PRAWO 

UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH 2012/13 - PYTANIA Z ZAKRESU WYKŁADU  

 
 
1. 

Związki prawa ubezpieczeń społecznych z prawem administracyjnym i prawem cywilnym: 

 
a) 

Związki z prawem administracyjnym - są bardzo ścisłe, ponieważ pojęcia i przepisy prawa 
administracyjne

go, procedury administracyjne stosuje się pomocniczo lub wprost w prawie 

ubezpieczeń społecznych. Obie dziedziny posługują się takimi pojęciami jak np. decyzja, 
wniosek, organ administracji państwowej, egzekucja itp. 

 
b) 

Związki z prawem cywilnym - mają zarówno charakter normatywny jak i pojęciowy. Z tym że w 
prawie ubezpieczeń społecznych nie ma na wzór prawa pracy art. 300 KP (furtka z kp do kc). 
Natomiast są odesłania konkretne np. w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej w 
ubezpieczeniu wypadkowym. W p

rawie ubezpieczeń społecznych analogia przepisów jest 

dopuszczalna, wtedy gdy występują luki o charakterze rzeczywistym lub technicznym. Natomiast 
niedopuszczalne jest odesłanie do tzw. klauzul generalnych występujących w prawie cywilnym 
np. do zasady współżycia społecznego. Stosuje się, w prawie ubezpieczeń społecznych, 
przepisy dotyczące ważności czynności prawnych, składania oświadczenia woli, wad 
oświadczenia woli, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, terminów 
przedawnienia, czy konstruk

cje prawa rodzinnego (małżeństwo, rozwód, separacja, 

przysposobienie). 

 
2. 

Związki prawa ubezpieczeń społecznych z prawem pracy i prawem ubezpieczeń 
gospodarczych: 

 
a) 

Związki z prawem pracy - przyjmuje się przede wszystkim wspólny początek obu dziedzin. 
Ubezpie

czenia społeczne wykształciły się jako element ochrony pracowników pod koniec XIX w. 

Dopiero w późniejszym okresie ochrona ubezpieczeniowa zaczęła obejmować także grupy 
pozapracownicze. 

 
b) 

Związki z prawem ubezpieczeń gospodarczych - przejawiają się w tym, że podstawowe 
techniki i konstrukcje prawne są w wysokim stopniu zbieżne w obu dziedzinach. Łączy je cel, 
instrumenty, pojęcia. Obie gałęzie w najprostszym ujęciu to instytucje chroniące przed skutkami 
wypadków losowych, czyli ryzyka, przez które rozumie się zdarzenie przyszłe i niepewne, ale 
prawdopodobne, spowodowane działaniem sił przyrody lub człowieka. Podstawowymi 
elementami wspólnymi są składka, fundusz, ryzyko, szkoda, kompensata szkody, organ 
ubezpieczeniowy. 

  
3.  Charakterystyka zakresu przedmiotu pra

wa ubezpieczeń społecznych: 

 
Ubezpieczenia społeczne, jako instytucja prawna, obejmują całość regulacji prawnych, których 
przedmiotem jest system świadczeń przysługujących z góry określonemu kręgowi osób 
ubezpieczonych z tytułu opłacania składki przez cały okres aktywności zawodowej w związku z 
zajściem chronionego ryzyka powodującego przejściową lub trwałą utratę dochodów. Prawo 
ubezpieczeń społecznych jest odrębną gałęzią prawa, a przyczyny, dla których uznaje się to prawo 
za odrębną gałąź prawa to: 
a)  Istni

enie wspólnego przedmiotu regulacji, czyli stosunki społeczne związane z wypełnianiem 

przez Państwo zadań z zakresu ochrony społecznej realizowanych w formie ubezpieczenia 
społecznego 

b) 

Społeczna ranga regulowanej przez to prawo dziedziny życia 

c)  Rozszerzenie ochrony ubezpieczeniowej na grupy niepracownicze 
d) 

Odrębny charakter stosunku ubezpieczenia społecznego 

e) 

Odrębność własnych zasad ogólnych i funkcji 

f) 

Odrębność norm prawnych 

 

4.  Ewolucja p

rawa zabezpieczenia społecznego: 

 
Zabezpieczenie społeczne to system świadczeń o różnym charakterze realizowanych za pomocą 
trzech technik: ubezpieczeniowej, zaopatrzeniowej i opiekuńczej. Historycznie jest odwrotnie. 
Wspieranie ze strony państwa było znane już w starożytności, np. w państwie rzymskim żołnierze, 
którzy już nie mogli walczyć, otrzymywali emerytury ze Skarbu Państwa. Technika ubezpieczeniowa 
rozwijała się na samym końcu. Jeżeli znajdujemy się w określonej sytuacji i chcemy zabezpieczyć 
swoje ryzyka, to w pierwszej sytuacji powinniśmy się ubezpieczyć. Gdy się nie załapiemy na te 
ubezpieczenia, to możemy szukać zaopatrzenia. Opiekuńczość w państwie liberalnym jest 
traktowana jako ostateczność. 
 
5. 

Pojęcie terminu zabezpieczenie społeczne: 

 
Jest wiele definicji za

bezpieczenia społecznego. W doktrynie definicje zabezpieczenia społecznego 

można najogólniej podzielić na dwie grupy: 
 
a)  Pierwsza - 

kładzie nacisk na wyodrębnianie przedsięwzięć podejmowanych dla 

zagwarantowania odpowiedniego poziomu życia członków danego społeczeństwa – przykładem 
jest definicja Jerzego Piotrowskieg

o, który rozumie zabezpieczenie społeczne jako całokształt 

środków i działań instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się 
zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, groźbą 
niemożności zaspokojenia podstawowych społecznie, uznanych za ważne potrzeb. Żeby 
zrozumieć jaki ten poziom zabezpieczenia w Polsce powinien być wg tej definicji, trzeba 
rozłożyć poszczególne jej elementy, przy czym Piotrowski mówi tylko o podmiotach publicznych, 
natomiast w takiej kons

trukcji państwa, jaka zaczyna w Polsce funkcjonować, głównymi 

podmiotami nie są instytucje publiczne, tylko III sektor, czyli organizacje pozarządowe. 

 
b)  Druga - postrzeganie zabezp

ieczenia społecznego jako stan pożądany, pewną wartość, której 

realizacji pod

porządkowane są określone działania – przykładem jest definicja MOP-u, z której 

wynika, że zabezpieczenie społeczne to rezultat osiągnięty za pomocą całego szeregu 
kompleksowych i uwieńczonych powodzeniem przedsięwzięć publicznych, mających na celu 
ochronę ludności lub jej dużej grupy przed niedostatkiem środków materialnych, których w razie 
braku takich przedsięwzięć, mogłoby być powodem utraty w razie choroby, bezrobocia, 
inwalidztwa, zgonu oraz przedsięwzięć zapewniających dostęp do opieki zdrowotnej w razie 
potrzeby i przedsięwzięć pomagających rodzicom wychowującym małe dzieci. 

 
6.  Tech

niki zabezpieczenia społecznego: 

 
a)  Ubezpieczeniowa 

– rozwija się w oparciu o ubezpieczenia gospodarcze i społeczne. 

 

b)  Z

aopatrzenia społecznego - ma swoje ugruntowanie historyczne. Jednym z pomysłów na 

tworzenie takiej formy zabezpieczenia społecznego było stworzenie tzw. rent starczych w 
państwach skandynawskich. Na przełomie XVIII i XIX wieku pojawił się pomysł, żeby ustanowić 
renty starcze wypłacane z budżetu państwa na zasadzie takiej, że jeśli ktoś kończy lat 80-85, nie 
ma żadnego majątku, który można by było przekształcić na zabezpieczenie i utrzymanie, ani 
żadnych osób zobowiązanych do jego utrzymania, to po spełnieniu takich przesłanek wypłaca 
się rentę na poziomie minimalnej egzystencji z budżetu państwa.  

 
Inną drogą był rozwój służby wojskowej albo służby cywilnej. Polegało to na tym, że jeśli ktoś jest w 
stanie tzw. służby (wymaga się od niego więcej), to tworzy się specjalny budżet. Współcześnie 
mamy służby mundurowe, które za nienaganny przebieg służby mają wypłacane określone 
świadczenia. Wypłacanie świadczeń z budżetu państwa dotyczy osób, które pracowały, pełniły 
służbę, były w pełnej gotowości, miały zakaz pracy w innych miejscach, nie płaciły składek, ale w 
momen

cie przejścia na tzw. stan spoczynku otrzymywały nagrodę za tą gotowość w postaci 

emerytury wypłacanej z budżetu państwa (po dziś dzień w różnych państwach). 

Technika ta i finansowanie 

świadczeń z budżetu państwa są ściśle związane z wydarzeniami 

wojennymi. B

oom na wypłacanie świadczeń z budżetu państwa nastąpił po I wojnie światowej, 

ki

edy pojawiło się wiele ofiar, szczególnie wśród ludności cywilnej, kalek biorących bezpośredni 

udział w akcjach wojennych, sierot. Przyjęła się zasada, że dla pewnych grup przeznacza się z 
budżetu państwa jakąś pulę pieniędzy, która idzie przez regionalne podmioty (świadczenia 
wypłacane np. z tytułu bycia ofiarą wojny). Współczesnym przykładem są świadczenia rodzinne. 
L

udzie mają prawo do nich, mimo że wcześniej nie płacili żadnych składek, ale zaistniało określone 

zdarzenie, które może być związane z określoną sytuacją życiową i otrzymują te świadczenia z 
budżetu państwa.  
 
Współcześnie na tą technikę składają się: 



  prawo 

do świadczeń – z góry określone, może być skierowane do każdego z nas albo do 

wybranej grupy osób 



 

w uznaniu zasługi lub potrzeby – kwestia służby lub rodzinne 



  schematyzm 

– zbieżne z ubezpieczeniami społecznymi. Każda osoba wypełniająca przesłanki 

ustawowe w danej sytuacji jest identycznie traktowana. Do tego sch

ematu można dodać też 

formalizm: to 

duża zbieżność, bo osoba jest w tej grupie, spełnia przesłanki i ma prawo do 

świadczeń 



 

roszczeniowość – spełniam przesłanki, to żądam realizacji tego uprawnienia, a w przeciwnym 
razie kieruję sprawę do sądu bądź innego organu, który będzie rozstrzygał spór 



 

brak składki – nikt nie płaci składki, a pieniądze pochodzą co do zasady z budżetu państwa 



 

świadczenia finansowane z budżetu 

 
c) 

Opiekuńcza – regulowana ustawą o pomocy społecznej. Była znana od zarania dziejów. Przez 
wi

ększość istnienia ludzkości była stosowana w ramach filantropijnej działalności (charytatywnej, 

religijnej). Przesłanki pomagania ludziom i ludzkości były bardziej lub mniej szczytne. Działania 
te były inicjatywą prywatną. Chodzi jednak o technikę, która jest realizowana w oparciu o władzę 
publiczną. Opiekuńczość w ramach filantropii i prywatnych gestów była w pewnym momencie 
niewystarczająca. Reguła była taka, że na poziomie gminy, hrabstwa była taka konstrukcja 
tworzona. 

 
Technika opiekuńcza ma swoje cechy konstytutywne, które ją charakteryzują. Są one następujące: 
 



 

cała ludność – zakres podmiotowy tej techniki, jest to zasada. W ustawie o pomocy społecznej 
jest napis

ane, że obywatele RP, innych krajów UE i cudzoziemcy mają do niej prawo 



 

przesłanki uzyskania prawa w związku z zaistnieniem określonego ryzyka - połączonego z tym, 
że osoba nie jest sama w stanie sobie poradzić, wykorzystując własne środki, zasoby i 
umiejętności. Ustawodawca określa pewne progi, w zakresie których te świadczenia mogą być 
przyzn

ane. Progi stanowią jedną z form określenia poziomu ubóstwa (z reguły niższy niż te 

progi) 



 

zależna od indywidualnych potrzeb – każdy jest oceniany indywidualnie, sytuacja majątkowa 
każdego jest badana w ramach wywiadu środowiskowego. W ubezpieczeniach społecznych 
mamy schematy. 



  u

znaniowość – mimo, że jest wywiad i możemy być w trudnej sytuacji, to w klasycznych cechach 

tej techniki wszystko zale

ży od organu, który przyznaje tę pomoc. Współcześnie cecha ta się 

zdezaktualizowała, bo jeśli ktoś spełnia określone przesłanki lub znajduje się w określonej 
sytuacji, to nabywa prawo i organ pomocy społecznej dużo zrobić nie może 



 

brak składki – pieniądze pochodzą z podatków 



  brak schematyzmu 



 

brak roszczeniowości 

 
S

ą to cechy konstytutywne, podawane w teorii, natomiast współczesna ustawa wprowadza 

roszczeniowość, zwłaszcza w zakresie tych świadczeń, które w pomocy społecznej są 
przyznawane w drodze decyzji administracyjnej. To 

świadczenia pieniężne i w tym zakresie 

przysługuje roszczenie, bo jest tryb odwoławczy, czyli w zakresie nieuregulowanym ustawą o 
pomocy społecznej zastosowanie mają przepisy KPA. 
Ponadto, jest też wiele regulacji, gdzie te świadczenia są przyznawane na podstawie umów. W 
ramach pomocy społecznej te świadczenia mogą być w formie wsparcia, rozdawnictwa, pieniędzy, 
pobytu w domu pomocy społecznej, ale mogą też być na zasadzie użyczenia. 
 
7. 

Ryzyko w prawie zabezpieczenie społecznego: 

 
a) Dożycie wieku emerytalnego  
b) Trwała lub okresowa niezdolność do pracy  
c) Śmierć żywiciela  
d) Wypadek przy pracy lub choroba zawodowa  
e) Niezdolność lub niemożność świadczenia pracy (prowadzenia działalności) 
f) Niezdrowie 
g) Bezrobocie 
h) Niedostatek dochodu w rodzinie 
i) Trudne sytuacje życiowe 
 
Ryzyko społeczne, które proponuje MOP, to: 

a)  R

yzyko macierzyństwa 

b)  Ryzyko choroby 
c)  R

yzyko śmierci żywiciela rodziny 

d)  R

yzyko starości 

e)  Ryzyko bezrobocia 
f)  R

yzyko wypadku przy pracy i chorób zawodowych 

g)  Ryzyko inwalidztwa 
h)  R

yzyko nagłych wydatków 

 
8. 

Zasady prawa ubezpieczenia społecznego: 

 
a)  Automatyzm - 

zakłada, że stosunek prawa ubezpieczeń społecznych powstaje z chwilą 

nawiązania stosunku, który jest podstawą zatrudnienia bez względu na to czy zatrudniony został 
zgłoszony do ubezpieczenia i czy odprowadzono za niego składkę.  

 
b) 

Powszechność - objęcie obowiązkiem ubezpieczenia wszystkich podmiotów pozostających w 
określonej sytuacji faktycznej. Pełna powszechność powstaje, gdy ubezpieczenie społeczne 
obejmuje wszystkie kategorie społeczne występujące w danym społeczeństwie. Ubezpieczenia 
społeczne dążyły do powszechności od lat 60-tych XX w. Ustawodawca rozszerzał 
systematycznie obowiązek ubezpieczenia na kolejne grupy społeczno-zawodowe osiągające 
dochód z własnej pracy. 

Upowszechnianie zakresu podmiotowego odbywało się dwiema drogami: 



 

bezpośrednie włączanie do systemu (w obręb działalności ZUS-u wchodziły kolejne grupy) 



  tworzenie 

osobnego systemu ubezpieczeń społecznych zorganizowanego na odrębnych 

zasadach. (np. ubezpieczenia rolników indywidualnych) 

Realizacja powszechności ubezpieczeń społecznych jest zapewniania przymusem skierowanym do 
ws

zystkich osób, które spełniają wyznaczone kryteria ustawowe. Nie byłoby powszechności bez 

przymusu. 
 
c)  Przymus - 

wyłącza swobodę decyzji w nawiązywaniu stosunku ubezpieczenia społecznego. 

G

warantuje powszechność ubezpieczeń, co pozwala na szersze rozłożenie ciężaru ryzyka na 

społeczność ubezpieczonych. Wpływa to na potanienie ubezpieczeń, umożliwia udział 
słabszych ekonomicznie jednostek, zapobiega autoselekcji w obrębie grupy społecznej oraz 
przyjmowania do ubezpieczenia tylko tzw. dobrego ryzyka. Pozwala na zabezpieczenie dochodu 
osobom dotkniętym ryzykiem ubezpieczenia społecznego i zwalnia państwo z obowiązku 
dostarczania im dochodu np. w rama

ch pomocy społecznej. Wyłącza on możliwość 

porozumienia 

między ubezpieczonym a płatnikiem składek w celu uniknięcia ubezpieczenia, aby 

np. obniżyć koszty pracy. Przymus oznacza, że z obowiązku ubezpieczenia nie są zwolnione 
osoby, 

mające wysokie dochody. Przymus w postaci bezwzględnej powoduje zwielokrotnienie 

stosunków ubezpieczeniowych w sytuacji gdy jedna osoba posiada kilka tytułów 
ubezpieczeniowych tzw. zbiegi ubezpieczenia. 
 

d) 

Solidarność społeczna - kluczowa zasada ubezpieczeń społecznych. Realizowana jest przez 
tworzenie wspólnot ubezpieczeniowych, narażonych na podobne ryzyko społeczne, w ramach 
których dochodzi do rozłożenia odpowiedzialności na wszystkich ubezpieczonych w obrębie 
wspólnoty. Wiąże się to z rozłożeniem ciężaru finansowego, czyli obowiązkiem opłacania 
składki, przy czym jej wysokość i ilość nie wpływa na możliwość i wysokość świadczeń dla 
osoby ube

zpieczonej. Składka w ubezpieczeniu społecznym jest ustalana jednolicie, 

procentowo, co powoduje, że osoby więcej zarabiające płacą więcej, a mniej zarabiający płacą 
odpowiednio m

niej. Każdy przyczynia się do tworzenia funduszu i zyskuje prawo do świadczeń. 

N

astępuje wyrównywanie szans na ubezpieczenie skutków realizacji ryzyka niezależnie od 

indywidualnej sytuacji dochodowej i zdrowotnej.  

 
e) 

Równe traktowanie - ubezpieczonych ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, 
narodowościowe, stan cywilny, stan rodzinny. Zasada ta dotyczy w szczególności:  

- w

arunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych 

- o

bowiązku opłacania i obliczania wysokości składek 

- o

bliczania wysokości świadczeń 

- o

kresów wypłaty świadczeń i zachowania prawa od świadczeń 

Naruszenie tej 

zasady uzasadnia roszczenie, którego można dochodzić na drodze sądowej w celu 

zaspokojenia słusznych żądań osoby poszkodowanej.  
 
f) Gwarancja 

państwa - jest wyrażona w kilku przepisach prawa ubezpieczeń społecznych. 



  art. 2 ust. 3 ustawy o s.u.s. - wyp

łacalność świadczeń z ubezpieczenia społecznego 

gwarantuje państwo - miejsce tego przepisu w ustawie (część ogólna) wskazuje, że 
gwarancja dotyczy wszystkich świadczeń z ubezpieczenia społecznego (emerytalnego, 
rentowego, chorobowego, wy

padkowego) Nie mówi się tu o zdrowotnym. Państwo ma 

obowiązek uzupełniania niedoboru funduszu ubezpieczenia społecznego w drodze dotacji 
budżetowej w granicach określonych ustawą (art. 53 i 62 ust. o s.u.s. - tylko emerytalnych). 



  art. 180 ustawy o o. i f. OFE - 

państwo gwarantuje pokrycie niedoboru, gdy nie może być on 

pokryty z funduszu gwarancyjnego. Jest to 

słaba gwarancja państwa – II filar. 



  w III filarze (ppe) gwarancji expressis verbis 

wyrażonych w prawie się nie przewiduje. 

 
g) 

Wzajemność - zasada wzajemności wynika z cechy ubezpieczeń społecznych jaką jest 
odpłatność świadczenia. Składka wnoszona przez ubezpieczonego jest ceną ochrony, którą 
gwarantuje instytucja ubezpieczeniowa. W razie realizacji ryzyka dojdzie do wypłaty 
świadczenia. Będzie to konsekwencja istnienia ochrony. Wzajemność nie oznacza 
e

kwiwalentności. Wyjątek dotyczy konstrukcji emerytury w tzw. nowym systemie emerytalnym 

(1999 r.), 

w którym składka ma się przekładać na wysokość świadczenia. 

h)  Terytorializm - 

polskie rozwiązania w dziedzinie ubezpieczeń społecznych obowiązują na 

terytorium RP. Od tej zasady są dwa wyjątki: 



 

zawężający - nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu cudzoziemcy, których pobyt nie jest 
stały albo osoby zatrudnione w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, konsulatach, 
misjach, ins

tytucjach międzynarodowych, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej. 



 

rozszerzający - na równi z zatrudnieniem na obszarze polski, traktuje się zatrudnienie 
obywateli polski za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych, konsularnych, 
mis

jach, innych placówkach i instytucjach lub przedsiębiorstwach, chyba że umowa 

międzynarodowa stanowi inaczej. 

9. 

Funkcje prawa ubezpieczenia społecznego:  

 
a)  Ochronna - zaspokajanie 

potrzeb ubezpieczonych w sytuacji zagrożeń losowych 

przewidzianych przez prawo. 

 
b)  Rozdzielcza - 

sprawiedliwy rozdział świadczeń na zaspokojenie potrzeb ubezpieczeniowych w 

sytuacji realizacji ryzyka chronionego. Ta funkcja opiera się na zasadzie sprawiedliwości 
dystrybutywnej. Zasada ta nakazuje obdarowanie każdego tym, co mu się należy, zgodnie z 
przyjętą kulturą. W prawie ubezpieczeń społecznych przyjmuje się dwie formuły: 



 

według pracy 



 

według potrzeb 

 
Ponadto, są grupy uprzywilejowane, które otrzymują świadczenia poza stosowaniem formuły. 
Przywileje uzasadnia się stosowaniem elitarnej formuły „każdemu według jego pozycji”. 
Różnicowanie (dyferencjacja) w prawie w sposób zgodny z formułami jest istotną cechą prawa 
ubezpieczeń społecznych. 
 
c) Organizatorska - 

prawo ubezpieczeń społecznych jest gwarantem bezpieczeństwa socjalnego i 

stano

wi jeden z elementów zachowania ładu społecznego. Stanowi też środek kontroli społecznej, 

zapobiega konfliktom powstałym wskutek nierównego podziału dochodów. Ponadto funkcja 
organizatorska ma służyć homeostazie społecznej, czyli utrzymaniu społeczeństwa w określonym 
porządku, polegającym na pokojowej koegzestencji wszystkich grup społeczno-zawodowych. 
 
d) Wychowawcza - 

kształtowanie pożądanych społecznie postaw adresatów tego prawa. Celem tej 

funkcji jest stworzenie sprawiedliwości w społeczeństwie, wzajemnej pomocy, odpowiedzialności za 
jednostkę i zbiorowość. 
 
10. 

Osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu: 

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na 
obszarze RP są: 

a) 

Pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów 

b)  Osobami wy

konującymi pracę nakładczą 

c) 

Członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych 

d) 

Osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej 
umowy o świadczenie usług 

e) 

Osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi 

f) 

Posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego 

g) 

Osobami pobierającymi stypendium sportowe 

h) 

Pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej 

i)  Osob

ami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie 

odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania 

j) 

Osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w 
okresie odbywania szko

lenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych 

k)  Duchownymi 
l) 

Żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem pełniących 
służbę kandydacką 

m) 

Osobami odbywającymi służbę zastępczą 

n) 

Funkcjonariuszami Służby Celnej 

o) 

Osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński 
albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego 

p) 

Osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami 
pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i 
poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie 
przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze 
stypendium na przekwalifikowanie 

q) 

Osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia 

11. 

Płatnik – obowiązki i uprawnienia: 

 
Obowiązki płatnika: 

a) 

Zgłoszenie płatnika składek do ZUS oraz zawiadamianie o zmianach danych wskazanych w 
zgłoszeniu 

b) 

Zgłoszenie  do ubezpieczeń społecznych każdej osoby objętej obowiązkowo ubezpieczeniem 

c) 

Prowadzenie dokumentacji związanej z obliczaniem, potrącaniem dochodów ubezpieczonych, 
rozliczanie oraz opłacanie należnej składki za każdy miesiąc kalendarzowy 

d) 

Opłacanie i częściowe finansowanie składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie 
zdrowotne, na fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych

 

e) 

Sporządzanie imiennych raportów dotyczących ubezpieczonych oraz rozliczanie składek na 
ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń 
Pracowniczych, a także wypłacanie świadczeń z  ubezpieczenia społecznego w sytuacjach 
przewidzianych przez ustawodawcę 

f) 

Opracowywanie wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe 

g) 

Ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i ich wypłaty 

h) 

Obliczanie należnych składek tzw. samoobliczanie – ZUS nie wydaje decyzji wymiarowej 

 

Uprawnienia płatnika: 
a) 

Prawo żądania zwrotu nienależenie opłaconych składek art. 24 ust 6a- 8d ustawy o systemie 

b)  Korzystanie 

z mechanizmów ułatwiających opłacanie należności składkowych, jak: odroczenie 

terminu płatności, rozłożenie należności na raty, umorzenie należności z tytułu składek 

c) 

Uprawnienia podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne do pokrycia składki ze środków 
PFRON i budżetu państwa (ze środków publicznych) 

d) 

Prawo żądania od ubezpieczonego zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (art. 84) 

e) 

Prawo aktywnego uczestnictwa toku czynności kontrolnych, w szczególności do złożenia 
zastrzeżeń do ustaleń protokołu z kontroli dokonywanej przez inspektorów ZUS 

f) 

Złożenie odwołania od decyzji organu rentowego do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w 
trybie przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego 

g) 

Wynagrodzenie płatnika - jako procent kwoty tych świadczeń 

 

12. 

Mechanizmy ułatwiające płatnikowi zapłatę składki: 

 
a) Odroczenie terminu - 

p

odstawą jest art. 29 ust 1 ustawy o systemie - aby skorzystać z tego 

mechanizmu:

 



  m

uszą zaistnieć względy gospodarcze i inne przyczyny zasługujące na uwzględnienie 



  n

a wniosek płatnika 



  ZUS ma uw

zględniać możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń 

społecznych, przy czym chodzi tu wyłącznie o należności finansowane przez płatników 



 

rozłożenie na raty lub odroczenie terminu płatności nie może dotyczyć składki finansowanej 
przez ubezpieczonego nie będącego płatnikiem składek 



  w formie umowy 

– przygotowują strony – akceptuje ZUS 

 
b) Rozłożenie na raty - 

p

odstawą jest art. 29 ust 1 ustawy o systemie:

 



  w formie umowy przygotowanej przez strony 



  r

ata obejmuje należność główną oraz odsetki 



  uruchomienie tego mechanizmu nie jest bezp

łatne - ustawodawca przewiduje opłatę 

prolongacyjną do poszczególnych rat należności długu 



  g

dy płatnik-dłużnik nie spełni w terminie ustalonych przez Zakład rat, wówczas pozostała 

kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczanymi na zasadach 
określonych w ordynacji podatkowej 

 
c) Umorzenie zaległych należności - 

art. 28 ustawy o systemie:

 



 

należności z tytułu składek mogą zostać umorzone (należy do oceny Zakładu) - w całości lub 
w części  



 

umorzenie może nastąpić tylko w przypadku całkowitej nieosiągalności 



 

umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i 
dodatkowej opłaty 



  uznaniowy charakter 



 

instytucja umorzenia należności z tytułu składek nie może dotyczyć składki finansowanej przez 
ubezpieczonego 

nie będącego płatnikiem składek (art. 30 ustawy systemowej) 

 
13. 

Nadpłata składki, opłata dodatkowa, odsetki za nieterminową zapłatę składki: 

 

a) Nadpłata składki - art. 24 ust 6a u.s.u.s. rozp. MPiPS w spr. szczegółowych zasad ustalania 
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe: 



  n

ienależenie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet 

zaległych, lub bieżących składek, a w razie ich braku na poczet przyszłych składek, chyba że 
płatnik złożył wniosek o zwrot składek 



 

ZUS ma obowiązek poinformowania o nadpłacie, a płatnik prawo do żądania zwrotu  



 

płatnik po otrzymaniu zwrotu niezwłocznie zwraca ubezpieczonemu finansowaną przez niego 
część składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe  

 

b) Opłata dodatkowa – może być wymierzona płatnikowi niezależnie od odsetek: 



 

stanowi sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku opłacenia składki 



  c

elem jest zdyscyplinowanie płatnika składek  



  m

ax 100% nieopłaconych składek 



  n

ależy do sfery tzw. swobodnego uznania na podstawie decyzji 



 

zakład jest związany przepisami prawa, celem przepisu oraz normami etycznymi  



  p

rawo do odwołania do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, kontrola sądu 

 
c) 

Odsetki za zwłokę: 



 

n

ależne są z mocy prawa

 



 

n

ie ma żadnego znaczenia przyczyna, która spowodowała zaległości 

 



 

o

dsetki za zwłokę wpłacane są bez wezwania Zakładu

 



 

s

tawka odsetek za zwłokę wynosi 200% podstawy stopy oprocentowania kredytu 

lombardzkiego, ustalonej zgodnie z przepisami o NBP. Ulega ona zmianom odpowiednio do 
zmian stopy oprocentowania tego kredytu.

 

 
14. 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych i jego organy: 

 
a) 

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca 

osobowość prawną, działa na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i innych 
ustawach 
b) 

Nadzór nad ZUS-em: minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego  

c) 

W skład ZUS wchodzą : Centrala i terenowe jednostki organizacyjne 

d) Organy ZUS: 

Prezes, Zarząd, Rada Nadzorcza: 



  Pre

zesa powołuje i odwołuje premier na wniosek właściwego ministra ds. zabezpieczenia 

społecznego po zasięgnięciu opinii Rady Nadzorczej. 



  p

ozostałych członków Zarządu powołuje i odwołuje Rada Nadzorcza na wniosek Prezesa. 



 

Rada Nadzorcza jest powoływana przez premiera na 5-letnią kadencję a w skład Rady ma 
zapewnić wyważanie interesów stron stosunku ubezpieczeniowego. 

 
15. Finansowanie ub

ezpieczeń społecznych – składka: 

 
Zgodnie z art. 16 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych: 

Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe:  

a) 

pracowników 

b) 

osób wykonujących pracę nakładczą 

c) 

członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych 

d) 

zleceniobiorców 

e) 

posłów i senatorów 

f) 

stypendystów sportowych 

g) 

pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej 

h) 

osób wykonujących odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie 
odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania 

i) 

osób współpracujących ze zleceniobiorcami 

j) 

funkcjonariuszy Służby Celnej 

k) 

osób odbywających służbę zastępczą 

l) 

osób pobierających świadczenie szkoleniowe po ustaniu zatrudnienia 

Finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczeni i płatnicy składek - emerytalne 
Finansują z własnych środków, w wysokości 1,5% podstawy wymiaru ubezpieczeni i w wysokości 
6,5% podstawy wymiaru płatnicy składek - rentowe 

Składki na ubezpieczenie chorobowe – (bez pkt:  e,f,g,j,l) finansują w całości, z własnych 
środków, sami ubezpieczeni. 

Składki na ubezpieczenie wypadkowe – (bez pkt: b,k,l) ale również: 



 

osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność 



  bezrobotnych 

pobierających stypendium, 



 

osób pobierających stypendium,  

Finansują w całości, z własnych środków, płatnicy składek. 

16. 

Fundusze Zakładu Ubezpieczeń Społecznych: 

 

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych - jest państwowym funduszem celowym powołanym w celu 
realizacji 

zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dysponentem FUS jest ZUS. 

 
W ramach FUS wyodrębnia się fundusze: 
a)  Emerytalny - 

z którego są finansowane wypłaty emerytur. W ramach tego funduszu środki 

gromadzone są na koncie indywidualnym oraz na tzw. subkoncie. 

b)  Rentowy - 

finansowane są z niego różne świadczenia:  



 

wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowe, rodzinne, dodatki do rent 
rodzinnych dla sierot zupełnych, dodatki pielęgnacyjne 



 

wypłaty emerytur przyznanych z urzędu zamiast rent z tytuł niezdolności do pracy urodzonym 
przed 01.01.1949 r., nie

mającym okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co 

najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. 



  w

ypłaty zasiłków pogrzebowych  



 

świadczenia zlecone Zakładowi do wypłaty polegające finansowaniu z budżetu państwa 



 

wydatki na prewencję rentową 

c)  Chorobowy 

– wydatki na świadczenia w razie czasowej niezdolności do pracy z tzw. ogólnego 

stanu zdrowia, w z

wiązku z wpadkami w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu macierzyństwa  

d)  Wypadkowy 

– świadczenia na wypłatę rent z tytułu niezdolności spowodowanej wypadkiem 

przy pracy lub chorobą zawodową, zasiłków chorobowych w związku z wypadkiem, rent 
rodzinnych, jednorazowe odszkodowania - wypadek przy pracy, koszty prewencji wypadkowej 

 

W ramach FUS wyodrębnia się również fundusze: 
a)  Rezerwowe - dla: 



 

ubezpieczeń rentowych oraz chorobowych 



  ubezpieczenia wypadkowego 

Środki tych funduszy mogą być lokowane jedynie na lokatach bankowych, papierach wartościowych 
emitowanych przez Skarb Państwa oraz w jednostkach uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, 
chyba że RM, na wniosek Prezesa Zakładu, zezwoli na ulokowanie tych środków w inny sposób 
 
b)  Fundusz rezerwy demograficznej 

– (budzi on duże wątpliwości): 



  z

abezpieczenie systemu emerytalnego przed niewydolnością spowodowaną niekorzystną 

sytuacją demograficzną 



 

uzupełnienia niedoboru funduszu emerytalnego, wyłącznie z przyczyn demograficznych 
 

Charakterystyka FRD: 



 

FRD podsiada osobowość prawną 



  ma statut 

nadany przez ministra wł. ds. zabezpieczenia społecznego – rozporządzenie 



  o

rganem Funduszu jest Zakład i on dysponuje środkami funduszu 



  z

akład reprezentuje FRD w sposób określony dla reprezentacji Zakładu w jego statucie 



  s

iedzibą funduszu jest siedziba Zakładu 



  nazwa FRD jest prawnie chroniona 

Środki FRD (według kolejnych zmian ustawy o systemie ubezpieczeń) są wykorzystywane na : 



 

pokrycie niedoborów funduszu emerytalnego  



 

udzielanie nieoprocentowanej pożyczki uzupełniającej środki Funduszu emerytalnego na 

bieżącą wypłatę świadczeń zapewniającą płynność finansową FUS, zwrotną w terminie nie 
dłuższym niż 6 miesięcy od dnia otrzymania środków 

17. Ubezpieczenie zdrowotne: 
 
Niezdrowie 

– jest rodzajem socjalnego ryzyka chronionego przede wszystkim za pomocą  

powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. To ryzyko jest brakującym ogniwem pomiędzy 
ryzykiem 

niezdolności lub niemożności świadczenia pracy, a ryzykiem trudnych sytuacji życiowych. 

 
Zasady ubezpieczenia zdrowotnego: 
a) 

Powszechność 

b)  Przymus 
c)  Automatyzm 
d)  Sol

idarność społeczna 

e)  R

ówny dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej 

f)  W

ybór świadczeniodawcy (wybór podmiotu udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej) 

g)  G

warancja państwa - za składkę mamy prawo do gwarantowanego koszyka świadczeń 

h)  Terytorializm - 

polskie rozwiązania dot. zdrowia publicznego obowiązują na terenie RP 

i) 

Terminowośś spełnienia świadczeń – zasada postulatowa, nie została wyrażona bezpośrednio 
w ustawie

, nie reguluje się czasu realizacji świadczenia. Jest to kwestia istotna decydująca o 

ładzie społecznym i stanie bezpieczeństwa zdrowotnego. Mechanizmem wykorzystywanym do 
terminowości wykonywania świadczeń są listy oczekujących w szpitalach i w specjalistycznej 
opiece ambulatoryjnej oraz zasada niezwłoczności realizacji świadczenia w podstawowej opiece 
zdrowotnej. Listy oczekujących mają stanowić gwarancje poszanowania zasady sprawiedliwego, 
równego, niedyskryminującego i przejrzystego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej 

j) 

Świadczenia z opieki zdrowotnej to świadczenia rzeczowe. 

k)  Ochrona praw pacjenta. 

 

Stosunki prawne powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego: 

a) Stosunek ubezpieczenia 

– stosunek pomiędzy ubezpieczonym a NFZ. Obywatel płaci składkę, 

pośredniczy ZUS, składka trafia do NFZ. Jest to ryzyko „niezdrowia” (obejmuje ryzyko choroby, jak i 
działania na rzecz zdrowia np. profilaktyka). Są to świadczenia wzajemne. Podmiot objęty 
ubezpieczenie

m realizuje obowiązek składkowy i ma prawo do świadczeń zdrowotnych w chwili 

ziszczenia się ryzyka. NFZ ma obowiązek organizowania i finansowania świadczeń opieki 
zdrowotnej i ma prawo do podjęcia działań na rzecz egzekwowania składki. Charakter prawny 
stosunku: co do zasady administracyjno-p

rawny, choć w doktrynie wskazuje się na 

niejednoznaczność tego charakteru.  
 
b) Stosunek organizacji i finansowania 

świadczeń opieki zdrowotnej – pomiędzy NFZ  

a świadczeniodawcą. Mamy tu umowę nazwaną, cywilnoprawną: umowa o udzielaniu świadczeń 
opieki zdrowotnej, regulowana jest w ustawie o świadczeniach. To umowa zawierania w trybie 
konkursu ofert, wyjątkowo w trybie negocjacji. Prezes NFZ określa przedmiot postępowania, 
kryteria oceny ofert, oraz wymagania i warunki umowy. Jest to 

rodzaj umownego zobowiązania, 

gdzie każda ze stron ma wykonać swoje zobowiązanie w sposób określony w art. 354 KC.  
 
c) 

Stosunek świadczenia opieki zdrowotnej - pomiędzy ubezpieczonym a świadczeniodawcą. 

Świadczeniodawca to podmiot wykonujący działalność leczniczą, mogą to być szpitale i inne 
stacjonarne podmioty lecznicze; ambulatoryjne podmioty działalności leczniczej; praktyki 
zawodowe, wykonywane przez lekarzy i pielęgniarki położne. Mogą być też podmioty, które nie 
mają umowy z NFZ, ale lekarz tej praktyki ma umowę na wypisywanie recept refundowanych.  Po 
drugiej stronie jest świadczeniobiorca, który z tytułu wcześniejszego ubezpieczenia, realizuje swoje 
prawo do świadczeń. Świadczeniobiorca staje się w tym momencie pacjentem i przysługuje mu 
ochrona 

na podstawie ustawy o ochronie pacjentów. 

18. Narodowy Fundusz Zdrowia 

– status prawny i jego zadania: 

 
a) Status prawny NFZ - j

est to podmiot główny, uważa się że w Polsce NFZ organizuje 

powszechny system ubezpieczeń społecznych. Niektórzy uważają, że jest to system 
ubezpieczeniowy, bo składka jest główną podstawą, ale de facto  jest to system zaopatrzeniowo-
ubezpieczeniowy. Jest to państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca osobowość prawną. Ze 
wszystkimi konsekwencjami osoby prawnej wynikającymi z KC. Samodzielna osoba prawna: 
nabywa prawa, zaciąga zobowiązania we własnym imieniu, istnieje w obrocie cywilno-prawnym. W 
doktrynie prawa pojawiają się wątpliwości co do przypisywania NFZ roli władzy publicznej.  
 
b) Zadania NFZ - fundusz realizuje zadania 

zabezpieczenia społecznego z zakresu 

„niezdrowia”(więcej niż choroby), profilaktyki itd. NFZ nie prowadzi działalności gospodarczej, NFZ 
nie prowadzi własnych szpitali, przychodni itd. Głównym zdaniem NFZ jest gospodarowanie 
funduszami pochodzącymi ze składek ubezpieczenia zdrowotnego. Inne źródła dochodu funduszu 
szczegółowo wymienia ustawa. Fundusz nie ustala wysokości składki, robi to ustawodawca. 
Fundusz działa we własnym imieniu na rzecz ubezpieczonych oraz osób uprawnionych do tych 
świadczeń na podstawie przepisów koordynacyjnych (UE). 
 
Zakres działania NFZ - otwarty katalog: 



  o

kreślanie jakości i dostępności do świadczeń 



  analizuje kos

zty świadczeń opieki zdrowotnej  



 

wszystko to służy prawidłowemu zawarciu umowy o udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej  



 

fundusz stoi na straży finansów publicznych - monitoruje, żeby świadczeniodawca nie udzielił 
więcej świadczeń niż jest to zawarte w umowie, z wyjątkiem zastrzeżeń w umowie lub aneksu. 
Monitoruje zakres ordynacji lekarskiej, czyli sprawdza lekarzy 

czy postępują zgodnie z zawartą 

umową.  

 
Zadania oddziałów Funduszu:  



 

przeprowadzanie konkursów ofert, rokowań 



 

zawieranie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej 



  monitorowanie ich realizacji i rozliczania 

 
Fundusz

owi można zlecać zadania (minister zdrowia), np: 



  poddawanie kontroli stosowa

nia leków ordynacji lekarskich 



 

działania z zakresu promocji ochrony zdrowia 



  prowadzenie centralnego wykazu ubezpieczonych 



  prowadzenie instytucji wydawniczej, promocyjnej, informacyjnej 



  rozliczanie si

ę z innymi instytucjami i podmiotami w innych krajach UE niż Polska 

 
19. Ryzyko ubezpieczenia chorobowego: 
 

a)  Choroba: 

 



  w znaczeniu biologicznym/medycznym definicje: 

- b

rak zdrowia, każde ograniczenie lub funkcjonalne uszkodzenie stanu zdrowia, albo odejście 

jednej lub kilku fun

kcji od normalnego zachowania się jakie jest niezbędne do utrzymania pełnej 

sprawności 
- o

dbieganie od normy zapewniające normalne funkcjonowanie 

 



  w znaczeniu prawnym - 

ryzyko, sytuacja chroniona, ustawa zapewnia świadczenia 

przysługujące ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby. Choroba 
jest 

tylko przyczyną chronionego skutku, a nie samym ryzykiem. Ryzykiem są skutki - różne w 

zależności od rodzaju choroby, jej zakresu, więc są chronione różnymi rodzajami świadczeń. 

Choroba powodu

je przeszkodę w wykonywaniu pracy.  Przeszkoda może mieć charakter 

czasowy bądź trwały. Choroba w znaczeniu prawnym to zdarzenie ubezpieczenia chorobowego, 
z którym łączy się określone świadczenia ubezpieczeniowe, a ochrona rozpoczyna się dopiero w 
chwili, 

gdy stan zdrowia wpłynie w określony sposób na zdolność do pracy, a kończy się z 

chwilą odzyskania tej zdolności, co nie zawsze jest równoznaczne z odzyskaniem pełnego 
zdrowia w sensie szeroko pojętym, albo z chwilą stwierdzenia trwałej niezdolności do pracy z 
powodu choroby lub kalectwa i 

wtedy  nie mówimy już o ubezpieczeniu chorobowym, ale o 

ochronie z zakresu ubezpieczenia rentowego. Ryzykiem w ubezpieczeniu chorobowym jest 
zatem czasowa niezdolność do pracy i zmniejszona sprawność do pracy. 

Treść ryzyka - choroba może: 
- 

tylko czasowo przeszkadzać 

- 

uniemożliwić wykonywanie pracy w sposób całkowity 

- 

ograniczyć zdolność do pracy na trwałe lub przez określony czas 

F

ormy trwałego wpływu zakłóceń funkcjonowania organizmu objęte są ubezpieczeniem rentowym, 

a zadaniem ubezpieczeń chorobowych jest ochrona niezdolności o charakterze czasowym. 
 
Czasowość przeszkody: 
- 

przemijalność, możliwość szybkiego ustąpienia. Ochrona czasowa niezdolności do pracy dotyczy 

pracy aktualnie wykonywanej 
- nie zachodzi konieczno

ść stwierdzenia wpływu choroby na możliwość wykonywania innej pracy 

dlatego wystarczy, że stan zdrowia stanowi choćby częściową przeszkodę świadczenia pracy 
dotychczas wykonywanej 

Choroba jako przeszkoda w wykonywaniu pracy dotychczasowej oznacza, że stan zdrowia staje się 
przeszkodą dopiero po uwzględnieniu rodzaju pracy np. chrypka dziennikarza. 
Orzecznictwo

: Okoliczność, że wpływ choroby na zdolność do pracy zależy od rodzaju pracy 

oznacza, że w przypadku kilku zatrudnień powinno się orzekać o niezdolności do pracy dla każdego 
zatrudnienia osobno.  
Praktyka

: zwolnienie z obowiązku świadczenia każdej pracy. Zaświadczenie lekarskie zwalnia 

ubezpieczonego z obowiązku wykonywania przez niego każdego zatrudnienia. 
SN - 

ubezpieczony nie tylko może, ale musi się powstrzymać od wszelkiej pracy, a jeśli tego nie 

zrobi, to będzie pozbawiony prawa do zasiłku chorobowego, chyba że wykaże, że wykonywanie 
pracy nie jest niezgodne z celem zwolnienia. 

Stwierdzenie zajścia ryzyka: 



 

Lekarz uprawniony do wydawania zaświadczeń 



  Felczer 

– wydając zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy w skutek choroby do 14 dni 

b) 

Sytuacje zrównane z niezdolnością do pracy z powodu choroby: 

 



  sytuacje, 

powstające w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot 

na pod

stawie przepisów ustawy z 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób 

zakaźnych u ludzi. Ustawa upoważnia inspektora sanitarnego do nakazania osobie podejrzanej 
o chorobę zakaźną obowiązku poddania się leczeniu, hospitalizacji, izolacji, kwarantanny. 
Osoba zobowiązana do poddania się nakazowi traci zarobek, wówczas rekompensatą tego 
zarobku jest zasiłek chorobowy. Prawo do zasiłku chorobowego z powodu odosobnienia może 
powstać także, po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli odosobnienie nastąpi przed upływem okresu 
wskazanego w art. 7 ustawy zasiłkowej i będzie trwało bez przerwy co najmniej 30 dni. 



  o

dosobnienie z powodu podejrzenia następuje w okolicznościach innych niż choroba, jednakże 

u

stawodawca zrównał je z chorobą. 



  s

ytuacje związane z leczeniem choroby-uzależnienia, z powodu przebywania w: 

- s

tacjonarnym zakładzie leczenia odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego 

- s

tacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających 

lub substancji psychotropowych  



  p

oddanie się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców 

komórek, tkanek, narządów. 

c) Inne ryzyka: 
 



 

zmniejszona sprawność do pracy – na skutek choroby, kalectwa uniemożliwia osiągnięcie 
dotychczasowych zarobków, a nie zarobków w ogóle. Warunkiem jest to, że dotyczy to tych 
pracowników, którzy poddali się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do 
określonej pracy. Przez ta rehabilitację obniżyło się ich wynagrodzenie. 
 



 

przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka: 

- d

otyczy nie tylko urodzenia, ale też przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7 roku życia lub 

do 10 roku życia – gdy odroczono obowiązek szkolny wobec niego  
- p

rzyjęcie na wychowanie w ramach rodziny zastępczej z wyjątkiem rodziny zawodowej, dziecka 

niespokrewnionego -  

odpowiednio do  7 lub 10 roku życia 

Odstępstwo od zasady, że zdarzenie ubezpieczeniowe powinno zajść w czasie trwania 
ubezpieczenia chorobowego dotyczy takich sytuacji:  
- u

rodzenie lub przyjęcie dziecka na wychowanie w okresie urlopu wychowawczego 

- u

rodzenie dziecka już po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli zatrudnienie ustało w okresie ciąży 

w 

skutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy 

 



  opieka: 

- d

ziecko do ukończenia 8 lat w przypadkach: 

o 

nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza 

o 

porodu, choroby małżonka ubezpieczonego stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub 
choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki 

o 

pobytu małżonka ubezpieczonego stale opiekującego się dzieckiem w stacjonarnym zakładzie 
leczniczym 

- opieka nad chorym dzieckiem 

do ukończenia 14 roku życia. Chodzi o opiekę nad dzieckiem 

własnym ubezpieczonego lub dzieckiem jego małżonka, dzieci przysposobione, dzieci obce przyjęte 
na wychowanie lub utrzymanie. 
- o

pieki nad innymi członkami rodziny, za których uważa się małżonków, rodziców, teściów, 

dziadków, wnuki, rodzeństwo, oraz dzieci do ukończenia 14 lat. Warunek : Jeżeli pozostają we 
wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.  

20. Wynagrodzenie chorobowe: 
 
Zasiłek chorobowy przysługuje dopiero od 34 dnia niezdolności do pracy. Natomiast za pierwsze 33 
dni (powyżej 50 r. życia - 14) niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, na mocy art. 92 
pracownik zachowuje prawo do wy

nagrodzenia chorobowego wypłacanego ze środków 

pracodawcy. 
 
Wynagrodzenie chorobowe jest świadczeniem ze stosunku pracy, wynikają z tego 
następujące konsekwencje, fakty: 

a) 

Pracownik ma roszczenie o to świadczenie bezpośrednio do pracodawcy (nie do ZUSu) 

b)  Prze

dawnienie roszczeń wg KP, a nie ustawy zasiłkowej 

c) 

Gwarantem w razie niewypłacalności świadczeń z wynagrodzenia chorobowego będzie Fundusz 
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a nie ZUS 

d) 

Odsetki za opóźnienie wypłaty reguluje KC, a za odsetki za opóźnienie zasiłku chorobowego 
reguluje rozp. MPiPS w sprawie 

szczególnych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w 

ustalaniu lub wypłacie świadczeń 

e) 

Do nienależnie wypłaconych kwot z wynagrodzenia chorobowego stosuje się KC (art. 410) a nie 
art. 66 ustawy zasiłkowej  

f) 

Wysokość wynagrodzenia chorobowego może być ustalenia korzystniej niż mogłoby to wynikać 
z ustawy zasiłkowej 

g) 

Strony mogą zawrzeć ugodę w przedmiocie roszczenia o wynagrodzenie za czas choroby, jeżeli 
nie będzie ona naruszać słusznego interesu pracownika. 
 
21. 

Zasiłek chorobowy: 

 

a) Okres wyczekiwania - u

bezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie okresu 

wyczekiwania. Jest on 

zróżnicowany w zależności od charakteru ubezpieczenia. Osoba 

podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo ma prawo do zasiłku chorobowego po 
upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Osoba podlegająca ubezpieczeniu 
chorobowemu dobrowolnie prawo do zasiłku chorobowego nabywa po upływie 90 dni 
nieprzerwanego ubezpieczenia. Do okresu ubezpieczenia zalicza s

ię poprzednie okresy 

ubezpieczenia chorob

owego, jeżeli przerwa w nich nie przekracza 30 dni albo jest spowodowana 

urlopem wychowawczym, bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej. 

b) Okres ochronny - w 

okresie pobierania wynagrodzenia i zasiłku chorobowego z tytułu 

niezdolności do pracy z powodu choroby pracownik jest chroniony przed rozwiązaniem z nim 
umowy. Pracodawca nie może w tym okresie ani wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę, ani 
rozwiązać umowy bez wypowiedzenia w trybie art. 53 § 1 KP. Przepis ten ustanawia terminy, w 
jakich z pracownikiem nie wolno rozwiązać umowy za wypowiedzeniem w przypadku choroby. 
Okres ochronny kończy się, jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:  



 

dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u pracodawcy krócej niż 6 miesięcy 



 

dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania 
świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u 
pracodawcy c

o najmniej 6 miesięcy lub niezdolność do pracy została spowodowana 

wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową 

c) Okres zasiłkowy - to okres przez jaki pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia 
pieniężnego z ubezpieczenia chorobowego: 



  pierwsze 33 (14) dni w roku 

– to ryzyko ma zastosowanie do wszystkich pracodawców sektora 

publicznego i prywatnego 



  d

łużej trwająca niezdolność do pracy jest ryzykiem instytucji ubezpieczeniowej (ZUS) 

 

Długość okresu zasiłkowego: 
Zasada 

– nie dłużej jednak niż przez 182 dni 

Wyjątki: 



  j

eżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą – tyko gruźlica 



  w

ystępuje w trakcie ciąży - patologia ciąży lub inna choroba ( nie dłużej niż przez 270 dni) 

 

d) 

Miesięczna wysokość zasiłku chorobowego: 



 

80 % podstawy wymiaru zasiłku 



  70 % za okres pobytu w szpita

lu podstawy wymiaru zasiłku 



  80 % za okres pobytu w 

szpitalu od 15 do 33 dni… 



 

100 % w przypadku niezdolności do pracy lub niemożności jej wykonywania, która przypada: 

- 

w okresie ciąży 

- 

wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim co do komórek narządów, tkanek oraz 

zabiegu ich pobrania.  
- wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy 

 
22. 

Wyłączenie prawa do zasiłku w okresie ubezpieczenia: 

 

a)  Z

a okres niezdolności do pracy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia 

(chorobowego) 

b)  Gdy ubezpie

czony ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy 

c)  G

dy osoba kontynuuje lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia 

ubezpieczenia lub ubezpieczy się dobrowolnie 

d)  O

sobie która nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia (za krótki był ten okres) 

e)  G

dy jest to osoba uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, 

świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego 

f)  G

dy osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w 

przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników 

g)  W 

czasie urlopu bezpłatnego 

h)  W czasie urlopu wychowawczego 

i)  T

ymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności z wyjątkiem 

przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób 
wykonujących odpłatnie prace na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary 
pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania 

j)  Z

a okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli 

ubezp

ieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego - czyli osoba 

wyczerpała już takie prawo. 

 

23. 

Utrata prawa do zasiłku: 

 

a)  B

rak ochrony ubezpieczeniowej danej sytuacji życiowej. 

b)  S

ankcja za określone naganne zachowanie uprawnionego – wpływa na powstanie 

sytuacji chronionej 

– utrata prawa (naganne zachowanie wpłynęło na utratę prawa do zasiłku 

chorobowego): 



 

niezdolność do pracy spowodowana umyślnym przestępstwem, wykroczeniem popełnionym 
przez ubezpieczonego 



  sankcja dotknie te osoby dopiero po stwier

dzeniu prawomocnym orzeczeniem sądu, jest 

odroczona w czasie 



 

musi to być bezpośrednia przyczyna powstania niezdolności do pracy 



 

niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu, zasiłek chorobowy nie 
przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności 

c)  Nieakceptowalne zachowanie: 



  w

ykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, pracy zarobkowej 



  wykorzystanie zwolnienia 

od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia 

Utrata prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego. Lekarz dal na 4 dni, to 
za te 4 dni się nie należy.  
 

24. 

Prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia chorobowego: 

 

Zajście niezdolności do pracy: 

a) W czasie trwania ubezpieczenia chorobowego 

(art. 6 ustawy zasiłkowej) 

b) W okresie ochronnym 

po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność 

do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała: 



  n

ie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego 



  n

ie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie 

choroby zakaźnej , której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której 
objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby 

 

25. 

Świadczenia rehabilitacyjne: 

 

a) 

Świadczenie typu przejściowego - po wyczerpaniu zasiłku chorobowego (182 dni) a przed rentą z 

tytułu niezdolności do pracy. 
b) 

Przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do 

pracy a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy 
c) Podstawę wydania decyzji stanowi pozytywna opinia lekarza orzecznika ZUS 
d) 

Przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż 

przez 12 miesięcy 
e) 

Muszą to być miesiące bezpośrednio po sobie następujące (bez przerwy), przy czym decyzja 

może być wydana na kilka miesięcy, a potem przedłużona 
f) Świadczenie rehabilitacyjne musi być pobierane jednak w sposób nieprzerwany i cały czas z 
powodu tej samej choroby. 
g) Okres pobierania świadczenia jest okresem nieskładkowym w rozumieniu przepisów 
emerytalnych 

h) 

Świadczenie rehabilitacyjne wynosi: 



 

90 % podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych 3 miesięcy 



 

75 % tej podstawy za pozostały okres 



 

100 % jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży 

26. 

Zasiłek wyrównawczy: 

 
a) Cel - 

jest drugim obok dodatku wyrównawczego w rozumieniu świadczeniem o przeznaczeniu 

wyrównującym stratę w zarobkach, poniesioną przez pracownika z powodu zmniejszenia się jego 
sprawności do pracy.  
 
b) Przysługuje pod pewnymi warunkami wyłącznie pracownikom, którzy: 



 

mają zmniejszoną sprawność i w związku z tym maja podjąć rehabilitacje  



 

mają podjąć prace u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do 
potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy 



  j

eżeli w związku z tym jego miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest 

niższe od przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy jego pracy 

 
c) 

Zasiłek wyrównawczy – ryzyko ubezpieczeniowe, przesłanki nabycia: 



  jest zmniejszona s

prawność i w związku z tym podjęto rehabilitacje zawodową. 



  k

iedy zmniejszenie tej sprawności jest skutkiem choroby , urazu (kalectwa) kwalifikowanych 

jako z „ogólnego stanu zdrowia” 



  lub wypadku w drodze do pracy lub z pracy (j

eżeli byłaby kwalifikowana jako wypadek przy 

pracy wówczas zasiłek wyrównawczy finansowany byłby z ubezpieczenia wypadkowego a nie 
chorobowego)  

 
Decyduje o tym ZUS, ale najpierw trzeba przeprowadzić opinie wojewódzkiego ośrodka medycyny 
pracy lub lekarza orzecznika ZUS-u.

Zasiłek stanowi różnicę miedzy zarobkiem osiąganym 

poprzednio a wynagrodzeniem w czasie rehabilitacji zawodowej. Jest to bodziec do podjęcia takiej 
rehabilitacji. Bez względu na efekt rehabilitacji zasiłek wypłaca się nie dłużej niż przez 24 miesiące. 
Przysługuje on przez okres rehabilitacji zawodowej. Prawo do zasiłku ustaje: 
- 

gdy upłynęło 24 miesiące 

- 

gdy wydaje się to niecelowe z uwagi na stan zdrowia ubezpieczonego będącego pracownikiem 

 
27. 

Prawo do zasiłku macierzyńskiego: 

 
a) Cel - 

zapewnienie środków utrzymania w miejsce utraconych zarobków z powodu 

powstrzymywania się od pracy w związku z przyjściem na świat dziecka i koniecznością jego 
pielęgnacji przez pierwsze miesiące życia. To nie choroba, ale jest szczególnym przypadkiem. 
 
b) 

Warunki nabycia prawa do zasiłku: 



  w 

okresie ubezpieczenia chorobowego ( jeżeli jesteśmy nim objęci) obowiązkowym lub 

dobrowolnym 



 

gdy jesteśmy na urlopie wychowawczym (okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego): 

-  

i w tym okresie rodzi się dziecko lub 

- przyjmujemy dziecko na wychowanie 

c) 

Prawo do zasiłku bez warunku posiadania okresu wyczekiwania - (przysługuje także przez 

okres urlopu): 



  m

acierzyńskiego 



  p

rzez okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego 



  okresu urlopu na warunkach urlopu;. macierz. 



  okresu dodatkowego urlopu na warunkach url

opu macierzyńskiego 



  urlopu ojcowskiego 

Ponadto art. 30 ust. 3 ustawy 

zasiłkowej przewiduje ochronę i zasiłek w sytuacji rozwiązania umowy 

o pracę w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i gdy nie 
zapewniono jej innego zatrudnienia 

– do dnia porodu.  

Zasiłek przysługuje ubezpieczonej matce dziecka (co do zasady kobiecie). Ojcu lub innemu 
ubezpieczonym członkom najbliższej rodziny przysługuje: w razie śmierci matki lub gdy matka 
wystąpi z wnioskiem o skrócenie urlopu macierzyńskiego (wniosek może zostać złożony po 
wykorzystaniu 14 tygodniu urlopu matki). 

 
28. 

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego na rzecz ojca nowo narodzonego dziecka w 
ramach ubezpieczenia chorobowego: 

 
Zasiłek musi wychodzić z tytułu własnego ubezpieczenia, ale i tak jest to „prawo zastępcze” co 
oznacza ze jeśli matka nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, to ubezpieczony ojciec nie może 
otrzymać urlopu macierzyńskiego w sytuacji śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka (art. 29 
ustawy zasiłkowej).  
 
Prawo ojca:  

W okresie 8 tygodni po porodzie w sytuacji kiedy matka przebywa w szpitalu, ojciec ma prawo do 
dodatkowego zasiłku opiekuńczego w wymiarze 8 tygodni, potem ewentualnie otrzyma prawo do 
zasiłku opiekuńczego na zasadach ogólnych, czyli nie jest to prawo do zastępczego urlopu 
macierzyńskiego). 
 
Niezależnie od prawa do zasiłku macierzyńskiego ojciec ma prawo do własnego zasiłku 
macierzyńskiego przez tzw. okres urlopu ojcowskiego. Ma on być wykorzystany bezpośrednio po 
urlopie macierzyńskim… 
Miesięczny zasiłek macierzyński zawsze wynosi 100 % podstawy wymiaru zasiłku. Nie przysługuje 
w czasie urlopu.  

 
29. 

Zasiłek opiekuńczy: 

 
a) Opieka nad dzieckiem: 



 

w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku: 

- 

nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły do którego dziecko uczęszcza 

- 

porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli 

uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki 
- 

pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie 

opieki 

społecznej 



  chorym w wieku do 14 lat - c

hodzi tu o dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka 

oraz dzieci przysposobione, 

a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.  

 
b) Opieka nad innym chorym członkiem rodziny - za których uważa się małżonka, rodziców, 
teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat, jeżeli pozostają we 
wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki ( również 
sytuacja kiedy ktoś na czas choroby zamieszka z chorym w celu opieki). 
 
Zasiłek opiekuńczy na zasadach ogólnych: Co do dzieci prawo do zasiłku wynosi 60 dni w roku 
kalendarzowym, a co do pozostałej grupy to 14 dni w roku kalendarzowym . 
 
c) 

Zasady korzystania z zasiłku opiekuńczego 



  n

iezależnie od liczby dzieci i innych członków rodziny 



  o

kresy opieki sumuje się 



  s

umowania dokonuje się w ramach roku kalendarzowego i okresu 60 dniowego, tzn. łącznie 

na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny. 



  l

imit niewykorzystany w danym roku nie przechodzi na następny rok 



  okres pobierania 

nie może wykroczyć poza okres trwania ubezpieczenia 

 
d) 

Zasiłek przysługuje - na równych prawach matce i ojcu dziecka, wypłaca się tylko jednemu, 

który ma zwolnienie od pracy na dany okres opieki nad dzieckiem. 
 
e) Zas

iłek opiekuńczy nie przysługuje - jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny 

pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogącym zapewnić opiekę nad dzieckiem lub 
nad chorym członkiem rodziny. Nie dotyczy to opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem 
sprawowanym w wieku do 2 lat.  
 

30. 

Zaświadczenie lekarskie: 

 
Stwierdzenie zajścia ryzyka: 



 

Lekarz uprawniony do wydawania zaświadczeń 



  Felczer 

– wydając zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy w skutek choroby do 14 dni 

Zaświadczenia są kontrolowane. Zaświadczenie o niezdolności do pracy z punktu widzenia jego 
treści jest opinią fachową, ale to nie jest zwykła opinia na podstawie której organ podejmuje 
decyzje, ponieważ potwierdza ono stan faktyczny, czyli chorobę biologiczną i przez to 
potwierdzenie przemienia ją w chorobę prawną - sytuację chronioną. Jest to jedyny dowód zajścia 
takiej sytuacji. 
 
Role zaświadczenia chorobowego: 
- 

środek dowodowy podlegający ocenie sądu, który uruchamia mechanizm świadczenia 

pieniężnego z ubezpieczenia chorobowego  
- 

usprawiedliwia nieobecność w pracy  

 
31. Wypadek przy pracy: 

 
a) Pojęcie prawne ubezpieczenia wypadkowego: 



 

łączy się z doznaniem urazu lub śmierci 



 

w skutek zadziałania przyczyny zewnętrznej na organizm człowieka, w wyniku czego doszło 
do szkody  



 

w wyniku którego doszło do zakłócenia procesu pracy 



 

jest to pojęcie prawne (nazwane), na oznaczenie szkód na osobie pracownika, 
wyodrębnionych poprzez kryterium związku z pracą  



 

to kryterium związku urazu lub śmierci z wykonywaniem pracy  



 

pozwala też na ochronę szkód doznanych przez osobę pracownika przy wykonywaniu innych 
rodzajowo czynności, które ustawodawca traktuje na równi z wykonywaniem pracy 

 
Wypadek przy pracy - n

agłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub 

śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 



  p

odczas lub w związku w wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń 

przełożonych 



  p

odczas lub w związku w wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy 

nawet bez polecenia 



  w 

czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą 

pracodawcy a miejscem 

wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.  

 
b) Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy - na równi z pracowniczym wypadkiem przy 
pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: 
- 

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej wymienione, chyba że został 

spowodowany 

postępowaniem pracownika, nie pozostającym w związku z wykonywaniem 

powierzonych mu zadań.  
- 

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe 

 
c) Niepracowniczy wypadek - 

nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzna powołujące uraz 

lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z tytułu prawnego wskazanego 
przez ustawodawcę w ustawie wypadkowej. Katalog jest zamknięty: np.: 
-uprawiani

e sportu w trakcie zawodów lub treningów 

- odbywanie kadencji

, pełnienie mandatu przez posła, senatora 

- dotyczy 

grup osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilnej (zlecenie, agencyjna) 

 
32. 

Elementy pojęcia wypadku przy pracy: 

 
a) Nagłość zdarzenia - nieszczęśliwe wydarzenie, katastrofa – wskazuje na zjawisko gwałtowne i 
niespodziewane. N

ie może ono być interpretowane jako fakt doznania uszkodzenia zdrowia lub 

życia, ale jako zjawisko typu faktycznego, np. wybuch pożar, będące przyczyną urazu lub śmierci.  
 

b) 

Przyczyna zewnętrzna: 

Wymaga się aby przyczyną zewnętrzną było wywołane zdarzenie, które powoduje uraz lub śmierć 
ubezpieczonego. 

Ustawa zakłada powiązanie: przyczyna zewnętrzna – zdarzenie – uraz lub śmierć, 

co oznacza konieczność ustalenia: jaka była przyczyna zewnętrzna (przyczyny pożaru, katastrofy, 
zawalenia się rusztowania), związku tego zdarzenia z pracą i związku przyczynowego między tym 
zdarzeniem a urazem lub śmiercią.  
D

efinicja wypadku przy pracy będzie mogła być stosowana dla celów ubezpieczeniowych jeśli 

wypadek przy pracy to: 

pozostające w związku  pracą doznanie urazu lub śmierci ubezpieczonego 

w wyniku 

działania przyczyny zewnętrznej albo pozostające w związku z pracą zdarzenie wywołane 

zadziałaniem przyczyny zewnętrznej na ubezpieczonego powodujące uraz lub śmierć  
 
O

rzecznictwo SN skłania się do twierdzenia, że przyczyna zewnętrzna musi mieć charakter 

obiektywnego zagrożenia zdrowia lub życia pracownika i być jednocześnie zakłóceniem procesu 
pracy.  
Jednak w

ymóg zewnętrzności przyczyny wypadku przy pracy nie musi być wyłączną przyczyną 

doprowadzającą bezpośrednio do urazu lub śmierci. Wystarczy, że działanie w sposób pośredni 
wpływa na skutek, zmogło się nasilenie dolegliwości natury wewnętrznej.  
 
c) 

Związek z pracą to differentia speciffica pojęcia „wypadek przy pracy”: 

Cecha ta odróżnia zdarzenie jako określane jako „wypadek przy pracy” od zdarzeń klasyfikowanych 
także jako wypadek np. w drodze do pracy, innych wypadków.  



  o

znacza miejscowe i czasowe lub funkcjonale powiązanie tego zdarzenia z wykonywaniem 

ubezpieczonej czynności (pracy) 



  zdarzenie musi zadzia

łać w miejscu i czasie wykonywania ubezpieczonej czynności (czasami 

nawet poza zakładem pracy) albo w innych okolicznościach, ale wskazujących na jego 
związek z czynnościami pracownika 



  z

darzenie jako przyczyna urazu lub śmierci, może ale nie musi pozostawać w związku z pracą 

(

jest porażenie elektryka, ale jak np. je śniadanie, albo poślizgnie się w zakładzie) 



  p

rzyczyna zewnętrzna może całkiem obca rodzajowi i charakterowi pracy, ale musi zadziałać 

w miejscu i czasie pracy  

 
Chodzi o ustalenie

, że w momencie zadziałania przyczyny urazu lub śmierci pracownik wykonywał 

pracę. Jeśli jednak zdarzenie wystąpiło poza miejscem i czasem wykonywania wymienionych 
czynności wówczas niezbędne będzie stwierdzenie funkcjonalnego powiązania z pracą (pobicie 
urzędnika przez niezadowolonego petenta, któremu wydano negatywna decyzje).  
d) Skutek w postaci urazu lub śmierci. 

 
33. Definiowanie choroby zawodowej: 

 
Kodeks Pracy - definicja wypadku przy pracy i choroby zawodowej: choroba wymieniona w 
wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie 
lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników 
szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem 
wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”. 
 
Rozporządzenie RM z dn. 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych - określa wykaz 
chorób zawodowych. Jest on wydawany na podstawie KP. W załączniku określone są konkretne 
schorzenia medyczne uznane za chor

oby zawodowe oraz tzw. czas wylęgania się choroby. 

 
Choroba zawodowa to taki rodzaj uszkodzenia organizmu, którego przyczyną jest rodzaj i charakter 
wykonywanej pracy. Od wypadku przy pracy odróżnia chorobę zawodową charakter przyczyny 
zewnętrznej oraz brak nagłości. Przy chorobie zawodowej przyczyna zewnętrzna doznanej szkody 
nie pozostaje w związku z pracą, ale to praca jest przyczyną zewnętrzną doznanego uszkodzenia. 
W przypadku chorób zawodowych musi zaistnieć adekwatny związek pomiędzy warunkami 
wykonywania pracy 

(tzw. narażenie zawodowe) a skutkiem w postaci choroby zawodowej.  

Środowisko pracy, warunki pracy muszą być brane pod uwagę przy określaniu choroby zawodowej. 
Jest to 

cecha uzupełniająca. Najpierw wykaz później ta cecha. 

Ustalenie listy chorób zawodowych ma doniosłe skutki prawne, polegające na domniemaniu 
zawodowego pochodzenia choroby wymienionej w wykazie oraz na wykluczeniu możliwości 
uznania za chorobę zawodową schorzenia, które nie jest wymienione w wykazie. Bez względu na 
jego powiązanie (tego schorzenia) z wykonywaną pracą. 

 
34. 

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego: 

a) 

Świadczenia zasiłkowe (chorobowe) - ustalanie  prawa do tych świadczeń odbywa się na 

podstawie ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego 
w razie choroby i macierzyństwa, z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej. 



  z

asiłek chorobowy - przysługuje niezależnie od okresu podlegania temu ubezpieczeniu, od 

pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą 
zawodową. Nie przysługuje (jak świadczenie rehabilitacyjne) za okresy niezdolności, za które 
ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego 
świadczenia za okres niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów.  



  z

asiłek rehabilitacyjny - przysługuje ubezpieczonemu, który po okresie pobierania zasiłku 

chorobowego nadal jest niezdolny do pracy z powodu choroby zawodowej, a dalsza rehabilitacja 
i leczenie rokują powrót do zdrowia i odzyskanie zdolności do pracy. Wynosi 100 % podstawy 
wymiaru składki. Maksymalny okres pobierania świadczenia to 12 miesięcy. 



  z

asiłek wyrównawczy - przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem, którego 

wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu 
spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Stanowi różnicę między 
przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem z okresu sześciu lub 12 miesięcy poprzedzających 
rehabilitację, a wynagrodzeniem miesięcznym osiąganym podczas pracy z obniżonym 
wynagrodzeniem. Czas pobierania zasiłku to okres rehabilitacji pracownika, nie dłużej jednak niż 
24 miesiące. 

b) Jednorazowe odszkodowanie 

– przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy 

pracy  lub choroby zawodowej d

oznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Oceny 

stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową 
dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w 
wy

sokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego 

uszczerbku na zdrowiu.  
S

tały uszczerbek na zdrowiu - naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie 

jego czynności nie rokujące poprawy. 
D

ługotrwały uszczerbek na zdrowiu - naruszenie sprawności organizmu, które powoduje 

upośledzenie jego czynności na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie. 

c

) Świadczenia rentowe oraz dodatki do świadczeń rentowych: 



  r

enta z tytułu niezdolności do pracy - przysługuje ubezpieczonemu, który stał się częściowo 

lub całkowicie niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. 
Świadczenie to przysługuje niezależnie od stażu pracy oraz bez względu na datę powstania 
niezdolności do pracy. Renta ta nie może być niższa niż: 
- 80% podstawy jej wymiaru - dla osoby 

całkowicie niezdolnej do pracy 

- 60% podstawy jej wymiaru 

– dla osoby częściowo niezdolnej do pracy 

Dodatek pielęgnacyjny do renty z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje: 
- 

osobie, która została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji 

- 

osobie, która skończyła 75 lat 

Oso

bie przebywającej w DPS, w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-

opiekuńczym dodatek ten nie przysługuje, chyba że przebywa poza placówką przez okres dłuższy 
niż dwa tygodnie w miesiącu. 



  renta szkoleniowa - 

przysługuje ubezpieczonemu, w stosunku do którego orzeczono 

celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w 
dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub choroba zawodową. 
Świadczenie to przysługuje przez okres 6 miesięcy, z tym, że może on być przedłużony na 
czas niezbędny do przekwalifikowania, nie dłużej 30 miesięcy. Wysokość renty szkoleniowej  
przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru składki. 
 



  renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego - 

przysługuje uprawnionym członkom 

rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. 
Przysługuje również w razie śmierci z tych samych powodów rencisty uprawnionego do renty z 
ubezpieczenia wypadkowego. 

Krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej obejmuje: 

- 

dzieci własne, drugiego małżonka oraz przysposobione 

- 

przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i 

inne dzieci, w tym 

również w ramach rodziny zastępczej 

- 

małżonka (wdowę i wdowca) 

- 

rodziców (także  macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające) 

Renta rodzinna przysługuje w wysokości: 
- 

85% świadczenia jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty jest uprawniona jedna osoba 

- 

90% świadczenia jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty są uprawnione dwie osoby 

- 

95% świadczenia jakie przysługiwałoby zmarłemu, jeżeli do renty są uprawnione trzy osoby lub 

więcej 
Do renty rodzinnej przysługuje dodatek dla sieroty zupełnej. 

d) 

Zbieg prawa do świadczeń: 



  w 

razie zbiegu uprawnień do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego 

z 

uprawnieniami do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, ubezpieczonemu przysługuje 

świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego 



  w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku rent przewidzianych w 

ustawie wypłaca się rentę 

wyższą lub wybraną przez tę osobę 



 

osobie uprawnionej do renty z 

tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego 

oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru: 
- 

przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo  

- emery

turę powiększoną o połowę renty 

Osobie takiej 

przysługuje jeden dodatek pielęgnacyjny - z ubezpieczenia wypadkowego. 

35. 

Postępowanie – ustalenie czy określone zdarzenie jest wypadkiem przy pracy lub 
chorobą zawodową:       

 

a) 

Postępowanie w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej - ustala je rozporządzenie RM z 

30 czerwca 2009r. ws chorób zawodowych. Przesłanki uznania choroby zawodowej to: 



  z

achorowanie na jedną z chorób wymienionych w wykazie 



  w

ykonywanie pracy w warunkach narażających na to zachorowanie 

 
Ustalenie istnienia 

choroby zawodowej odbywa się w dwóch etapach: 

 



  rozpoznanie przez lekarza choroby zawodowej - l

ekarz spełniający odpowiednie 

wymagania kwalifikacyjne wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub 
o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Ocenia on stan zdrowia chorego 
(

badanie, dokumentacja medyczna itp.). Jeżeli ubezpieczony nie zgadza się z treścią 

orzeczenia lekarskiego - 

przysługuje mu środek odwoławczy, może wystąpić z wnioskiem o 

przeprowadzenie ponownego badania przez 

jednostkę orzeczniczą drugiego stopnia w ciągu 

14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego. 

 



  k

walifikacja choroby jako choroby zawodowej w związku ze świadczeniem pracy w 

określonych warunkach - drugim etapem jest wydanie decyzji przez inspektora sanitarnego 
o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby 
zawodowej. Inspektor sanitarny wydaje decyzje w oparciu o informacje zawarte w orzeczeniu 
lekarskim, 

po dokonaniu oceny narażenia zawodowego (warunków w których świadczył 

pracę). Odwołanie od decyzji inspektora sanitarnego przysługuje do Wojewódzkiego 
Inspektora Sanitarnego, a od jego decyzji skarga do WSA.  

 

b) P

ostępowanie przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy - przesłanki 

ustalenia wypadku przy pracy: 
- u

bezpieczony doznał urazu bądź śmierci 

- 

uraz bądź śmierć są skutkiem zdarzenia, które wywołała przyczyna zewnętrzna 

- 

zdarzenie to nastąpiło w związku z pracą 

Doznanie urazu bądź śmierci stwierdza lekarz. Ustala on również czy przyczyną były zmiany 
samoistne (wewnętrzne) czy też czynnik zewnętrzny. 
 

36. Ubezpieczenie rentowe 

z tytułu niezdolności do pracy: 

 

Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy na okres 
dłuższy może być orzeczona, jeżeli wg aktualnej wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania 
zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Natomiast jeżeli osobie uprawnionej do renty z 
tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania, 
brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, w przypadku dalszego stwierdzenia 
niezdolności do pracy orzeka się ją na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. 

 
a) 

Niezdolność do pracy z „ogólnego stanu zdrowia” – spowodowana albo samoistną chorobą, 

albo działaniem przyczyny zewnętrznej na ubezpieczonego w okolicznościach ze sfery życia 
prywatnego. 

Posiadanie stażu ubezpieczeniowego uważa się za spełnione, gdy ubezpieczony 

osiągnął okres składkowy i nieskładkowy: 



  1 rok 

– niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 roku życia 



  2 lata 

– niezdolność do pracy powstała między 20 a 22 rokiem życia 



  3 lata 

– niezdolność do pracy powstała między 22 a 25 rokiem życia 



  4 lata 

– niezdolność do pracy powstała między 25 a 30 rokiem życia 



  5 lat 

– nie zdolność do pracy powstała powyżej 30 roku życia 

Wymagane 5 lat w odniesieniu do osób, u których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 
roku życia musi przypadać w ciągu ostatniego 10-lecia przypadającego przed dniem zgłoszenia 
wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. 
Gdy ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego warunek posiadania 
wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy został on zgłoszony do ubezpieczenia przed 
ukończeniem 18 roku życia albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole 
ponadpodstawowej lub wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub 
z przerwami nie przekraczającymi 6 miesięcy okresy składkowe i nieskładkowe. 

b) 

Niezdolność do pracy z tytułu wypadku w drodze do pracy i z pracy – nastąpi jeżeli jest 

wynikiem zadziałania przyczyny zewnętrznej podczas odbywania przez ubezpieczonego tej drogi. 
 

c) Niezdolność do pracy w sytuacji wypadku przy pracy - gdy przyczyna zewnętrzna zadziała 
na ubezpieczonego w okolicznościach wykonywanej przez niego pracy lub innej działalności 
zawodowej, to ochrony 

udzielać będzie ubezpieczenie wypadkowe. 

 
37. 

Rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy:  

 

a)  Ren

ta stała – przysługująca, gdy niezdolność jest trwała 

b)  Renta okresowa 

– przysługująca, gdy niezdolność jest okresowa 

 

O

bie mogą być przyznane zarówno w przypadku całkowitej jak i częściowej niezdolności do pracy 

K

ryterium różnicującym rodzaje rent są rokowania co do możliwości odzyskania zdolności do pracy 

w okresie 5 lat. 

Jeśli ich brak to przyznaje się rentę stałą, a jeśli rokowania są pomyślne to rentę 

okresową. 
 
c)  Renta szkoleniowa 

– przysługuje osobie niezdolnej do pracy, w stosunku do której orzeczono 

ce

lowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w 

dotychczasowym zawodzie. Wówczas zamiast renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 
przyznaje się rentę szkoleniową. 
 

38. Definicja wypadku w drodze do i z pracy, przerwy w drodze do i z pracy: 
 

a) Wypadek w drodze do pracy i z pracy: 



  n

agłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca 

wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, 
jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana 



 

uważa się także, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została 
przerwana jeżeli była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekracza granic potrzeby, a także 
wówczas gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów 
komunikacyjnych, najdogodniejsza 

Co uważa się za drogę do lub z pracy: 



  droga z domu do pracy lub z pracy do domu 



  droga do miejsca lub z miejsca: 

- i

nnego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego 

- z

wykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych 

- z

wykłego spożywania posiłków 

- o

dbywania nauki lub studiów 

Ten katalog nie wyznacza 

rozszerza ochronę ubezpieczeniową przez to, że uznaje te okoliczności 

za nieko

ńczące drogi z pracy. Droga to: praca         miejsce określone w katalogu         dom 

 

b) Przerwy w drodze do i z pracy - konstru

kcja ciągłości drogi pozwala na uznanie, że wypadek 

wystąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była 
życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic koniecznej potrzeby. 

R

odzaje przerw z uwagi na wcześniejsze wkroczenie przez pracownika w sferę prywatną, jeszcze 

przed osiągnięciem punktu docelowego, jakim jest dom: 



  przerwy nieistotne 

– przymusowe, od pracownika niezależne, wynikające z przyczyn 

obiektywnych i 

wolności pracownika, ale nieistotne, najważniejsze jest kryterium czasu 



  p

rzerwy zawieszające – czynność nabiera istotnego znaczenia, a cel prywatny góruje w czasie 

trwania prz

erwy nad celem głównym związanym z zatrudnieniem. Jednak górowanie takie jest 

chwilowe i w ocenie wypadku przerwę traktuje się jako niebyłą 



 

p

rzerwy zrywające – tu wkroczenie w sferę prywatną ma cechy stałości, co pozwala przyjąć, 

że nastąpiło wcześniejsze, przed osiągnięciem domu, wkroczenie w tę sferę. Dalsza droga (po 
przerwie) nie podlega ochronie.

  

 

39. Warunki prawa do renty rodzinnej: 
 

a) 

Wtórny charakter prawa do renty rodzinnej w stosunku do emerytury lub renty z tytułu 
niezdolności do pracy, które miałby zmarły żywiciel. 

b)  Uprawniony 

członek rodziny nie nabywa samodzielnie prawa do renty rodzinnej jako odrębnego 

świadczenia, ale nabywa to prawo w miejsce prawa do świadczenia, które przysługiwałoby 
zmarłemu żywicielowi. 

c) 

Jeżeli zmarły nie miał ustalonego prawa do jednego z tych świadczeń to należy je ustalić. 

d) 

Jeżeli zmarły nie będzie spełniał warunków do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do 
pracy albo emerytury , to 

prawo do renty rodzinnej nie będzie przysługiwało. 

e) 

Domniemywa się, że zmarły był w chwili śmieci całkowicie niezdolny do pracy. 

f) 

Ponadto ustala się: 



 

czy śmierć nastąpiła w czasie okresów wymienionych w art. 57 ust 1 pkt. 3 u.e.r. albo przed 
upływem 18 miesięcy od ustania tych okresów 



 

czy zmarły posiadał staż składkowy i nieskładkowy w rozmiarze ustalonym dla jego wieku 
(

oprócz śmierci w wypadku w drodze do lub z pracy) 

g) 

Ustawodawca wprowadza przesłanki ograniczające prawo do renty rodzinnej odnośnie osób: 
przyjętych na wychowanie, wnuków, innych dzieci. 

40. Osoby uprawnione do renty rodzinnej: 

 
U

stawodawca określił kiedy dany członek rodziny ma prawo pozostać na utrzymaniu 

ubezpieczonego, aby w razie jego śmierci można było uznać, że stracił żywiciela i aby obowiązek 
dostarczania środków utrzymania przejął ZUS. Treść tego ryzyka nie zawsze jest zbieżna z 
obowiązkiem utrzymania dzieci i innych członków rodziny.  
 
Ut

racić żywiciela mogą członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego/emeryta/rencisty: 

 
a) 

Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione: 



  n

ie ukończyły 16 roku życia 



  d

o skończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej jednak niż do 

osiągnięcia 25 roku życia 



  b

ez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej 

egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 albo 25 lat 



  j

eżeli dziecko osiągnęło 25 lat będąc na ostatnim roku studiów 

b) 

Przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości - wnuki, 
rodzeństwo i inne dzieci z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach 
rodziny lub rodzinnego domu dziecka 

c) 

Małżonek: 



  w 

chwili śmierci małżonka, a najpóźniej przed upływem 5 lat osiągnęli 50 lat 



  z

ostał uznany za niezdolnego do pracy 



  w

ychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej 

po zmarłym małżonku, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat lub 

sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz samodzielnej egzystencji 
lub całkowicie niezdolnym do pracy 

d) 

Były małżonek: 



 

ma prawo do alimentów ze strony zmarłego współmałżonka ustalone wyrokiem sądu lub 
ugodą sądową 



 

traktowany jest jak małżonek, który do dnia śmierci nie pozostawał ze zmarłym we wspólnocie 
małżeńskiej 

e) 

Rodzice, ojczym i macocha oraz osoby przysposabiające: 



  n

ie tylko mieli prawo pozostawać na utrzymaniu 



  p

onadto faktycznie pozostawali na co najmniej częściowym utrzymaniu zmarłego 

ubezpieczonego 

– „przyczyniał się do ich utrzymania” 

 

41. Dodatki do rent i emerytur: 

 
D

odatek pielęgnacyjny z powodu orzeczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji: 

 
a) 

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym 
konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych 
potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. 

b)  Za podstawowe 

potrzeby uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i 

komunikowanie się. 

c)  Uprawniony - osoba: 



  uprawniona do pobierania renty, emerytury, 

która została uznana za całkowicie niezdolną do 

pracy oraz samodzielnej egzystencji 



 

która ukończyła 75 lat, ma prawo do dodatku pielęgnacyjnego wypłacanego niezależnie od 
renty. 

d) Dodatek przyznawany jest na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. 

Osoby, które 

ukończyły 75 lat, otrzymują dodatek pielęgnacyjny z urzędu od organu rentowego.  
e) N

ie przysługuje osobie przebywającej w DPS, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie 

pielęgnacyjno-opiekuńczym, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 
tygodnie w miesiącu. 
f) Gdy u

prawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych. 

 
 
 
42. 

Procedura ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, odwołanie od organu 
rentowego: 

 
a) 

Tryb stwierdzania niezdolności do pracy: 



  r

enta z tytułu niezdolności do pracy jest przyznawana i wypłacana przez ZUS 



  osoba zainteresowana ma 

obowiązek osobistego stawiennictwa i poddania badaniom 



  badanie przeprowadzane jest przez lekarza orzecznika 

b) Lekarz orzecznik ZUS: 



  d

ziała w oddziale ZUS 



  ma 

odpowiednią specjalizację 



  o

dbył przeszkolenie w zakresie ustalonym przez naczelnego lekarza ZUS 



  wy

daje orzeczenie na wniosek właściwej jednostki organizacyjnej ZUS 



 

W formie orzeczenia dokonuje oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia: 

- daty jej powstania 

- t

rwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy 

- z

wiązku przyczynowego niezdolności lub śmierci z określonych okoliczności 

- t

rwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji 

- c

elowości przekwalifikowania zawodowego 

c) 

Orzekanie o niezdolności do pracy: 



  p

o przeprowadzeniu bezpośredniego badania i dokumentacji medycznej 



  t

akże bez badania, jeśli posiadana dokumentacja medyczna jest wystarczająca 



  badanie w miejscu pobytu osoby ubezpieczonej 



  n

iezgłoszenie się na badanie bez uzasadnionej przyczyny lub nie wyrażenie zgody na 

badanie w miejscu pobytu spow

oduje odstąpienie od dalszego postępowania w sprawie 

d) 

Odwołanie od decyzji organu rentowego: 



  o

d orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do Komisji 

lekarskiej ZUS 

w terminie 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia 



  po te

rminie komisja nie rozpatrzy odwołania, chyba że ZUS w uzasadnionych przypadkach 

uwzględni wniosek i przywróci termin do wniesienia sprzeciwu 



 

Prezes ZUS może w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia zgłosić zarzut wadliwości 
orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji 



 

od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń 
społecznych 

Organ rentowy, gdy uzyskano orzeczenie o t

rwałej niezdolności do pracy, w każdej chwili ma prawo 

wezwać taką osobę na badania kontrolne. 

43. Zasi

łek pogrzebowy: 

 
J

est to świadczenie jednorazowe mające na celu pokrycie kosztów pogrzebu następujących osób: 

a)  Ubezpieczonego 
b)  Osoby 

pobierającej rentę lub emeryturę 

c) 

Osoby która nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej  
uzyskania i pobierania w dniu śmierci 

d) 

Członka rodziny ubezpieczonego, emeryta, rencisty 
 

P

rzysługuje on również w razie śmierci ubezpieczonego po ustaniu ubezpieczenia, jeżeli śmierć 

nastąpiła w okresie pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku 
macierzyńskiego. 

Członek rodziny to: 

a) 

Dzieci własne, drugiego małżonka, oraz dzieci przysposobione 

b) 

Przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i 
inne dzieci w tym również w ramach rodziny zastępczej 

c) 

Małżonek 

d)  Rodzice 

Podstawa prawna: 

a) 

Art. 77 ust. 2 i art. 67 ustawy emerytalnej oznacza, że zasiłek pogrzebowy po śmierci tych 
osób będzie przysługiwał, jeżeli spełniały one warunki pozostawania na utrzymaniu 

b) 

Obowiązuje zasada: jeden zmarły i jeden zasiłek. Zasiłek przysługuje tylko z jednego tytułu. 

Z

asiłek przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu: 

a) 

Osoby uprawnione, wskazane powyżej. W pełnej wysokości, nawet jeśli faktycznie koszty 
pogrzebu były niższe. 

b) 

Zasiłek pogrzebowy przysługuje również innym członkom z rodziny oraz pracodawcy, 
domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi, osobie prawnej kościoła lub związku 
wyznaniowego w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie więcej jednak niż 
ustalona kwota zasiłku. 

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 4000zł. 

44. Ubezpieczenie rolnicze: 

 

Na aktualny stan rolniczego ubezpieczenia społecznego w Polsce na-leży spojrzeć historycznie. 

Otóż,  rolnicy  zostali  objęci  systemowym  ubezpieczeniem  społecznym  dopiero  od  1982  roku. 
Natomiast wyodrębnię nie rolniczego systemu ubezpieczenia społecznego nastąpiło od 1.01.1991 r. 
W  powojennej  Polsce  indywidualni  rolnicy  byli  grupą  zawodową  drugiej  kategorii.  W  pierwszych 
latach  po  II  wojnie  światowej  obciążani  byli  wysokimi  świadczeniami  finansowymi:  progresywnym 
podatkiem gruntowym, funduszem gromadzkim i pracą na rzecz społeczności lokalnej. Oprócz tego 
świadczyli  obowiązkowe  dostawy  produktów  rolnych  oraz  SFOR  (Społeczny  Fundusz 
Oszczędzania  Rolniczego).  W  zasadzie  drenaż  finansowy  chłopskiego  rolnictwa  trwał  do  1970  r. 
Utworzenie  systemu  rolniczych  ubezpieczeń  społecznych  i  KRUS  było  rekompensatą  za 
dyskryminujący sposób traktowania rolników indywidualnych w poprzednim systemie. Początkowo 
założenia i uwarunkowania dotyczące funkcjonowania tego systemu były inne niż obecnie. W latach 
70-

tych  przyjęto,  iż  rolnicze  ubezpieczenia  społeczne  będą  finansowane  w  1/3  przez 

ubezpieczonych a w 2/3 przez państwo. Zakładano, iż system rolniczych ubezpieczeń społecznych 
pozwalał będzie starszym rolnikom w miarę godnie przeżyć starość oraz że będzie on dostępny dla 
rolników,  producentów,  a  więc  grupy  osób  utrzymujących  się  z  rolnictwa.  Rolnicze  ubezpieczenie 
społeczne  miało  przyczyniać  się  do  zmian  struktury  agrarnej.  Jednakże  w  miarę  funkcjonowania 
systemu zmieniały się wokół niego warunki oraz w niewystarczającym stopniu przeprowadzono w 
nim zmiany. W efekcie KRUS to system ubezpieczenia społecznego wygodny dla wielu osób, które 
weszły do niego pod pretekstem posiadania 1 ha przeliczeniowego ziemi. Objęci są tym systemem 
także ci rolnicy, którzy stali się 
dużymi  posiadaczami  ziemskimi  w  wyniku  prywatyzacji  gruntów  państwowych.  W  stosunku  do 
jednych, jak i drugich, 
system  pełni  w  zasadzie  rolę  egalitaryzmu  ubezpieczeniowego.  Polega  ona  na  poborze 
zryczałtowanej składki w zamian za wypłatę zryczałtowanych świadczeń emerytalno-rentowych. W 
tym  względzie  system  rolniczego  ubezpieczenia  społecznego  upodobnił  się  do  ubezpieczenia 
społecznego  osób  prowadzących  pozarolniczą  działalność  gospodarczą  i  ubezpieczonych  z  tego 
tytułu w ZUS. Osoby te do ustalenia składek na swoje ubezpieczenie deklarują osiągany dochód, 
jednakże nie może on być niższy od 60 proc. przeciętnej płacy w gospodarce narodowej. 

 

 

a) Podleganie ubezpieczeniu - podstawa prawna 

– ustawa z 20.12.1990 roku o ubezpieczeniu 

społecznym rolników. Zgodnie z tą ustawą ubezpieczenie społeczne rolników obejmuje:  



  r

olników 



 

ich małżonków,  



 

pracujących z nimi domowników, którzy:  
 

- p

osiadają obywatelstwo polskie lub przebywają na terytorium RP na podstawie wizy, zezwolenia 

na za

mieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta 

długoterminowego wspólnot europejskich, a także na podstawie zgody na pobyt tolerowany lub w 
związku z uzyskaniem w RP statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. 
- s

ą obywatelami państw członkowskich UE, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich 

Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu, stron umowy o Europejskim Obszarze 
Gospodarczym.  
- u

bezpieczenie rolnicze obejmuje obywateli państw członkowskich UE, jeżeli przepisy UE 

dotyczące stosowania systemu zabezpieczenia społecznego nie stanowią inaczej.  
 
 

b) Organizacja ubezpieczenia: 

 

KRUS: 
- Prezes KRUS - 

powołuje go premier, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i 

konkurencyjnego naboru, na wniosek mi

nistra właściwego do spraw rozwoju wsi 

- 

centralny organ administracji rządowej podległy ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi 

W ramach Kasy wyodrębnia się: 
- 

centralę 

- 

oddziały regionalne 

- 

placówki terenowe 

- inne jednostki organizacyjne 
 
 
 
Rada Ubez

pieczenia Społecznego Rolników (quasi samorząd ubezpieczeniowy):  

Radę Rolników w liczbie 25 członków powołuje minister właściwy do spraw rozwoju wsi spośród 
kandydatów zgłoszonych przez społeczno-zawodowe organizacje rolników i związki zawodowe 
rolników indywidualnych o ogólnokrajowym zasięgu, po przeprowadzeniu konsultacji ze 
zgłaszającymi organizacjami. W chwili rozpoczęcia kadencji co najmniej 15 członków powinno 
podlegać ubezpieczeniu w pełnym zakresie, a co najmniej 5 członków powinno pobierać emeryturę 
lub rentę z ubezpieczenia. Kadencja Rady Rolników trwa 3 lata. 
 
Fundusz emerytalno-rentowy: 
- 

finansuje świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego 

- 

finansuje składki na ubezpieczenie zdrowotne 

Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników: 
- 

fundusz samofinansujący – jest osobą prawną 

- 

funkcje zarządu pełni Prezes KRUS a rady nadzorczej Rada Rolników 

- 

finansuje świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego i macierzyńskiego 

- p

aństwo gwarantuje wypłatę świadczeń finansowanych z funduszu emerytalno-rentowego 

- 

w razie powstania niedoboru funduszu składkowego, może być zaciągnięty kredyt bankowy w 

wysokości niezbędnej do pokrycia niedoboru 

c) 

Świadczenia: 

 
Jednorazowe odszkodowanie 

– przysługuje ubezpieczonemu, który doznał stałego lub 

długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby 
zawodowej lub 

członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy 

rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Jednorazowe odszkodowanie nie 

przysługuje 

ubezpieczonemu, jeżeli: 
- 

spowodował wypadek umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa 

- 

będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających, psychotropowych lub 

innych środków o podobnym działaniu, sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku 
 
Zasiłek chorobowy - przysługuje w przypadku nieprzerwanej niezdolności do pracy trwającej co 
najmniej 30 dni (max 180 dni) (zwolnienie lekarskie). 

Prawo do przedłużenia zasiłku chorobowego 

się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy. Ubezpieczony, który jest nadal 
niezdolny do pracy, a w wyniku dalszego leczenia i rehabilitacji rokuje odzyskanie zdolności do 
pracy, zasiłek chorobowy przedłuża się na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, 
jednak nie dłużej niż o dalsze 360 dni (lekarz rzeczoznawca Kasy, Komisja lekarska). 
 
Zasiłek macierzyński - okres karencji: 1 rok przy ubezpieczeniu na wniosek. Z tytułu urodzenia 
dziecka, a także z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do jednego roku na wychowanie, jeżeli w tym 
czasie został złożony wniosek o przysposobienie, ubezpieczonemu przysługuje zasiłek 

macierzyński w wysokości czterokrotnej emerytury podstawowej. Jeżeli ubezpieczeniu podlegają 
oboje rodzice, zasiłek ten przysługuje im łącznie. 
 
PRAWO EMERYTALNE 
 

1.  Emerytury do 1968 r.  

 
 

•  Emerytura jest dożywotnim świadczeniem pieniężnym wypłacanym ubezpieczonemu  w 

związku z osiągnięciem wieku, a w starym systemie emerytalnym dodatkowo stażu, od 
momentu zaprzestania aktywności zawodowej (funkcjonalnego ziszczenia się ryzyka dożycia 
wieku emerytalnego), w celu zapewnienia środków utrzymania na starość w związku z 
zaprzestaniem aktywności zawodowej. 
 

•  Ryzyko dożycia wieku emerytalnego w czystej postaci ziszcza się w momencie zaprzestania 

aktywności zawodowej przez osobę w określonym wieku, która na skutek starzenia się 
organizmu traci siły do jej wykonywania. 

 

•  Wiek od którego możliwe jest przejście na emeryturę nazywa się wiekiem emerytalnym. Jest 

to konwencjonalna granica uzależniona od czynników takich jak: czynnik biologiczny (średnia 
długość trwania życia, warunki pracy w danym kraju, przeciętny moment utraty zdolności do 
pracy na skutek starzenia organizmu), czynnik ekonomiczny (ilości i wysokości składek, 
zakładana wysokość świadczeń oraz konieczność zebrania przez ubezpieczonego takiej 
ilości składek aby zabezpieczyć swoje przyszłe świadczenia), polityka zatrudnienia.  

 

2. 

Ustalanie stażu emerytalnego  (okresów składkowych i nieskładkowych) 
 

•  Składkowe (art. 6 eirfus) 

–  okresy ubezpieczenia 
–  czynna służba wojskowej w Wojsku Polskim  
–  pobieranie zasiłku macierzyńskiego  
–  praca przymusowa 
–  zatrudnienia za granicą repatriantów 
–  osadzenia w więzieniach za działalność polityczną   
 

•  Nieskładkowe (art. 7 eirfus) 

–  pobierania: 
–  wynagrodzenia gwarancyjnego, 
–  zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia 

rehabilitacyjnego 

–  okresy urlopu wychowawczego  
–  nauki w szkole wyższej 
–  studiów doktoranckich i aspirantury naukowej  
–  pobierania zasiłku przedemerytalnego i świadczenia przedemerytalnego  

 

3.  Kwota bazowa 

 

•  Kwota bazowa wynosi 100 % przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od 

ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, określone w przepisach o systemie 
ubezpieczeń społecznych, w poprzednim roku kalendarzowym  

•  Kwota bazowa jest ustalana corocznie na podstawie art. 19 i obowiązuje od dnia 1 marca 

każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku kalendarzowego (2.974,69 
zł od 1 marca 2012 – do 28 lutego 2013) 

•  Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza wysokość kwoty bazowej, w formie 

komunikatu, 

w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie 

do 7 roboczego dnia lutego. 
4. 

Podstawa wymiaru składki  
 

•  Podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki w okresie 

kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat 
kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o 
emeryturę 

•  Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, przyjmuje się lata kalendarzowe 

następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez 
okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu.  

•  Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury może stanowić przeciętna 

podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i 
rentowe 

w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, 

wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu  

•  Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek, za podstawę wymiaru składek przyjmuje 

się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, 
proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy  

•  Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250 %. 
•  (ubezpieczony pracował w katach 1945-1980 – może on wybrać 10 lat z ostatnich 20-tu np 

1960-

1979 albo dwadzieścia lat wybranych 1945-1954, 1952-54 1957-1963 itp). 

 

5. 

Wzór emerytalny do 1949 
 

•  W  celu  ustalenia  podstawy  wymiaru  emerytury  lub  renty:  oblicza  się  sumę  kwot  podstaw 

wymiaru  składek  i  kwot,  w  okresie  każdego  roku  z  wybranych  przez  zainteresowanego  lat 
kalendarzowych (oblicza się sumę składki emerytalnej w danym roku + kwoty wynagrodzeń 
za  czas  niezdolności  do  pracy,  oraz  kwoty  zasiłków:  chorobowego,  macierzyńskiego, 
opiekuńczego)  (  nie  może  być  wyższa  niż  maksymalnej  kwoty  rocznej  podstawy  wymiaru 
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – 30- krotność przeciętnego wynagrodzenia  
(19  ust.  1  sus) 

Np. moja  podstawa składki w roku x  z wynagrodzenia 2000 zł  – przeciętne 

3000 zł – roczna podstawa 66,6% moja podstawa składki w roku y z wynagrodzenia 6000 zł 
– przeciętne 3000 zł – roczna podstawa 200 % 

•  oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia 

ogłoszonej  za  dany  rok  kalendarzowy,  wyrażając  go  w  procentach,  z  zaokrągleniem  do 
setnych części procentu; 
(  podstawa  wyliczona  dla  ubezpieczonego  do  podstawy  z  przeciętnego  wynagrodzenia) 
(otrzymujemy ułamek wyrażony w procencie)  

•  oblicza  się  średnią  arytmetyczną  tych  procentów,  stanowi  wskaźnik  wysokości  podstawy 

wymiaru emerytury lub renty, 
(np. 10 podstaw ubezpieczonego / przez 10 

– otrzymujemy średnią wyrażoną w procencie) 

(z 10 lat 102%+ 99%+ 45%+0%+ 145% .... /10 = średnia np. 99% 

•  mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, 
•  Kwota bazowa x 99% - to moja indywidualna podstawa wymiaru świadczenia 
•  wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (średnia) nie może być wyższy niż 250 %. 

(jeżeli  rocznie  odprowadzamy  max  30-krotność  to  miesięczna  średnia  składka  nie  jest 
wyższa niż 250% - 12x250% (2,5 przec wynagr) = 30 wynagrodzeń) 
 
Wzór II 
 

•  Emerytura wynosi: 
•   

1) 

24 % kwoty bazowej,  

•   

2) 

po  1,3  %  indywidualnej  podstawy  jej  wymiaru  za  każdy  rok  okresów 

składkowych, 

•   

3) 

po  0,7  %  indywidualnej  podstawy  jej  wymiaru  za  każdy  rok  okresów 

nieskładkowych 
E = 24%+ 1,3%  x ilość miesięcy  składkowych  (indywidualnej podstawy  wymiaru) + 0,7%  x 
ilość miesięcy nieskładkowych (indywidualnej podstawy podstawa wymiaru)  
Zaliczanie  okresów  nieskładkowych  za  każde  3  okresy  składkowe  można  doliczyć  jeden 
nieskładkowy 
(ubezpieczony posiada 30 lat składkowych oraz 15 nieskładkowych – staż zaliczony mu do 
ubezpieczenia to 40 lat 

– 30 składkowych oraz 10 lat nieskładkowych) 

 
6.  Emerytura w wieku podstawowym 
 
Przesłanki: 

•  1) 

osiągnięcie  wieku  emerytalnego  wynoszącego  co  najmniej  60  lat  dla  kobiet  i  co 

najmniej 

65 lat dla mężczyzn; 

•  2) 

legitymowanie się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 20 

lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.  
1.1.2013 
Wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w okresie: 
1) 

do dnia 31 grudnia 1947 r. wynosi co najmniej 65 lat; 

2) 

od  dnia  1  stycznia  1948  r.  do  dnia  31  marca  1948  r.  wynosi  co  najmniej  65  lat  i  1 

miesiąc; 
3) 

od  dnia  1  kwietnia  1948  r.  do  dnia  30  czerwca  1948  r.  wynosi  co  najmniej  65  lat  i  2 

miesiące; 
4) 

od  dnia  1  lipca  1948  r.  do  dnia  30  września  1948  r.  wynosi  co  najmniej  65  lat  i  3 

miesiące; 
5) 

od dnia 1 października 1948 r. do dnia 31 grudnia 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 4 

miesiące. 
 
7. 

Emerytura przy stażu obniżonym 
 
Ubezpieczony który nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego (20 (k) 25 (m)), 
nab

ędzie prawo do emerytury jeżeli spełni łącznie następujące warunki: 

 

1) 

osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 

65 lat dla mężczyzn (ale: mężczyźni – 1948-1949); 
 

2) 

mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i 

co najmniej 20 lat dla mężczyzn. 
Emerytura ta nie jest podwyższana do emerytury minimalnej 
 

8. 

Wzór emerytalny 1949 - 1968 
 

•  Podstawę  obliczenia  emerytury,  stanowi  kwota  składek  na  ubezpieczenie  emerytalne,  z 

uwzględnieniem  waloryzacji  składek  zewidencjonowanych  na  koncie  ubezpieczonego  do 
końca  miesiąca  poprzedzającego  miesiąc,  od  którego  przysługuje  wypłata  emerytury,  oraz 
zwaloryzowanego kapitału początkowego 
 

Kwotę  tę  dzieli  się  przez  wartość  przez  średnie  dalsze  trwanie  życia  dla  osób  w  wieku 

równym  wiekowi  przejścia  na  emeryturę  danego  ubezpieczonego  określonej  w  tablicach 
wymieralności. Tablice te ogłaszane są przez Prezesa GUS  

•  Kwota nie podlega dziedziczeniu 

 
9. 

Emerytura  dla  pracowników  zatrudnionych  w  szczególnych  warunkach  oraz 
charakterze 

 
Ubezpieczonym  będącym  pracownikami,,  zatrudnionymi  w  szczególnych  warunkach  lub  w 
szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym. 

Przy  ustalaniu  okresu  zatrudnienia  w  szczególnych  warunkach  lub  w  szczególnym 
charakterze nie 

uwzględnia się: 

Za  pracowników  zatrudnionych  w  szczególnych  warunkach  uważa  się  pracowników 
zatrudnionych  przy  pracach  o  znacznej  szkodliwości  dla  zdrowia  oraz  o  znacznym  stopniu 
uciążliwości  lub  wymagających  wysokiej  sprawności  psychofizycznej  ze  względu  na 
bezpieczeństwo własne lub otoczenia. 
Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się: 
1) 

pracowników organów kontroli państwowej; 

2) 

pracowników organów administracji celnej; 

3) 

pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną; 

4) 

dziennikarzy; 

5) 

nauczycieli,  wychowawców  lub  innych  pracowników  pedagogicznych  wykonujących 

pracę nauczycielską 
6) 

żołnierzy  zawodowych,  funkcjonariuszy  Policji,  Urzędu  Ochrony  Państwa,  Agencji 

Bezpieczeństwa  Wewnętrznego,  Agencji  Wywiadu,  Służby  Kontrwywiadu  Wojskowego, 
Służby  Wywiadu  Wojskowego,  Centralnego  Biura  Antykorupcyjnego,  Straży  Granicznej, 
Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej; 
7) 

pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej,  

 
10.  

Przesłanki przy emeryturze w szczególnych warunkach lub charakterze 

 

•  Posiadanie okresu składkowy i nieskładkowy wynoszącego 20 - 25 lat,  
•  udowodnili  wymagany  okres  pracy  w  szczególnych  warunkach  lub  w  szczególnym 

charakterze,  który  jest  zróżnicowany  w  zależności  od  rodzaju  wykonywanej  pracy  i  który 
został potwierdzony w wystawionym pracownikowi świadectwie pracy lub świadectwie pracy 
w szczególnych warunkach (z reguły jest to 15 lat),  

•  osiągnęli  wymagany  wiek  emerytalny,  zróżnicowany  w  zależności  od  rodzaju  pracy  w 

szc

zególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (z reguły 55-60 lat). 

 
11. Emerytura kolejowa 

 

•  Kolejowa emerytura przysługuje pracownikowi kolejowemu który spełnia łącznie następujące 

warunki: 

•   

1) 

osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat; 

•   

2) 

ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 

25  lat  dla  mężczyzny,  w  tym  co  najmniej  15  lat  zatrudnienia  na  kolei,  łącznie  z  okresami 
równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia na kolei  
 
12. 

Emerytury górnicze 
 

•  I wariant - przesłanki 

1) 

ukończone 55 lat życia; 

2) 

okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 

20  lat  dla  kobiet  i  25  lat  dla  mężczyzn,  w  tym  co  najmniej  10  lat  pracy  górniczej  (pod 
ziemią); 

3) 

nie  przystąpili  do  otwartego  funduszu  emerytalnego  albo  złożyli  wniosek  o  przekazanie 
środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem 
Zakładu, na dochody budżetu państwa. 

•  II wariant - przesłanki 

1) 

ukończone 50 lat życia; 

2) 

okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat 
dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej (pod ziemią); 

III wariant 

– przesłanki 

1) 

bez względu na wiek i zajmowane stanowisko,  

2) 

wykonywanie pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co 
najmniej 25 lat  
 
 

EMERYTURA KAPITAŁOWA 
 

•  Pod  pojęciem  emerytury  kapitałowej  rozumieć  należy  dożywotnie  świadczenie  jakie 

przysługiwać będzie osobie urodzonej po dniu 31 XII 48r. która jest jednocześnie członkiem 
otwartego funduszu emerytalnego i posiada środki zewidencjonowane na subkoncie ZUS, od 
momentu  osiągnięcia  wieku  emerytalnego  i  złożenia  wniosku  o  świadczenie.  Emerytury 
kapitałowe  przysługują  osobom  mającym  ustalone  prawo  do  emerytury  z  Funduszu 
Ubezpieczeń Społecznych.