PRAWO UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Wykład kursowy

dr Ewa Kulesza

Łódź 2011/2012

Wykaz zagadnień z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych – USM

1. Historia prawa ubezpieczeń społecznych

1.1.Geneza i kształtowanie się koncepcji ubezpieczeń społecznych w XIX wieku – reformy Bismarcka; 1.2. Kształtowanie się ubezpieczeń społecznych w Polsce : stan prawny na ziemiach polskich po I wojnie światowej (ubezpieczenie emerytalne pracowników umysłowych ( 1927), ustawa o ubezpieczeniu społecznym z 1933 r.( ustawa scaleniowa), 1.3.Ubezpieczenia społeczne w Polsce Ludowej (zakres podmiotowy ubezpieczeń społecznych, rodzaje ryzyk chronionych ubezpieczeniami, sposób finansowania ubezpieczeń społecznych). 1.4.Koncepcja reformy ubezpieczeń społecznych z 1998 r.

1. Ubezpieczenie społeczne na tle innych form zabezpieczenia społecznego :

   1. Ubezpieczenie społeczne, zabezpieczenie społeczne, pomoc społeczna;

      Zasady ubezpieczeń społecznych: zasada przymusu, zasada powszechności, zasada

wzajemności,

1. Zakres przedmiotowy ubezpieczenia społecznego

3.1. Pojęcie ryzyka ubezpieczeniowego; rodzaje chronionych ryzyk ubezpieczeniowych ( emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe); obowiązek ubezpieczenia a dobrowolność ubezpieczenia;

3.2. Obowiązek opłacania składki ubezpieczeniowej – składka jako „cena” gwarancji ubezpieczeniowej; cechy składki ( przymusowość, celowość, odpłatność, bezzwrotność); obowiązek płacenia składki przez ubezpieczonego i płatnika składek; wysokość składek

1. Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego (obowiązek ubezpieczenia – kategorie osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia, nie podleganie ubezpieczeniu, dobrowolność ubezpieczenia);

2. Ubezpieczenie emerytalne i rentowe

5.1.Zakres podmiotowy podlegania ubezpieczeniom; ubezpieczenie obowiązkowe i dobrowolne; warunki nabycia prawa do świadczeń -czas zdarzenia, staż ubezpieczeniowy;

5.2. Ubezpieczenie emerytalne ; wiek emerytalny – różnicowanie wieku emerytalnego – zagadnienie zrównania wieku emerytalnego; emerytura dla osób urodzonych po 1 stycznia 1949 r. ( kryterium nabycia prawa do emerytury, świadczenia z tzw. II filaru); emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.

5.3. Ubezpieczenie rentowe ( rodzaje zdarzeń objętych ubezpieczeniem rentowym, warunki nabycia prawa do świadczeń rentowych, rodzaje świadczeń: renty z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, zasiłek pogrzebowy, dodatki do świadczeń)

1. Ubezpieczenie chorobowe

   1. Rodzaje ryzyk objętych ubezpieczeniem chorobowym; Podleganie ubezpieczeniom chorobowym ( obowiązkowe, dobrowolne);

      Warunki nabycia prawa do świadczeń ( utrata prawa do świadczeń); rodzaje świadczeń ( zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy)

2. Ubezpieczenie wypadkowe

   1. Zakres ryzyka ubezpieczeniowego ( wypadek przy pracy, choroba zawodowa); podleganie obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego ( kategorie osób nie podlegających ubezpieczeniu); obowiązek płacenia składki- różnicowanie składki; definicje wypadku przy pracy i choroby zawodowej;

      Rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych ( zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie kosztów leczenie w zakresie wskazanym przepisami; kryteria nabycia świadczenia przez ubezpieczonego i członków rodziny; warunki formalne nabycia prawa do świadczeń;

      Krąg osób uprawnionych do świadczeń ( osoby ubezpieczone, członkowie rodziny)

3. Postępowanie w sprawach z ubezpieczenia społecznego ( organy orzekające o stanie zdrowia; organy wydające decyzje, organy odwoławcze, kontrola sądowa);

4. Organizacja ubezpieczeń społecznych

   1. Wykonawcy ubezpieczeń społecznych: ZUS( Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – podział na fundusz emerytalny, rentowy, wypadkowy, Fundusz Rezerwy Demograficznej), KRUS, otwarte fundusze emerytalne, płatnicy składek; obowiązki i uprawnienia ZUS i KRUS w zakresie wobec osób ubezpieczonych i płatników składek; udział w OFE ( dobrowolny, obowiązkowy, uprawnienia i obowiązki z tytułu przynależności do OFE);

      Finansowanie ubezpieczeń społecznych – składki, wpłaty z budżetu państwa, dotacje, inne przychody;

5. Ubezpieczenie społeczne rolników

10.1 Zakres podmiotowy ubezpieczenia społecznego rolników – warunki podlegania ubezpieczeniu, podstawa ubezpieczenia - ubezpieczenie z mocy ustawy, ubezpieczenie na wniosek ; składki na ubezpieczenie rolnicze; warunki uzyskania swiadczeń ubezpieczeniowych;

10.2.Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie: podstawa ubezpieczenia, zakres świadczeń ( jednorazowe odszkodowanie, zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński), osoby uprawnione do świadczeń, warunki uzyskania świadczeń;

10.3. Ubezpieczenie emerytalno - rentowe : zakres podmiotowy ubezpieczenia emerytalno – rentowego; świadczenia z ubezpieczenia ( emerytura rolnicza, renty rolnicze, renta rodzinna, dodatki do świadczeń, zasiłek pogrzebowy); warunki uzyskania świadczeń emerytalnych i rentowych ( wiek, podleganie ubezpieczeniu, inne okoliczności uprawniające do świadczenia)

Obowiązujące przepisy prawa:

1. Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych ( t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz.1667 z późn. zmianami)

2. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.74 z późn. zmianami)

3. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 355 z późn. zmianami)

4. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz.267, z późn. zmianami)

5. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz.U. Nr 199, poz.1673 z późn. zmianami)

Literatura ( po uwzględnieniu zmian w ustawodawstwie ):

J.Jończyk : Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze 2006;

I. Jędrasik- Jankowska: Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2006.

01.10.2011 r.

UBEZPIECZENIE :

• oznacza urządzenie mające na celu zabezpieczenie przed czymś, ochronę przed czymś, zapobieganie czemuś- przede wszystkim skutkom jakiegoś zdarzenia;

• jest to łagodzenie skutków pewnych zdarzeń.
  W rozumieniu ubezpieczeń społecznych jest to łagodzenie negatywnych skutków niemożności zaspokojenia potrzeb w wyniku wykonywania pracy i otrzymywania z pracy wynagrodzenia.

HISTORIA UBEZPIECZEŃ:

Ubezpieczenia społeczne powstały w XIX wieku jako działanie państwa mające na celu:

- ochronę klasy robotniczej,

- ochronę pracownika w stosunku pracy (ustawy fabryczne),

- ochronę pracy kobiet i dzieci.

W drugiej połowie XIX wieku w Prusach wprowadzono przepisy mające na celu ochronę pracowników przed skutkami niemożności wykonywania pracy, przede wszystkim w wyniku wypadków przy pracy, chorób oraz starości.

Pierwsze ustawy ubezpieczeniowe Bismarckowskie pochodzą z lat 80-tych, tj. :

• ustawa dotycząca ubezpieczeń chorobowych z 1883 r. (w Prusach);

• ustawa dotycząca ubezpieczenia od skutków wypadków przy pracy z 1884 r.;

• ustawa dotycząca ubezpieczenia na wypadek starości z 1889 r.;

• ustawa scaleniowa z 1911 r. (wydana w Prusach).

Ubezpieczenia Bismarckowskie charakteryzują się pewnymi cechami aktualnymi do tej pory:

• ubezpieczenie powinno posiadać cechę wzajemności
  (świadczenia przysługują w zamian za zapłacone składki ubezpieczeniowe)

• przymusowość
  (w czasach Bismarckowskich przymusowość dotyczyła zarówno pracowników, jak i pracodawców)

• powszechność
  (dotyczyła nie wszystkich wykonujących jakiekolwiek zatrudnienie, ale osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę)

• solidaryzm (solidarność) ubezpieczonych
  ( - wszyscy ubezpieczeni płacili jednakowe składki bez względu na ryzyko jakie mogło być związane z wykonywaniem przez nich pracy- to były odpowiednie proporcje od wynagrodzenia w wysokości ustalonej dla każdego z rodzajów ryzyk,
  - w niektórych rodzajach ubezpieczeń płacona składka nie jest zwracana. Ona jest przeznaczana na wypłatę świadczeń dla tych, którzy z tych świadczeń ubezpieczeniowych muszą korzystać- dotyczy to przede wszystkim ubezpieczenia wypadkowego i chorobowego, a także ubezpieczenia rentowego. W przypadku ubezpieczeń emerytalnych ta sytuacja może być różna w zależności od systemów emerytalnych. W systemie repartycyjnym zasada ta obowiązuje, a w kapitałowym nie).

Te zasady były wdrażane w polskim ustawodawstwie tworzonym po I wojnie światowej.

To ustawodawstwo było niezwykle prospołeczne i nowoczesne.

Sytuacja Państwa Polskiego była bardzo trudna- było ono stworzone z trzech zaborów, gdzie obowiązywały trzy różne systemy prawa, w tym także prawa ubezpieczeń społecznych.

Jednym z pierwszych dekretów Naczelnika Państwa z 1919 r. był dekret dotyczący ubezpieczenia na wypadek choroby. Dekret ten w 1920 r. przybrał formę ustawy ubezpieczeniowej o ubezpieczeniu na wypadek choroby, która obejmowała wszystkich ubezpieczonych.

W 1927 r. wprowadzona została ustawa o ubezpieczeniu pracowników umysłowych.

W 1933 r. została uchwalona tzw. ustawa scaleniowa, która obejmowała ubezpieczeniem społecznym wszystkich pracowników- zarówno pracowników umysłowych, jak i tzw. robotników.

System ubezpieczenia emerytalnego oparty był na emeryturach kapitałowych i emerytury były wypłacane na podstawie nowych przepisów dopiero wówczas, kiedy został zgromadzony przynajmniej minimalny kapitał.
Efekt był taki, że pracownicy umysłowi, którzy pierwsi zostali objęci nowym systemem emerytalnym doczekali się nowych emerytur w latach 30-tych. Robotnicy, którzy mieli otrzymywać emerytury na podstawie ustawy scaleniowej z 1933 r. mieli otrzymać pierwsze emerytury w 1940 r. i już się tego nie doczekali.

Fundusz ubezpieczeń społecznych przepadł w czasie wojny i nigdy się nie odnalazł, a robotnicy nigdy nie otrzymali świadczeń emerytalnych na podstawie ustawy z 1933 r.

Cały czas były natomiast wypłacane świadczenia chorobowe, wypadkowe i rentowe.

Państwo Polskie po 1918 roku przejęło rozwiązania państw zaborczych jeżeli chodzi o świadczenia ubezpieczeniowe.

Po II wojnie światowej system ubezpieczenia społecznego musiał obejmować przynajmniej częściowo. Natomiast państwo socjalistyczne odchodziło od rozwiązań opartych na modelach Bismarckowskich , a także odchodziło od pewnych rozwiązań organizacyjnych, np.:

- w pewnym okresie (lata 1950-1955) krótkookresowe świadczenia ubezpieczeniowe były administrowane przez związki zawodowe,

- ZUS odsunięto od naliczania i wypłaty tych świadczeń, dlatego, że tak było w Związku Radzieckim.

W roku 1955 państwo powróciło do modelu instytucji ZUS, która zajmowała się całością ubezpieczeń.

Zasadniczą zmianą było:

- oderwanie składki, zniesienie jej funkcji jako elementu ubezpieczenia społecznego;

- składkę przekształcono w quasi-podatek naliczany i odprowadzany wyłącznie przez pracodawcę;

- składka ubezpieczeniowa była także naliczana i odprowadzana nie indywidualnie bez wskazania konkretnego pracownika (od którego wynagrodzenia była odprowadzana), tylko w całości zakład pracy przesyłał do ZUS wykaz pracowników ubezpieczonych i globalną kwotę naliczonej składki.

A zatem zrezygnowano po II wojnie światowej z takiego szczegółowego ustalania w jakiej wysokości, która ze składek była odprowadzona do instytucji ubezpieczeniowej.

W efekcie później- po przeprowadzeniu reformy z 1998 r. było szalenie trudno ustalić jakie składki, w jakiej wysokości (w szczególności przy ustalaniu kapitału początkowego) były odprowadzane do systemu ubezpieczeniowego.

A zatem- to oderwanie składki od indywidualnego pracownika, oderwanie od potrzeby naliczania konkretnie w jakiej wysokości składka była odprowadzana- zwłaszcza w związku z ubezpieczeniem emerytalnym- potem, przy reformie sprawiło określone problemy.

Polski ustawodawca po II wojnie światowej odszedł od systemu Bismarckowskiego, od indywidualizacji składki.

Zachowana była tylko zasada solidaryzmu, tzn. składki były przeznaczone na płacenie świadczeń ubezpieczeniowych wszystkich, którzy podlegali ubezpieczeniu społecznemu.

OBECNY STAN PRZEPISÓW UBEZPIECZENIOWYCH:

Podstawą ubezpieczenia, a nawet szerzej- zabezpieczenia społecznego jest art. 67 Konstytucji, który stanowi o tym, że każdy ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę i inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

A zatem to generalne prawo do zabezpieczenia społecznego mówi tylko o obowiązku państwa dostarczenia pewnych środków w przypadku zdarzeń losowych, ale nie mówi o tym jaką techniką zabezpieczenia społecznego te środki mają być dostarczane.

Konstytucja w art. 67 odsyła do ustaw. :

• Ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych:

- przywróciła Bismarckowskie zasady, przede wszystkim indywidualizację składek ubezpieczeniowych (składki zgodnie z ustawą mają być odprowadzane na indywidualne konta),

- wprowadziła zasadę odrębności funduszów ubezpieczeniowych,

- wprowadziła zasadę finansowania świadczeń z odrębnych funduszów.

Wszystkie nowe ustawy określają w tej chwili status ubezpieczeniowy ubezpieczonych we wszystkich rodzajach ubezpieczeń.

• Ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych:

- wprowadziła nowy system ubezpieczeń, w tym ubezpieczenie w tzw. II filarze.

• W 1997 r. została uchwalona ustawa o OFE:

- było to przygotowanie do nowego systemu emerytalnego.

• Ustawa z 30.10.2002 r. :

- określa zasady ubezpieczenia wypadkowego.

• Ustawa z 15.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.

Inaczej niż w okresie międzywojennym- każdy rodzaj ubezpieczenia jest regulowany odrębną ustawą.

• Elementem scalającym jest ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, która określa:

- mechanizmy, zasady funkcjonowania ubezpieczeń społecznych,

- podleganie ubezpieczeniu.

Ta ustawa systemowa stanowi o tym:

- kto płaci składki,

- w jakich proporcjach są składki płacone,

- gdzie są składki odprowadzane,

- która instytucja i w jakim trybie zajmuje się ubezpieczeniami społecznymi.

MIEJSCE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W SYSTEMIE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO:

Pojęcie „zabezpieczenie społeczne” jest pojęciem szerszym. Obejmuje ono wszystkie formy działania państwa na rzecz obywateli (i nie tylko) w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek ryzyka powodującego, że dana osoba wymaga wsparcia ze strony państwa, bądź też w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek zdarzenia, które powoduje, że ta osoba sama nie może zaspokoić swoich potrzeb.

System zabezpieczenia społecznego posługuje się 3 technikami, a mianowicie:

1. techniką ubezpieczeniową,

2. techniką zaopatrzeniową,

3. techniką opiekuńczą.

Ad. 1.

SYSTEM UBEZPIECZENIOWY oparty jest przede wszystkim na tworzeniu pewnych wspólnot ubezpieczeniowych osób narażonych na zdarzenia losowe. A zatem jednym z fundamentów ubezpieczeń jest możliwość wystąpienia zdarzenia losowego.

Pojęcie „zdarzenia losowego” jest bardzo szerokie. To może być wypadek, zajście okolicznościowe.

Cechą (istotą) ubezpieczenia jest:

1. zabezpieczenie osób, ochrona przed skutkami zdarzeń losowych.

Wśród tych zdarzeń losowych uniemożliwiających zaspokojeni swoich potrzeb poprzez pracę, zdobywanie wynagrodzenia mogą być także:

choroby, niepełnosprawność, starość, śmierć, bezrobocie, strajki.

Katalog zdarzeń losowych jest bardzo szeroki. Przy czym o tym, które z tych zdarzeń będą objęte ubezpieczeniem decyduje państwo.

Mamy tutaj do czynienia z tzw. ryzykiem ubezpieczeniowym.

Ryzyka ubezpieczeniowe są tworem prawnym. Państwo kreuje określone zdarzenia losowe wówczas, kiedy w przepisach prawa wskazuje o objęciu skutków tego zdarzenia losowego ochroną ubezpieczeniową.

W Polsce ryzykiem ubezpieczeniowym jest np.:

choroba, niesprawność w wyniku wypadku przy pracy czy choroby zawodowej, starość, macierzyństwo.

Jeżeli mamy do czynienia z innymi zdarzeniami losowymi, które nie zostały wskazane przez państwo jako te ryzyka ubezpieczeniowe, to wystąpienie tego zdarzenia nie rodzi skutków w postaci świadczeń. Przykładem są strajki.

A zatem- zdarzenia losowe przekształcają się w ryzyko ubezpieczeniowe wówczas, kiedy państwo decyduje z jakimi zdarzeniami będzie się wiązać objęcie ubezpieczeniem i skutki w postaci określonych świadczeń ubezpieczeniowych.

Czyli ryzyko ubezpieczeniowe jest kategorią prawną zależną od państwa.

1. istnienie pewnego funduszu na świadczenia, tworzonego na podstawie składek ubezpieczeniowych.

2. świadczenia są różnicowane odpowiednio do warunków, które muszą być spełnione, np.:

świadczenie w zależności od tego czy mamy do czynienia z rentą z tytułu niezdolności do pracy, która jest wypłacana na skutek (na podstawie) całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy.

1. rodzaj świadczenia i jego wysokość jest ustalona ustawowo.

2. prawo do świadczeń jest prawem podmiotowym w systemie ubezpieczeniowym.

W przypadku spełnienia warunków ustawowych należy się świadczenie.

1. ubezpieczenie jest wykonywane przez specjalnie do tego utworzone instytucje

publiczno - państwowe, które (przynajmniej w założeniu) są instytucjami autonomicznymi.

Ad. 2.

SYSTEM ZAOPATZRENIOWY- cechy:

1. z reguły obejmuje całą ludność kraju bez względu na aktywność- każda osoba spełniająca kryterium

jest objęta tym systemem.

1. środki na wypłatę świadczeń pochodzą ze środków publicznych, a zatem nie jest to system oparty na składkach.

2. świadczenia przysługują wtedy, kiedy spełni się kryterium określone przepisami prawa.

3. państwo decyduje o rodzajach i wysokości świadczeń, o kryteriach, o warunkach uzyskania świadczeń.

4. jest administrowany przez podmioty publiczne (mogą to być różne podmioty publiczne)

Ad. 3.

TECHNIKA OPIEKUŃCZA- cechy:

1. system obejmuje całą ludność.

2. świadczenia są wypłacane ze środków publicznych.

3. prawo do świadczeń nie jest uzależnione od wcześniejszego opłacania jakichkolwiek składek, ale od

spełnienia kryteriów ustalonych przez państwo przepisami prawa.

1. w klasycznej technice opiekuńczej system, przyznawania świadczeń był oparty na uznaniu

administracyjnym, na ocenie warunków w przyznawaniu świadczeń w zależności od tego jak te warunki- dające podstawę do wypłaty świadczeń- były oceniane.

1. prawo do świadczenia ma charakter roszczeniowy.

CECHY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH:

1. związek z wykonywaniem pracy zarobkowej
   (zakres podmiotowy jest tu bardzo szeroki)

2. przymusowość
   (osoba wskazana przez ustawodawcę podlega ubezpieczeniu niezależnie od swojej woli).

Przymusowość powiązana jest z zasadą automatyzmu.

1. zakres ubezpieczenia objęty jest ryzykiem ubezpieczeniowym
   (ryzykiem, co do którego państwo decydowało- co jest tym ryzykiem, jaki jest rodzaj ubezpieczenia, jaki jest zakres ubezpieczenia)

2. świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają charakter roszczeniowy
   (w przypadku spełnienia warunków instytucja ubezpieczeniowa ma obowiązek przyznać nam świadczenie, a jeżeli tego nie uczyni mamy możliwość dochodzenia tych świadczeń ubezpieczeniowych).
   Warunki uzyskania świadczenia:
   - czas zdarzenia => jako generalna zasada
   (zdarzenie, ryzyko musi wystąpić w czasie objętym ubezpieczeniem, czyli od momentu wejścia do

systemu ubezpieczeniowego, do momentu zakończenia ubezpieczenia)

- warunki muszą być możliwe do spełnienia
(warunki nie mogą być niezależna od ubezpieczonego)

1. formalizm i schematyzm ubezpieczeń społecznych
   (przepisy ubezpieczeniowe nie tylko szczegółowo określają warunki, które muszą być spełnione, ale także wskazują procedurę, a nawet dokumenty, na podstawie których można nabyć prawo do świadczenia)

2. oparcie na składkach ubezpieczeniowych
   (mechanizm: wstępujemy do ubezpieczenia, płacimy składki ubezpieczeniowe, które dają podstawę do świadczeń)

3. ubezpieczenia społeczne mają być instytucją niedochodową
   (nie jest celem ubezpieczeń społecznych osiąganie zysków)

4. zasada wzajemności

5. zasada solidaryzmu
   (nasze składki są przeznaczane na wypłatę bieżących świadczeń; wszyscy ubezpieczeni SA traktowani jednakowo)

6. zasada samorządności ubezpieczeń społecznych
   (wpływ ubezpieczonych na administrowanie ubezpieczeniami, finansami).

16.10.2011 r.

ZASADA RÓWNOŚCI:

(wprowadzona do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) stanowi o tym, że ubezpieczenia stoją na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych, bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny.

Zasada ta dotyczy wszystkich warunków, w szczególności:

- objęcia ubezpieczeniem społecznym,

- obowiązku obliczenia i opłacenia składek ubezpieczeniowych,

- obliczenia wysokości świadczeń.

Zasada równości bardzo często pojawia się także np. w skargach konstytucyjnych, kiedy to osoby niezadowolone z określonych rozwiązań prawnych skarżą do Trybunału Konstytucyjnego (TK)przepisy prawa powołując się na zasadę równości (zarówno na zasadę równości okręconą w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i na tę zapisaną w Konstytucji).

Przykładowo:

jedno z ostatnich orzeczeń do TK z 2011 r. mówi o tym, ze nie jest naruszeniem zasady równości wobec prawa różne określenie tzw. okresu wyczekiwania przy nabyciu prawa do zasiłku chorobowego:
- 30 dni dla osób, które pierwszy raz zostały objęte ubezpieczeniem i obowiązek ubezpieczenia wynika z przepisów prawa;

- 90 dni dla osób, które dobrowolnie, na wniosek podlegają ubezpieczeniu.

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA:

jedną z cech ubezpieczeń społecznych jest oparcie relacji między ubezpieczonym a firmą ubezpieczeniową na składce.
Składka ubezpieczeniowa jest definiowana jako świadczenie pieniężne o charakterze:

1. przymusowym

2. celowym

3. odpłatnym

4. bezzwrotnym

Wysokość składki ubezpieczeniowej jest ustalana procentowo od tzw. podstawy wymiaru.

Składka może być zróżnicowana w zależności od rodzaju ubezpieczenia, ale zgodnie z zasadą równości wobec prawa w ramach tego samego ubezpieczenia składka jest ustalana jednakowo dla wszystkich ubezpieczonych.

Wyjątek może stanowić składka na ubezpieczenie wypadkowe, dlatego że ona jest także pewnym instrumentem kontrolowania pracodawcy- czy on gwarantuje odpowiednie warunki pracy, a zatem w zależności od rodzaju zagrożeń lub stopnia zagrożeń ta składka może być zróżnicowana.

Ad. 1.

PRZYMUSOWOŚĆ – oznacza, że:

- składka musi być zapłacona,

- należności z tytułu składki mogą być dochodzone w trybie właściwym do ściągania opłat i danin publicznych.

W polskim systemie prawnym składka jest naliczana, opłacana i odprowadzana przez płatnika składek (najczęściej jest to pracodawca).

Obowiązki pracodawcy:

- ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 205,
poz. 1585)

- „Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz” pod. red. Barbary Grudowskiej i
Jolanty Strusińskiej-Żukowskiej.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych bardzo szeroko określa obowiązki pracodawcy jako płatnika składek, w szczególności w kontekście cechy składki ubezpieczeniowej, którą jest przymusowość.
To płatnik składek jest zobowiązany odprowadzić składkę ubezpieczeniową. W przypadku niepłacenia składki płatnik składek jest zobligowany do zapłacenia odsetek w wysokości i na zasadach określonych w Ordynacji Podatkowej.

Osobno ustawodawca traktuje niedopełnienie innych obowiązków przez płatnika składek, np. mówi się o:

- odpowiedzialności płatnika składek za zapłacenie składki w wysokości nieodpowiadającej tej, która powinna być odprowadzona,

- opóźnieniach w odprowadzaniu składek ubezpieczeniowych.

Sankcji nie stosuje się tylko wówczas, kiedy wysokość odsetek za zwłokę nie przekroczyłaby 6,60 zł, natomiast w przypadku odsetek chociażby o 1 grosz przekraczających tę kwotę (określoną w przepisie) płatnik składek musi wszystkie opłaty zapłacić.
Natomiast, jeśli chodzi o egzekucję, to tutaj ZUS może wymierzyć płatnikowi składek opłatę dodatkową do wysokości 100% nieopłaconych składek.

Składki, odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a ponadto jako pewien instrument egzekucji składek ubezpieczeniowych można traktować uprawnienie ZUS do wystąpienia z wnioskiem o założenie księgi wieczystej jako pewnej gwarancji, że te składki będą do egzekucji.

Ponadto dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa.

Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu dopiero po 10 latach licząc od dnia, w którym stały się wymagalne (a roszczenia wobec ZUS przedawniają się po 3 latach).

Do środków przymusu wobec płatnika składek zaliczana jest także odpowiedzialność karna za nieopłacenie składek w terminie (TK w orzeczeniu z 2010 r. stwierdził, że nie można płatnika składek karać podwójnie: poprzez karę finansową, a oprócz tego pociągać do odpowiedzialności karnej, wobec tego- przepis już nie obowiązuje ! ).

Ad. 2.

CELOWOŚĆ – oznacza:

- obowiązek przeznaczenia funduszy pochodzących ze składek wyłącznie na wypłatę świadczeń,

- składki są odprowadzane na konkretne fundusze gromadzące środki na wypłatę świadczeń wynikających z określonych ryzyk, a zatem nie ma jednego funduszu ubezpieczeń społecznych.
W funduszu ubezpieczeń społecznych wyodrębnia się fundusz:

* emerytalny,

* rentowy,

* chorobowy,

* wypadkowy,

* rezerwowy dla ubezpieczeń rentowych, chorobowych i wypadkowych,

* rezerwy demograficznej (powinien gwarantować środki finansowe na wypłatę zwłaszcza świadczeń emerytalnych);

- że jeżeli składka jest odprowadzana to może być ona przeznaczona wyłącznie na wypłatę świadczeń.
Składka jest przeznaczona na wypłatę świadczeń dla osób, które w tym momencie ze świadczeń korzystają (zasada solidaryzmu). Z tej składki nie mogą być opłacane żadne inne koszty, np. koszty działalności ZUS.
ZUS ma wyodrębniony fundusz, gdzie te wszystkie koszty działania są pokrywane (ale z innych środków).

Ad. 3.

ODPŁATNOŚĆ – oznacza:

- związek pomiędzy obowiązkiem uiszczenia składki, a prawem do świadczeń, które to prawo zostanie zrealizowane w momencie wystąpienia ryzyka (za składkę kupuje się prawo do świadczeń).
Ta prosta relacja pomiędzy zapłaceniem składki, a prawem do świadczeń jest widoczna przy ubezpieczeniu rentowym, przy nabyciu prawa przez osoby ubezpieczone dobrowolnie, kiedy nabywają prawo do świadczeń emerytalnych albo rentowych (nie liczy się okresów, za które nie została opłacona składka ubezpieczeniowa). W relacjach ubezpieczenia pracowniczego jest to mniej widoczne.

Ad. 4.

BEZZWROTNOŚĆ – oznacza, że:

- nie będzie zwrotu składki, nawet jeżeli ryzyko nie zajdzie.

Można zatem uznać, że składka jest pewną ceną gwarancji ubezpieczeniowej, która zapewnia prawo do świadczeń, które ma charakter roszczeniowy- wystarczy spełnienie kryteriów, żeby można było skutecznie żądać świadczeń- nawet przed sądem, ale w przypadku niewystąpienia ryzyka nie ma zwrotu zapłaconej składki.

Pewne odejście od tych cech następuje przy nowym systemie ubezpieczenia emerytalnego (w systemie kapitałowym). W tym nowym systemie nie każda z tych cech się sprawdza.

Przykładowo:

jeżeli mamy cechę w postaci bezzwrotności składki, to ona już nie sprawdza się , jeżeli środki odkładane są do OFE, czy na subkonto w ZUS-ie, dlatego że te kwoty są kapitałem, który musi być oddany później i z którego mogą później korzystać członkowie rodziny ubezpieczonego. Czyli składka odprowadzana do OFE ma stworzyć kapitał, który ma być traktowany jako swego rodzaju dorobek życiowy małżonków i w przypadku rozdzielności majątkowej z różnych powodów połowę tego dorobku życiowego przyznaje się małżonkowi (a w przypadku śmierci wchodzą możliwości dziedziczenia).

KONSTRUKCJA SKŁADKI UBEZPIECZENIOWEJ

(może być ona różna):

- albo składka płacona łącznie na wszystkie rodzaje ubezpieczeń,

- bądź składka płacona odrębnie dla poszczególnych ryzyk (obowiązuje obecnie w Polsce).

Łączna składka płacona była do reformy i traktowana była jako quasi-podatek. W pewnym momencie, na początku lat 90’tych łączna składka przekroczyła nawet poziom 50% wysokości podstawy wymiaru składki od wysokości wynagrodzenia.

Zróżnicowanie ze względu na to, kto płaci składkę:

składka może być płacona przez:

- pracodawcę (płatnika),

- pracownika (w całości),

- obie strony (w różnych częściach- po połowie, bądź też w jakichś częściach ułamkowych).

Sposób finansowania składki:

w różnych państwach są różne systemy, np.:

- we Włoszech:
* pracodawca płaci z reguły 80% składki ubezpieczeniowej.

Często składka jest płacona po połowie.

- w Polsce:

* składka emerytalna:

> płacona jest po połowie,

* składka chorobowa:

> płacona jest w całości przez ubezpieczonego,

* składka wypadkowa:

> płacona jest w całości przez płatnika składki,

* składka rentowa:

> płacona jest w ¾ przez płatnika składek

> i w ¼ przez ubezpieczonego.

Te zasady podlegają zmianom , kiedy to ustawa wprost inaczej określa zobowiązania składkowe, np. :

- słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej :

składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe finansują sami ubezpieczeni;

- ubezpieczenie służb mundurowych oraz sędziów:

składki finansowane są z budżetu państwa;

- osoby duchowne:

składki ubezpieczeniowe finansowane są częściowo z funduszu kościelnego, a częściowo z budżetu państwa ( fundusz kościelny jest natomiast finansowany w całości z budżetu państwa jako ustalona w latach 50’tych rekompensata za dobra zabrane Kościołowi przez państwo).

Wysokość składki ubezpieczeniowej (jest zróżnicowana):

• składka na ubezpieczenie emerytalne:

- w sumie wynosi 19, 52 % podstawy wymiaru składki;

* płacona jest po połowie przez płatnika składki i ubezpieczonego (art. 22 ustawy)

• składka na ubezpieczenie rentowe:

- wynosi 6% podstawy wymiaru składki, z tym że:

* 4,5% płaci płatnik składek,

* 1,5% płaci sam ubezpieczony;

• składka na ubezpieczenie chorobowe:

- wynosi 2,45% podstawy wymiaru składki:

* płacona jest w całości przez ubezpieczonego;

Czasem składka na ubezpieczenie chorobowe jest mylona ze składką na ubezpieczenie zdrowotne (to są zupełnie różne świadczenia i zupełnie różne składki, odrębnie potrącane i trafiające do różnych instytucji).

Składka na ubezpieczenie chorobowe jest składką na ewentualną przyszłą wypłatę świadczeń chorobowych, tj. zasiłku chorobowego.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne trafia do NFOZ (Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia) i z tych pieniędzy jest opłacane funkcjonowanie placówek opieki zdrowotnej. Tutaj też płatnik jest odpowiedzialny za potrącanie i odprowadzanie składek. Jest to jednak składka, która nie wchodzi w skład systemu ubezpieczeń społecznych.

• składka na ubezpieczenie wypadkowe:

- wynosi od 0,4% do 8,12% podstawy wymiaru składki,

- składka ta jest zróżnicowana w zależności od rodzaju zakładu pracy i od ryzyka, które wiąże się z wykonywaniem określonego zawodu, ale także od ryzyka, które ujawnione jest w funkcjonowaniu działalności poszczególnych pracodawców (np. jeśli chodzi o górnictwo, kopalnie, to ta składka musi być wyższa ze względu na szczególny charakter wykonywanej pracy i szczególne zagrożenia wykonywanej pracy).
Poza przyporządkowaniem pracodawcy do określonej grupy ryzyka przy ustalaniu wysokości składki bierze się jeszcze pod uwagę zdarzające się faktycznie wypadki (zwłaszcza wypadki śmiertelne).

A zatem ta składka jest określona widełkowo i jest ustalana indywidualnie dla każdego pracodawcy.

Za podstawę wymiaru składek traktuje się przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy (pracy nakładczej, służby, wykonywaniu mandatu posła lub senatora), ale także przychód związany z pobieraniem zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego, stypendium sportowego, stypendium wypłacanego bezrobotnemu, czyli każdy przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym.

Nieco inaczej ustala się przychód w przypadku osób podlegających ubezpieczeniu na wniosek, ponieważ tam podstawą jest przychód deklarowany przez ubezpieczonego pod warunkiem, że mieści się w takich widełkach przychodu określonych przepisami prawa , przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, które to przepisy mówią jaki może najniższy przychód brany pod uwagę przy ustalaniu składki ubezpieczeniowej.

[ZUS ma prawo zakwestionować ważność umowy o pracę, jeśli stwierdzi, że jest to umowa zawarta dla pozoru w celu wyłudzenia świadczeń z ZUS].

Wysokość przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki jest ograniczona, a mianowicie:

art. 19 ustawy mówi o tym, że nie liczy się składki ubezpieczeniowej od całości przychodu, ale roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przede wszystkim osób objętych obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym oraz osób ubezpieczonych dobrowolnie w danym roku kalendarzowym, nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej.

Po przekroczeniu tej kwoty składaki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe nie potrąca się.

Przez cały rok- niezależnie od wysokości wynagrodzenia- potrąca się natomiast składkę na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe.

Przesłanką takiego rozwiązania jest to, iż przyjmuje się, że podstawą do ograniczenia, do miarkowania wysokości wypłacanych świadczeń emerytalnych i rentowych.

Minimalna kwota podstawy wymiaru składek- w odniesieniu do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia / świadczenia usług, umowy o pracę, kwotę tę stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących tzw. działalność pozarolniczą stanowi zadeklarowana kwota, ale nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej.

Gdzie odprowadzane są składki?

Składaki na ubezpieczenie rentowe, chorobowe i wypadkowe odprowadzane są do odpowiednich funduszy wchodzących w skład Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Składka na ubezpieczenie emerytalne jest odprowadzana albo do ZUS (na fundusz emerytalny), albo jest dzielona pomiędzy ZUS i OFE (jeżeli ubezpieczony przystąpił do OFE).

Część płatnika składek zawsze jest odprowadzana do ZUS, natomiast dzielona jest składka ubezpieczonego i z tej części składki do OFE trafia w tej chwili tylko 2,3%, dlatego że 5% trafia na subkonto otwierane w ZUS.

Zasady i tryb opłacania składki:

• składki oblicza i pobiera tzw. płatnik składek
  (definicja płatnika składek- art. 4 pkt.2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych- na zasadzie wyliczenia kto jest płatnikiem składek),

• do obowiązków płatnika składek należy:

- zgłaszanie do ubezpieczenia społecznego,

- obliczanie i odprowadzanie składek ubezpieczeniowych,

- przestrzeganie terminów odprowadzania składek,

- przekazywanie osobie ubezpieczonej raportów miesięcznych do wglądu i weryfikacji,

- przekazywanie raportów do ZUS,

- korekta informacji dotyczących jego samego, jak i ubezpieczonych.

Płatnik składek jest więc odpowiedzialny za całość działań, czynności związanych z ubezpieczeniem społecznym osób, co do których ma obowiązek te czynności wykonać.

30.10.2011 r.

PODLEGANIE UBEZPIECZENIU SPOŁECZNEMU:

Ustawodawca decyduje o tym kto obowiązkowo podlega ubezpieczeniu emerytalno – rentowemu, a kto dobrowolnie może do takiego ubezpieczenia przystąpić.

Kwestię podlegania ubezpieczeniu reguluje ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (głównie: art. 6 i art. 8 ustawy).

UBEZPIECZENIE EMERYTALNE I RENTOWE:

Kto podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym?

Art. 6. ust. 1:

Obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegają (z zastrzeżeniem art. 8 i 9) osoby fizyczne, które na terytorium RP są:

1. pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

[ Art. 8. ust. 1 i 2a:

- Za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a.),

- Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie:

* umowy agencyjnej,

* umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo

* umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. ]

1. osobami wykonującymi pracę nakładczą (chałupnicy);

[ Art. 8. ust. 3:

- Za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę nakładczą. ]

1. członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej „członkami spółdzielni”;

[ Art. 8. ust. 4 i 5:

- Za członka spółdzielni uważa się członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną oraz spółdzielni kółek rolniczych, zajmujących się produkcją rolną, działających zgodnie

z art. 138–178 oraz art. 180 § 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, który wykonuje pracę na rzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolne

w prowadzonym przez siebie gospodarstwie.

- Na równi z członkiem spółdzielni, o którym mowa w ust. 4, traktuje się inne osoby, które wykonują pracę w spółdzielni lub w gospodarstwie rolnym spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy, niebędące jej członkami i wynagradzane według zasad obowiązujących członków spółdzielni, w tym kandydatów na członka spółdzielni. ]

1. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące

[ Art. 8. ust. 6, 7, 8, 9, 11:

- Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;

2) twórcę i artystę;

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

5) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

- Za twórcę, o którym mowa w ust. 6 pkt. 2, uważa się osobę, która tworzy dzieła

w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki,

literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej,

choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące

przedmiotem prawa autorskiego.

- Za artystę, o którym mowa w ust. 6 pkt. 2, uważa się osobę wykonującą zarobkowo

działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii

teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury,

wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w

dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu

i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

- Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia

następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego

Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury.

- Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

oraz zleceniobiorcami, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 4 i 5, uważa się małżonka,

dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców,

macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we

wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności

lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy

to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego ]

1. osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4;

2. posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego (o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanymi dalej „posłami i senatorami”);

3. osobami pobierającymi stypendium sportowe, zwanymi dalej „stypendystami sportowymi”;

[ Art. 8. ust. 12:

- Za stypendystę sportowego uważa się osobę pobierającą stypendium sportowe, z wyjątkiem osób uczących się lub studiujących, jeśli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu. ]

1. pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej;

2. osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

3. osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez PUP, zwanymi dalej „bezrobotnymi” (nie spełniają tego kryterium bezrobotni, którzy nie pobierają zasiłku dla bezrobotnych);

4. osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż PUP podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi stypendium”;

5. osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

1. duchownymi;

[ Art. 8. ust. 13:

- Za osobę duchowną uważa się duchownego oraz członków zakonów męskich i żeńskich Kościoła Katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych (nie tylko duchowni kościoła katolickiego),

z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia. ]

1. żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką;

2. osobami odbywającymi służbę zastępczą;

3. funkcjonariuszami Służby Celnej;

4. osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;

5. osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;

6. osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.

Ubezpieczenie obowiązkowe oznacza, iż osoby podlegające ubezpieczeniu obowiązkowemu muszą być zgłoszone do ubezpieczenia. To jest podleganie z mocy i na podstawie przepisów prawa. Jeżeli obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia obciąża płatnika składek to wtedy płatnik składek musi zgłosić te osoby do ubezpieczenia, a jeżeli osoby te same są dla siebie płatnikiem składek to same muszą zgłosić się do ubezpieczenia.

Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym przysługuje:

- Art. 7:

1. małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą,

w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

1. osobom, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniającym warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6 ust.1 i 2;

2. obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa;

3. studentom oraz uczestnikom studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

4. alumnom seminariów duchownych, nowicjuszom, postulantom i juniorystom do ukończenia
   25 roku życia;

5. wnioskodawcom odbywającym na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności – w rozumieniu przepisów o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej;

6. posłom do Parlamentu Europejskiego wybranym w RP.

Mogą powstawać pewne wątpliwości co do tego- jeżeli jest kilka tytułów do ubezpieczenia- który tytuł będzie wiążący, podstawowy.

Kolizje związane z ubezpieczeniem emerytalno - rentowym rozstrzyga art. 9.

Przy zbiegu tytułów do ubezpieczenia może być stosowana:

- albo zasada pierwszeństwa (pierwsze ubezpieczenie ma charakter wiążący, a wszystkie inne mają charakter dodatkowy), art. 9. ust. 2,

- albo zasada ważności, czyli tzw. zasada rangi (który z tytułów uznać za ważniejszy), art. 9. ust. 1.

- jeżeli tytuł, z którego dana osoba została objęta obowiązkowo ubezpieczeniem jest tytułem, który daje możliwość płacenia składki niższej aniżeli składka podstawowa, wtedy- uzupełniająco- nakazuje się objęcie ubezpieczeniem obowiązkowym także z innych tytułów, po to, żeby przynajmniej w minimalnej wysokości składka ubezpieczeniowa była płacona. Tzn. – jeżeli przy 2 powyższych regułach (pierwszeństwa i ważności) płacona składka ubezpieczeniowa nie spełnia kryterium składki minimalnej to wtedy niejako dodatkowo obejmuje się obowiązkowym ubezpieczeniem z innych tytułów po to, żeby przynajmniej płacona skladka ubezpieczeniowa była składką minimalną.

Ustawodawca stosuje 2 pierwsze techniki.

Art. 9:

1. Osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 1, 3, 10, 18a, 20 i 21, spełniające jednocześnie

warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy, umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarły z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego albo wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie. Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z innych tytułów, z zastrzeżeniem ust. 1a.

1. a. Ubezpieczeni wymienieni w ust. 1, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, członkostwa w spółdzielni, służby, pobierania świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego lub wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie

w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt. 5a, podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów, z zastrzeżeniem ust. 1b i art. 16 ust. 10a.

1. Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym

i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 2, 4–6 i 10, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń, z zastrzeżeniem
ust. 7.

UBEZPIECZENIE CHOROBOWE:

Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu:

-Art. 11:

I. obowiązkowe:

1. Obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione

w art. 6 ust. 1 pkt. 1, 3 i 12.;

a zatem:

1. pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów;

2. członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwani dalej „członkami spółdzielni”;

3. osoby odbywające służbę zastępczą;

II. dobrowolne:

1. Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione

w art. 6 ust. 1 pkt. 2, 4, 5, 8 i 10,

a zatem:

1. osoby wykonujące pracę nakładczą;

2. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami” oraz osoby z nimi współpracujące, z zastrzeżeniem ust. 4;

3. osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące;

4. osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

5. duchowni.

UBEZPIECZENIE WYPADKOWE:

Ubezpieczenie wypadkowe jest zawsze związane z możliwością wystąpienia ryzyka wypadku przy pracy, a więc wyłączone z ubezpieczenia są osoby nie wykonujące żadnej pracy, bo u nich to ryzyko nie występuje.

Art. 12:

1. Obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają :

1. osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6).

1. Nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu:

1. bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne,

2. posłowie do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w RP,

3. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 2, 11, 19 i 20 oraz w art. 7 i 10;

a zatem:

1. osoby wykonujące pracę nakładczą;

2. żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką;

3. osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;

4. osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;

5. małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

6. osoby, które z powodu sprawowania opieki nad członkiem rodziny spełniające warunki do przyznania zasiłku pielęgnacyjnego nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułów, o których mowa w art. 6 ust.1 i 2;

7. obywatele polscy wykonujący pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatele polscy wykonujący pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa;

8. studenci oraz uczestnicy studiów doktoranckich, jeżeli nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytułu;

9. alumni seminariów duchownych, nowicjusze, postulanci i junioryści do ukończenia
   25 roku życia;

10. wnioskodawcy odbywający na podstawie nieodpłatnych umów cywilnoprawnych staż adaptacyjny w postępowaniu w sprawie uznania kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności – w rozumieniu przepisów o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej;

11. posłowie do Parlamentu Europejskiego wybranym w RP.

12. osoby, które po ustaniu obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych mogą je kontynuować wówczas, gdy okres tego ubezpieczenia przekracza 10 lat, nie obowiązuje gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia, w wypadku gdy stan własnego konta ubezpieczonego nie będzie go zapewniał.

Czas, od którego następuje objęcie ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym:

- Art. 13:

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu

podlegają osoby fizyczne w następujących okresach:

1. pracownicy – od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku;

2. osoby wykonujące pracę nakładczą oraz zleceniobiorcy – od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy;

3. członkowie spółdzielni – od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni do dnia zakończenia jej wykonywania;

4. osoby prowadzące pozarolniczą działalność – od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej;

5. osoby współpracujące – od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia do dnia zakończenia tej współpracy;

6. posłowie i senatorowie – od dnia nabycia prawa do uposażenia do dnia utraty tego prawa;

7. stypendyści sportowi – od dnia spełnienia warunków, o których mowa w art. 8 ust. 12, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków;

8. osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania– od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy do dnia zakończenia wykonywania tej pracy;

9. bezrobotni – od dnia nabycia prawa do zasiłku, świadczenia integracyjnego lub stypendium do dnia utraty prawa do nich;

10. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 9a – od dnia nabycia prawa do stypendium do dnia utraty prawa do niego;

11. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 9b – od dnia nabycia prawa do stypendium do dnia utraty prawa do niego;

12. duchowni – od dnia przyjęcia do stanu duchownego do dnia wystąpienia z tego stanu, a w przypadku alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów – od dnia ukończenia 25 lat;

13. żołnierze niezawodowi w służbie czynnej oraz osoby odbywające służbę zastępczą– od dnia powołania lub skierowania do tej służby do dnia zwolnienia z tej służby;

14. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 18a – od dnia nawiązania stosunku służby do dnia zwolnienia ze służby;

15. osoby pozostające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego – od dnia spełnienia warunków, o których mowa w art. 9 ust. 6, do dnia zaprzestania spełniania tych warunków;

16. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 20 – od dnia nabycia prawa do świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego, wynagrodzenia przysługującego w okresie świadczenia górniczego lub w okresie stypendium na przekwalifikowanie do dnia utraty tego prawa;

17. pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej– od dnia uzyskania statusu słuchacza do dnia utraty tego statusu;

18. osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 21 – od dnia nabycia prawa do świadczenia szkoleniowego do dnia utraty tego prawa.

- Art. 14:

1. Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następuje:

1. od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a.

1. Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje:

1. od dnia wskazanego we wniosku tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4.

1. Ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają:

1. od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony;

2. od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie – w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7 i 10; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

3. od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

1. W przypadku, o którym mowa w ust. 2 pkt. 2, jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje:

1. od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługuje.

1. Za okres opłacania składek uważa się także okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków.

UBEZPIECZENIE EMERYTALNE:

(ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)

Finansowanie ubezpieczeń emerytalnych:

Ubezpieczenia emerytalne mogą być finansowane:

1. metodą repartycyjną (z bieżącej składki; stary system),

2. metodą kapitałową (na podstawie zgromadzonego kapitału; nowy system- system mieszany).

Ad. 1.

METODA REPARTYCYJNA (system zdefiniowanego świadczenia)- cechy:

• źródłem finansowania powinna być bieżąca składka w okresie rozliczeniowym (w okresie roku), czyli fundusz ma charakter konsumpcyjny;

• grupa pracujących, płacących składki opłaca świadczenia korzystających z tych świadczeń.

Wady:

• system niestabilny i uzależniony od przetargów politycznych;

• natychmiastowe wydawanie składek wpływających do Funduszu ze składek na świadczenia emerytalne (nie ma możliwości zainwestowania tych pieniędzy);

• zachęca do niepłacenia składek i do pracy „na czarno” (emerytura nie jest liczona od wartości zgromadzonego kapitału; państwo i tak gwarantuje minimalne świadczenie);

• uniezależnia wysokość świadczeń od płacenia składek;

• obciążenie pracodawców jest stosunkowo wysokie.

Zalety:

• uniezależnienie wysokości świadczeń od sytuacji rynkowej (zwłaszcza od dekoniunktury);

• zapewnia pewne poczucie stabilizacji (pewność, gwarantem jest państwo);

• stosunkowo niskie koszty funkcjonowania (1 podmiot- ZUS);

• zagwarantowanie świadczeń od razu, bez czekania na efekty ekonomiczne podejmowanych decyzji inwestycyjnych.

Ad. 2.

METODA KAPITAŁOWA (system zdefiniowanej składki)– cechy:

• finansowanie ubezpieczeń społecznych w oparciu o zgromadzony kapitał;

• kapitalizowana jest składka;

• gromadzone są rezerwy kapitałowe;

• fundusz ma charakter kapitałowy, inwestycyjny, ponieważ wymaga inwestowania;

• wartość kapitału zależy od wysokości odprowadzanej składki, a także od umiejętności odpowiedniego wykorzystania np. gry na giełdzie, odpowiedniego zainwestowania zgromadzonego kapitału.

Wady:

• wysoki koszt utrzymania systemu;

• duże ryzyko inwestowania kapitału.

Zalety:

• generowanie oszczędności;

• poczucie odpowiedzialności za przyszłość osób ubezpieczonych, którym zależy na tym, żeby ta składka ubezpieczeniowa była jak najwyższa;

• droga do tworzenia kapitału w państwie (dokapitalizowanie giełdy);

• gwarantuje świadczenia niezależnie od trendów demograficznych;

• oderwanie systemu emerytalnego od pewnych decyzji politycznych.

06.11.2011 r.

Nabywanie prawa do emerytury:

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS różnicuje warunki nabywania prawa do emerytury w zależności od:

• daty urodzenia.

- granicą jest 01.01.1949 r. (w ustawie można też znaleźć datę 31.12.1948 r.).

Wszystkie osoby urodzone przed 01.01.1949 r. należą do starego systemu (systemu zdefiniowanego świadczenia), natomiast wszystkie osoby urodzone po 31.12.1948 r. należą do nowego systemu (systemu kapitałowego) z mocy prawa.
Niektóre osoby mogą się z tego systemu wyłączyć.

Ustawa warunkuje uzyskanie prawa do świadczenia emerytalnego od 2 warunków, a mianowicie:

1. wieku ubezpieczonego;

2. stażu ubezpieczeniowego (do którego zaliczane są okresy składkowe i nieskładkowe).

Ad. 1.

WIEK:

Polski ustawodawca przewiduje jako podstawową granicę wieku emerytalnego:

- 60 lat dla kobiet,

- 65 lat dla mężczyzn.

Ta granica wieku jest umowna.

Przyjmuje się, że jest to taka granica, która z co najmniej 4 przyczyn powinna być zagwarantowana przepisami ubezpieczeniowymi .

Przesłanki ustalenia wieku emerytalnego (na poziomie 60 i 65 lat):

1. zabezpieczenie środków utrzymania- dla osób, które są niezdolna do zarobkowania.

Wg MOP ta granica (60 i 65 lat) jest granicą optymalną.

1. wysługa- oznacza, że jest to granica wieku, w której człowiek, osoba ubezpieczona ma prawo żyć swobodnie nie pracując.

2. zatrudnienie- ustalenie granicy wieku może wynikać z wielkości siły roboczej, liczby stanowisk pracy (niedobór siły roboczej może skutkować ustaleniem granicy wieku emerytalnego na wyższym poziomie).

3. koszty- wiek ma wpływ na wysokość kosztów ubezpieczenia emerytalnego.
   Czy społeczeństwo stać na to, aby opłacać świadczenia stosunkowo młodych emerytów ze środków publicznych?

Nawet państwa UE nie są zobligowane do tego, aby przyjąć dokładnie takie same rozwiązania prawne.

Obowiązujące dyrektywy wspólnotowe kładą nacisk na równość kobiet i mężczyzn w stosunkach ubezpieczeniowych (a nie na granicę wieku emerytalnego).

Dyrektywa nr 7 z 1978 r. oraz dyrektywa nr 378 z 1986 r.

Wyrok TK z 15.07.2010 r. (K 63/07) o zróżnicowaniu wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn w Polsce (60 i 65 lat) – nie narusza to konstytucji i zasady równości.

Ad. 2.

STAŻ UBEZPIECZENIOWY:

okresy ubezpieczenia wymagane do nabycia prawa do emerytury, gdzie można wyróżnić:

- okresy składkowe,

- okresy nieskładkowe,

- okresy traktowane jak okresy składkowe.

Okresy składkowe- art. 6:

1. Okresami składkowymi są następujące okresy:

1. ubezpieczenia;

2. opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt. 1–4 i 8, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej;

3. zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych:

a) okresy pozostawania duchownymi przed dniem 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu,

b) okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, przypadające po dniu 14 listopada 1991 r., do dnia wejścia w życie ustawy;

1. czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby;

2. działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;

3. pełnionej w Polsce służby:

a) w Policji (Milicji Obywatelskiej),

b) w Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (w organach bezpieczeństwa publicznego),

c) w Straży Granicznej,

d) w Służbie Więziennej,

e) w Państwowej Straży Pożarnej,

f) w Służbie Celnej,

g) w Biurze Ochrony Rządu;

1. pobierania zasiłku macierzyńskiego;

2. osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po dniu 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną;

3. zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów;

4. świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r.

1. Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne:

1. zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:

a) na obszarze Państwa Polskiego – w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową,

b) obywateli polskich za granicą – w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach

lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,

c) obywateli polskich za granicą – w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku

do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed dniem 9 maja 1945 r.,

d) obywateli polskich za granicą – u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce;

1. pracy przymusowej:

a) wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej,

b) wykonywanej na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.,

c) wykonywanej na rozkaz władz alianckich do dnia 31 grudnia 1945 r.,

d) wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim;

1. zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r.;

2. pracy wykonywanej w czasie odbywania na obszarze Państwa Polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz w czasie tymczasowego aresztowania – w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy;

3. niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie przepisów Kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie;

4. czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z Funduszu Pracy;

5. sprawowania mandatu posła lub senatora w Państwie Polskim;

6. internowania na podstawie art. 42 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz. U. Nr 29, poz. 154, z 1982 r. Nr 3, poz. 18 oraz z 1989 r. Nr 34, poz. 178);

7. wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze Państwa Polskiego:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których ubezpieczony był zwolniony od opłacania składki,

b) przypadającej przed dniem 1 stycznia 1974 r., uznane przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającą przy ministrze właściwym do spraw kultury, pod warunkiem że twórca lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po dniu 31 grudnia 1973 r.;

1. pracy adwokatów wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu;

1. wykonywania na obszarze Państwa Polskiego pracy nakładczej:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli w tych okresach osoba wykonująca taką pracę uzyskiwała wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy obowiązującego najniższego wynagrodzenia, określonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy;

1. pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu;

1. pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu;

1. pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia;

1. współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki;

2. ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki;

3. pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych.

1. Za okresy zatrudnienia i okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego, o których mowa w ust. 2, uważa się:

1. okresy zatrudnienia i okresy pracy wykonywanej na terenach wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej w obecnych granicach oraz

2. okresy zatrudnienia i okresy pracy wykonywanej na terenach wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej przed ustaleniem jej obecnych granic.

Okresy nieskładkowe- art. 7:

Okresami nieskładkowymi są następujące okresy:

1. pobierania:

a) wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy,

b) zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego,

c) świadczenia rehabilitacyjnego,

d) świadczeń wymienionych w lit. b i c po ustaniu obowiązku ubezpieczenia;

1. pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu;

2. niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zostało wypłacone odszkodowanie;

3. niewykonywania pracy w okresie przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat;

4. przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem:

a) w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat,

b) na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko;

1. przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;

2. przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia;

3. urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą;

4. nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów;

9a) studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu;

9b) asystenckich studiów przygotowawczych;

1. dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznych i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariusza – w granicach do 1 roku;

2. pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego;

3. udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia.

Okresy traktowane jak okresy składkowe (bierze się pod uwagę tylko przy ustalaniu prawa do emerytury, a nie do renty)- art. 10:

1. Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1. okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2. przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3. przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5–7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

1. Okresy wymienione w ust. 1 pkt. 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5–7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

2. Okresów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Ustalanie prawa do świadczeń:

1. osoby urodzone przed dniem 01.01.1949 r.:

Art. 27:

Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura,

jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1. osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2. mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Art. 28 (krótszy staż ubezpieczeniowy):

Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli

okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt. 2, przysługuje

emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1. osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2. mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.

Art. 29 (dot. osób, które nie osiągnęły wieku emerytalnego, ale mimo to mogą przejść na emeryturę):

1. Ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt. 1, mogą przejść na emeryturę:

1. kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy;

2. mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

1. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje ubezpieczonym, którzy:

1. ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz

2. w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.

1. Spełnienia warunków, o których mowa w ust. 2, nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt. 1 i 2,podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

Art. 27, 28 i 29 dotyczą wszystkich ubezpieczonych.

Natomiast art. 30 i następne ustawy stanowią o szczególnej sytuacji osób ubezpieczonych, których status ubezpieczeniowy jest inny.

Art. 30:

Odrębne przepisy określają zasady wcześniejszego przechodzenia na emeryturę dla

osób, określonych w art. 27, które są:

1. inwalidami wojennymi i wojskowymi oraz kombatantami;

2. pracownikami urzędów państwowych;

3. pracownikami samorządowymi;

4. żołnierzami zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianymi w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu;

5. nauczycielami akademickimi.

Przesłanką zaliczenia do grup korzystających z obniżonego wieku emerytalnego i z krótszego okresu ubezpieczenia jest samo zatrudnienie przy szczególnych rodzajach pracy (wymienionych w przepisach prawa).

W emeryturach pomostowych kładzie się natomiast nacisk na negatywne skutki jakie wywiera dana praca na stan zdrowia (samo zatrudnienie w warunkach szkodliwych się nie liczy, tylko skutki, jakie ta praca wywrze na stan zdrowia).

1. osoby urodzone po 31.12.1948 r. (w nowym systemie):

Art. 24 i następne (Dział II, Rozdział 1):

1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

2. Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, z wyjątkiem ubezpieczonych mających prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 32, 33, 39, 40, 46, 50, 50a i 50e, 184 oraz w art. 88 ustawy, o której mowa w art. 150, zostaną ustanowione emerytury pomostowe.

2 a. Ubezpieczonym spełniającym warunki określone w art. 50a lub 50e przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku i okresów pracy lub okresu pracy, określonych w tych przepisach.

1. Zasady, warunki i tryb ustanawiania emerytur, o których mowa w ust. 2, określi odrębna ustawa.

- w przypadku tych osób istnieje tylko jedno kryterium- WIEK.

Odrębności uprawniające do nabycia świadczeń w niższym wieku emerytalnym (w systemie kapitałowym):

- określa je np. ustawa o emeryturach pomostowych (19.12.2008 r., Dz. U. z 2008 r., nr 237, poz. 1696);

- przesłanki nabycia emerytury pomostowej (określa ustawa).

20.11.2011 r.

PODSTAWY WYMIARU EMERYTUR I RENT:

1. dla osób urodzonych przed 01.01.1949 r.:

Art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (rozdział 4):

(ust. 1.) Podstawę stanowi wymiar składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego dotyczących okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę.

(ust. 2a.) Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty przez ubezpieczonego, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

(ust. 3.) Do podstawy wymiaru emerytury lub renty dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków:

chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, a zatem tych wszystkich świadczeń, które zastępowały wynagrodzenie, bądź też, które stanowiły pewne uzupełnienie świadczenia w postaci wynagrodzenia. Np. wlicza się także wartość rekompensaty pieniężnej za niepodwyższanie płac w sferze budżetowej.

Przy obliczaniu podstawy wymiaru dolicza się także dodatkowe wynagrodzenie roczne (np. trzynastka)

z tego roku, za który przysługiwało (uchwała SN z 08.01.2007 r.).

Wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne podlegają:

• ekwiwalenty pieniężne wypłacane pracownikom z tytułu kosztów przejazdu do pracy na podstawie układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagrodzeniu
  (wyrok SN z 03.04.2008 r.)

Ustawa stanowi podstawę dość szerokiego katalogu świadczeń przysługujących ubezpieczonemu z tytułu ubezpieczenia do podstawy wymiaru emerytury. To jest:

- nie tylko wynagrodzenie, ale także

- zasiłki chorobowe,

- zasiłki opiekuńcze,

- zasiłki macierzyńskie,

- świadczenia rehabilitacyjne,

- zasiłki wyrównawcze,

- zasiłki dla bezrobotnych,

- zasiłki szkoleniowe,

- stypendia wypłacane z funduszu pracy.

Nie da się (zwłaszcza w naszych warunkach) w sposób prosty zsumować kwot otrzymywanych świadczeń z tego względu, że przez ten 10-letni okres czasu zmieniała się wartość pieniądza. Wobec tego ustawodawca musiał znaleźć sposób porównywania zarobków po to, aby właściwie wartość tych zliczanych kwot ocenić.

Dlatego w przepisach ubezpieczeniowych ustala się relacje rocznych zarobków indywidualnych do przeciętnego rocznego wynagrodzenia. Średnia tych wskaźników (określonych w przepisach symbolem: SP) stanowi tzw. wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.

Podstawę wymiaru świadczenia otrzymuje się przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru przez tzw. kwotę bazową (z daty złożenia wniosku).

Kwota bazowa to jest 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszona o kwotę potrąconych składek na ubezpieczenie społeczne w poprzednim roku. Kwota bazowa jest corocznie ustalana i ogłaszana przez Prezesa GUS-u.

Otrzymana kwota stanowi tzw. zwaloryzowaną podstawę wymiaru świadczenia, tj. iloraz wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do kwoty bazowej (P = WWPW x KB).

Warto zapamiętać, że:

• Podstawa wymiaru świadczenia emerytalnego nie stanowi prostej sumy składek odprowadzanych do ZUS.

• Zwłaszcza w przypadku, kiedy chodzi o kwoty odprowadzane wcześniej musi być ustalona relacja pomiędzy kwotą odprowadzanych składek, a ówczesnym przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem (bo to pozwoli nam ustalić jaką rzeczywistą wartość składek odprowadzono).

• Te wartości także są porównywane do kwoty bazowej, która stanowi 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o odprowadzane składki ubezpieczeniowe.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250% wymiaru, co ma związek z ograniczaniem rocznej podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej.

To ograniczenie kwoty odprowadzanych składek oznacza, że świadczenie także jest ograniczone. ZUS ma obowiązek wypłaty świadczenia emerytalnego tylko do określonej wysokości.

Wybór lat do ustalania podstawy wymiaru- musi to być wybór 10 kolejnych lat kalendarzowych z ostatnich 20 lat zatrudnienia. Te 10 lat musi następować bezpośrednio po sobie, nie można sobie wybrać z tych 20 lat 10 najlepszych.

Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty można ustalić przyjmując zarobki z okresu 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu (nie muszą to być lata kolejne, mogą być wybrane najlepsze lata z całego okresu ubezpieczenia).

Dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzenia stanowiące podstawę wymiaru składek:

• zaświadczenie wydane na podstawie dokumentacji płacowej zakładu pracy albo wpisu do legitymacji ubezpieczeniowej (oryginał zaświadczenia lub wystawiona przez zakład pracy kopia).

- Wysokości wynagrodzenia nie można ustalać na podstawie zeznań świadków.

• Jeżeli dokumentacja płacowa jest zniszczona można wydać taki dokument na podstawie dokumentacji zastępczej, np. na podstawie umowy o pracę.

• Jeżeli umowa o pracę wskazuje stanowisko pacy to ZUS może przyjąć jako podstawę wysokości wynagrodzenia - wynagrodzenie otrzymywane na takim samym stanowisku pracy przez inną osobę.

Obliczanie wysokości emerytury związane jest z ustaleniem 2 elementów (wymiar emerytury- art. 53):

1. tzw. część stała (część socjalna) świadczenia = 24% kwoty bazowej;

2. tzw. część indywidualna - uzależniona od okresów ubezpieczenia (od okresów składkowych i nieskładkowych)

Art. 53.

1. Emerytura wynosi:

1) 24 % kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, oraz

2) po 1,3 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,

3) po 0,7 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych – z uwzględnieniem art. 55.

1. Przy obliczaniu emerytury okresy, o których mowa w ust. 1 pkt. 2 i 3, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

2. Emeryturę, której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt. 1 i ust. 2, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru, a następnie emeryturę podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień do emerytury.

3. Przepisu ust. 3 nie stosuje się, jeżeli zainteresowany po nabyciu uprawnień do świadczenia, którego podstawę wymiaru wskazał za podstawę wymiaru emerytury, podlegał co najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

4. Przepisy ust. 3 i 4 stosuje się odpowiednio, jeżeli podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru emerytury przyjętej do obliczenia świadczenia przedemerytalnego.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru emerytury- emeryturę ustala się w wysokości najniższej emerytury.

Kwota najniższej emerytury jest ustalana przez Prezesa ZUS-u i ogłaszana w formie komunikatu publikowanego w Monitorze Polskim.

Obecnie jest to kwota 728, 18 zł (ustalona na podstawie komunikatu Prezesa ZUS-u z 16.02.2011 r.).

1. dla osób urodzonych po 31.12.1948 r.:

Osoby te muszą spełnić 1 warunek, a mianowicie- muszą osiągnąć wiek emerytalny.

Podstawę obliczania emerytury stanowi:

1. część świadczenia ZUS-owska (to suma dwóch elementów):

• kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji oraz

• kwota tzw. zwaloryzowanego kapitału początkowego.

1. drugą część świadczenia stanowi emerytura kapitałowa z OFE.

Ad. 1. Obliczanie kwoty ZUS-owskiego świadczenia:

• kwota zwaloryzowanych składek:

od momentu wprowadzenia nowego systemu ubezpieczenia emerytalnego ta kwota składek jest rejestrowana (to jest powrót do bismarckowskiego systemu liczenia wielkości odprowadzanych składek). Wysokość każdej naszej składki odprowadzanej do ZUS jest rejestrowana na indywidualnym koncie. Te pieniądze są wydawane na wypłatę bieżących świadczeń, są one „wirtualne”, ich wartość się zmienia, dlatego musi być dokonywana waloryzacja składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego.

Ta waloryzacja następuje na dzień 31 stycznia roku, za który jest prowadzona waloryzacja.

Waloryzacja- polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji, przy czym wskaźnik waloryzacji jest ogłaszany przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej w formie ogłoszenia publikowanego w Monitorze Polskim. Obecnie wskaźnik waloryzacji wynosi 101,5%.

• kwota tzw. zwaloryzowanego kapitału początkowego:

Tzw. kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty hipotetycznej emerytury ustalanej na 01.01.1999 r. i wyrażonej w miesiącach średniego dalszego trwania życia osób w wieku 62 lat, dla których to osób okres średniego dalszego trwania życia ma wynosić 209 miesięcy. Ta ilość miesięcy jest jednakowo ustalana dla kobiet i mężczyzn.

Do ustalania (obliczania) kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale roku 1998.

Przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego.
Art. 174 i 175.

Warto zapamiętać:

Podstawą do obliczania świadczeń emerytalnych dla osób urodzonych po 31.12.1948 r. jest suma kwoty zgromadzonych i zwaloryzowanych składek ubezpieczeniowych oraz ustalonej kwoty bazowej.

Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy tej sumy przez średnią dalszą długość trwania życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Jest to suma tych przyszłych okresów pobierania emerytury równa dla kobiet i mężczyzn.

Z tego wyliczenia wynika, że jeżeli będziemy od razu pobierać emeryturę, tzn. jeśli od razu wykorzystamy te hipotetyczne 209 miesięcy to kwota świadczenia będzie niższa. Im dłużej będziemy pracować, tym kwota składek zgromadzonych na koncie ubezpieczonego w ZUS będzie wyższa oraz będzie ta kwota dzielona na większe części w związku z krótszym hipotetycznym okresem pobierania świadczeń emerytalnych.

Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) są pewną bazą, natomiast dopełnieniem tych emerytur miały być świadczenia z ubezpieczenia emerytalnego prowadzonego przez OFE, a zatem emerytura kapitałowa.

Jeżeli chodzi o świadczenia emerytalne z ZUS-u i z OFE, to obie części nie różnią się charakterem prawnym, tzn. obie są z tytułu ubezpieczenia, różnią się natomiast techniką finansowania. W systemie emerytur kapitałowych jest to technika kapitałowa, a zatem jest to gromadzenie składek inwestowanych po to aby zgromadzić odpowiedni kapitał, natomiast część pochodząca z FUS finansowana jest metodą repartycyjną.

Ad. 2. Emerytura z OFE:

Zasady i podstawy wypłaty oraz rodzaje emerytur kapitałowych określa ustawa z 21.11.2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. 228, poz. 1507).

Emerytury kapitałowe przysługują osobom mającym ustalone prawo do emerytury z FUS. Nie można otrzymywać tylko emerytury kapitałowej, natomiast wystąpienie o ustalenie emerytury z FUS uruchamia proces ustalania i obliczania emerytury kapitałowej.

Emerytura kapitałowa może być świadczeniem w 2 postaciach (które różnią się warunkami jakie muszą być spełnione przez osoby ubezpieczone), tzn. może być:

• emerytura kapitałowa okresowa,

Okresowa emerytura kapitałowa wypłacana jest okresowo, czasowo- tylko do ukończenia 65 roku życia.
Prawo do okresowej emerytury kapitałowej nabywa ubezpieczony jeżeli ukończył 60 lat.
Drugim warunkiem jest odpowiednia wysokość zgromadzonego kapitału na rachunku członka OFE. Ta kwota kapitału musi być równa albo wyższa od 20-krotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Obecnie kwota dodatku pielęgnacyjnego wynosi 186,71 zł. Wynika ona z komunikatu Prezesa ZUS (ostatni komunikat z 16.02.2011 r.).

Dopiero w przypadku, kiedy dana osoba spełnia te dwa warunki- może być wypłacana okresowa emerytura kapitałowa.

Prawo do emerytury wygasa:

- w przypadku śmierci członka OFE,

- z dniem poprzedzającym dzień ukończenia 65 roku życia przez ubezpieczonego,

- w przypadku wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku OFE.

• emerytura kapitałowa dożywotnia.

Prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej powstaje jeżeli członek OFE ukończył 65 lat i jeżeli kwota hipotetycznej emerytury kapitałowej jest równa, bądź wyższa niż 50% kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Jeżeli członek OFE nie spełnia tego warunku, a zatem nie ma odpowiedniej kwoty zgromadzonej na OFE- z momentem nabycia prawa do emerytury zgromadzone środki przekazuje się do Funduszu Emerytalnego i są one ewidencjonowane jako składka na ubezpieczenie emerytalne. Wtedy jest podwyższona emerytura o tą dodatkową składkę.

ZUS ustala wysokość świadczenia w obydwu częściach na podstawie wniosku o ustalenie prawa do emerytury złożonego przez członka OFE. ZUS zawiadamia OFE o wniosku. OFE zawiadamia ZUS o kwocie zgromadzonych środków, co stanowi podstawę do ustalenia prawa do emerytury i wyliczenia jej wysokości.

CZŁONKOWSTWO W OFE:

Ustawa z 28.08.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
(tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 34, poz. 189).

Rozdział 7: członkowstwo w OFE oraz zasady wstępowania do OFE, a także zasady uzyskiwania zgromadzonego kapitału przez członków rodziny.

Udział w OFE jest dobrowolny, jeżeli dana osoba urodziła się po 31.12.1948 r., a przez 01.01.1969 r. Przystąpienie do OFE oznacza, że nie można już z tego systemu wyjść.

Natomiast członkowstwo w OFE jest obowiązkowe dla osób urodzonych po 1.01.1969 r.

Przystąpienie do OFE jest możliwe tylko wówczas, jeżeli osoba jest objęta obowiązkiem ubezpieczeniowym, bądź może wstąpić do powszechnego systemu ubezpieczenia emerytalnego.

Ustawa o OFE dając prawo przystąpienia do OFE pozbawia jednocześnie tej możliwości osoby już pobierające emerytury nawet, gdyby te osoby nie miały np. ukończonego 50 roku życia i nadal podlegały obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Charakter prawny członkowstwa w OFE:

można się spotkać w literaturze dot. tej kwestii z bardzo różnymi ocenami.

Podkreśla się we wszystkich publikacjach , że OFE są podmiotami cywilno-prawnymi , które wykonują pewne zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych, a zatem wykonują zadania publiczno-prawne.

Inni autorzy twierdzą, że OFE powinny być traktowane jak organy administracji państwowej ze względu na wykonywanie zadań.

Można zatem przyjąć, że członkowstwo w OFE ma charakter mieszany: administracyjno-prawny z cechami cywilnymi (czyli z jednej strony przymus przestąpienia, z drugiej strony podpisanie umowy cywilno-prawnej, która ma charakter deklaratoryjny).

Sposób powstania członkowstwa w OFE (3 formy):

1. poprzez zawarcie umowy (wybór OFE przez ubezpieczonego).

Przepisy określają pewne zasady, a mianowicie- osoba zawierająca umowę z OFE, może tą umowę zawrzeć pod warunkiem, że w dniu zawarcia pierwszej umowy osoba przystępująca do funduszu podlega lub podlegała w okresie 12 miesięcy przed zawarciem umowy ubezpieczeniu emerytalnemu w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przy zawarciu umowy swoboda polega tylko na możliwości wyboru OFE. Przepisy dokładnie określają jak a umowa ma wyglądać, jakie dane powinna zawierać, a także wskazuje się w niej osobę lub osoby uposażone, które w razie śmierci osoby przystępującej otrzymają zgromadzone środki. Można po podpisaniu umowy zmienić osoby uposażone (wskazać inne), a także wskazać w jakich proporcjach ma być rozdzielony kapitał między wskazane osoby uposażone.

Kandydat na członka OFE zawierający umowę musi także podać w formie pisemnego oświadczenia informację o stosunkach majątkowych pomiędzy przystępującym a współmałżonkiem, w szczególności wówczas, kiedy istnieje wspólnota majątkowa, dlatego, że współmałżonek ma prawo do połowy wartości zgromadzonego kapitału. Jeżeli jest rozdzielność majątkowa, to wstępujący do funduszu musi to udokumentować.

Każda zmiana dotycząca, np. danych osobowych, osób uposażonych, czy też relacji majątkowych pomiędzy małżonkami musi być sygnalizowana OFE. W razie niedopełnienia tego obowiązku OFE przyjmuje, że np. stosunki majątkowe są takie jak zostały zgłoszone podczas podpisywania umowy z OFE.

Umowa musi także zawierać informacje dotyczącą daty, a nawet godziny złożenia deklaracji co może być ważne np. w przypadku zgonu osoby, a składka ubezpieczeniowa do OFE by już poszła.

Momentem zawarcia umowy jest podpisanie formularza umowy przez osobę przystępującą i akwizytora Funduszu. Z tej umowy już się nie można wycofać, chyba że umowa została zawarta np. pod wpływem błędu. Przyjmuje się, że wszystkie elementy dotyczące oświadczeń woli wymienione w Kodeksie Cywilnym mogą być podstawą podważenia umowy z OFE, przy czym musi to nastąpić na drodze sądowej.

Art. 84a stawia dodatkowy warunek osobom urodzonym w latach 1949-1953, a mianowicie osoby te musiały złożyć oświadczenie o zapoznaniu się z treścią przepisów ustawy emerytalnej, a reprezentant Funduszu (akwizytor) musiał pouczyć taką osobę o konsekwencjach ubezpieczenia się w II filarze, np. o konsekwencjach utraty prawa do wcześniejszej emerytury. Do końca 2008 r. osoby te mogły w drodze wyjątku wycofać się z tego systemu emerytalnego i ubezpieczenia w II filarze korzystając z wcześniejszej emerytury.

Obowiązki OFE:

• OFE nie może odmówić podpisania umowy z osobą ubezpieczoną, jeżeli osoba spełnia ustawowe warunki, a zatem jest objęta ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, nie znajduje się w wieku określonym w przepisach, nie pobiera emerytury.

Umowa z OFE powinna zostać zawarta w terminach określonych przepisami o wyborze.

Osoby, które nie dopełniły terminu nabywają członkowstwo w drodze losowania.

27.11.2011 r.

1. losowanie

Losowanie odnosi się do osób, które nie dopełnią obowiązku zawarcia umowy członkowstwa w OFE, nie wybiorą samodzielnie OFE.

Losowanie dokonywane jest przez ZUS na zasadach określonych w przepisach. Przyjęto, że losowanie nie może być premią, ani karą dla przyszłego członka OFE, dlatego wybiera się do losowania OFE, które otrzymują średnie wyniki, a zatem odrzuca się skrajne OFE- mające najlepsze i najgorsze wyniki.

Po przeprowadzeniu losowania ZUS informuje osobę, której losowanie dotyczy o jego wynikach i wpisuje daną osobę do rejestru członków OFE oraz informuje OFE. Wyniki losowania są wiążące do osoby ubezpieczonej, czyli przyszłego członka OFE, a także dla OFE.

Zanim dojdzie do losowania ZUS wzywa ubezpieczonego do zawarcia umowy i ZUS wyznacza termin zawarcia umowy do dnia 10 stycznia, jeżeli od daty otrzymania wezwania do przedostatniego dnia roboczego danego kwartału jest mniej niż 30 dni. Termin ten mija 30 stycznia następnego roku kalendarzowego. Wtedy to ZUS przeprowadza losowanie w ostatnim dniu roboczym stycznia.

1. otwarcie rachunku przez OFE dla małżonka w razie:

• ustania wspólnoty majątkowej między małżonkami,

• śmierci współmałżonka ubezpieczonego członka OFE w przypadku, kiedy nabywający prawo do części kapitału małżonek (rozwiedziony lub nabywający prawo na skutek śmierci do części kapitału):

- nie jest członkiem OFE,

- nie wskazał swojego konta i swojego Funduszu Emerytalnego,

- bądź też jeżeli w ogóle nie podlegał ubezpieczeniu.

Członek OFE nie może wystąpić z OFE, nie może zlikwidować tej formy ubezpieczenia emerytalnego, jak również nie może rozporządzać środkami zgromadzonymi na swoim rachunku, tzn. nie może wypłacić sobie tych środków- ani w części, ani w całości, ani przekazać gdziekolwiek uznając np., że oszczędzanie na koncie bankowym będzie korzystniejsze. Może tylko rozporządzić tymi środkami na wypadek śmierci, tzn. wskazać uposażonego i nawet wskazać z jakiej części uposażony będzie z tego kapitału korzystał po jego śmierci. Członek OFE może zadysponować swoimi środkami także w ten sposób, że decyduje się na zmianę OFE. Ale to są jedyne sytuacje.

Środki zgromadzone na rachunku członka OFE nie podlegają również egzekucji, bo to jest podstawa do wypłaty w przyszłości świadczeń emerytalnych. Natomiast przykładowo- środki zgromadzone w pracowniczych programach emerytalnych podlegają egzekucji.

Wypłata środków zgromadzonych na rachunku OFE:

• wypłata do FUS, wtedy kiedy nie ma wystarczających środków na wypłatę emerytury kapitałowej. W ten sposób podwyższa się wartość zgromadzonego kapitału i wartość składek w FUS.

• następuje przez przeniesienie tych środków na dochody Funduszu Emerytalnego wyodrębnionego w ramach FUS (w związku z wypłacaniem emerytury).

Na wniosek ubezpieczonego ZUS ustala prawo do świadczeń emerytalnych. ZUS ustala w formie decyzji o charakterze deklaratoryjnym, potwierdza prawo do nabycia emerytury i ustala wysokość emerytury (ZUS-owskiej) oraz zawiadamia o tym OFE. W takim przypadku OFE po otrzymaniu informacji o nabyciu prawa do emerytury zawiadamia ZUS o wartości zgromadzonego kapitału i ZUS ustala wtedy wysokość emerytury kapitałowej. OFE ma wtedy obowiązek przekazania zgromadzonych środków na rachunek w całości, bądź też w części- w zależności od tego jaka to jest emerytura.

• Przekazanie na dochody budżetu państwa w sytuacji, kiedy podstawą do nabycia świadczeń emerytalnych są inne przepisy niż przepisy o emeryturach i rentach z FUS.

Jeżeli ktoś jest, albo było członkiem OFE, ale nabywa prawo do emerytury, np. na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, policji, itp., czy też korzysta ze świadczeń na podstawie np. przepisów szczególnych inaczej określających status ubezpieczeniowy pewnych grup zawodowych (np. nauczycieli) – wtedy świadczenia emerytalne są obliczane i wypłacane na podstawie innych przepisów niż ustawa o emeryturach i rentach, a osoby ubezpieczone są zobligowane do przekazania zgromadzonego kapitału na dochody budżetu państwa, a zatem za pośrednictwem ZUS-u ale nie do FUS.

Traktowanie kapitału jako dorobku wspólnego małżonków:

Art. 126 i 129 ustawy- określają możliwe przyczyny ustania wspólności majątkowej, a mianowicie:

• rozwód,

• unieważnienie małżeństwa,

• ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa,

• w przypadku umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej pomiędzy ubezpieczonym a jego małżonkiem.

Wszystkie formy ustania wspólności majątkowej stanowią podstawę do możliwości oczekiwania, że połowa zgromadzonego kapitału zostanie przekazana na konto współmałżonka. Każdy z małżonków ma taki obowiązek. Każda ze stron ma prawo do kapitału drugiego małżonka.

Prawo do połowy zgromadzonego kapitału musi być udowodnione- strona musi przedstawić odpowiednie dokumenty, które udowadniają, ze dany współmałżonek jest rzeczywiście osobą uprawnioną.

Prawo do podziału kapitału dotyczy tylko kapitału zgromadzonego od momentu powstania wspólności majątkowej współmałżonków.

W przypadku udowodnienia prawa do części kapitału OFE musi dokonać wypłaty transferowej na konto wskazane przez uprawnionego. Jeżeli uprawniony nie posiada konta to wtedy w ciągu 2 miesięcy od przedstawienia dowodu uprawniającego do otrzymania kapitału Fundusz otwiera rachunek na nazwisko uprawnionego byłego współmałżonka, lub współmałżonka, który posiada takie uprawnienia i dokonuje wypłaty transferowej. Osoby, które w ten sposób nabyły uprawnienia w przypadku dokonania wypłaty transferowej połowy kapitału zgromadzonego przez współmałżonka mają prawo do jednorazowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku, ale tylko w pewnych określonych sytuacjach- mianowicie:

- jeżeli złożą taki wniosek wraz z decyzją przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, bądź uposażenie, jeżeli są w stanie spoczynku i otrzymują prawo do świadczenia na podstawie innych przepisów.

- jeżeli nie nabywają prawa do emerytury o ile ukończyły 60/65 lat.

- jeżeli dotyczy to wniosku złożonego przez osoby urodzone przed 01.01.1969 r., jeżeli zgromadzone na ich rachunku środki nie są wyższe niż 50% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, bądź też 150% przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło po 01.01.2002 r.

Podział środków w przypadku śmierci członka OFE.

Jeżeli członek OFE w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim Fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego- na rachunek małżonka zmarłego w takim zakresie w jakim stanowiło to przedmiot wspólnoty małżeńskiej. Pozostała część zgromadzonego kapitału na rachunku zmarłego członka OFE przekazywana jest osobom wskazanym jako osoby uposażone. Jeżeli nie ma wskazanych osób uprawnionych to ta część kapitału podlega trybowi spadkobrania. Dopiero po przeprowadzeniu postępowania spadkowego, przedstawieniu OFE dokumentów stwierdzających nabycie spadku- OFE dokonuje wypłat środków należnych osobom wskazanym.

Przepisy zobowiązują OFE do wypłaty tych środków w terminie- nie wcześniej niż w ciągu 1 miesiąca od przedstawienia urzędowego dokumentów stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej i dokumentów, które wskazują prawo tej osoby do danej części kapitału, nie później niż w terminie 3 miesięcy.

Wyrok SN z 04.2009r.:

pozostawianie drugiej połowy należnego kapitału z tytułu wspólności małżeńskiej przez OFE do czasu osiągnięcia przez tę osobę wieku emerytalnego nie jest naruszeniem art. 67 Konstytucji.

Obowiązki OFE:

• obowiązek otwarcia rachunku na nazwisko uczestnika,

• obowiązek dochowania tajemnicy informacji o osobach i kontach członków OFE (tajemnica zawodowa),

• obowiązek równego traktowania wszystkich członków OFE – oznacza to, że zarówno kiedy chodzi o inwestowanie, o wybieranie ofert w zakresie pomnażania środków nie można wybierać tylko niektórych członków OFE i oferować im najlepsze rozwiązania. Każdy członek OFE, który ma otwarty rachunek powinien być traktowany jednakowo.,

• obowiązek wypłaty transferowej w przypadku:
  - zmiany funduszu,
  - podziału kapitału na wskazany rachunek, bądź otwarcia rachunku,

• obowiązek informacyjny, tzn. doręczania w regularnych odstępach czasu, nie rzadziej niż raz na 12 miesięcy, pisemnych informacji o:
  - środkach zgromadzonych na rachunkach członka OFE,
  - terminach dokonanych wpłat i wypłat transferowych,
  - a także o wynikach działalności rotacyjnej funduszu,

• obowiązek udzielania na żądanie członka pisemnej informacji określających pieniężną wartość środków zgromadzonych na rachunku.

Zmiana Funduszu:

1. z woli członka OFE:

W przypadku przeniesienia do innego OFE, członek OFE jest zobowiązany swój stary Fundusz zawiadomić na piśmie o zawarciu umowy z nowym Funduszem w terminie 14 dni od zawarcia umowy z nowym Funduszem. Członek OFE zobowiązany jest także do złożenia w formie pisemnej wraz z zawiadomieniem oświadczenia o rozwiązaniu dotychczasowej umowy z dniem dokonania wypłaty transferowej na nowe konto w OFE.

Jedynym ograniczeniem jest konieczność wniesienia opłaty w przypadku gdy zmienia się Fundusz przed upływem 24 miesięcy od daty wpłynięcia na rachunek członka OFE pierwszej składki. Po upływie 24 miesięcy ta zmiana może nastąpić bez opłaty.

Bez względu na staż członkowstwa w OFE każdy nowy wybór OFE i przeniesienie, jest związane z opłatą za fakt obsługi wypłaty transferowej. Jest to równowartość 4% kwoty najniższego wynagrodzenia ustalonego na dany moment przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

1. z przyczyn organizacyjnych:

Państwo czuwa, aby OFE działały w miarę sprawnie. Przepisy gwarantują członkom OFE ciągłość członkowstwa. Wiele funduszy zaprzestało swojej działalności, więc ich członków musiały przejąć inne OFE. Niektóre OFE się połączyły, itp. Nowy Fundusz, który przejmuje członków połączonego lub zlikwidowanego Funduszu Emerytalnego wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki Funduszu likwidowanego. Członkowie stają się z mocy prawa członkami nowego Funduszu.

W takim przypadku członkom przysługuje prawo zmiany Funduszu w terminie 2 miesięcy od ogłoszenia likwidacji w ogólnopolskim dzienniku- wtedy nie pociąga to za sobą żadnych opłat, ani negatywnych konsekwencji.

Ustanie członkowstwa w OFE:

• osiągnięcie wieku emerytalnego,

- członkowstwo nie może ustać wcześniej- przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Może natomiast wykroczyć poza ten moment- nie dłużej jednak niż do dnia przejścia na emeryturę.

- wraz z ustaniem członkowstwa następuje przeniesienie środków do wskazanego przez członka Zakładu Ubezpieczeń Emerytalnych,

• śmierć członka OFE,

• zmiana OFE.

Jeżeli osoba chce kontynuować ubezpieczenie emerytalne i nie podlega ubezpieczeniu obowiązkowemu ale podlega ubezpieczeniu na wniosek to może kontynuować wpłacanie składki do OFE.

UBEZPIECZNIE RENTOWE:

Ubezpieczenie rentowe- to jeden z rodzajów ubezpieczenia składających się na powszechny system ubezpieczenia społecznego.

Przedmiotem ochrony prawa ubezpieczenia rentowego są sytuacje trwałej albo długotrwałej niezdolności do pracy. A zatem ubezpieczenie rentowe zabezpiecza osoby ubezpieczone w przypadku trwałej albo długotrwałej niezdolności do pracy wynikającej z ogólnego stanu zdrowia, albo z pewnych szczególnych zdarzeń, m.in. w związku z wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Pogorszenie stanu zdrowia Może wynikać także z upływu czasu, z wieku.

Ubezpieczenie rentowe zapewnia świadczenia, gdy stan zdrowia wynika z choroby samoistnej, albo z przyczyny zewnętrznej, w sytuacji prywatnej, bądź tez w związku z pracą, ale nie z wypadkiem w pracy, czy przy pracy. Dlatego, że tym zajmuje się już ubezpieczenie wypadkowe.

Ubezpieczenie rentowe obejmuje sytuacje, gdy niezdolność do pracy uniemożliwia zaspokojenie potrzeb w drodze wynagrodzenia. a zatem świadczenia z ubezpieczenia rentowego zastępują wynagrodzenie. ubezpieczenie rentowe przewiduje uzupełnianie, albo zaspokajanie potrzeb członków rodziny ubezpieczonego w przypadku utraty żywiciela rodziny.

Ubezpieczenie rentowe obejmuje różne ryzyka:

- ryzyko trwałej niezdolności do pracy,

- ryzyko utraty żywiciela rodziny,

- ryzyko śmierci.

Ubezpieczenie rentowe zapewnia ochronę ubezpieczonym i członkom rodziny ubezpieczonego.

Z tytułu wystąpienia tych ryzyk przysługują takie świadczenia jak:

1. renta z tytułu niezdolności do pracy:

- stała,

- okresowa,

- szkoleniowa;

1. renta rodzinna dla członków rodziny w przypadku śmierci ubezpieczonego;

2. zasiłek pogrzebowy;

3. dodatek pielęgnacyjny;

4. dodatek dla sierot zupełnych.

Prawo do określonego świadczenia rozpatruje się przede wszystkim z punktu widzenia osoby ubezpieczonej. To jest prawo pierwotne.

Prawo np. członków rodziny do świadczenia jest prawem wtórnym. Jest uzależnione od tego, czy ubezpieczony nabył określone uprawnienia, świadczenia.

Ad. 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy:

Zgodnie z art. 57 ust. 1 renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia 3 warunki, a mianowicie:

• jest niezdolny do pracy,

• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

• niezdolność do pracy powstała w okresie wskazanym w ustawie (w czasie trwania okresów składkowych i nieskładkowych, nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że chodzi o osobę, która już ma pewien staż ubezpieczeniowy- 20/25 lat oraz jest całkowicie niezdolna do pracy). Jest to moment wystąpienia niezdolności do pracy.

Niezdolność do pracy:

Art. 12:

Za osobę niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami.

Wyrok SN z 01.2007 r.:

dla stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy decydująca jest nie tylko utrata możliwości wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu, ale także brak rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz przy ocenie rokowań związanych z możliwością powrotu do pracy- uwzględnia się zarówno stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia tej zdolności chociażby w drodze leczenia i rehabilitacji, ale także ocenia się możliwość wykonywania dodatkowej pracy oraz podjęcia innej pracy, które to podjęcie brane jest pod uwagę przy ocenie celowości przekwalifikowania zawodowego danej osoby.

Wyrok SN z 2007 r.:

zmiany w organizmie powodujące przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku nie przesądzają o niezdolności do pracy- nawet częściowej, jeżeli została zachowana zdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami także na innym stanowisku.

Jeżeli po rehabilitacji osoba może wykonywać pracę na innym stanowisku, po uwzględnieniu tych wszystkich w/w czynników, to oznacza, że ta osoba może wrócić do pracy.

Jeżeli osoba jest zdolna do pracy jedynie na specjalnie stworzonych stanowiskach dostępnych dla osób nie w pełni sprawnych, to można ocenić, że jest częściowo niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy, a zatem może ona wrócić do pracy- niekoniecznie na swoje stanowisko.

Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik. Przy ocenie niezdolności do pracy lekarz orzecznik nie może pomijać stopnia niepełnosprawności ubezpieczonego ustalonego na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.

Ustawa określa:

- procedurę wydawania decyzji o niepełnosprawności,

- procedurę odwołań od rozstrzygnięć lekarza orzecznika,

- nadzór nad orzecznictwem.

Orzeczenia lekarza orzecznika:

Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na wniosek właściwej komórki organizacyjnej ZUS oraz na wniosek innych podmiotów ramach ich właściwości.

Orzeczenie wydawane jest na podstawie bezpośredniego badania oraz dołączonej dokumentacji.

Wydając decyzję lekarz orzecznik ustala przewidywany okres niezdolności do pracy biorąc pod uwagę stopień niesprawności organizmu oraz charakter niesprawności, a także rokowania dotyczące odzyskania zdolności do pracy. Nie oznacza to, że po upływie terminu o którym orzekł w decyzji lekarz orzecznik okres niezdolności do pracy nie może być przedłużony.

Renta z tytułu niezdolności do pracy:

Zgodnie z art. 57 ust. 1 renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który łącznie spełnia 3 warunki, a mianowicie:

• jest niezdolny do pracy,

• ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

• niezdolność do pracy powstała w okresie wskazanym w ustawie (w czasie trwania okresów składkowych i nieskładkowych, nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że chodzi o osobę, która już ma pewien staż ubezpieczeniowy- 20/25 lat oraz jest całkowicie niezdolna do pracy). Jest to moment wystąpienia niezdolności do pracy.

Niezdolność do pracy:

Art. 12:

Za osobę niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami.

Wyrok SN z 01.2007 r.:

dla stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy decydująca jest nie tylko utrata możliwości wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu, ale także brak rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz przy ocenie rokowań związanych z możliwością powrotu do pracy- uwzględnia się zarówno stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia tej zdolności chociażby w drodze leczenia i rehabilitacji, ale także ocenia się możliwość wykonywania dodatkowej pracy oraz podjęcia innej pracy, które to podjęcie brane jest pod uwagę przy ocenie celowości przekwalifikowania zawodowego danej osoby.

Wyrok SN z 2007 r.:

zmiany w organizmie powodujące przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku nie przesądzają o niezdolności do pracy- nawet częściowej, jeżeli została zachowana zdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami także na innym stanowisku.

Jeżeli po rehabilitacji osoba może wykonywać pracę na innym stanowisku, po uwzględnieniu tych wszystkich w/w czynników, to oznacza, że ta osoba może wrócić do pracy.

Jeżeli osoba jest zdolna do pracy jedynie na specjalnie stworzonych stanowiskach dostępnych dla osób nie w pełni sprawnych, to można ocenić, że jest częściowo niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy, a zatem może ona wrócić do pracy- niekoniecznie na swoje stanowisko.

Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik. Przy ocenie niezdolności do pracy lekarz orzecznik nie może pomijać stopnia niepełnosprawności ubezpieczonego ustalonego na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.

Ustawa określa:

- procedurę wydawania decyzji o niepełnosprawności,

- procedurę odwołań od rozstrzygnięć lekarza orzecznika,

- nadzór nad orzecznictwem.

Orzeczenia lekarza orzecznika:

Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na wniosek właściwej komórki organizacyjnej ZUS oraz na wniosek innych podmiotów ramach ich właściwości.

Orzeczenie wydawane jest na podstawie bezpośredniego badania oraz dołączonej dokumentacji.

Wydając decyzję lekarz orzecznik ustala przewidywany okres niezdolności do pracy biorąc pod uwagę stopień niesprawności organizmu oraz charakter niesprawności, a także rokowania dotyczące odzyskania zdolności do pracy. Nie oznacza to, że po upływie terminu o którym orzekł w decyzji lekarz orzecznik okres niezdolności do pracy nie może być przedłużony.

04.12.2011 r.

Wymagane okresy składkowe i nieskładkowe:

(te same co przy emeryturze)

Art. 6 – okresy składkowe

Art. 7 – okresy nieskładkowe

Art. 10 – okresy traktowane jak okresy składkowe.

Powstanie niezdolności do pracy w okresach wskazanych przepisami, tzn. wyliczonych w art. 57, albo nie później niż 18 miesięcy od ustania tego okresu.

Okresy wskazane w art. 57 to nie są wszystkie okresy składkowe i nieskładkowe. Są to okresy wskazane w przepisach art. 6, np. okresy składkowe ubezpieczenia, opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, okresy czynnej służby i okresy, za które została zapłacona składka, bądź też art. 57 wylicza, w których okresach ta niezdolność musi powstać.

Art. 57.

1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt. 1 i 2, pkt. 3 lit. b, pkt. 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt. 1, 3–8 i 9 lit. a, pkt. 10 lit. a, pkt. 11–12, 13 lit. a, pkt. 14 lit. a i pkt. 15–17 oraz art. 7 pkt. 1–4, 5 lit. a, pkt. 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

1. Przepisu ust. 1 pkt. 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Moment wystąpienia niezdolności do pracy

Art. 58.

1. Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt. 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1) 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2) 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3) 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4) 4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5) 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

1. Okres, o którym mowa w ust. 1 pkt. 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

2. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Warunki do powstania renty z tytułu niezdolności do pracy są ważne nie tylko w związku z nabywaniem prawa do renty przez osobę ubezpieczoną, ale są ważne także przy nabywaniu wszystkich innych uprawnień związanych z niezdolnością do pracy.

Wyjątki od zasady posiadania odpowiednich okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze minimalnym:

1. nabycie uprawnień do ewentualnych świadczeń, jeżeli osoba została zgłoszona do ubezpieczenia emerytalno – rentowego przed ukończeniem 18 lat, albo w ciągu 6 miesięcy od ukończenia szkoły ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkoły wyższej i ubezpieczony do momentu powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy, lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy odpowiednie okresy składkowe i nieskładkowe.

2. nie wymaga się od osób, które posiadają co najmniej 20/25 lat (kobiety/mężczyźni) okresów składkowych i nieskładkowych.

3. jeżeli przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek w drodze do lub z pracy.

Szczególna ochrona osób związana z wypadkiem w drodze do/z pracy:

W tej wyjątkowej sytuacji inaczej traktuje się osobę, która uległa takiemu wypadkowi, tzn. nie wymaga się od niej szczególnych warunków, zwłaszcza okresów składkowych i nieskładkowych, to zdarzenie może nastąpić już w 1-szym dniu powstania ubezpieczenia. Należy jednak odróżnić wypadek w drodze do/z pracy od wypadku przy pracy.

Od momentu objęcia ubezpieczeniem rentowym ochrony w razie wypadku w drodze do/z pracy wypadek ten przestał być odrębnym ryzykiem ubezpieczeniowym, a tylko jedną z przyczyn niezdolności do pracy uprawniającej do określonych świadczeń ubezpieczeniowych, w tym np. prawa do renty.

Pozostałością ze szczególnego objęcia pracowniczego ubezpieczeniem w związku z wykonywaniem pracy jest maksymalne ograniczenie warunków, które muszą być spełnione, żeby pracownik, który uległ takiemu wypadkowi uzyskał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Definicja wypadku w drodze do/z pracy:

Art. 57 b.:

1. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się:
   nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.
   Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana jeżeli:

- przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy

- droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Elementy definicji:

• nagłość zdarzenia:

jest to pojęcie niedookreślone, wymaga się, żeby ta nagłość zdarzenia dotyczyła samego zdarzenia, a nie skutków. A zatem musi to być coś nieoczekiwanego, chociaż nie musi to trwać bardzo krótko. Przyjmuje się, że nagłość zdarzenia może trwać nawet do końca dniówki roboczej. Przykładowo nagłość zdarzenia może być związana z wypadkiem komunikacyjnym, a także z przebywaniem w skażonej trującymi oparami okolicy.

• przyczyna zewnętrzna:

jest to pojęcie niedookreślone. To nie może być przyczyna wewnętrzna wynikająca ze stanu chorobowego, ze złego stanu zdrowia. Może to być jednak połączone, np. przyczyna zewnętrzna (np. wypadek autobusu) może wywołać przyczyny wewnętrzne (np. zawał).

1. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;

2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych;

3) zwykłego spożywania posiłków;

4) odbywania nauki lub studiów.

Przyjmuje się, że:

- ta droga do/z pracy musi mieć jakiś związek z pracą;

- zrywa się związek z pracą, jeśli przerwa w pracy była przeznaczona na spożywanie alkoholu.

Przy ocenie zachowania pracownika bierze się pod uwagę:

- czy związek z pracą nie został przerwany,

- czy pracownik nie przyczynił się do samego zdarzenia (czy nie spowodował negatywnych skutków), a jeśli zawinił to jaki był jego udział w tym zdarzeniu, jaki stopień winy.

Jeżeli chodzi o uprawnienia członków rodziny, to świadczenia wypadkowe przysługują członkom rodziny zmarłego wskutek wypadku w drodze do/z pracy bez względu na stopień przyczynienia się samego ubezpieczonego.

Świadczenia, które uzyskują ubezpieczeni z tytułu niezdolności do pracy (art. 59 - 60):

• renta okresowa:

- przysługuje ubezpieczonemu na czas wskazany w decyzji organu rentowego;

- po upływie okresu wskazanego w decyzji o przyznaniu renty okresowej prawo do renty wygasa. Oznacza to, że postępowanie o przyznanie renty okresowej, jeżeli stan zdrowia nie pozwala na podjęcie zatrudnienia toczy się od nowa. Po wygaśnięciu prawa do renty (po terminie ustalonym w decyzji) postępowanie o przyznanie renty toczy się od nowa.

Należy to odróżnić od przywrócenia prawa do renty (o którym mówi art. 61) wówczas, gdy prawo do renty ustało, z powodu ustąpienia niezdolności do pracy i prawo to podlega przywróceniu jeżeli w ciągu 18 miesięcy od daty ustania prawa do renty ubezpieczony stał się ponownie niezdolny do pracy.

• renta stała:

- przysługuje wówczas, kiedy niezdolność do pracy jest trwała.

• renta szkoleniowa:

- przyznawana jest osobie, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie;

- przysługuje na okres 6 miesięcy. Okres ten ulega przedłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego- nie dłużej niż o 30 miesięcy. Okres ten może również ulec skróceniu.

Wysokość rent:

Art. 62. ust. 1.:

Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:

1) 24 % kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, oraz

2) po 1,3 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych;

3) po 0,7 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych;

4) po 0,7 % podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Art. 62. ust. 2.:

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi:

1) 75 % renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.

(podobnie- renta szkoleniowa).

Świadczeniami przysługującymi członkom rodziny w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej są renty rodzinne.

Renta rodzinna:

Art. 65 – 74:

1. kryteria leżące po stronie osoby ubezpieczonej:

Nabycie prawa do renty rodzinnej jest uzależnione od tego, czy osoba ubezpieczona w chwili śmierci:

• spełniała warunki do uzyskania emerytury lub renty,

• miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

• pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne.

W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Renta rodzinna nie przysługuje członkom rodziny po osobie zmarłej, która otrzymywała świadczenie w drodze wyjątku. A zatem, jeżeli osoba zmarła otrzymywała świadczenie rentowe na podstawie decyzji wydanej w drodze wyjątku wydanej przez Prezesa ZUS-u lub przez Prezesa RM, to jest to jej uprawnienie osobiste i otrzymywane przez tą osobę świadczenie nie stanowi podstawy do przyznania renty rodzinnej.

Warunkiem uzyskania renty rodzinnej jest śmierć ubezpieczonego oraz spełnienie przez ubezpieczonego w/w kryteriów.

Prawo do renty rodzinnej jest prawem, które od zawsze było związane z ubezpieczeniem społecznym.

Renta rodzinna przysługuje 3 grupom osób najbliższych:

1. wdowie / wdowcowi;

2. dzieciom:

a)

- własnym,

- drugiego małżonka,

- przysposobionym
(dzieci traktowane jak dzieci własne, przysposobienie tworzy taki stosunek między rodzicami i dziećmi jakby to były dzieci pochodzące od tych rodziców),

b)

- przyjętym na wychowanie, utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości,

- wnukom,

- rodzeństwu,

- innym dzieciom, w tym również w ramach rodziny zastępczej;

1. rodzicom osoby ubezpieczonej, w tym:

- ojczymowi,

- macosze,

- osobie przysposabiającej (osoby przysposabiające wstępują w obowiązki rodzicielskie tworząc więź rodzinną).

1. kryteria leżące po stronie osób nabywających prawo do świadczeń w postaci renty rodzinnej:

Każda z uprawnionych grup musi spełnić określone kryteria.

Ad. 1. wdowa / wdowiec (art. 70):

1. warunek wieku:

- wdowa / wdowiec muszą mieć ukończony 50 rok życia;

Lub

1. wdowa / wdowiec są niezdolni do pracy

2. jeżeli wdowa / wdowiec nie ma ukończonego 50 roku życia, ale wychowuje dziecko po zmarłym współmałżonku:
   - do 16 roku życia,
   - bądź dziecko niepełnosprawne (bezterminowe prawo do uzyskania świadczenia),
   - lub dziecko, które uczy się w szkole- do 18 roku życia,
   to ma prawo do renty rodzinnej do momentu zakończenia wychowywania dziecka.

3. Status wdowy / wdowca jest dość korzystnie określony w przepisach:

- jeżeli wdowa / wdowiec ukończyliby 50 rok życia w ciągu 5 lat od zdarzenia uprawniającego do nabycia renty rodzinnej, to z momentem ukończenia 50 roku życia nabywają prawo do renty rodzinnej.
- Jeżeli są to osoby młodsze także nabywają prawo do świadczenia, ale wtedy nie jest to już świadczenie stałe, tylko okresowe. Może to być renta rodzinna okresowa na czas zdobycia kwalifikacji zawodowych, czyli na rok (może być ten okres przedłużony do 2 lat).

1. w przypadku rozwodu, jeżeli wdowa / wdowiec nie pozostawali ze współmałżonkiem we wspólności majątkowej ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli posiadała prawo do alimentów.
   Natomiast jeżeli nie pozostawali oni we wspólności rodzinnej, nie ma orzeczonych alimentów, to prawo do renty rodzinnej nie przysługuje.

Jeżeli nie było faktycznego rozwodu, ale wdowa / wdowiec nie pozostawali w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej powstaje wątpliwość czy nierozwiedziona małżonka / małżonek ma prawo do renty rodzinnej.

SN stwierdził, że oprócz warunków do nabycia renty rodzinnej określonych w przepisach, małżonkowie do dnia śmierci jednego z nich muszę pozostawać w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej. Ciężar dowodu niepozostawania w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej spoczywa na organie rentowym.

Ad. 2. Dzieci:

- największe prawo do renty posiadają dzieci własne, drugiego małżonka i dzieci przysposobione. Świadczenie ubezpieczeniowe musi przede wszystkim zapewnić środki utrzymania dzieciom. Jest to kontynuacja obowiązku alimentacyjnego, który spoczywa na rodzicach.

Ad. a) dzieci własne / drugiego małżonka / przysposobione (art. 68):

1. muszą być w odpowiednim wieku (do 16 roku życia), lub

2. muszą pobierać naukę (do ukończenia 25 roku życia, także na studiach- do końca studiów, jeżeli ukończenie 25 roku życia przypada w ostatnim roku pobierania nauki. Studia podyplomowe nie upoważniają do renty rodzinnej.),

3. są niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji (bez względu na wiek jest to renta rodzinna dożywotnia).

Ad. b) dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie (art. 69):

1. warunki (1-3) dla dzieci własnych / drugiego małżonka / przysposobionych, oraz

2. jeżeli dzieci te zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku,

3. nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:

a) nie mogą zapewnić im utrzymania albo

b) ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.

Ad. 3. Rodzice (art. 71):

1. musza mieć ukończony 50 rok życia,

2. wychowują dziecko po zmarłym:
   - do 16 roku życia,
   - bądź dziecko niepełnosprawne (bezterminowe prawo do uzyskania świadczenia),
   - lub dziecko, które uczy się w szkole- do 18 roku życia,
   prawo do renty rodzinnej przysługuje do momentu zakończenia wychowywania dziecka,

3. ukończyliby 50 rok życia w ciągu 5 lat od zdarzenia uprawniającego do nabycia renty rodzinnej, to z momentem ukończenia 50 roku życia nabywają prawo do renty rodzinnej.

4. ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania (nie może to być jednorazowa, okazjonalna pomoc. Musi to być pomoc systematyczna).

Wysokość renty rodzinnej (art. 73):

Renta rodzinna wynosi:

1. dla jednej osoby uprawnionej – 85 % świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

2. dla dwóch osób uprawnionych – 90 % świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

3. dla trzech lub więcej osób uprawnionych – 95 % świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Art. 74:

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna.

Renta rodzinna podlega podziałowi na równe części między uprawnionych.

Świadczenia będące dodatkiem do emerytur i rent:

• dodatek pielęgnacyjny,

• dodatek dla sierot zupełnych,

• zasiłek pogrzebowy.

Dodatek pielęgnacyjny:

Art. 75:

Przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta:

• została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, albo

• ukończyła 75 rok życia.

Dodatek ten nie przysługuje, jeżeli osoba uprawniona przebywa w zakładzie opiekuńczo – leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy

niż 2 tygodnie w miesiącu.

Dodatek dla sierot zupełnych:

Art. 76:

Przysługuje osobie uprawnionej do rodzinnej w wysokości określonej przepisami. Dodatek ten podlega waloryzacji. Przysługuje on tak długo, jak długo pobierana jest renta rodzinna.

Zasiłek pogrzebowy:

Art. 77 – 81:

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1. ubezpieczonego;

2. osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3. osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4. członka rodziny ubezpieczonego lub osoby pobierającej rentę lub emeryturę.

Kwota zasiłku pogrzebowego została obniżona do kwoty 4000 zł.

TK stwierdził, że 12-miesięczny żądanie wypłaty zasiłku pogrzebowego powinien następować od momentu, kiedy rzeczywiście została stwierdzona śmierć ubezpieczonego.

Przyznawanie świadczeń w trybie szczególnym:

Art. 82 – 84:

Podmiotami uprawnionymi do przyznawania świadczeń w trybie szczególnym są:

• Prezes RM:

- posiada szersze uprawnienia do przyznawania świadczeń,

- może przyznać rentę lub emeryturę na innych warunkach i w innej wysokości niż określone w przepisach,

- jedyną formą kontroli Prezesa RM jest roczne sprawozdanie o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach składane Sejmowi (do 31 stycznia każdego roku).

• Prezes ZUS-u:

- może przyznać w drodze wyjątku świadczenie, ale ten wyjątek dotyczy tylko przesłanek przyznania świadczenia.

Np. może on przyznać świadczenie mimo niespełnienia kryteriów takich jak nieposiadanie odpowiednich okresów składkowych i nieskładkowych.

Wysokość tego świadczenia musi odpowiadać wysokości odpowiadającej wysokości świadczeń przyznawanych w normalnym trybie.

Prezes działa w ramach uznania administracyjnego.

Jego decyzje o nieprzyznaniu świadczenia w trybie nadzwyczajnym można zaskarżyć do NSA.

Prawo ubezpieczeń społecznych wykład 8 11.12.2011r.

Przepisy dotyczące wysokości świadczeń i przepisy dotyczące zbiegu prawa do świadczeń z ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych.--> Ustawa określa wysokość świadczeń minimalnych, ale także określa górny pułap świadczenia chociażby emerytalnego. Ustawa określa wysokość najniższych świadczeń emerytalnych i rentowych, przy czym te kwoty są ustalane i ogłaszane w formie komunikatu prezesa ZUS. Obecnie obowiązujące przepisy z 16 lutego 2011 mówią, że kwota najniższej emerytury i renty wynoszą 728,18zł miesięcznie, tj. emerytura, renta rodzinna i renta dla osób całkowicie niezdolnych do pracy. Oraz 560zł miesięcznie dla osób częściowo niezdolnych do pracy. Ustawa tylko wskazuje, że ta kwota najniższego świadczenia jest ustalana odgórnie. Jeśli chodzi o kwotę maksymalnego świadczenia emerytalnego lub rentowego ustawodawca wskazuje, że kwota świadczenia emerytalnego wraz z różnego rodzaju zwiększeniami nie może przekroczyć 100% podstawy wymiaru. Zatem kwota maksymalna to 100% podstawy wymiaru licząc kwotę emerytury wraz z różnego rodzaju zwiększeniami.

Emerytury i renty podlegają corocznej waloryzacji od 1ego marca. Waloryzacja polega na pomnożeniu świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacyjny (ustalany corocznie wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych). Ten wskaźnik waloryzacji jest określony w przepisach bardzo ogólnie, ale jest przedmiotem negocjacji pomiędzy rządem a komisją trójstronną i dopiero po przejęciu pewnych wielkości ogłasza się komunikat o wskaźniku waloryzacji na dany rok. Obecnie obowiązujące rozwiązanie jest korzystne, gdyż uzależnia waloryzację od wzrostu zarówno ceny jak i wzrostu wynagrodzeń w poprzednim roku.

Waloryzacja świadczeń wypłacanych jest naliczana i wypłacana z urzędu. Nie potrzeba tutaj żadnych dodatkowych wniosków. Tą waloryzacją są objęte z urzędu, z mocy prawa wszystkie wypłacane świadczenia.

Zbieg prawa do świadczeń

Przyjęta została generalna zasada, że w razie zbiegu prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno świadczenie wyższe lub wybrane przez zainteresowanego, a zatem nie kumuluje się tych świadczeń. Ta kolizyjna zasada będzie również dotyczyć w przypadku np. zbiegu świadczeń nabywanych na podstawie różnych rodzajów ubezpieczeń. Odrębne przepisy określają jednak prawo do pobierania świadczeń w przypadku zbiegu u jednej osoby, prawa do świadczeń z tego powszechnego ubezpieczenia społecznego i prawa do świadczeń nabywanych na podstawie odrębnych przepisów, np. dot. szczególnych grup inwalidów wojennych i wojskowych. Tutaj same przepisy określają, które z tych świadczeń będzie przysługiwało osobie uprawnionej i ewentualnie, z jakimi zwiększeniami. Natomiast, jeśli jest zbieg prawa do świadczeń na podstawie przepisów prawa polskiego i na podstawie chociażby przepisów państwa obcego to wówczas wypłaca się świadczenie także na podstawie polskiej ustawy o emeryturach i rentach, chyba, że umowa międzynarodowa określa te zasady inaczej.

Ubezpieczenie chorobowe

Ustawa z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ustawa ma tekst jednolity z 2010roku nr. 77 poz. 512. Ale ta ustawa już uległa zmianie.

Termin ubezpieczenie chorobowe – to odrębne ubezpieczenie; jeśli chodzi o polskie przepisy to to ubezpieczenie chorobowe jest terminem, który obejmuje szerszy zakres ryzyk nie tylko niezdolność do pracy z tytułu choroby, ale także świadczenia z tytułu macierzyństwa.

Pierwsza ustawa polska o ubezpieczeniu na wypadek choroby przewidywała określone świadczenia pieniężne i rzeczowe, nie tylko dla samego ubezpieczonego, ale także świadczenia dla członków rodziny ubezpieczonego. W latach 50tych te dwie formy świadczeń złączono – świadczenia przysługujące z jednego ubezpieczenia.

Ubezpieczeniu chorobowemu można podlegać obowiązkowo [art.11 ustawy osus]. Natomiast osoby objęte na wniosek to np. osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, dobrowolnie są również ubezpieczeni duchowni.

Nie podlegają temu ubezpieczeniu na podstawie ogólnych przepisów osoby ubezpieczone na podstawie przepisów szczególnych, co, do których zarówno inaczej zostało określone ryzyko jak i zasady pobierania świadczeń.

Termin, od którego przysługują ewentualnie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego. Obowiązkowe – od dnia nawiązania stosunku pracy bez względu na to, kiedy płatnik składek dopełnił obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia. Jeżeli chodzi o osoby wykonujące pracę nakładczą to od dnia rozpoczęcia jej wykonywania, natomiast osoby ubezpieczone na wniosek to od momentu wskazanego we wniosku nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony. A Jeśli chodzi o zakończenie tego okresu ubezpieczeniowego to do momentu zakończenia ubezpieczenia, ale ta ochrona ubezpieczeniowa jest rozciągnięta w czasie (niekoniecznie z momentem zakończenia ubezpieczenia ta ochrona ubezpieczeniowa się kończy).

Świadczenia przysługujące z ubezpieczenia chorobowego:

1. Zasiłek chorobowy;

2. Świadczenie rehabilitacyjne;

3. Zasiłek wyrównawczy;

4. Zasiłek macierzyński;

5. Zasiłek opiekuńczy.

Umownie nazywamy je świadczeniami chorobowymi jakkolwiek musimy pamiętać, że nie wszystkie te świadczenia są związane z chorobą.

ZASIŁEK CHOROBOWY

Zasiłek chorobowy rządzi się zasadą łagodzenia skutków ryzyka, natomiast nie całkowitej rekompensaty straty wynikającej z niemożności wykonywania pracy i w związku z tym pobierania wynagrodzenia. W związku z tym mechanizmy liczenia zasiłku chorobowego są związane z podstawą wymiaru, ale przepisy wskazują, że wysokość zasiłku to jest tylko część tego przysługującego wynagrodzenia. To przyjęcie zasady łagodzenia skutków wynika z dwóch założeń:

1) prymatu wynagrodzenia za pracę wobec świadczeń ubezpieczeniowych;

2) z pewnej taniości ubezpieczenia chorobowego [2,45 płacone w całości przez pracownika]. Zatem składka jest niska, ale skutkiem jest także ograniczone świadczenie w postaci zasiłku chorobowego. Przyjmuje się, że to ograniczanie wysokości świadczenia chorobowego jest także elementem uznania, że także ubezpieczony musi ponosić pewne konsekwencje i także musi mieć pewien własny udział w ponoszeniu tych skutków. I to obniżanie świadczenia w porównaniu z wysokością wynagrodzenia jest właśnie tym udziałem własnym w ponoszeniu skutków ryzyka, zwłaszcza, że, sam ubezpieczony też ma lub może mieć pewien udział w wystąpieniu tych skutków tego ryzyka np. choroby.

Jeżeli chodzi o wysokość świadczeń chorobowych, zasiłków to jest to wysokość nie oddająca całkowicie szkody wynikającej z niemożności wykonywania pracy, nie jest to pełna kompensacja szkody.

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego bądź też po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy, co najmniej 30 dni i powstała niepóźnej niż 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego. Bądź też niepóźnej niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której objawy ujawniają się po okresie dłuższym, niż okres 14 dni od początku choroby. I świadczenie to przysługuje osobie, która nie może w związku z tą niezdolnością wykonywać pracy.

Ta niezdolność do pracy może wynikać także z innych przyczyn, aniżeli tylko choroba.

• Może wynikać z niemożności wykonywania pracy w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ sanitarny na podstawie przepisów o chorobach zakaźnych; (np. nakaz obowiązku poddania się kwarantannie);

• Może wynikać także z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w przypadku leczenia uzależnienia alkoholowego;

• Może wynikać z przebywania w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia środków odurzających;

• Może wynikać na skutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów dla dawców komórek, tkanek i narządów.

A zatem niezdolność do pracy może wynikać z choroby, ale także z powodu niemożności wykonywania pracy w związku z decyzją odpowiedniego organu sanitarnego, bądź przebywania w placówkach leczniczych leczących uzależnienia bądź też skutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim.

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje na podstawie ustawy:

1. po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczony podlega ubezpieczeniu obowiązkowo lub

2. po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, jeżeli jest to osoba ubezpieczona dobrowolnie.

Jest to tzw. okres wyczekiwania, kiedy nabywa się po raz pierwszy to prawo do świadczenia. Bo jeśli się prawo do świadczenia już ma to tego okresu wyczekiwania już nie trzeba przebywać.

Ten okres 90 dniu dla osób ubezpieczonych dobrowolnie jest w tej chwili okresem krótszym do momentu nowelizacji ustawy był to okres 180 dni, ale w jednym i drugim przypadku to zróżnicowanie okresu wyczekiwania [30 i 90 dni] budziło pewne zaniepokojenie i powstawał problem czy nie jest to nierówne traktowanie ubezpieczonych, którzy bez względu na podstawę ubezpieczenia powinni być jednakowo traktowani tzn. powinni mieć jednakowy okres wyczekiwania.

TK w wyroku z listopada ubiegłego roku uznał, że to zróżnicowanie okresów wyczekiwania nie narusza konstytucyjnej zasady równości, dlatego że, jakkolwiek jest to różny okres, ale państwo ma prawo różnicować sytuacje ubezpieczonych, którzy nie spełniają dokładnie takich samych warunków.

Do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, co powoduje, że jeżeli przerwa pomiędzy poprzednimi okresami ubezpieczenia chorobowego nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym lub bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej żołnierza niezawodowego to wtedy istnieje pewna ciągłość ubezpieczeniowa i nie trzeba na nowo nabywać tego prawa do świadczenia chorobowego.

• Od 1 dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku przysługuje także absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od daty ukończenia szkoły albo daty uzyskania dyplomu;

• Od 1ego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku przysługuje także, jeżeli niezdolność do pracy spowodowana była wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;

• Także osobom, które mają wcześniejszy, co najmniej 10letni okres ubezpieczenia chorobowego;

• Byłym posłom i senatorom, którzy przystąpili w ciągu 90dni do ubezpieczenia chorobowego od ukończenia kadencji.

W tych przypadkach nie ma okresu wyczekiwania, prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od 1ego dnia. Jeżeli jest ciągłość ubezpieczeniowa, a przerwa nie trwała dłużej niż 30 dni to to prawo do ubezpieczenia przysługuje.

Prawo do świadczenia w postaci zasiłku chorobowego przysługuje przez cały czas okresu niezdolności do pracy z powodu choroby bądź niemożności wykonywania pracy chociażby na podstawie tej decyzji organu sanitarnego nie dłużej jednak niż przez 182 dni a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą bądź też została stwierdzona w czasie ciąży nie dłużej niż 270 dni.

Do tego okresu tzw. okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy także okresy niemożności wykonywania pracy właśnie na tych innych podstawach i do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej choroby, a nową podstawą nabycia prawa do świadczenia nie przekracza 60 dni.

Ustawa zasiłkowa określa sytuacje, w których prawo do zasiłku nie przysługuje jakkolwiek w tym okresie jest albo niezdolność do pracy albo niemożność wykonywania pracy.

1. W czasie okresu wyczekiwania, nabywania prawa do świadczeń prawo do zasiłku nie przysługuje;

2. Wówczas, gdy osoba ubezpieczona posiada prawo do wynagrodzenia, czyli wynagrodzenia chorobowego;

3. W czasie urlopu wychowawczego oraz urlopu bezpłatnego, ponieważ nie mamy ryzyka w postaci niemożności zarobkowania i nie ma potrzeby rekompensaty tej niemożności zarobkowania;

4. Osobom tymczasowo aresztowanym lub odbywającym karę pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków, kiedy osoba wykonuje pracę, na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności albo tymczasowego aresztowania i jest w związku z tym ubezpieczona.

Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej zarówno w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego jak i po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie przysługuje:

• Jeżeli osoba ubezpieczona nie nabyła prawa do zasiłku w związku z niespełnieniem tego warunku stażu ubezpieczeniowego, czyli tego okresu wyczekiwania;

• Jeżeli jest uprawniona do innych świadczeń np. do zasiłku dla bezrobotnych;

• Jeżeli przysługuje jej prawo do świadczeń na podstawie innego ubezpieczenia kontynuowanego równolegle;

• Jeżeli wyczerpała prawo do zasiłku chorobowego tzn. po upływie 180 lub 270 dni bądź, jeżeli ubezpieczenie ustało, a niezdolność do pracy przypadła po ustaniu tego terminu ubezpieczenia chorobowego.

Jeżeli chodzi o brak prawa do zasiłku chorobowego to mamy jeszcze jedną sytuację, mianowicie, jeżeli osoba ubezpieczona ma ustanowione prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczenia za okres niezdolności do pracy z powodu choroby, ale pobiera świadczenie. A zatem jeśli pobiera już jedno świadczenia – inne świadczenie nie będzie przysługiwało.

W ustawie są też przepisy mające charakter swego rodzaju sankcji – to jest ta część przepisów, która zazwyczaj budzi największe kontrowersje i tutaj często w sprawie tych sankcji wypowiada się SN mówiąc, kiedy to prawo do zasiłku nie będzie przysługiwało, dlatego że stany faktyczne są różne:

1. nie będzie przysługiwało prawo do zasiłku chorobowego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem, odsuniętemu od pracy na podstawie decyzji administracyjnej organu sanitarnego z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej. Jeżeli osoba taka może wykonywać inną pracę, ta praca przez pracodawcę została mu zaproponowana jest zgodna z jego kwalifikacjami i nie jest zabroniona bądź też praca taka może być wykonywana po uprzednim przeszkoleniu, a pracownik odmówił wykonywania takiej pracy;

2. zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu także przez cały czas niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana była umyślnym przestępstwem lub wykroczeniem popełnionym przez tego ubezpieczonego, ale musi to być stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądowym – to odebranie zasiłku następuje oczywiście później;

3. nie przysługuje przez okres pierwszych 5 dni jeżeli przyczyną choroby jest nadużycie alkoholu [stwierdzone zaświadczeniem lekarskim];

4. pracownik traci prawo do zasiłku, jeżeli wykonuje pracę zarobkową w czasie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystuje zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia;

Wyrok z 25 lutego 2008 roku -> Jeżeli okres zwolnienia lekarskiego był dłuższy, natomiast podjęcie pracy nastąpiło w krótszym okresie to ta utrata prawa do zasiłku nie obejmuje całego okresu, tylko ten moment, od którego nastąpiło podjęcie pracy zarobkowej.

Wyrok z 1995 roku -> Jeżeli jest zwolnienie lekarskie uprawniające do zwolnienia z wykonywania obowiązków zawodowych to to zwolnienie lekarskie obowiązuje we wszystkich miejscach pracy.

Orzeczenie z 2008 roku – fakt, że wykonywanie jakichś czynności nawet potwierdzone zaświadczeniem lekarskim, że wykonywanie tych czynności nie ma wpływu na stan zdrowia – nie ma żadnego znaczenia, jeżeli jest zwolnienie od wykonywania czynności to po prostu to zwolnienie należy wykonywać.

1. zasiłek chorobowy nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane, dodatkowo odpowiedzialność karna za posługiwanie się fałszywym dokumentem.

Te wyżej wymienione punkty mają charakter sankcji, czyli jest to jakby reakcja na bądź niewłaściwe, nieuprawnione korzystanie ze zwolnienia lekarskiego bądź też sankcja za niewłaściwe wykorzystanie zwolnienia lekarskiego.

Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru. A w przypadku pobytu w szpitalu 70% podstawy wymiaru.

Na podstawie ustawy z 22 października 2010 roku miesięczny zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu od 15ego do 33ego dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50-ty rok życia wynosi 80% podstawy wymiaru.

Natomiast miesięczny zasiłek chorobowy może wynosić także 100% podstawy wymiaru w pewnych wskazanych przepisami sytuacjach, tzn.: wtedy, kiedy ubezpieczonego traktuje się trochę inaczej. Wynika to:

1) z sytuacji, kiedy ten zasiłek chorobowy wypłacany jest kobiecie niezdolnej do pracy w okresie ciąży,

2) w sytuacji, kiedy niezdolność do pracy powstała wskutek poddania się niezbędnym zabiegom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów albo, jeżeli osoba poddała się takiemu zabiegowi,

3) jeżeli niezdolność powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Zapamiętać: Kiedy przysługuje zasiłek chorobowy, w jakiej wysokości zasiłek chorobowy jest wypłacany, kiedy zasiłek chorobowy nie będzie przysługiwał, kiedy osoba traci prawo do zasiłku chorobowego (forma represji, kary), szczególna sytuacja kobiet w ciąży i osób poddających się zabiegom bycia dawcą i wypadek w drodze do pracy lub z pracy.

ŚWIADCZENIE REHABILITACYJNE

Jest to świadczenie, które nie ma większego znaczenia w praktyce. Świadczenie rehabilitacyjne kosztuje, co najwyżej 0,02% świadczeń wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego. Świadczenie rehabilitacyjne jest generalnie podobne do zasiłku chorobowego, chociaż jest to odrębne świadczenie. Przysługuje z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność trwa, ale dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują możliwość odzyskania zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest w dalszym ciągu niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy. Najdłużej do 12 miesięcy, dlatego mówimy, że jest to świadczenie krótkookresowe. Kwota zasiłku nie rekompensuje całości utraconego wynagrodzenia w okresie korzystania ze świadczenia. Wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy, 75% podstawy za pozostały okres. Natomiast 100% wymiaru przysługuje kobiecie korzystającej ze świadczenia rehabilitacyjnego w okresie ciąży. O przysługiwaniu zasiłku rehabilitacyjnego decyduje lekarz orzecznik ZUS i od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS przysługuje odwołanie do komisji lekarskiej ZUS. Pyzatym prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia lekarza orzecznika.

ZASIŁEK WYRÓWNAWCZY

Zasiłek wyrównawczy jakkolwiek wypłacany z ubezpieczenia społecznego jest tradycyjnie zaliczany do tzw. pracowniczych świadczeń. Ponieważ przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem wykonującym pracę z tytułu zmniejszonej sprawności do wykonywania pracy. Chodzi o zatrudnienie na innym stanowisku takiego pracownika w związku ze zmniejszoną sprawnością do pracy i chodzi o rekompensatę różnicy w zarobkach pomiędzy tym zarobkiem, który otrzymywałby gdyby wykonywał pracę na swoim stanowisku, a tym wynagrodzeniem, które otrzymuje w związku z kontynuacją zatrudnienia, ale na innym stanowisku pracy lub też w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej. Jeżeli pracodawca zatrudnia takiego pracownika na innym stanowisku pracy to na pracodawcy spoczywa obowiązek dostosowania tego stanowiska pracy do potrzeb tego pracownika bądź na pracodawcy spoczywa obowiązek przyuczenia pracownika do wykonywania określonej pracy na stanowisku pracy.

Zasiłek wyrównawczy jest także świadczeniem krótkookresowym. Przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej, ale nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy i w wysokości różnicy pomiędzy przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem ustalonym dla potrzeb wymiaru zasiłku z ubezpieczenia, a miesięcznym wynagrodzeniem osiąganym przez tego pracownika w warunkach rehabilitacji zawodowej. O potrzebie zatrudnienia i prowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy albo lekarz orzecznik ZUS. Procedura odwołania od tego orzeczenia jest taką samą procedurą jak w przypadku zasiłku rehabilitacyjnego.

Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje:

• z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej pracy, nie później niż po upływie 24 miesięcy od dnia, w którym ubezpieczony nabył to prawo;

• z uwagi na stan zdrowia ubezpieczonego będącego pracownikiem rehabilitacja zawodowa stała się niecelowa tzn. jeżeli uznano, że rehabilitacja zawodowa nie odnosi pozytywnych skutków i byłoby celowe raczej przyznanie świadczenia długookresowego w postaci renty z tytułu niezdolności do pracy.

ZASIŁEK MACIERZYŃSKI

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem z ubezpieczenia chorobowego jakkolwiek jest to w zasadzie świadczenie pracownicze, które nie powinno przysługiwać z ubezpieczenia chorobowego. Raczej powinno być to świadczenie wypłacone w jakiejś innej formie zabezpieczenia społecznego.

Przysługuje osobie:

1. która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu urodziła dziecko bądź też przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzje o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10ego roku życia;

2. która wystąpiła do sądu opiekuńczego o jego przysposobienie;

3. która przyjęła dziecko w ramach rodziny zastępczej z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej na takich samych prawach.

Zasiłek macierzyński przysługuje na czas urlopu macierzyńskiego. W przypadku, gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w okresie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, który przypada po porodzie. Przysługuje przez okres ustalony przepisami kodeksu pracy. Zasiłek macierzyński przysługuje również ubezpieczonemu ojcu dziecka, przez okres określony przepisami kodeksu pracy, jako okres urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownikowi wychowującemu dziecko bądź też w sytuacji, w której matka dziecka zrzekła się z części urlopu macierzyńskiego.

ZASIŁEK OPIEKUŃCZY

Zasiłek opiekuńczy jest to bardziej świadczenie pracownicze, aniżeli świadczenie ubezpieczeniowe, ponieważ przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad członkami rodziny.

Ustawa szczegółowo wymienia opieka, nad którymi członkami rodziny daje prawo do zasiłku opiekuńczego:

• osobista opieka nad dzieckiem własnym małżonka,

• dziećmi przysposobionymi,

• dziećmi obcymi przyjętymi na wychowanie i utrzymanie w wieku do ukończenia 8ego roku życia w przypadku nieprzewidzianego zamknięcia przedszkola, żłobka czy szkoły bądź też w przypadku porodu lub choroby małżonka, który stale opiekuje się dzieckiem, jeżeli choroba lub poród uniemożliwiają temu małżonkowi opiekę nad dzieckiem. W przypadku pobytu małżonka ubezpieczonego stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej. Wówczas ubezpieczony uzyskuje prawo do zwolnienia z wykonywania pracy i do pobierania zasiłku opiekuńczego.

• Opieka nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat; bez względu na wszelkie inne okoliczności to prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje;

• Przysługuje także z tytułu opieki nad innym chorym członkiem rodziny, także małżonkiem, rodzicami, dziadkami, teściami, dziećmi powyżej 14ego roku życia, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym bądź przyczynia się do prowadzenia tego gospodarstwa domowego.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nie dłużej niż:

1. 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli jest to opieka sprawowana nad dziećmi

2. 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Wysokość zasiłku opiekuńczego wynosi 80% podstawy wymiaru. Zasiłek opiekuńczy nie będzie przysługiwał, jeżeli są inni członkowie rodziny, którzy mogą wykonywać tą opiekę nad chorym członkiem rodziny.

Dokumentowanie prawa do zasiłków

W dokumentowaniu prawa do zasiłków widać formalizm ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca podniósł do bardzo wysokiej rangi przepisy dotyczące strony formalnej poświadczenia niezdolności do pracy i dał zakładowi ubezpieczeń społecznych szerokie uprawnienia do kontroli prawidłowości potwierdzania niezdolności do pracy, wykorzystywania zaświadczeń, ale także prawidłowości wystawiania zaświadczeń lekarskich uprawniających do świadczeń ubezpieczeniowych. Na uwagę zasługuje możliwość dokonywania oceny stanu zdrowia ubezpieczonego przez nie tylko tego lekarza, który wystawił zaświadczenie, ale także możliwość daleko idącej kontroli działania lekarza wystawiającego zaświadczenia i to jest forma przeciwdziałania wykorzystywania czy nadużywania prawa do zwolnień lekarskich.

Formalizm polega na tym, że przepisy wyraźnie wskazują, jakie mogą być i wyłącznie mogą być dowody i dokumenty stanowiące podstawę do wypłaty świadczeń chorobowych, w jakiej formie muszą być te dokumenty (dokładne ustalenie druku, wzoru).

Zaświadczenie lekarskie, które jest dokumentem poufnym zawiera:

• istotne informacje identyfikujące ubezpieczonego, płatnika składek,

• informacje dotyczące lekarza wystawiającego zaświadczenie, w tym także miejsce wykonywania zawodu,

• okres czasowej niezdolności do pracy, w tym także czas pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,

• numer statystyczny choroby, itd.

Oryginał zaświadczenia lekarskiego przesyłany jest do ZUS w ciągu 7 dni. Natomiast kopie zaświadczenia otrzymuje ubezpieczony, a drugą kopie wystawiający zaświadczenie. Przechowuje przez okres 3 lat. Zaświadczenie lekarskie zawiera numer statystyczny choroby, który pozwala na identyfikację choroby przez ZUS, przy czym, jeżeli chodzi o numer statystyczny choroby jest on tylko w tej kopii, która idzie do zakładu ubezpieczeń społecznych i która pozostaje w dokumentacji medycznej. Zaświadczenie lekarskie może być wydane przez lekarzy, lekarzy dentystów, felczerów, starszych felczerów, którzy zgłosili do ZUSu wniosek o upoważnienie do wystawiania zaświadczeń lekarskich. ZUS prowadzi rejestr lekarzy zawierający dane identyfikujące lekarzy.

Wracając do formalizmu, zaświadczenie może być wydane tylko w określonej formie, na określonym formularzu, musi zawierać tylko określone dane, które znajdują się w odpowiednich rubrykach, nie może zawierać pewnych danych, jeżeli jest to zwolnienie, które jest przekazywane pracodawcy i musi być wystawione przez upoważnionego do tego lekarza.