Temat pracy: Geneza przebieg i skutki powstań kozaków w Rzeczpospolitej ( XVI-XVII w.) ( 2 tyg).

Rządy oligarchii magnackiej w RP w XVII, XVIII w. (plan pracy i rozwinięcie)

Pojęcia:

Rokosz- rodzaj konfederacji szlacheckiej zawartej przeciw królowi. Przysługiwała ona szlachcie zgodnie z artykułami henrykowskimi , które okreslały prawo szlachty do wypowiadania posłuszeństwa królowi. Król mogł zawiązać własny rokosz ( nazwany antyrokoszem) lub przestąpic do rokoszu uznając jego cele za legalne. Rokosze rozpoczęły się w okresie istnienia demokracji szlacheckiej i pierwszy była wojna kokosza w 1537. Nastepnie doszlo do rokoszu sandomierskiego a w latach 1665-1666r do rokoszu Lubomirskiego. Większosć wystąpień przeciwko krolewskiej mialo char. Konfederacji.

Konf. Wiazek stanowy tworzony w Polsce w XIV który skupiał szlachte,mieszczaństwo, duchowieństwo lub związek ponad stanowy zawiązany dla realizacji określonego celu, np. religijnego (konfederacja pro husycka w 1439r). Od XVI w. konfederacje były tworzone do walki z absolutyzmem królewskim i najczęściej obejmowały cały kraj, wtedy były nazywane Konfederacją Generalną. Organem wykonawczym generacji był marszałek.

Taki charakter mialy konfederacja Tarnogrodzka ( 1715-17), k. barska (1768-72)

Wstęp

Zakres chronologiczny- 1652-1795

z. tematyczny- m.in. wyjaśnienie i pojęcia oligarchia magnacka i jej rządy które doprowadziły do rozbiorów i upadku państwa

z. terytorialny -ziemie RP Obojga Narodów

Rozwiniecie

1 wyjaśnienie pojęcia oligarchii magnacka i znaczenie rokoszu Lubomirskiego ( 1665-1666).

1661-1662r po potopie Szwedzkim Jan Kazimierz wystąpił z programem reformowania państwa i wzmocnienia absolutyzmu. Miał on poparcie czesci dworu a także prymasa Mikołaja Prażmowskiego.

Przeciwko tym planom wystapił marszałek koronny Jerzy Lubomirski, który w tym czasie prowadzil z powodzeniem działania zbrojne przeciwko Rosjanom i rozbil armie Ivana Szeremytienwa w bitwie pod Cudnowem. Stworzyl on w 1661 Związek Święcony, który przeciwstawiał się planom króla. W związku z tym dwór przygotował plan zabicia Lubomirskiego ( nieudany zamach we Lwowie) a następnie doszło do oskarżenia Lubomirskiego o zdradę stanu iż jakoby nie działał w pełni skutecznie przeciw Rosjanom i Kozakom podczas Kampanii 1661-1663. Lubomirskiego postawiono przed sądem sejmowym, w których 28 gru 1664r wydal wyrok skazując go na konfiskatę majatku, pozbawienie godności i urzędów a także utrate czci i życia.

Marszałek nie czekał na uwięzienie i uciekł poza granice państwa do Wrocławia. Na czele prawie 800 zacięznych żołnierzy z Niemiec wrócił do kraju i ogłosił rokosz a jednocześnie zgromadził wokół siebie siły, których podstawy stanowiły Zwiazku Swieconego. Przeciwko Lubomirskiemu wystapił król i regaliści (zwolennicy króla którzy utworzyli Związek Pobożny).

Działania zbrojne rozpocznął się kleska oddziało koronnych w starciu z rokoszanami pod Czestochową 27 października 1665r. Następnie nastapi mobilizacja armii koronnej i związku poboznego których siły wyniosą ok. 20 tys. Oddział Lubomirskiego będą liczyłu ok. 12 tys. i 13 lipca 1666r dojdzie do bitwy pod Mątwami koło Inowrocławia. Oddziały Jana Kazimierza poniosą klęskę i dojdzie do rzezi a. koronnej przez rokoszan .Zginie ok. 7 tys. szlachty m.in. doborowe oddziały Stefana Czarnieckiego.

Ta bitwa zadecyduje o ty iż król będzie musiał wycofac się ze wszystkich oskarżen wobec Lubomirskiego a także całkowicie zrezygnuje z reform w państwie.

Po rokoszu Lubomirskiego dojdzie zatem do: osłabienia władzy królewskiej i odejścia od planu reform. 16 wrzesnia 1668r po Tych wydarzeniach Jan Kazimierz będzie abdykował (ostatni król z dynastii Wazow)

Program reform zostanie wstrzymany i pierwsze proby wzmocnienia władzy krolewskiej dopiero podejmie August II Mocny od 1711r . Ten rokosz doprowadzil do wzmocnienia rządów magnaterii w państwie i zaczeła ona wypowiadac posłuszeństwa następnym monarchom.

Po tych wydarzeniach doszło do nowej elekcji i nowym królem został Michał Korybut Wisniowiecki ( 1668-1673). Przeciwko nowemu władcy wystąpił hetman koronny Jan Sobieski i zawiązał przeciwko niemu konfederacie w Szczebrzeszynie w 1672r. Zwolennicy króla regaliści zawiązali wówczas konfederacje w Gołąbiu koło Puław ( konfederacja Gołąbska).

W zwiazku z tym miało dojsc do wojny domowej ale na przeszkodzie staneła wojna z Turcja. W nocy 10/11 listopada 1673 umiera Michał Korybut. 11 listopada 1673 Jan Sobieski odnosi wielkie zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Chocimiem. Tan triumf przyniesie mu jeszcze wiekszą sławe i przyczyni się do jego zwycięstwa, wolnej elekcji w 1674r., Nowy król polski Jan III Sobieski był mężem Marii de la Grande ( do niej były kierowane „Listy do Marysienki”).

Była ona francuska i nowy król poprzez kontakty z dworem francuskim i Ludwikiem XIV chciał początkowo wzmocnic swoja pozycje w kraju ale układ w Jaworowie w 1675r nie przyniosł korzyści dla króla Polski Jana III Sobieskiego. W nastepnych latach Sobieski chciał przywrócic zasade vivente rege i doprowadzic do koronacji swojego syna Jakuba Sobieskiego. Próby te zostały zablokowane przez obronców „złotej godności szlacheckiej” 1678. Jan III Az do śmierci 17 czerwca 1696r w Wilanowie nie podejmował prób reformowania ustroju państwa. Zasłynął przede wszystkim jako ten który odnosi sukcesy militarne i był zwycięzcą w bitwie pod Wiedniem 12 wrzesnia 1683r.

Po śmierci Jana III nowa elekcja jest nie tylko wyrazem walki magnaterii ale rownierz wiąze się z wpływaniem obcych mocarstw na obsade tronu w Polsce. Przy wsparciu m.in. Rosji zostaje wybrany w 1697 elektor Saksonii August II Sas ( Wettin). Zaczyna się okres saski, który będzie trwał do 5 pazdziernika 1763r (śmierć Augusta III Sasa).

2 Rządy oligarchii magnackiej a czasy saskie.

August II wstąpił na tron przy wsparciu Rosji i przeciwko niemu szlachta zawiązała konfederacje generalna w Łancucie. Walki wewnętrzne trwały do 1699r i dopiero wówczas August II objął władzę nad RP. Nowy król włączył panstwo do wojny północnej ( 1721r) i w czasie jej trwania ziemie polskie zajęli Szwedzi którzy ogłosili królem 12 lipca 1704r Stanisława Leszczynskiego. Sprawował on władzę nad Rp do 1710r i dopiero wówczas nastąpił powrót Augusta II na tron Polski.

Nowy król podjął próbe wzmocnienia swojej władzy i wprowadzenia absolutyzmu co doprowadziło do buntu szlachty która w 1715r zawiązała Konfederacje Tarnogrodzka w obronie złotej wolności szlacheckiej. Ostatecznie wojnę domowa zakończył traktat Warszawski zatwierdzony przez sejm niemy 1 lutego 1717r. Potwierdził on wszystkie zasady złotej wolności wraz z liberum veto. Plany królewskie dotyczące zreformowania panstwa ulegną wiec zatrzymaniu a w praktyce August II nie wróci do nich aż do śmierci w 1733r. okres jego rządów to częste zrywanie sejmow walnych przez magnaterie i do polowy XVIII w zostanie zerwanych 13 sejmow walnych na których probowano reformowac państwo . W czasie jego panowania magnateria zaczyna tworzyc frakcje i rozpoczyna się proces powstawania familii ( skupiała zwolenników silnej władzy królewskiej i wprowadzania ideałów oświecenia. Opierała się na sojuszu z Rosja. W skład wchodzili: Czartoryscy, Poniatowscy, Stanisław Konarski). Familia doprowadzi do elekcji 6 wrzesnia 1764 Stanisława Poniatowskiego. Przeciwnikami familii byłi republikanie skupiający rodzinę: Potockich, Lubomirskich. Byli oni zwolennikami utrzymania istniejącego ustroju i obroncami złowej wolności szlacheckiej. Dążyli do sojuszu z Francją, Prusami, Szwecją lub Austrią. Republikanie doprowadzą do zrywania sejmów walnych i blokowania reform w państwie.

Czasy rządów Augusta II to również upadek obyczajów i upadek wykształcenia pijantwa u magnaterii. Swiadectwem tych czasów jest ksiązka Jędrzeja Kitowicza „ Opis obyczajów”.

Po śmierci Augusta II doszło do elekcji Stanisława Leszczyńskiego 12 wrzesnia 1733. Jednakze przy wsparciu Rosji 5 pazdziernika 1733 ok. 2 tys szlachty ogłosił królem elektora Saskiego Augusta III. Doszło do wojny o tron i wspierają Sasa wojska rosyjskie zdobyły Gdańsk w którym bronili się zwolennicy Leszczyńskiego. Sam Lezzczyński uciekł do Francji, gdzie otrzymał władzę nad Lotaryngią. Był on teściem króla Francji Ludwika XV.

Władzę przejął August III Sas a w związku z tym przeciw jego rządom szlachta ogłosiła konfederację w Dzikowie. Dzikowianie uznali władzę elektora saskiego dopiero w 1735r

Nowy król Polski był Tym władcą, który większość czasu spędzał w Dreźnie, w związku z tym realną władze w RP przejęli jego ministrowie a także frakcje magnackie.