ius- prawo system prawny sąd nauka prawa

iuris- sytuacja prawna jednostki

quo iure- jakim prawem(podstawą prawną)

ipso iure – z mocy prawa(z samego prawa)

ipso facto- z samego faktu

ubi societas ibi ius- gdzie społeczeństwo tam prawo

fontes iuris- źródła prawa

fontes iuris oriundi- źródła powstania prawa

fontes iuris cognoscendi- źródła poznania prawa

ex nihilo- z niczego

mos maiorum- obyczaj przodków

longa consuetudo- długi zwyczaj

consuetudines loci- zwyczaje miejscowe

consuetudines approbatae- zwyczaje przyjęte aprobowane

consuetudines in scriptis redactae- zwyczaje spisane zredagowane w piśmie

summum ius- summa iniuria- najwyższe prawo najwyższą krzywdą

summa summarum- wziąwszy wszystko pod uwagę(Plautus)

in summa- razem w ogóle w całości

adiuvandi iuris civilis gratia- pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego

supplendi iuris civilis gratia- pretorskie uzupełnienie istniejących luk w prawie cywilnym

corrigendi iuris civilis gratia- pretorskie poprawianieprzepisów prawa cywilnego

ius publicum- prawo publiczne

Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat- Prawem publicznym jest prawo które dotyczy pomyślności państwa

ius privatum- prawo prywatne

Privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat- Prawem prywatnym jest to prawo które dotyczy interesów poszczególnych osób

Ius est ars boni et aequi- prawo jest sztuką stosowania dobra i słuszności Celsus(II w) Ulpian Kodeks Justyniana(VI w)

ius civile- prawo cywilne obywatelskie

ius canonicum- prawo kanoniczne zakonne

ultrisque iuris- oboje praw(cywilne i kanoniczne)(doctor utriusque iuris- doktor obojga praw)

ius cogens- przepisy bezwzględnie obowiązujące wiążące

ius dispositivum- przepisy względnie obowiązujące wiążące

ius particulare- prawo partykularne oddzielne

ius universale- prawo powszechne ogólne

error- błąd

ignorantia- nieznajomość

ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi

ignorantia iuris non exculpat- nieznajomość prawa nie uwalnia nie tłumaczy

ignorantia facti non nocet- nieznajomość faktu nie szkodzi

glossa- komentarz objaśnienie przypisek dopisek

glossa marginalis- glosa na marginesie

glossa interlinealis- glosa między wierszami

glossa ordinaria- glosa zgodna z prawem uporządkowany zbiór najważniejszych glos

ius ducale- prawo książęce

lex ducalis- ustawa książęca

forum- jarmark plac miejsce sąd rynek

forum Romanum- rynek Rzymu

forum competens- sąd uprawniony właściwy

forum contractus- miejsce zawarcia czynności prawnej

forum delicji commissi- miejsce popełnienia czynu przestępczego

forum dommicili- miejsce stałego zamieszkania

forum originis- miejsce urodzenia

forum rei sitae- miejsce położenia przedmiotu sporu(rzeczy)

forum solutionis- miejsce uwolnienia od zobowiązania

forum soluti contractus- miejsce uwolnienia się od kontraktu

forum hereditatis- miejsce ostatniego zamieszkania przed śmiercią

forum liberum- sąd który można wybrać

loca forensia- miejsce sprawowania sądu

census fori- wykaz sądów

privilegium fori- przywilej sądowy dla poszczególnych stanów

(np wojskowych duchownych)

praescriptio fori- np zarzut niewłaściwości sądu

actor sequitur forum rei- powód idzie na forum pozwanego dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego

formula processus- formuła procesu

Ecclesia vivat lege Romana- Kościół posługuje się żyje prawem rzymskim

causae spirituals- sprawy duchowe wiary

causae saeculares- sprawy świeckie

lex perfecta- norma prawna z sankcją nieważności

lex plusquam perfecta- norma z sankcją nieważności i karną(represyjną)

lex minus quam perfecta- norma prawna opatrzona sankcją karną

lex imperfecta- norma pozbawiona sankcji

praeter legem- działanie niesprzecznym z prawem ale i prawem nieprzewidzianym

contra legem- wbrew ustawie

iuxta legem- zgodnie z ustawą

ratio legis- cel ustawy racja uzasadnienie ustawy

ubi eadem legis ratio ibi eadem dispositio- gdzie taki sam cel tam takie samo uregulowanie(ustawa)

per analogiam- przez podobieństwo analogię

analogia legis- wnioskowanie z ustawy

analogia iuris- wnioskowanie z całego systemu prawa

a contrario- z przeciwieństwa

praesumptio facti- domniemanie faktyczne relacja wynikająca z doświadczenia życiowego

praesumptio iuris tantum- domniemanie wyłącznie prawne np niewinności dobrej wiary ojcostwa

praesumptio iuris ac de iure- domniemanie prawne niewzruszalne

praesumpatio hominis vel facti- domniemanie faktycznie z zeznań ludzi

lex generalis- ustawa ogólna

lex specialis- ustawa specjalna przepis szczegółowy

lex retro non agit- ustawa(prawo) nie działa wstecz

desuetudo- wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie

lex posterior derogat legi priori- prawo stanowione później należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej(w przypadku równej mocy)

lex specialis derogat legi generali- prawo szczególne należy stosować przed prawem ogólniejszym

lex posteriori generalis non derogat legi priori speciali- przepis ogólno późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego

de lege lata- o ustawie obowiązującej

de lege ferenda- o ustawie która ma być uchwalona

erga omnes- wobec wszystkich

Inter partes- między stronami

da mihi fatum dabo tibi ius- daj mi fakt a dam ci prawo

iura novit curia- sąd zna prawo

sensu stricte- w ścisłym znaczeniu

sensu largo- w szerszym znaczeniu

clara non sunt interpretanda- jasne teksty nie podlegają wykładni

ex definitione- co wynika z definicji

qui suo iure utitur neminem laedit- nikogo nie krzywdzi ten kto korzysta ze swojego prawa

prior tempore potior iure- pierwszy w czasie lepszy w prawie pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa

expressis verbis- wypowiedziane wyraźnie słowami

superfluum- coś ponad zbędne powtórzenia

numerus clausus- określona liczba liczba zamknięta ograniczona

prima facie- na pierwszy rzut oka

genius- rzeczy oznaczone rodzajowo gatunkowo

species- rzeczy oznaczone indywidualnie niezamienne

genus perire non censetur- rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną gatunek nie ginie

inter vivo- między żyjącymi

mortis causa- na wypadek śmierci

causa solvendi- celem jest zwolnienie z obowiązania na osobie dokonującej przysporzenia

causa donandi- cele jest czynnoś przysparzająca na czyjąś rzecz bez ekwiwalentu na swoją

causa obligandi vel acquirendi- celem jest nabycie prawa lub korzyści majątkowej dokonującego przysporzenia

ubi loqui potuit et debuit- gdzie mógł i powinien mówić

ad incertas personas- do niepewnych osób(oferty)

per facta concludentia- przez zaistnienie pewnych faktów

ad solemnitatem- pod rygorem nieważności

ad probationem- dla celów dowodowych

ad eventum- dla wywołania określonych skutków prawnych

reservatio mentalis- zastrzeżenie dokonane w myśli niezgodność oświadczenia woli z wolą

essentialia negotii- przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej

naturalia negotii- przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej

accidentalia negotii- podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej które nie wpływają na istotę tej czynności

negotium claudicans- czynność prawna kulejąca dokonana przez osobę do tego niezdolną nieupoważnioną ważna od potwierdzenia właściwej osoby

dies a quo- termin początkowy

dies ad quem- termin końcowy

computatio civilis- sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba- komutacja rzymska

computatio a momento ad momentum- sposób liczenia czasu bardzo dokładny(określona godzina)

ex tunc- od samego początku zawarcia z mocą wsteczną

ex nunc- od teraz od zaraz od tej pory

ex contractu- z umowy

ex delicto- z czynu niedozwolonego(deliktu)

verba legis- brzmienie ustawy

res- rzecz

res omnium communes- rzeczy wspólne wszystkim ludziom

superficies solo cedit- co ponad powierzchnią przypada gruntowi

iura in re aliena- prawa na rzeczy cudzej

action in rem- powództwa o ochronę praw na rzeczy wobec wszystkich(erga omnes) lub wobec konkretnej osoby(inter partes)

ius possidendi- prawo do posiadania rzeczy

ius utendi(abutendi fruendi)- uprawnia do użytkowania używania rzeczy

ius fruendi- uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy

ius abutendi- uprawnia do dyspozycji faktycznej prawo zużycia zmniejszenia rzeczy

ius disponendi- prawo rozporządzania dysponowania rzeczą

ius infinitum- prawo nieograniczone niczym

nemo plus iuris ad(in) alium transferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

solo consensu- samym porozumieniem z samego porozumienia

accessio possessionis- doliczenie posiadania

accesio temporis- doliczenie czasu

in statu usucapiendi- w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia

lege non distinguente- ustawa nie czyni zróżnicowania

dominium directum- własność zwierzchnia

dominium utile- własność użytkowa

condominium pro indivisio- współwłasność niepodzielna

rei vindicatio- wystąpienie o zwrot rzeczy(skarga wydobywcza)

actio negatora- skarga o naruszenie posiadania zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania prywatnej własności

non facere pati- znosić nie czynić ten kto ma grunt obciążony prawem innego

confussio- połączenie ruchomości z nieruchomościami

ususfructus- użytkowanie służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytku bez naruszania jej substancji

quasi-ususfructus- użytkowanie podmiotu zużywalnego z obowiązkiem zwrotu w takiej samej ilości i jakości po ustaniu użytkowania

civiliter- korzystanie z umiarem zgodnie z prawem cywilnym po obywatelsku

servitus in faciendo consistere nequit- służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ale na zaniechaniu – nieczynieniu

pignus antichreticum- zastaw antychretyczny pożytki idą na spłatę kapitału z możliwością zaspokojenia się zastawnika z pożytków które przynosi rzecz obciążona

corpus- faktyczne posiadanie władanie rzeczą

animus rem sibi habendi animus posiddendi- wola posiadania dla siebie

nemo sibi ipse causa possessionis mutare potest- nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadani

possessio vitiosa- non vitiosa- posiadanie wadliwe niewadliwe

animus possidendi pro alieno- wola posiadania dla drugiego

precario dans- accipiens- umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie

beneficium possessionis- dobrodziejstwo posiadania

cautio damni infecti- kaucja za szkodę która będzie wyrządzona stypulacja gwarancyjna odszkodowawcza

traditio corporalis- wręczenie wydanie rzeczy forma przeniesienia posiadania

longa manu traditio- przekazanie posiadanie przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią

constitutum possessorium- przeniesienie posiadania bez przekazania

traditio brevi manu- przeniesienie posiadania na dzierżyciela

traditio symbolica- symboliczne przeniesienie własności

nemini deneganda- nikomu nie można odmówić

conditio sine qua non- warunek bez którego niemożliwe…

ex lege- wg ustawy z mocy prawa

successio- sukcesja nabycie praw

ex lege — wg ustawy z mocy prawa

successio in univesitatem – sukcesja (nabycie praw) w całości pod tytułem ogólnym np przyjęcie spadku w całości (zob rodzaje sukcesji w prawie rzymskim – spadkobranie conventio immarrum abrogatio bonorum emptio !)

successio in capita — według głów (na szczycie wierzchołku)

successio in stirpes — według szczepów (u podstawy) np dzieci dziedziczące zamiast ojca później zmarłego

successio ex testamento- sukcesja, nabycie praw z testamentu

successio contra tabulas- przeciwtestamentowe(pretorskie), obalając testament

successio ab intestato- dziedziczenie beztestamentowe

successio in possessionem-

sucessio ordinum et graduum- stopni pokrewieństwa

successio es lege successio- z ustawy

nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur – mający się narodzić (dziecko poczęte) jest uważany za już narodzonego ilekroć chodzi o jego korzyści (fikcja prawna) Dla ochrony jego praw mozna było powołać specjalnego kuratora (curator ventris) Prof Stelmachowski → zdolność prawna pod warunkiem rozwiązującym

favor testamenti — z przychylnością dobrodziejstwem (korzyścią) dla testamentu

cum animo testandi- z założeniem, że (dokument) jest testamentem

lucidum intervallum — przebłysk świadomości np u chorych psychicznie

sensu stricto – w sensie ścisłym

legatum per vindicationem – legat windykacyjny Zapis prawa cywilnego – ius civile polegający na bezpośrednim przekazaniu własności kwirytarnej rzeczy przez testatora i dający legatariuszowi możność wystąpienia z rei vindicatio dla realizacji zapisu Legatariusz nabywał własność w momencie nabycia spadku przez dziedzica miał prawo do domagania się wydania przedmiotu zapisu za pomocą rei vindicatio od każdego w czyi władaniu rzecz się znajdowała np „Spadkobiercą niech będzie Lucius Tytusowi daję/zapisuję niewolnika Stichiusa” (Nb )

legatum nominis — legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnociami z tytułu legatu; zapis wierzytelności należącej do spadku

legatum per vindicationem- legat jest właścicielem bezposrednio po śmierci

legatum optionis- zapis upoważniający do wyboru jednego przedmiotu przy upoważnieniu przemiennym

legatum liberationis — legat do wyzwolenia; zapis zwalniający zapisobiorcę z długu jaki miał wobec spadkodawcy

transmissio hereditatis — przeniesienie dziedziczenia

per facta concludentia — przez fakty dorozumiane

pro viribus hereditatis — do wysokości tego co jest w spadku

successio anticipata — spadek wcześniej przyjęty

hereditatis petitio — powództwo o wydanie spadku

mas- femina- kobieta, żona

vir-uxor- mąż

cum viribus hereditatis — rzeczy należące do spadku

matrimoniale foedus – przymierze małżeńskie (umowa)

coniunctio maris et femianae- nie wiem

matrimonium non existens – małżeństwo nieistniejące (niezawarte)

impedimentum dirimens – przyczyna zrywająca – uznanie małżeństwa za niezawarte nawet po (nieważność); np wiek bigamia zabicie wcześniej współmałżonka impotencja pokrewieństwo do stopnia w linii bocznej śluby zakonne celibat (Kodeks Kanoniczny)

impediens- przyczyna to impotencja

matrimonium iustum- prawne(odpowiadające wymogom prawnym)

matrimonium iniustum- bezprawne

matrimonium legitimum- j.w.

matrimonium non legitimum- j.w.

matrimonium bene concordans- harmonijne

matrimonium non existens- nie istniejące

matrimonium putativum – małżeństwo mniemane trwające

matrimonium ratum et consummatum – małżeństwo zawarte (ważne) i dopełnione – jest nierozerwalne

consensus matrimonialis – zgoda małżeńska (w prawie rzymskim wymagana przez cały czas trwania w prawie kanonicznym wymagana jest tylko zgoda początkowa w prawie polskim istnieje możliwość orzeczenia o skutku zrywającym)

matrimonia libera esse debent – małżeństwa być powinny wolne (swoboda zawarcia i rozwiązania) sponsalia – uroczyste zapytanie ojca narzeczonej – zaręczyny (formalne)

sponsalia – uroczyste zapytanie ojca narzeczonej – zaręczyny (formalne)

ad reparationem damnorum - do naprawienia szkód np po wycofanych zaręczynach

nemo turpitudinem suam allegans audiatur – nikt nie będzie wysłuchany powołując się na swoją niegodziwość np rozwód bo ładniejsza sąsiadka…

nulla humana potestas – żadna ludzka władza; nie może rozerwać małżeństwa ważnie

zawartego i dopełnionego

separatio quoad torum et mensam – rozdzielone co do łoża i stołu

separatio perpetua — rozłączenie trwałe

separatio temporanea — rozłączenie czasowe

separatio mamente vinculo- w czasie trwania związku małżeńskiego

mater semper certa est – matka zawsze jest pewna

pater est quem nuptiae demonstrant – ojcem jest ten na kogo wskazuje małżeństwo

impotentia generandi – niezdolność do płodzenia

impotentia coeundi – niezdolność do współżycia

filius- dziecko

filiae- dzieci

avus- avia- dziadek babcia

Nepos neptis- wnuk, wnuczka

Pronepos pronepis- prawnuk, prawnuczka

liberi vulgo concepti – dzieci poczęte poza małżeństwem

filii legitimi – dzieci z prawego łoża

filii illegitimi – dzieci z nieprawego łoża

filii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum – dzieci z nieprawego łoża są legitymowane przez później zawarte (następujące) małżeństwo

exceptio plurium concubentium – wyłączenie gdy wielu współżyło z matką

adoptio plena – przysposobienie pełne; adopcja pełna zachodziła gdy adoptującym był krewny wstępny dziecka

adoptio minus plena – przysposobienie niepełne; gdy adoptującym była osoba obca

adoptio plenissima – przysposobienie całkowite; wiąże dziecko z nową rodziną w sposób tak ścisły jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających

adoptio naturam imitatur – przysposobienie naśladuje (imituje) naturę np wiek przysposabianego i przysposabiającego

in vivo – w naturze

in vitro – w szkle (probówce)

adrogatio- przysposobienie

vinculum iuris – węzeł prawny

obligatio- zobowiązanie

obligare — zobowiązywać

in natura – w naturze

ius obligationis- prawo zobowiązań

inter partes – zobowiązania między stronami

obligatio naturalis – zobowiązanie naturalne dłużnik nie ponosi odpowiedzialności prawnej za swój dług W konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna w sądzie chyba że zostanie uznana Np zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu

dare — dać świadczyć

facere — działać czynić

non facere — zaniechać

pati — znosić

impossibilium nulla obligatio est – rzeczy niemożliwych nie można się zobowiązać

ius variandi – prawo wyboru świadczenia

genus perire non censetur – (uważa się że) gatunek nie ginie

species perit ei cui debetur — rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu komu się należy

damnum emergens – rzeczywista powstała poniesiona wynikła szkoda

lucrum cessans – utracony zysk korzyści jakich poszkodowany mógł się spodziewać gdyby szkoda nie nastąpiła