważ granice są rozmyte
Wykład 5.
PODZIAŁ LOGICZNY:
- problem istotny, bo jeśli prowadzimy badania musimy materiał porządkować
- dwa podziały:
Klasyfikacja granice między porządkowanymi grupami są ostre; niedopuszczalne, żeby element jednej klasy należał do drugiej; cechy dobrego podziału logicznego
Typologia brak granicy, elementy pośrednie
- cechy podziału logicznego:
Dychotomiczny = binarny = na dwa posiadanie lub nieposiadanie cechy
Wyczerpujący = dzieli zbiór tak, że obejmuje wszystkie elementy zgromadzone do klas, dzieli zbiór bez reszty
Rozłączny = nie można być elementem więcej niż jednej klasy; każdy element należy do jednej kategorii
SĄDY NAUKOWE:
- musi mieć wartość logiczną (albo prawdziwy, albo fałszywy) – deklaratywy
- pytanie i wykrzyknienie nie mają wartości logicznej, za ich mocą nic się nie stwierdza
- charakter sądów szczegółowych (To drzewo ma korzenie.) lub ogólnych (Każde drzewo ma korzenie. – odniesienie do klasy)
- mogą mieć charakter analityczny (Kawaler to mężczyzna, który nigdy nie miał żony) lub syntetyczny (Jan jest kawalerem.)
RELACJA MIĘDZY HIPOTEZĄ A TWIERDZENIEM:
Hipoteza gdy dążymy do ustalenia wartości logicznej jakiegoś sądu, odwołanie do danych empirycznych (bezpośrednich) lub danych pośrednich (czyjeś badania); hipotezy się uzasadnia
Twierdzenie sąd naukowy, którego wartość logiczna jest ustalona; twierdzenia się wyjaśnia
TERMINY = specjalistyczne pojęcia
- definiowanie powodowanie, żeby to, co nieznane stawało się znane
- słowa prostsze znaczeniowo
DEFINIENDUM – słowo, które definiujemy
DEFINIENS – człon definiujący, definicja
- definicja powinna być synonimiczna względem słowa, które definiujemy
- unikanie ciągów znaczeniowych
NAUKI NOMOTETYCZNE I IDIOGRAFICZNE:
- nomotetyczne odkrywają prawa uniwersalne, ściśle ogólne, bezwyjątkowe (dotyczy całej grupy badanych elementów)
- idiograficzne fakty jednostkowe
NAUKI PODSTAWOWE i STOSOWANE:
- podstawowe odkrywają prawa i ustalają fakty
- wykorzystują ustalenia nauk podstawowych do celów praktycznych