Pytania:

1. Miejsce ubezpieczeń społecznych w systemie polskiego prawa (związki prawa pracy i ubezpieczeń społecznych)

System ubezpieczeń społecznych ma w Polsce charakter powszechny i obowiązkowy. Ubezpieczeniami społecznymi - w zakresie wybranych ryzyk - są objęte osoby, które w świetle obowiązującego prawa są, między innymi, pracownikami, osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy zlecenia czy też prowadzące działalność gospodarczą. Obywatele UE podlegają ubezpieczeniom społecznym w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Ubezpieczenie społeczne ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom w podeszłym wieku (emerytury), niezdolnym do pracy (renty), ofiarom wypadków oraz chorób. Wraz z pomocą społeczną stanowią podstawowy instrument polityki socjalnej państwa.

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ubezpieczeń społecznych jest ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ubezpieczenia społeczne charakteryzuje automatyzm ubezpieczenia, tj. w chwili nawiązania stosunku pracy (bądź podjęcia się działalności gospodarczej) powstaje automatycznie obowiązek ubezpieczenia społecznego.

Prawo ubezpieczeń społecznych funkcjonuje w obszarze prawa pracy, choć co do tego nie ma ujednoliconego stanowiska. Uznaje się, iż po reformie ubezpieczenia nie są już częścią prawa pracy, ponieważ upowszechniły się – nie są nimi objęci już tylko pracownicy, jak wcześniej, choć są nadal dominującą grupą ubezpieczonych. Pojawiają się poglądy, iż nie powinno się łączyć ubezpieczeń społecznych z prawem pracy, a wyodrębnić osobną gałąź, głównie ze względu na formy tych ubezpieczeń. Wyróżniamy 4 formy: (a) ubezpieczenia społeczne, (b) ubezpieczenia zdrowotne, (c) pomoc społeczną oraz (d) tzw. zabezpieczenie na wypadek bezrobocia. Wszystkie te formy dotyczą tego samego przedmiotu – ochrony człowieka przed skutkami ryzyk, które są objęte ochroną, natomiast w literaturze przedmiotu pojawia się teza, iż formy te mieszczą się w różnych obszarach prawa, zatem prawo ubezpieczeń społecznych powinno zostać wyodrębnione z prawa pacy jako oddziela gałąź.

1. Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych

Idee ubezpieczeń społecznych pojawiły się, gdy zaczęto poszukiwać metod zabezpieczenia obywateli na wypadek utraty środków do życia. W ramach tego celu społecznego każdy członek społeczeństwa, niezależnie od swoich aktualnych zdolności, powinien posiadać prawo do korzystania ze wspólnego dorobku ekonomicznego, społecznego i kulturalnego, dla jego poczucia godności i swobodnego rozwoju swojego jak i jego rodziny zachowując odpowiedni standard życia. Możliwość taka istnieje dzięki wspólnym wysiłkom własnego społeczeństwa i współpracy międzynarodowej, zgodnie z możliwościami każdego państwa, o czym wspomina m.in. art. 22 i 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela uchwalonej przez ONZ w 1948 r., których treść w miej lub bardziej zbliżony sposób powtórzona jest w wielu innych deklaracjach narodów. Zabezpieczenie społeczne polega więc na zagwarantowaniu obywatelowi pełnej ochrony we wszystkich sytuacjach zmniejszenia lub utraty zarobków wskutek czasowej bądź trwałej niezdolności do pracy.

Powyższa idea realizowana była w trzech metodach organizacyjno-finansowych:

1. Ubezpieczeniowej – polega na utworzeniu grupy osób zagrożonych tym samym zjawiskiem, dzięki czemu ryzyko rozkłada się na więcej osób; środki gromadzone są na zasadzie przymusowych składek i tworzą jednolity fundusz; wysokość świadczenia poszczególnych osób zależy od ich wkładu w fundusz; ubezpieczenie ma charakter przymusowy; warunkiem przyznania świadczenia jest spełnienie określonych w ustawie warunków;

2. Zaopatrzeniowej – obejmuje ludność całego kraju, bez względu na aktywność zawodową osoby; finansowane ze środków publicznych; świadczenia jednolite, zależne wyłącznie od potrzeb danej osoby; rodzaje świadczeń, ich wysokość oraz warunki przyznania określone są w ustawie;

3. Opiekuńczej – obejmuje ludność całego kraju, bez względu na aktywność zawodową osoby; finansowane ze środków publicznych; potrzeba określana zazwyczaj przez określenie minimalnego dochodu na jednego członka rodziny; świadczenia jednolite, na poziomie zapewniającym minimum egzystencjonalne; wysokość świadczenia opisana w ustawie (lub też przez organ dokonujący oceny sytuacji świadczeniobiorcy);

Metody te różnią się od siebie przede wszystkim w zakresie technik gromadzenia środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb, a także w zakresie zasad rozdysponowania tych środków.

1. Pojęcie ubezpieczenia społecznego i jego rodzaje

Ubezpieczenie społeczne to oparty na ustawie system zagwarantowanych ustawowo świadczeń, na wypadek spełnienia się określonych ryzyk ubezpieczeniowych, jak na przykład osiągnięcie wieku emerytalnego czy niezdolność do pracy. Świadczenia te mają charakter roszczeniowy.

Inaczej ujmując, ubezpieczenia społeczne to system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje, finansowane na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń w całości lub w co najmniej poważnej mierze na zbiorowość osób od nich uprawnionych.

Wyodrębniono 4 rodzaje ubezpieczeń społecznych:

1. Emerytalne,

2. Rentowe,

3. Chorobowe,

4. Wypadkowe.

Częścią ubezpieczeń społecznych nie są – często mylone – ubezpieczenia zdrowotne. Działają one na bazie innej ustawy, tj. ustawy z dn. 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Mimo to, ubezpieczenia zdrowotne łączy się z ubezpieczeniami społecznymi, ze względu na to, iż osoby, ubezpieczone z tytułu ubezpieczenia społecznego (lub ubezpieczenia społecznego rolników), automatycznie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu (art. 66. powyższej ustawy).

1. Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenie zdrowotne

Ubezpieczenie społeczne to ubezpieczenie, które ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom w podeszłym wieku bądź niezdolnym do pracy, ofiarom wypadków czy chorób. Ubezpieczenie ma charakter obligatoryjny, swym zakresem obejmuje osoby zatrudnione z tytułu umowy o pracę, umowy zlecenie czy prowadzące działalność gospodarczą. Środki gromadzone są na zasadzie przymusowych składek i tworzą jednolity fundusz. Wysokość świadczenia poszczególnych osób zależy od ich wkładu w fundusz, a warunkiem przyznania świadczenia, jest spełnienie określonych w ustawie warunków.

Ubezpieczenie zdrowotne jest ubezpieczeniem oddzielnym ubezpieczenia społecznego, co wynika z odmiennego w stosunku do ubezpieczenia społecznego przedmiotu ochrony, jakim jest zdrowie i życie ubezpieczonego, a nie skutki w zakresie zdolności do pracy, jak ma to miejsce w przypadku ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczenie zdrowotne jest realizowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (ubezpieczenie społeczne – Zakład Ubezpieczeń Społecznych). Ubezpieczenie jest przymusowe i powiązane z posiadaniem tytułu do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. W przeciwieństwie do ubezpieczenia społecznego, ubezpieczenie zdrowotne ma szerszy zakres podmiotowy, bowiem obejmuje również osoby objęte tzw. systemem zaopatrzenia społecznego, tj. funkcjonariusze służb mundurowych, sędziowie i prokuratorzy, czy bezrobotni pobierający zasiłek, osoby objęte systemem pomocowym, tj. spełniające kryterium dochodowe (tzw. świadczenia socjalne), ale także osoby nie objęte żadnym z tych systemów, tj. dzieci, uczniowie, studenci itp. Takie prawo mają również członkowie osób objętych ubezpieczeniem zdrowotnym, które zostały przez nich do tego ubezpieczenia zgłoszone.

1. Cechy ubezpieczeń społecznych

Trudno jest dokładnie zdefiniować pojęcie ubezpieczenia społecznego. Do jego najważniejszych cech zalicza się:

1. Przymusowość - ubezpieczenia społeczne są formą zabezpieczenia społecznego, w związku z tym mają charakter przymusowy; jest to jedna z najistotniejszych cech ubezpieczeń społecznych;

2. Określony system świadczeń pieniężnych na wypadek wystąpienia danych ryzyk ubezpieczeniowych,

3. Ubezpieczenia społeczne są oparte na ustawie – ustawowa gwarancja ubezpieczenia;

4. System ukierunkowany na cel – zaspokojenie potrzeb rzeszy osób niezdolnych do pracy, osób przekraczających tzw. wiek produkcyjny, oraz rodzin utrzymujących dzieci lub pozbawionych żywiciela; cel ten jest w komponowany w cel zabezpieczenia społecznego, co stanowi podstawowy element polityki socjalnej państwa;

5. Ustawowo gwarantowane świadczenia – są to wszystkie instrumenty, które pośrednio lub bezpośrednio dostarczają dopłaty do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, np. przepisy roszczeniowe, nadzór nad na ubezpieczeniami społecznymi, czy chociażby gwarancja minimalnej emerytury czy renty określona w ustawie. Gwarancja ustawowa sprowadza się również do dopłat z budżetu państwa do systemu ubezpieczeń społecznych;

6. Świadczenia roszczeniowe – przepisy są bezwzględnie obowiązujące i nie dopuszczają żadnej zmiany. ZUS nie ma żadnej władzy w kształtowaniu prawa ubezpieczonego, jest tylko organem wykonującym ustawę, zatem nie może działać wbrew przepisom, bowiem, nawet jeśli przyznałby świadczenie osobie nieubezpieczonej, to i tak nie powstanie z tego tytułu stosunek prawny. Muszą być spełnione odpowiednie przepisy, aby nabyć prawo do świadczenia. Inaczej mówiąc: jeśli ktoś ma prawo do świadczenia, to je otrzymuje, jeśli nie ma takiego prawa – świadczenia nie otrzyma, co wynika z zapisów w ustawie;

7. Świadczenia są spełniane przez ustawowo powoływane do tego celu wyspecjalizowane instytucje –

8. Świadczenia są ukierunkowane na pewne grupy społeczne – najliczniejszą grupą, są pracownicy, stanowią większość ubezpieczonych w kraju, ale także przedsiębiorcy i rolnicy;

9. Powszechność – objęcie ubezpieczeniem większości społeczeństwa nadaje mu charakter powszechny i zarazem przymusowy;

10. Obowiązek składkowy – cecha, która wyróżnia ubezpieczenia społeczne od pozostałych form opieki społecznej finansowanych z budżetu państwa, gdyż nakłada obowiązek opłacania składek, z których później finansowane są świadczenia dla ubezpieczonych;

11. Szczególny sposób finansowania – źródłem finansowania ubezpieczeń społecznych jest Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, czyli fundusz państwowy, którego przychody stanowią wpłaty z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, oraz dotacje z budżetu państwa; środkami tymi dysponuje ZUS;

1. Finansowanie ubezpieczeń społecznych (źródła finansowania)

Finansowanie ubezpieczeń społecznych możemy podzielić na dwa charakterystyczne okresy: (a) finansowanie świadczeń w latach 1945-1998r, (b) finansowanie świadczeń po reformie z 1999 r.

1. Finansowanie w latach 1945 – 1998 r.:

W okresie międzywojennym fundusze ubezpieczenia społecznego były wyodrębnione z budżetu państwa, który miał dokonywać dopłat do systemu, w zamian, za korzystanie z jego lokat. W 1951 r. nastąpiło włączenie finansów ubezpieczeń społecznych do budżetu państwa i tym sposobem stały się one jego integralną częścią, tj. dochody ZUS stały się dochodami państwa, a na wydatki na ubezpieczenia społeczne wydzielano z budżetu odpowiednie kwoty. W latach 1965 -1986 panował dualizm form finansowania ubezpieczenia społecznego: z jednej strony poprzez budżet państwa, z drugiej strony przez fundusze celowe, m.in. fundusz ubezpieczenia społecznego rzemieślników (1965-1977), fundusz ubezpieczenia społecznego niektórych grup ludności (1966-1977), fundusz emerytalny (1968-1986) i państwowy fundusz kombatantów (1976-1986). 01.01.1987 r. nastąpiła reorganizacja finansowania świadczeń ubezpieczeniowych, tj. integrowano dotychczasowe środki budżetowe państwa przeznaczanych na świadczenia ubezpieczeniowe ze środkami Funduszu Emerytalnego. Powstał fundusz celowy, zwany Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS). Gospodarka ubezpieczenia społecznego miała charakter funduszowy, a składka w całości wpływała na konto FUS.

1. Finansowanie po reformie z 1999r.:

Z dniem 01.01.1999 r. weszła w życie reforma, która utrwaliła funduszowy model finansowania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. FUS w ujęciu ustawy z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stał się państwowym funduszem celowym, realizującym zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych. Istotną zmianą w stosunku do poprzednich regulacji było powołanie do życia funduszy odpowiadającym poszczególnym rodzajom ubezpieczeń społecznych. Powstały również fundusze rezerwowe i Fundusz Rezerwy Demograficznej. Zatem składka gromadzona w FUS rozdzielana była pomiędzy: (a) fundusz emerytalny – gromadzenie środków na wypłaty emerytur dla wszystkich ubezpieczonych; (b) fundusz rentowy – gromadzenie środków na wypłatę rent z tytułu niezdolności do pracy, a także rent szkoleniowych i rent rodzinnych, dodatków, zasiłków, itd.; (c) fundusz chorobowy – gromadzenie środków na wypłaty świadczeń w razie czasowej niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia, albo z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy, oraz z tytułu macierzyństwa; (d) fundusz wypadkowy – gromadzenie środków na wypłatę rent z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także zasiłków chorobowych, oraz rent rodzinnych i jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy. Fundusz rezerwowy miał na celu gromadzenie środków pozostających 31 grudnia każdego roku na rachunkach powyższych funduszy z wyjątkiem emerytalnego, w celu uzupełnienia niedoborów w tych funduszach. Natomiast Fundusz Rezerwy Demograficznej miał na celu zabezpieczenie systemu emerytalnego przed niewydolnością spowodowaną niekorzystną sytuacją demograficzną.

Obok FUS powołano OFE, czyli Otwarty Fundusz Emerytalny. Działa on na podstawie ustawy z dnia 28.07.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. W literaturze uznaje się, że są to urządzenia gromadzące przymusowe oszczędności indywidualne, jednak zarówno wnoszone tam składki jak i oczekiwane w przyszłości wypłaty nie wykonują one zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego i nie pełnią funkcji społecznych, jedynie gospodarcze. Generalnie OFE mają za zadanie gromadzić i lokować środki pieniężne swoich uczestników, oraz wypłacić je im w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego, tj. obecnie 67 lat (?).

Dla prawidłowego i skutecznego funkcjonowania tego systemu, wyróżniono dwie podstawowe metody finansowania świadczeń z ubezpieczenia społecznego: metodę repartycyjną oraz metodę finansowania kapitałowego.

1. Metoda repartycyjna:

Jej podstawowym celem jest zgromadzenie takiej ilości środków, która pokryje całoroczne wydatki. Źródłem świadczeń są bieżące składki wpłacane przez ubezpieczonych, które automatycznie przeznaczane są na wypłaty świadczeń oraz na działalność administracji systemu, co stanowi o jego konsumpcyjnym charakterze.

System ten przeważa w systemach emerytalnych. Wynika to z tzw. niepisanej umowy pokoleniowej, która zakłada, że późniejsze pokolenia utrzymują wcześniejsze.

1. Metoda finansowania kapitałowego:

Fundusz tworzony jest na długi okres czasu. Podstawą jego działania jest kapitalizacja składek oraz gromadzenie rezerw finansowych. Fundusz ma charakter inwestycyjny, tzn. polega na lokowaniu kapitału w inwestycjach przynoszących określone dochody, zatem świadczenia wypłacane z tego funduszu finansowane są z wniesionych przez nas składek, powiększonych o dokonane inwestycje.

1. Charakter prawny stosunku ubezpieczenia społecznego i jego struktura

Nie można jednoznacznie określić stosunku prawnego ubezpieczeń społecznych. Jest wiele teorii na temat tego stosunku, różne rozumienia oraz różne ujęcia w zależności od kontekstu sytuacyjnego.

Podstawowa konstrukcja – stosunek prawny budowany jest na bazie relacji zachodzących między różnymi podmiotami działającymi w ubezpieczeniach, zwłaszcza na bazie relacji ubezpieczony – instytucja ubezpieczeniowa. Wskazuje się, że obok tych relacji zachodzi szereg innych, z pozostałymi wykonawcami ubezpieczeń społecznych. Inaczej mówiąc, mamy podstawowy stosunek prawny i pozostałe stosunki, które towarzyszą głównemu.

Istota i charakter stosunku – cały czas pojawiają się w doktrynie spory co do istoty i charakteru tego stosunku. Istnieją poglądy, iż mamy do czynienia ze stosunkiem o charakterze administracyjnoprawnym, ze względu na przymusowość tego stosunku. Z drugiej strony mówiono o stosunku cywilnoprawnym, bowiem strony występują w sytuacji równorzędnej, a równorzędność przejawia się tym, że prawo do świadczeń powstaje nie z woli organu, lecz z mocy prawa.

Trudno jest jednoznacznie określić, z jakim stosunkiem prawnym mamy do czynienia. W doktrynie pojawiają się różne poglądy na ten temat, m.in. stosunek wyłącznie między ubezpieczonym, a instytucją ubezpieczeniową, a pozostałe stosunki mają charakter obojętny, z drugiej zaś strony pojawia się pogląd, iż są to stosunki nie tylko między ubezpieczonym i instytucją ubezpieczeniową, są to także wszelkie inne stosunki między instytucją, płatnikiem i innymi, jeszcze inny pogląd stanowi, iż mamy do czynienia z tzw. trójstronnym stosunkiem prawnym, składającym się z trzech szczeblowych stosunków dwustronnych, tj. ZUS-pracodawca, ZUS-pracownik, pracownik-pracodawca.

Ogólnie rzecz ujmując, nie istnieje jeden konkretny prawny stosunek ubezpieczenia społecznego. Na bazie reformy z 1999 r. można wyodrębnić dwa stosunki ubezpieczenia społecznego: (1) relacje zachodzące między ubezpieczonym i płatnikiem (pracodawcą) i ZUSem (instytucją ubezpieczeniową), mówimy wówczas o repartycyjnym stosunku, oraz (2) relacje zachodzące między pracownikiem (ubezpieczonym) a ZUS i OFE, wówczas mamy do czynienia ze stosunkiem kapitałowym.

1. Powstanie i rozwój ubezpieczeń społecznych w Europie

Ubezp. Społ. nie są wytworem naszych czasów, korzenie mają w średniowieczu, a nawet w starożytności.

System koniec XIX w. (analogia do pr. Pracy), wzrost zapotrzebowania na siłę najemną, dużo wypadków, brakowało środków utrzymania. System ubezpieczeń charakteryzujący się spójnymi przepisami, powiązanymi ze sobą.

W stosunki prywatno-prawne musiało wkroczyć państwo, odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne.

-1802-1833- ustawodawstwo fabryczne (Anglia) , symbol narodzin pr. Pracy, skrócono czas pracy, polepszono warunki pracy

- ludzie chorowali, powoli zaczęto myśleć o ustawodawstwie socjalnym, które zapewni środki do życia w razie ryzyk ubezp., np. starość, niepełnosprawność tu powstały ubezpieczenia społeczne !

Potrzeba ubezp społ występowała zawsze i od dawna prof. Szubert- Ubezpieczenia są wytworem historycznego rozwoju.

-prof. Salwa- Współczesny system ubezp. Jest wynikiem długiej ewolucji odbywającej się pod wpływem wielu czynników.- zorganizowana walka robotników i ich organizacji (na czele) o zapewnienie środków do życia w przypadkach czasowej niezdolności do pracy.

! Wymuszenie na państwie ingerencji !

- Starożytność wspólnoty w średniowieczu

- Nie było ubezp. (starożytność) w rozumieniu instytucjonalnym, ani tez nie było potem w takim rozumieniu w kulturze antycznej ( Grecja Rzym)

- w końcowym okresie średniowiecza instytucje (organizacja) samopomocy zbiorowej, wcześniej nie powstawały bo ludzi byli rzeczami w obliczu prawa, w razie niezdolności korzystali z opieki panów, nie było uzasadnienia do powstania ubezpieczeń

- w Grecji (staroż.)- tworzono bractwa, gildie zalążek instytucji ubezpieczeniowych

- W okresie feudalizmu brak warunków do powstania ubezpieczeń, struktura społ. zapewniała ludziom niezdolnym do samodzielności opiekę w razie choroby czy starości w ramach istniejących wspólnot: np. chłopi przypisani do ziemi pozostawali pod opieką panów, zatrudnieni u rzemieślnika-podlegali wspólnocie rodzinnej właściciela warsztatu

- Zmiana w okresie rewolucji przemysłowej, niezdolność do pracy była równoznaczna z brakiem podstaw utrzymania. W Europie Zachodniej- kasy wzajemnej pomocy, głównie w Anglii, pomoc związków zawodowych, powstawały zrzeszenia (udzielały pomocy członkom w razie śmierci, pożaru, kradzieży), ukształtowano ubezpieczenia jako instytucję pr. Cywilnego

- 1881 Bismarck zapowiedział utworzenie systemu ubezp. Społ, 1881- data podjęcia przez państwo aktywnej polityki społecznej (Niemcy)

- system musiał opierać się na interwencjonizmie państwa

- mankament- objął tylko robotników przemysłowych i dotyczył niektórych wypadków losowych (ale uznany za wzorcowy)

1883- ubezpieczenia chorobowe ma wypadek choroby robotnika przyznające świadczenia lecznice i zasiłek pieniężny

1884- ubezp. W razie wypadku przy pracy- prawo do leczenia, renta w okresie niezdolności

1889- ustawa przewidująca zabezpieczenie w razie inwalidztwa i starości (emerytura od 70 lat, później 65l.)

CECHY UBEZPIECZEŃ ( WG. BISMARCKA):

1. Interwencjonizm- państwo czuło się w potrzebie, aby wejść z przepisami powszechnie obowiązującymi

2. Przymusowy charakter- obowiązek ustawowy, zgłoszenie do ubezp. Było obowiązkiem, nie zależało od uznania

3. Powszechność systemu- osiągalny przez przymusowość, potem ubezp. Stały się społeczne

4. Oparcie dochodów funduszy na składkach pobieranych z zasobów pracowników i pracodawców, w ustawie niemieckiej z lat 90 XIXw. Podział składki obciążały w 2/3 pracowników i w 1/3 pracodawców, obecnie pracowników (chorobowe)

5. Odstąpiono od stosowanej ogólnie w instytucjach ubezpieczeniowych zasady równowartości składki i świadczenia: obecnie składka nie ma cechy wzajemności( nie jest tak- od składki zależą świadczenia i ich wysokość )

• System niemiecki był pewnym wzorem, ale Anglicy i państwa skandynawskie szły swoją drogą:

• W XX wieku powstawały system wzorowane na systemie niemieckim ( w większości)

• Anglia(1912), Francja (1910), Rosja (1912) --- pierwsze przepisy dot. Ubezp. Na starość

- rozwój do I WŚ- dość wolno; po II WŚ szybciej

-Standardy międzynarodowe przyczyniły się do przyspieszonego rozwoju ( Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Konwencja MOP nr 102 z 1952, Europejska Karta Społeczna)

- w krajach demokracji ludowej istniały określone modele ubezpieczeń (na niemiecko-austriackim modelu wzorowane).

1. Tendencje rozwojowe prawa ubezpieczeń społecznych w Polsce po 1918 r.

Do 1918 r. zmienność prawa, 1918- punkt zwrotny

-prof. Szubert- „Punktem początkowym rozwoju polskiego ubezp. Społ. był spadek po zaborach”. Wcześniej nie było państwa polskiego.

Dawny zabór pruski dobrze rozwinięty system niemiecki; zabór austriacki mniej, a w rosyjskim brak jakiegokolwiek systemu.

• 2 tendencje:

1. Wobec różnorodności systemów musiało nastąpić ujednolicenie systemu (scalenie)

2. Upowszechnienie systemu

-po II WŚ – 1951, 47% objęto ubezpieczeniem

-proces ujednolicania i upowszechniania trwał przez całe 10-lecie

-1982- ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin

-1999- reforma ubezp. Chorobowych

-ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezp. Społ. na wypadek choroby lub macierzyństwa

-1998- ustawa o emeryturach i rentach z FUS, ust. O systemie ubez. Społ.

-2002-reforma ubezp wypadkowego, ust z 30.10.2002- wypadek przy pracy, zdarzenia zrównane z wypadkiem przy pracy i choroby zawodowe- zastąpiła ustawę z 1975 o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych.

- Zamknięcie procesu rozwojowego, ale na tym nie koniec. Reforma nie została zakończona, wciąż trwa.

- ust z 1933 o ubezpieczeniach społ. (ust. Scaleniowa) objęła obszar całego kraju, świadczenia z tytułu chorób i wypadków, objęła robotników w ramach scalenia i upowszechnienia (W 1927 TYLKO pracownicy umysłowi) ; minusem tej ustawy jest to, że osłabiono poziom ubezp. Na wypadek choroby ukształtowany ust z 1919 o ubezp. Społ na wypadek choroby

-pogorszenie- obniżono składkę, zmniejszono poziom świadczeń z zakresu lecznictwa, zmniejszono okres wypłacania zasiłków chorobowych, świadczenia chorobowe były na niskim poziomie, wyłączono z niej robotników rolnych ( z ubezpieczenia), pracownicy pozostający w zatrudnieniu krótkotrwałym – do 2 tyg.

-plusem był to, że wyrównano poziom świadczeń osób fizycznych i umysłowych, trzeba było znieść różnice w świadczeniach ( były 2 rozporządzenia z 1928 Prezydenta RP dot. Pracowników umysłowych i fiz.)

- przez te kilka lat pracownicy fiz. Mieli gorzej, zasiłek chorobowy 70% (umysłowi 100%)

-do 1975 batalia o zrównanie świadczeń i dopiero, gdy je zrównano stworzono podatny grunt do eliminacji tego podziału. Dziś nie ma takiego podziału, chyba że dla celów pozaprawnych

-dekret z 25.06.1954 o powszechny zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin; obowiązkowy system zapewniał pracownikom świadczenia na starość, w razie inwalidztwa i ich rodzinom, rencistom, w razie utraty żywiciela

-ustawa z 23.01.1968- o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, kontynuacja tamtego, z pewnym odrębnościami

-rozporządzenie 1.07.1975 RM w spr. Wcześniejszego przejścia na emeryturę

-1982 ust o powszechnym zaopatrzeniu…., ukoronowanie dotychczasowych zabiegów, poprawiono wiele regulacji, uporządkowano wiele spraw

-poza tymi powszechnymi systemami powstawały pewne grupy: górnicy kolejarze mieli odrębne ustawy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, rzemieślnicy, twórcy, artyści

- następowało rozszerzenie ubezp. Społ. na kolejne grupy, zwłaszcza niepracownicze, np. rolnicy, duchowni, osoby prowadzące działalność gospodarczą

-Cz. Jackowiak- przejaw ochrony pracy przed najściem ryzyk losowych, cała populacja osób czynnych zawodowo z czasem została objęta ubezp. (zmieniał się też system finansowy), administracja ubezpieczeniowa- realizacja ubezpieczeń, powstał ZUS, potem do wyeliminowano

Wykonawstwo ubezpieczeń dane było związkom zawodowym !

-scalony system z 1950, rozbito w 1955, zlikwidowano ZUS, na mocy ustawy z 1955 administrację rent przekazano adm. Państwowej (Prezydium Rad Narodowych, Min. Pracy i Opieki Społecznej, wykonawstwo w pozostałym zakresie przekazano związkom zawodowym (poza lecznictwem)

- obszar ubezp. Społ. jest ustalony w art. 1 ust. O systemi ubezp społ (1998) (Ubezpieczenia społeczne obejmują: 1) ubezpieczenie emerytalne, 2) ubezpieczenia rentowe, 3) ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa - chrobowe, 4) ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – wypadkowe), obszar wyciągnięty z ubezp społ obszar w którym pracodawca płaci chorobowe przez 33 (14) dni obszar prawa pracy, otrzymujemy świadczenie ze stosunku pracy, a nie z ubezp. Społ. (w tym czasie otrzymujemy wynagrodzenie chorobowe)

- w sporadycznych sytuacjach, gdy choroba ma związek np. z wypadkiem przy pracy- wówczas od 1 momentu zasiłek chorobowy – od razu wchodzimy w obszar ubezp społ.

Jest to fikcja prawna, czy potrzebna? Pracodawcy powinni być zainteresowani warunkami pracy, żeby było bezpiecznie i sprzyjały pracownikom, gdy będą te starania to będzie mniej chorób; Jest to archaiczny zapis ! bo składki obciążają pracownika (chorobowe) -> cel utrzymania tego zapisu: odciążenie FUS; przerost rent w Polsce Ludowej- zakłady zwalniały pracowników, to przechodzili na rentę aby mieć źródło utrzymania. Konieczność powołania lekarza orzecznika (zamiast komisji). Zeszliśmy wtedy z tak wysokiego poziomu, orzecznicy dostawali pieniądze za odebrane renty.

1. Ochrona praw nabytych w ubezpieczeniach społecznych

Mówiąc o ochronie praw nabytych w ubezpieczeniach społecznych, trzeba mieć na uwadze dwie fundamentalne zasady: (1) zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa, która wymusza odpowiedni sposób rozumowania, oraz (2) zasadę bezpieczeństwa prawnego, która nakazuje poszanowanie przez ustawodawcę istniejących stosunków prawnych.

Zasada ochrony praw nabytych w ubezpieczeniach społecznych jest łączona z tymi zasadami. Zapewnia ochronę praw publicznych jak i prywatnych, w drodze skonkretyzowanej decyzji przyznającej świadczenia, albo jako prawo nabyte zgodnie z ustawą. Zasada ochrony praw nabytych dotyczy już przysługujących określonym osobom praw podmiotowych, tym samym zakazuje arbitralnego znoszenia lub ograniczenia praw podmiotowych, przysługujących jednostce lub innym podmiotom. Niemiej jednak nie jest ona równoznaczna z zakazem zmiany przez ustawodawcę dotychczasowego prawa, tzn. nie wyklucza możliwości stanowienia regulacji, które znoszą lub ograniczają prawo podmiotowe. Muszą być spełnione pewne warunki, aby można było prawo znieść lub odebrać. Gwarancji ten nie obejmują praw nabyte niesłusznie i niegodziwe, a także prawa nie mające poparcia w założeniach obowiązującego porządku konstytucyjnego. W świetle orzecznictwa TK, prawa z ubezpieczeń społecznych, w szczególności do świadczeń emerytalno-rentowych, podlegają intensywnej ochronie konstytucyjnej. Trzeba jednak pamiętać, iż zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru nienaruszalnego, więc dopuszczalne są w ograniczonych okolicznościach pewne modyfikacje słusznie nabytych praw.

1. Zasada powszechności ubezpieczeń społecznych

Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej określa, że ubezpieczenie jest dostępne bez żadnych ograniczeń (powszechne) dla wszystkich zainteresowanych objęciem daną ochroną ubezpieczeniową. W myśl tej zasady nie może być elitarne, tzn. dostępne tylko pewnej nielicznej grupie osób.

Pojawiają się jednak pewne kategorie wyłączeń systemu, tzn. osoby nie posiadają tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi. Są to m. in. (1) osoby wykonujące prace na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło, ale zawarte do 13 stycznia 2000 r., (2) osoby wyłączone z ubezpieczeń społecznych na mocy ustawy o systemie ubezpieczeń, (3) obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych itd. (4) studenci, oraz uczniowie zatrudnieni na podstawie umowy zlecenia.

1. Zasada równego traktowania ubezpieczonych

Równe traktowanie ubezpieczonych jest częścią szerszego problemu równego traktowania podmiotów prawa. Źródło równego traktowania jest nie tylko w konstytucji polskiej, nie tylko w ustawach dotyczących systemów ubezpieczeń, ale również w europejskim prawie zabezpieczenia społecznego. Ustawa polska odnosi się do równego traktowania i wyjaśnia nawet, co to oznacza równe traktowanie. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku wypłacania i obliczania składek na ubezpieczenie społeczne, ponadto obliczania świadczeń i równości w zakresie okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

1. Zasada bezwzględnego charakteru prawa ubezpieczeń społecznych

Bezwzględny charakter przepisów oznacza, że przepisy muszą być stosowane. Nie można ich zmieniać. W związku z tym ugoda w takich sprawach ubezpieczeniowych jest niedopuszczalna. Przepisy prawa ubezpieczeniowego mają wyłącznie charakter bezwzględny i nie mogą być zmienione np. w drodze porozumienia stron czyli np. ubezpieczonego i ZUS-u. Decyzje wydawane przez organy ubezpieczeniowe w sprawie świadczeń mają charakter deklaratywny czyli stwierdzający istnienie danego stanu rzeczy. Jest pewien wyjątek, który zawarty jest w art. 82 i 83 ustawy o emeryturach i rentach z funduszy ubezpieczeń. Art. 82 mówi, że Prezes Rady Ministrów w szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie. Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi RP w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku kalendarzowego informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach na podstawie tego przepisu. Art. 83 stanowi, że ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy w skutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków prezes ZUS-u może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

1. Emerytury i renty przyznawane w trybie szczególnym

Ustawa z dn. 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, dokładniej art. 82 i art. 83 mówią o emeryturach i rentach przyznawanych w szczególnym trybie.

Emeryturę lub rentę na szczególnych zasadach, tj. na warunkach i w wysokości innej niż stanowią przepisy w drodze decyzji może przyznać Prezes Rady Ministrów lub Prezes ZUS.

W zakresie udzielania emerytur i rent w szczególnych przypadkach Prezes Rady Ministrów ma szerszą swobodę działania niż Prezes ZUS. Premier w tym obszarze ma dowolny zakres działania, jest to jego decyzja w jakiej kwocie i z tytułu jakich okoliczności przyznaje emeryturę bądź rentę na szczególnych warunkach. Prezes ZUS jest w tych warunkach bardziej związany. W szczególnych sytuacjach może przyznać świadczenie w wysokości nie przekraczającej wysokości odpowiednich świadczeń wynikających z ustawy, a ponadto musi trzymać się pewnych reguł. Świadczenie może otrzymać ubezpieczony oraz pozostali jego członkowie rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury czy renty na zasadach ogólnych, lub nie mogą ze względu na całkowitą niezdolność do pracy podjąć innej pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem, a także nie mają niezbędnych środków do utrzymania. Wydawanie emerytur i rent na szczególnych zasadach przez prezesa ZUS podlega ścisłej kontroli.

Od decyzji o przyznaniu emerytury bądź renty w trybie szczególnym nie przysługuje odwołanie.

1. Ogólne założenia reformy emerytalnej i jej przyczyny

Reforma emerytalna w Polsce miała miejsce w 1999 r. Do 1998 r. funkcjonował w Polsce repartycyjny system emerytalny o zdefiniowanym świadczeniu. W systemie tym składki osób pracujących finansują bieżące wypłaty emerytur, która zależała od wysokości zarobków z wybranych lat kariery zawodowej i okresu podlegania ubezpieczeniom. System wówczas funkcjonujący był krytykowany jako kosztowny i niesprawiedliwy. Czynniki, takie jak łatwość uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury, wysokie bezrobocie, wzrost liczby emerytów i rencistów, który pogarszał już i tak trudną sytuację finansową, stworzyły realne zagrożenie dla stabilności systemu emerytalnego w Polsce, zatem oczywista stała się konieczność reformy.

Celem reformy było zapewnienie stabilności finansowej systemu i zachowanie jego wypłacalności. Wymagało to zarówno przywrócenia proporcji między wysokością emerytury a wielkością wpłaconych do funduszu składek przez ubezpieczonego, jak również stworzenia systemu, dzięki któremu napływ tych składek będzie wyższy, niż w warunkach sprzed reformy. W związku z tym, od 1999 r. obowiązywał system, na który składały się dwa publiczne i obowiązkowe filary – repartycyjny (dotychczasowy, zmodyfikowany) i kapitałowy (OFE), który miał na celu zdynamizowanie wzrostu gospodarczego, dzięki zyskom z inwestycji na rynku finansowym, co pozwoli na wypłacanie wyższych emerytur. Wprowadzenie dwóch źródeł miało na celu zdywersyfikowanie ryzyka, oraz zwiększenie bezpieczeństwa przyszłych wypłat. Kluczową zmianą w systemie (oprócz wprowadzenia OFE, było zastąpienie systemu o zdefiniowanym świadczeniu systemem o zdefiniowanej składce, dzięki czemu przyszła emerytura uzależniona była od wysokości wpłaconych składek oraz dalszego oczekiwanego życia. Wprowadzono także dodatkowy (fakultatywny) trzeci filar – IKE, IKZE, PPE.

1. Ogólna charakterystyka wieku emerytalnego w Polsce i państwach UE

System emerytalny, który wprowadzono w 1999r. stworzony został na wzór rozwiązań, jakie zastosowały inne kraje, głównie Chile, Argentyna. Przyjęto model przymusowego indywidualnego systemu oszczędzania, przy likwidacji systemu emerytalnego opartego wyłącznie na umowie międzypokoleniowej. Całościowy program reformy emerytalnej nazwano „ Bezpieczeństwo dzięki różnorodności. Reforma systemu emerytalnego w Polsce”. Określenie zasad nowego systemu nie było łatwe. W efekcie wprowadzono konieczność podziału ubezpieczonych w zależności od wieku, zatem nowy system emerytalny przewiduje nabycie prawa do emerytury wyłącznie po osiągnięciu podstawowego wieku emerytalnego. W Polsce, wiek docelowy przejścia na emeryturę ma zwiększyć się z 60 lat u kobiet i 65 u mężczyzn do 67 lat dla kobiet i mężczyzn. Podniesienie wieku emerytalnego odbywa się stopniowo, od 2013 r. jest on podnoszony co kwartał o 1 miesiąc, tak, by w 2020 r. osiągnąć docelowy poziom 67 lat dla mężczyzn i w 2040 r. osiągnąć wiek 67 lat dla kobiet. Dla porównania wiek emerytalny w Niemczech wynosi 65 lat dla kobiet i mężczyzn, w Wielkiej Brytanii 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet, czy we Francji 62 lata dla kobiet i mężczyzn.

Wiek przechodzenia na emeryturę w przypadku kobiet najniższy jest w Rosji, Białorusi i Ukrainie (55 lat), najwyższy w Norwegii oraz docelowo w Polsce (67 lat). W przypadku mężczyzn najniższy wiek obowiązuje w Rosji, Białorusi i Ukrainie (60 lat), najwyższy również w Norwegii i Polsce (67 lat).

1. Postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe

Postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że przepisy ustawy emerytalnej przewidują wszczęcie tego postępowania z urzędu. Wniosek stanowi zgłoszone na piśmie lub ustnie do protokołu w organie rentowym: (1) żądanie przyznania świadczenia, (2) żądanie wznowienia postępowania w sprawie świadczenia przez organ rentowy, (3) inne żądanie w sprawie przyznanego świadczenia, np. przyznania dodatku, czy podjęcia lub wznowienia wypłaty świadczenia. Za datę zgłoszenia wniosku uważa się datę złożenia wniosku na piśmie w organie rentowym lub datę ustnego zgłoszenia wniosku do protokołu w organie rentowym. Oprócz osób zainteresowanych, których dotyczy wniosek, do złożenia wniosku w sprawie świadczeń uprawniony jest przedstawiciel ustawowy (np. rodzic w imieniu małoletniego dziecka), opiekun prawny lub pełnomocnik. Organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

1. Waloryzacja świadczeń emerytalno-rentowych

Waloryzacja świadczeń emerytalno-rentowych ma na celu utrzymanie takiej siły nabywczej otrzymywanego świadczenia, jakie miało ono w chwili jego przyznawania. Wynika to z faktu, iż świadczenie z ubezpieczenia społecznego może być wypłacane nawet przez dziesiątki lat. W tak długim okresie spada realna wartość tego świadczenia oraz wartość w stosunku do nowo przyznanych rent i emerytur.

W zakresie waloryzacji świadczeń powstało wiele systemów dostosowawczych, działających na odmiennych zasadach. Są to mechanizmy, które działając w określony sposób, powodują wzrost świadczeń co jakiś określony czas. Podwyżki rent i emerytur przeprowadza się na 3 sposoby: (1) waloryzacja cenowa – w odniesieniu do urzędowego indeksu cen, (2) waloryzacja płacowa – w odniesieniu do wskaźnika wzrostu płac, (3) waloryzacja mieszana – cenowo-płacowa. Początkowo opierano się na stałej kwartalnej waloryzacji płacowej, czyli podnoszeniu wypłacanych świadczeń co kwartał o taki wskaźnik, jaki wynikał z prognozowanego przeciętnego wzrostu płac w danym kwartale. Z czasem zaczęto stosowa okresową waloryzację płacową, która zakładała okresowe podwyższanie świadczeń na podstawie wskaźnika wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w kwartale, gdy suma wzrostów w danym okresie wynosiła więcej o 5% lub 10% od przeciętnego wynagrodzenia.

Od 1998 r. zaczęto stosować tzw. wskaźnik waloryzacji, czyli średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wówczas wysokość świadczenia obliczana była jako iloczyn kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji.

Waloryzacji podlegają wszystkie świadczenia przyznane do 1 marca każdego roku.

1. Ogólna charakterystyka ubezpieczenia chorobowego

Ubezpieczenie chorobowe wchodzi w skład ubezpieczeń społecznych. Podstawowym zadaniem tego ubezpieczenia jest ochrona pracowników niezdolnych do wykonywania pracy na skutek choroby. Zostało ono rozdzielone od Ubezpieczenia Zdrowotnego i obecnie ma charakter pieniężny. Ubezpieczone finansowane jest poprzez składki samych zainteresowanych, które potrącane są od wynagrodzenia w wysokości 2.45% (podstawy wymiaru) wynagrodzenia . Płatnikiem składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są pracodawcy lub inne podmioty na rzecz których świadczona jest praca.

Zgodnie z art. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają następujące osoby:

• pracownicy,

• członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

• osoby odbywające służbę zastępczą.

Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają, na swój wniosek, następujące osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi:

• wykonujące pracę nakładczą,

• wykonujące pracę na podstawie umowy-zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,

• prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące,

• wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

• duchowni,

• sprawujące opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej (nianie).

Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony. Objęcie tym ubezpieczeniem może nastąpić od dnia wskazanego we wniosku, który jest wcześniejszy niż data złożenia wniosku, ale tylko wówczas, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie złożone w terminie określonym ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych na dokonanie takiego zgłoszenia (tj, w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń).

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje:

• od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,

• od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na ubezpieczenie chorobowe; jeżeli jednak za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek przysługuje,

• od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

2. Na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:

1)   w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;

2)   z powodu przebywania w:

a)  stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego,

b)  stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;

3)   wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.

Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia. Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100 % podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy, o której mowa w art. 6 ust. 2:

1)   przypada w okresie ciąży;

2)   powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów;

3)   powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Przez okres 35 dni niezdolności do pracy obowiązek wypłaty wynagrodzenia chorobowego spoczywa na pracodawcy. Od 36 dnia ZUS zaczyna wypłacać zasiłek w ramach ubezpieczenia.

Inne Świadczenia w ramach Ubezpieczenia Chorobowego:

- świadczenia rehabilitacyjne - przysługuje osobom które wygasało prawo do zasiłku a wymagają dalszego leczenia lub rehabilitacji;

- zasiłek wyrównawczy - kompensuje różnice w wynagrodzeniu z powodu czasowej i częściowej niezdolności do pracy;

- zasiłek macierzyński;

- zasiłek opiekuńczy.

1. Ogólna charakterystyka ubezpieczenia wypadkowego.

• Obejmuje wypadki przy pracy i choroby zawodowe

• W tym przypadku zrównanie wypadków i chorób w skutkach

• Szeroki zakres ochrony przed zdarzeniami nagłymi (wypadkami) i zdarzeniami następującymi stopniowo pod wpływem szkodliwości warunków pracy,

• Pogląd który popiera prof. Schubert → wypadek przy pracy i choroba zawodowa są to pojęcia prawne! (są tez wypadki i choroby pracownicze, które nie maja związku z ubezpieczeniem wypadkowym)

→ co zrobić z tymi wypadkami i chorobami pracowniczymi? - stosujemy przepisy prawa cywilnego, które są właśnie do dochodzenia roszczeń! Jeżeli zostanie ustalony związek między tymi zdarzeniami a warunkami pracy, podstawą odpowiedzialności pracodawcy będzie art.. 435 KC – odpowiedzialność na zas. Ryzyka - Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

• Nowelizacja przepisów wypadkowych → Ubezpieczenie wypadkowe zreformowano od 1.01.2003 r. (późno) – wcześniejsze ustawodawstwo z 1975 r. było dobre, jednak ustawę z 12.06.1975 r. zastąpiła ustawa z 2002r. o ubezpieczeniach z tytułu wypadków i chorób zawodowych. Wcześniejsza ustawa nie była do końca aktem z obszaru ubezpieczeń społ., ale także z prawa pracy – bo normowała świadczenia przysługujące od pracodawcy np. jednorazowe odszkodowanie, świadczenia wyrównawcze, odszkodowanie za przedmioty osobistego użytku, inne uszkodzone lub utracone w wyniku wypadku.

• Ustawa z 2002 r. – wyłączenie z zakresu ubezpieczeń społecznych!:

• Art.237¹ KP - Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych.

• Art. 21 ust. Z 2002r. – wyłączenie prawa do świadczeń dot. Tylko świadczeń z ubezpieczenia społecznego, ale nie wyłącza świadczeń od pracodawcy

• Zakres podmiotowy: Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmuje swym działaniem nie tylko pracowników w ścisłym słowa znaczeniu. Ustawa nie zawiera przepisu wyraźnie określającego zakres podmiotowy niemniej jest on zawarty w przepisach art. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

I tak, ubezpieczeniu wypadkowemu podlega:
1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

3)   członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej "członkami spółdzielni";

4)   osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług,

5)   osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi;

6)   posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego

7)   osobami pobierającymi stypendium sportowe

7a)  pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej;

8)   osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

9)   osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy, zwanymi dalej "bezrobotnymi";

9a)  osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej "osobami pobierającymi stypendium";

9b)  osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

10)  duchownymi;

12)  osobami odbywającymi służbę zastępczą;

18a)  funkcjonariuszami Służby Celnej;

Wyłączone podmioty:

Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, sędziowie i prokuratorzy, posłowie do Parlamentu Europejskiego, oraz osoby pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia,  osoby wykonujące pracę nakładczą; żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką,  osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy.

- Zakres przedmiotowy:

Ubezpieczenie wypadkowe przewiduje świadczenia chroniące wszystkie skutki w zakresie zdolności do pracy, jakie mogą wywołać zdarzenia losowe tj.: choroba, kalectwo, śmierć,

zakwalifikowane jako:

• wypadek przy pracy,

• wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy

• lub choroba zawodowa.

Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

1)   "zasiłek chorobowy" - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

2)   "świadczenie rehabilitacyjne" - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;

3)   "zasiłek wyrównawczy" - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

4)   "jednorazowe odszkodowanie" - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

5)   "jednorazowe odszkodowanie" - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;

6)   "renta z tytułu niezdolności do pracy" - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

7)   "renta szkoleniowa" - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

8)   "renta rodzinna" - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

9)   "dodatek do renty rodzinnej" - dla sieroty zupełnej;

10)  dodatek pielęgnacyjny;

11)  pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

Ryzyka ubezpieczenia wypadkowego

1. wypadek przy pracy;

2. wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy;

3. choroba zawodowa.

Składka na ubezpieczenie wypadkowe

• stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru;

• opłacana jest przez płatnika z jego środków;

→ WYPADEK PRZY PRACY - Art. 3. 1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1)   podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;

2)   podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;

3)   w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1)   w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;

2)   podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;

3)   przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

3. Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

1)   uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;

2)   wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

3)   pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;

4)  odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący,

5)   wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem

6)   wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług,

6a)  wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej,

7)   współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług

8)   wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej

9)   wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej

10)  wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;

11)  odbywania służby zastępczej;

12)  nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;

13)  wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług,

14)  pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

4. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

5. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

6. Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Mamy tutaj 4 przesłanki wypadku, zaś we wcześniejszej było ich 3 – bo nie było „uraz lub śmierć”, była to przesłanka prawa do świadczeń a nie przesłanka definicyjna.

Nakładanie się przyczyn przy przyczynie zewnętrznej, gdy występuje też przyczyna wewnętrzna np. przy zawale, udarze mózgu itd. – musi leżeć poza pracownikiem. SN uznał, że mierzenie tych przyczyn nie odbiera zdarzeniu cech wypadku przy pracy i ma charakter przeważająco – decydujący. Skutek zawału mógłby nastąpić samoczynnie, ale cos zadecydowało, że nastąpił właśnie dziś. Co do zasady zawał NIE JEST wypadkiem! Po analizie można stwierdzić, że mógł on być wypadkiem np. w warunkach rażąco odbiegających od typowych np. można dowieść przeciążenie pracą (nadgodziny, praca domu, stres ale ukierunkowany przeciwko pracownikowi, lobbing, nie zaś taki stres jaki jest typowy dla danej pracy). Przy wypadkach liczy się tylko związek z pracą a nie przy okazji pracy, bo wówczas odpowiada osobiście pracownik, a przy zw. Z praca odpowiada pracodawca.

Zerwanie związku z pracą

• czynności niepozostające w związku z pracą, to takie czynności pracownika, które mimo jego przebywania w czasie przeznaczonym na pracę na terenie zakładu pracy - zrywają "wewnętrzny związek z zatrudnieniem", "przejście ze sfery spraw związanych z pracą do sfery spraw osobistych nieobjętych ubezpieczeniem";

• np. udział pracownika w wywołanej przez niego bójce, samowolne opuszczenie stanowiska pracy, wykonywanie bez zezwolenia prac dla celów prywatnych (tzw. fucha);

Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku pracowników

• doznanie urazu lub śmierć stwierdza lekarz;

• okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy;

• po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza - nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, zwany dalej „protokołem powypadkowym”

Art. 57b. 1. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

2. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

• 1)   innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;

• 2)   zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;

• 3)   zwykłego spożywania posiłków;

• 4)   odbywania nauki lub studiów.

→ CHOROBA ZAWODOWA - Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.(art. 235¹ k.p.) Jest to pojęcie prawne.

Muszą być spełnione 2 warunki: zamieszczenie choroby w wykazie chorób, oraz spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Wykaz chorób w rozporządzeniu.

Postępowanie co do stwierdzenia choroby zawodowej:

	Jednostki orzecznicze I stopnia
Podejrzenie        Zgłoszenie	lekarz, lekarz dentysta,  pracownik, były pracownik, pracodawca
Rozpoznanie                  Orzeczenie	lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w następujących jednostkach orzeczniczych: poradnia chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny prac kliniki i poradnie i chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych jednostki zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja – w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.
	Jednostki orzecznicze II stopnia
Rozpoznanie        Orzeczenie	Postępowanie odwoławcze lekarz o określonych przepisami kwalifikacjach (medycyna pracy) zatrudniony w jednostkach badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy
Stwierdzenie           Decyzja administracyjna	państwowy powiatowy inspektor sanitarny ( gdy ma wątpliwości, może podjąć działania, a przy ich braku orzeka tak jak w orzeczeniu lekarskim)
Odwołanie	państwowy wojewódzki inspektor sanitarny
	Odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

WYŁĄCZENIE ŚWIADCZEŃ: art. 21 ustawy wypadkowej

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków, było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

 Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują również ubezpieczonemu, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. ( po alkoholu tez jest wypadek przy pracy, ale nie otrzyma świadczeń)

Wyłączenia nie dotyczą sytuacji gdy pracownik umiera, dodatkowo rodzina świadczenia otrzymuje, bo art. 21 nie dot. Rodziny.

1. Ogólna charakterystyka ubezpieczenia rentowego.

Ubezpieczenie rentowe gwarantuje świadczenia pieniężne, w przypadku utraty dochodów pieniężnych związanej z wystąpieniem ryzyka inwalidztwa (niezdolność do pracy lub śmierć żywiciela). W takiej sytuacji osoby opłacające składki na ubezpieczenie rentowe otrzymują rentę, która zastępuje im utracone wynagrodzenie lub dochód a w przypadku śmierci ubezpieczonego żywiciela wypłacane są renty rodzinne.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami niezdolność do pracy orzekana jest na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie będzie rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, wówczas niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat. Nowe uregulowania stanowią również, że jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

Obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu ubezpieczenia rentowego podlegają osoby, które są:

1. pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

2. osobami wykonującymi pracę nakładczą;

3. członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych, innych spółdzielni zajmujących się produkcją oraz spółdzielni kółek rolniczych zajmujących się produkcją rolną, wykonującymi pracę na rzecz tych spółdzielni na podstawie innej niż stosunek pracy lub wytwarzającymi na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie oraz osób z nimi zrównanych;

4. osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanym dalej zleceniobiorcami oraz osobami z nimi współpracującymi (nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu z tego tytułu osoby, które są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studenci, do ukończenia 26 lat);

   1. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi, tj.:

   2. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej oraz innych przepisów szczególnych,

   3. twórcami i artystami,

   4. osobami wykonującymi wolny zawód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

5. posłami i senatorami pobierającymi uposażenie;

6. osobami pobierającymi stypendia sportowe, z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

7. pobierającymi stypendia słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Państwowej;

8. osobami wykonującymi odpłatną pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

9. osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych oraz absolwentami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia lub stażu, na które zostali skierowani przez powiatowy urząd pracy;

10. duchownymi oraz członkami zakonów męskich i żeńskich kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia;

11. żołnierzami niezawodowymi w służbie czynnej;

12. osobami odbywającymi zastępcze formy służby wojskowej;

13. funkcjonariuszami Służby Celnej;

14. osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;

15. osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;

16. osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.

Dobrowolnie na wypadek niezdolności do pracy mogą ubezpieczyć się:

1. osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do zasiłku pielęgnacyjnego, nie podlegają ubezpieczeniu społecznym emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów;

2. małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i innych misjach specjalnych za granicą, w instytucjach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

3. obywatele polscy wykonujący prace za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatele polscy wykonujący prace w podmiotach zagranicznych na terytorium rzeczpospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby, ani przedstawicielstwa;

4. studenci oraz uczestnicy dziennych studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

5. alumni seminariów duchownych, nowicjusze, postulani i junioryści do ukończenia 25 roku życia.

Składka na ubezpieczenie rentowe

Składka na ubezpieczenie rentowe wynosi 8 proc. podstawy wymiaru składki. Składka opłacana jest w części  przez pracodawcę (6,5 proc. podstawy wymiaru), a w części przez pracownika (1,5 proc. podstawy wymiaru).
 

Na ubezpieczenie rentowe składka naliczana jest od podstawy wynoszącej maksymalnie 30 – krotność przeciętnego wynagrodzenia. W momencie gdy wynagrodzenie osoby ubezpieczonej z tytułu niezdolności do pracy przekroczy w danym roku kalendarzowym wysokość trzydziestokrotności przeciętnego wynagrodzenia, w kolejnych miesiącach tego roku nie pobiera się składki z tytułu ubezpieczenia.

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:

- jest niezdolna do pracy;

- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy. (nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.)

- niezdolność do pracy powstała w określonych okresach albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Wymóg powstania niezdolności do pracy w określonym ustawą emerytalną czasie nie obowiązuje w stosunku do osoby, która spełnia łącznie następujące warunki:
- została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
- spełnia warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego
oraz
- legitymuje się co najmniej 20-letnim (w przypadku kobiety) i 25-letnim (w przypadku mężczyzny)  okresem składkowym i nieskładkowym.  

Pojęcie niezdolności do pracy

Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Wymagany do przyznania renty okres składkowy i nieskładkowy różni się w zależności od wieku ubezpieczonego, w którym powstała niezdolność do pracy. Okresy te przedstawiają się następująco:

- 1 rok - jeśli niezdolność powstała przed ukończeniem 20 lat;

- 2 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 20 do 22 lat;

- 3 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 22 do 25 lat;

- 4 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 25 do 30 lat;

- 5 lat - jeśli niezdolność powstała w wieku powyżej 30 lat.

1. Rola składki w ubezpieczeniach społecznych

Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym o charakterze:

1. Przymusowym – należności są ściągane i dochodzone w tym samym trybie, w którym ściga się osoby niepłacące opłat publicznych lub podatków,

2. Celowym – zgromadzone ze składek pieniądze przeznaczane są tylko i wyłącznie na wypłatę świadczeń w ramach ubezpieczeń społecznych,

3. Odpłatnym – uiszczanie składek jest podstawą do powstania prawa do świadczenia,

4. Bezzwrotnym – jeżeli nie ziści się choć jedno z ryzyk ubezpieczeniowych, z tytułu którego wypłacane jest świadczenie, składka nie podlega zwrotowi.

Składka ma na celu zagwarantować ubezpieczonym pomoc, w przypadku wystąpienia określonego ryzyka. Jej wysokość jest określana dla każdego z tych ryzyk z osobna. Wymienia się składki związane z zaistnieniem takich ryzyk jak: ryzyko choroby, ryzyko emerytalne, ryzyko śmierci żywiciela, ryzyko wypadku przy pracy, a także ryzyko macierzyństwa, czy ryzyko inwalidztwa.

Ustawa z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych dokonała podziału systemu na cztery fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Każdy z nich finansowany jest oddzielną składką w odpowiedniej wysokości.

Składka na ubezpieczenie społeczne jest obowiązkowa, obowiązek odprowadzania składki ciąży na płatniku (pracodawcy) lub ubezpieczonym (pracowniku).

Podstawę wymiaru składek mogą stanowić trzy wartości:

(1) faktyczny przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – czyli wszystkie pensje pracownicze, a także inne dochody, np. ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłek macierzyński),

(2) przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczonego – ustawodawca pozwala ubezpieczonemu zdeklarować w jakiej kwocie chce opłacać składkę, nie niższą jednak, niż przewiduje ustawa. Sytuacja taka ma miejsce najczęściej w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, lub umowy zlecenia, gdzie nie ma określonego dochodu jaki będą otrzymywać. Także osoby, które objęte są dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym lub rentowym, oraz osób dobrowolnie kontynuujących opłacanie składek, mimo iż ten obowiązek już ustał.

(3) kwota ustalona w ustawie – podstawą składki jest kwota ustalona w ustawie i odnosi się do osób nie uzyskujących żadnych przychodów, a za których składka odprowadzana jest z budżetu państwa. Jest to kwota minimalnego wynagrodzenia, 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, lub kwota ustalana na podstawię odrębnych przepisów, uwzględniająca kryterium dochodowe osób w rodzinie.

Suma odprowadzanych składek ma bezpośredni wpływ na wysokość przyszłej emerytury. Im wyższa podstawa wymiaru składek, tym wyższa odprowadzana składka, a tym samym wyższa emerytura w przyszłości.

1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) jest państwową instytucją publicznoprawną, realizującą zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych w Polsce. Jest to jednostka sektora finansów publicznych. Jego działanie, zadania i funkcjonowanie określają art. 66-79 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, oraz statut ZUS. Nadzór nad działalnością ZUS sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego. W skład ZUS wchodzą centrala (miasto stołeczne Warszawa), oraz terenowe jednostki organizacyjne. Organami ZUS są: Prezes Zakładu (kieruje działalnością zakładu, reprezentuje zakład na zewnętrz; jest powoływany przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego konkursu), Zarząd Zakładu, z przewodniczącym Prezesem Zakładu (w skład Zarządu, oprócz Prezesa Zakładu, wchodzą 2-4 osoby powoływane i odwoływane przez Radę Nadzorczą Zakładu na wniosek Prezesa Zakładu), Rada Nadzorcza Zakładu (powoływana jest przez Prezesa Rady Ministrów na 5letnią kadencję).

Do najważniejszych zadań realizowanych przez ZUS należy między innymi:

- realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, w szczególności stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych, ustalenia uprawnień do prawa ubezpieczeń społecznych, wypłacanie świadczeń, oraz wymierzanie i pobieranie składek,

- dochodzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

- dysponowanie środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), Funduszu Rezerw Demograficznych (FRD), oraz Funduszu Alimentacyjnego (FA) w stanie likwidacji,

- realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,

- kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy.

1. Rozstrzyganie sporów z zakresu ubezpieczeń społecznych

Kodeks postępowania cywilnego wymienia jakie sprawy uważane są za sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Tylko do tych wyliczonych enumeratywnie spraw stosuje się przepisy odrębne z art. 477(8)-477(15). Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących:

- ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego,

- emerytur i rent,

- innych świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

- odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji lub Służbie Więziennej.

Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie.

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych możemy odwołać się do sądu. Właściwość rzeczowa określa do jakiego sądu należy skierować pozew, czy do sądu rejonowego czy do sądu okręgowego. W Polsce zasadą jest, że sprawy w pierwszej instancji rozpatrywane są przez sądy rejonowe. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest na odwrót – sprawy co do zasady rozpatruje sąd okręgowy. Sądy rejonowe są natomiast właściwe w sprawach o: (1) zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny, (2) zaświadczenie rehabilitacyjne, (3) odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, (4) ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, (5) świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego. Wszystkie inne rodzaje spraw zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego rozpatruje sąd okręgowy.

Właściwość miejscowa rozstrzyga gdzie położony sąd jest właściwym do rozpoznania sprawy. Co do zasady sprawy rozpatruje sąd w okręgu którego strona odwołująca się od decyzji organu rentowego ma miejsce zamieszkania.

1. Reguły koordynacji krajowych systemów ubezpieczeń społecznych w państwach UE, niektórych państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii

W każdym z krajów Unii Europejskiej obowiązują odrębne systemy ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Nie będziemy zatem zobowiązani do wprowadzenia nowego systemu ubezpieczeń, nowych świadczeń ubezpieczeniowych czy do zmian zasad obliczania wysokości świadczeń. Podobnie jak inni członkowie Unii zachowamy prawo do swobodnego decydowania o tym, kto ma być ubezpieczony, jakie świadczenia przyznawać w ramach systemu ubezpieczeń oraz w jaki sposób i na jakich warunkach te świadczenia naliczać i wypłacać. Unia nie wprowadziła jednolitego systemu ubezpieczeń społecznych ze względu na powszechne akceptowanie obywateli poszczególnych krajów członkowskich wewnętrznych systemów ubezpieczeń. Zobowiązała jednakże kraje członkowskie i ich instytucje ubezpieczeniowe do przestrzegania pewnych zasad i reguł, które zapewniają koordynację wszystkich piętnastu systemów zabezpieczenia społecznego.

W ten sposób Unia gwarantuje swoim obywatelom, że stosowanie różnych przepisów ubezpieczeniowych nie będzie negatywnie wpływać na przyznanie świadczeń z tytułu ubezpieczeń i określenie ich wysokości w przypadku osób, które korzystają z prawa do swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii. Zasady i reguły koordynujące krajowe systemy zabezpieczenia społecznego gwarantują obywatelom Unii m.in. możliwość pobierania świadczenia niezależnie od miejsca zamieszkania czy np. uwzględnieniu przy wyliczaniu wysokości świadczeń okresów pracy w różnych krajach członkowskich.

Tylko bowiem dzięki zagwarantowaniu obywatelom Unii, że nie będą narażeni na niekorzystne warunki w zakresie zabezpieczenia społecznego będą oni w pełni korzystać ze swoich praw do swobodnego przemieszczania się i pobytu w innych krajach członkowskich i pobudzać tym samym rozwój społeczno-gospodarczy Unii. Przepisy koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają zastosowanie do wszystkich przepisów krajowych dotyczących:

- choroby i macierzyństwa,

- wypadków przy pracy,

- chorób zawodowych,

- świadczeń inwalidzkich,

- emerytur,

- świadczeń związanych ze śmiercią żywiciela,

- świadczeń w przypadku śmierci,

- zasiłków rodzinnych.

Przepisom wspólnotowym podlegają następujące osoby, będące obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej:

- osoby zatrudnione,

- prowadzące działalność na własny rachunek,

- pracownicy służby cywilnej,

- studenci,

- emeryci i renciści,

- członkowie rodziny emerytów i rencistów, lub współmałżonkowie osób zmarłych, które były na emeryturze.

Unijnymi przepisami koordynacji zabezpieczenia społecznego objęci są także obywatele Europejskiego Obszaru Gospodarczego (obok krajów Piętnastki dotyczą również obywateli Islandii, Norwegii i Lichtensteinu oraz Szwajcarii).

Europejska koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego oparta jest na czterech podstawowych zasadach:

1. Jedności stosowanego ustawodawstwa

2. Równego traktowania

3. Sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia i zamieszkania

4. Zachowania praw nabytych

1. Pozorne umowy o pracę w prawie ubezpieczeń społecznych

Zawarcie umowy o pracę w przypadku, gdy praca nie była wykonywana lub zatrudnienie nie miało charakteru pracowniczego, może być podstawą do wyłączenia danej osoby z ubezpieczenia społecznego.

Poprzez zawarcie umowy o pracę podwładny zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a firma do wypłaty wynagrodzenia, a także zgłoszenia pracownika do ZUS w ciągu siedmiu dni od jego zatrudnienia, oraz składania comiesięcznych raportów o naliczonych i odprowadzonych składkach. Jeżeli ZUS, wypłacając zasiłek chorobowy lub macierzyński, ma wątpliwości, czy mimo zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych dana osoba faktycznie wykonywała pracę, będąc uprawnionym do zbadania ważności umowy o pracę, może przeprowadzić kontrolę płatnika składek wedle pozorności zawartej umowy o pracę. Pozorność ma miejsce, kiedy praca nie jest świadczona, a także wówczas, gdy jest świadczona, ale na innej podstawie niż umowa o pracę. W każdym przypadku decydujące znaczenie mają treść umowy i okoliczności faktyczne jej wykonywania. Jej brak jest wystarczający do uznania, że wykonywana praca nie jest świadczona w ramach stosunku pracy Zgodnie z art. 83§1 KC, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Dlatego nieważna będzie też pozorna umowa o pracę, a wypłacone w oparciu o nią świadczenia z ubezpieczenia społecznego będą podlegały zwrotowi.