ŚWIADCZENIA RODZINNE

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych

Pojęcie świadczeń rodzinnych narodziło z dniem 1.05.2004 r., kiedy to weszła ustawa o świadczeniach rodzinnych jako efekt ujednolicenia przepisów zaopatrzenia społecznego w Unii Europejskiej.

Przesłanki nabycia prawa do świadczeń rodzinnych:

• przesłanka obywatelstwa;

• przesłanka miejsca zamieszkania.

Zasadą jest, że świadczenia rodzinne przysługują obywatelom polskim, ale istnieją wyjątki, na podstawie których zakres podmiotowy został rozszerzony - świadczenia rodzinne mogą przysługiwać:

• w związku z faktem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej - obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego;

• cudzoziemcom będącym obywatelami państw, z którymi Rzeczpospolita Polska jest związana dwustronnymi umowami międzynarodowymi w sprawie zabezpieczenia społecznego;

• obywatelom innych państw przebywającym w Polsce na podstawie określonych tytułów:

• zezwolenia na osiedlenie się;

• zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich;

• zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony;

• osobom mającym status uchodźcy;

• osobom objętym ochrona uzupełniającą.

Rodzaje świadczeń rodzinnych - cztery kategorie świadczeń:

• zasiłek rodzinny oraz dodatki do tego zasiłku, w tym tzw. „becikowe I”;

• świadczenia opiekuńcze - zasiłki i świadczenia pielęgnacyjne;

• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka - tzw. „becikowe II”;

• zapomoga z tytułu urodzenia dziecka wypłacana przez organ gminy - tzw. „becikowe III”.

Zasiłek rodzinny przysługuje w takiej samej wysokości wszystkim uprawnionym, natomiast dodatki do tego zasiłku skierowane są do osób znajdujących się w szczególnej sytuacji.

Zasiłek rodzinny

Zasiłek rodzinny → ma na celu jedynie częściowe pokrycie wydatków, które związane są z utrzymaniem dziecka.

Przesłanki nabycia prawa do zasiłku rodzinnego:

• osoby uprawnione - trzy grupy:

1. rodzice (oboje), jedno z rodziców albo opiekunowie prawni;

2. opiekunowie faktyczni;

3. osoby uczące się;

Osoby z grupy pierwszej i drugiej są uprawnione do zasiłku rodzinnego, ale zasiłek przysługuje na dziecko (dziecko nie jest osoba uprawnioną) - aby dziecko mogło samo na siebie pobierać zasiłek rodzinny muszą być spełnione następujące warunki:

• dziecko musi być pełnoletnie;

• dziecko nie może pozostawać na utrzymaniu rodziców;

• musi być spełniona jedna z trzech okoliczności:

• śmierć rodziców;

• ustalenie prawa do alimentów w drodze wyroku sądu;

• ustalenie prawa do alimentów w drodze ugody sądowej;

• podstawowy warunek - spełnienie kryterium dochodowego jako granicy albo dochodu na osobę w rodzinie albo dochodu osoby uczącej się (obecnie kryterium dochodowe wynosi 504 zł).

W sytuacji gdy w skład rodziny wchodzi dziecko posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności kryterium dochodowe jest podwyższone (do 583 zł).

• W przypadku orzekania niepełnosprawności dzieci do 16 roku życia nie orzeka się stopnia niepełnosprawności.

Spełnienie kryterium dochodowego jest warunkiem pobierania zasiłku rodzinnego w okresie zasiłkowym, który jest ustalany na okresy roczne od 1 listopada do końca października następnego roku kalendarzowego.

Wyjątek - sytuacji gdy w trakcie okresu zasiłkowego dochód na osobę w rodzinie albo dochód osoby uczącej się przekracza kwotę kryterium dochodowego, ale nie równoważy kwoty zasiłku, to zasiłek jest pobierany do końca okresu zasiłkowego.

Wysokość zasiłku rodzinnego → kwoty zasiłku rodzinnego są zróżnicowane w zależności od wieku w jakim przysługuje zasiłek (stosownie do starszeństwa dziecka rośnie wysokość zasiłku rodzinnego):

• do ukończenia 5 roku życia: 48 zł;

• powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia: 64 zł;

• do ukończenia 24 roku życia (dziecko pełnoletnie): 68 zł.

Progi wiekowe - zasiłek rodzinny przysługuje do osiągnięcia 18 roku życia (pełnoletniości), a w przypadku gdy dziecko uczy się w szkole do 21 roku życia, natomiast do 24 roku życia zasiłek rodzinny przysługuje, gdy kumulatywnie spełnione są następujące przesłanki:

• dziecko kontynuuje naukę w szkole lub szkole wyższej;

• dziecko legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym lub też znacznym stopniu niepełnosprawności;

Wyjątek - gdy zasiłek rodzinny jest pobierany przez dziecko na siebie (osoba ucząca się) nie jest wymagana przesłanka o niepełnosprawności.

Przesłanki negatywne:

• zawarcie związku małżeńskiego przez dziecko lub osobę uczącą się;

• umieszczenie dziecka lub osoby uczącej się w instytucji zapewniającej całodobową opiekę;

• urodzenie przez dziecko lub osobę uczącą się własnego dziecka (osoba taka ma prawo do zasiłku rodzinnego na własne dziecko);

• osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne od jego rodzica.

Wyjątki:

• rodzice albo jedno z rodziców nie żyje;

• ojciec dziecka nie jest znany;

• sąd oddalił powództwo alimentacyjne;

• wydanie wyroku zobowiązującego jedno z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka.

Dodatki do zasiłku rodzinnego

Do zasiłku rodzinnego przysługują następujące dodatki:

1. dodatek z tytułu urodzenia dziecka;

2. dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;

3. dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka;

4. dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej;

5. dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;

6. dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego;

7. dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania.

Dodatek z tytułu urodzenia dziecka (tzw. „becikowe I”) - jednorazowe świadczenie przysługujące matce, ojcu albo opiekunowi prawnemu dziecka.

• O taki dodatek może wystąpić opiekun faktyczny (osoba ubiegająca się o przysposobienie dziecka) pod warunkiem, że dziecko nie ukończyło jeszcze roku, a rodzice biologiczni dziecka albo opiekun prawny nie skorzystali z prawa do tego dodatku.

Dodatek przysługuje w wysokości 1 000 zł na każde dziecko.

Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego → urlop wychowawczy unormowany w Kodeksie pracy przysługuje maksymalnie przez okres 3 lat, natomiast w przypadku dziecka specjalnej troski w wymiarze kolejnych 3 lat.

Warunkiem nabycia prawa do takiego dodatku jest sprawowanie faktycznej opieki przez osobę uprawnioną do tego dodatku:

• dodatek nie przysługuje przez pełny okres urlopu wychowawczego w przypadku opieki nad jednym dzieckiem - prawo do dodatku przysługuje wtedy przez 24 miesiące;

• w przypadku gdy urodzi się więcej niż jedno dziecko dodatek przysługuje przez pełny okres urlopu wychowawczego;

• w przypadku dziecka specjalnej troski okres pobierania dodatku wynosi 72 miesiące.

Wysokość dodatku wynosi 400 zł miesięcznie na dziecko.

Przesłanki negatywne:

• osoba korzystająca z urlopu ma krótszy niż 6 miesięcy staż pracy;

• osoba podjęła albo kontynuuje zatrudnienie w okresie urlopu wychowawczego;

• dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu (pobyt związany z leczeniem lub rehabilitacją nie wyłącza tego uprawnienia);

• dodatek nie przysługuje w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka (regulacja obowiązująca od 1.01.2006 r.):

Przesłanki nabycia prawa do dodatku - samotne wychowywanie dziecka przez jednego z rodziców, opiekuna prawnego albo faktycznego oraz brak zasądzenia świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka od drugiego z rodziców z następujących powodów:

• drugi z rodziców nie żyje;

• ojciec dziecka jest nieznany;

• oddalono powództwa o zasądzenie świadczenia alimentacyjnego.

Wysokość dodatku wynosi 170 zł miesięcznie na dziecko, ale łącznie na wszystkie dzieci nie może przekroczyć 340 zł - w przypadku dziecka niepełnosprawnego kwotę dodatku zwiększa się o 80 zł (łącznie to zwiększenie nie może przekraczać 160 zł).

• Taki dodatek przysługuje również osobie uczącej się nie mającej żadnego z rodziców (sierota zupełna).

Dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej - za rodzinę wielodzietną uznaje się rodzinę w skład której wchodzi więcej niż troje dzieci, a dodatek przysługuje na trójkę dzieci i na każde następne dziecko.

Wysokość dodatku wynosi 80 zł.

Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego - dodatek przysługuje zarówno rodzicom, opiekunowi prawnemu albo faktycznemu, jak również osobie uczącej się, w przypadku gdy dziecko nie ukończyło 16 roku życia, jeżeli posiada orzeczenie o niepełnosprawności i w wieku od 16 do 24 roku życia, jeżeli posiada orzeczenie o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wysokość dodatku zróżnicowana od wieku:

• do 5 roku życia: 60 zł;

• od 5 do 24 roku życia: 80 zł.

Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego - jednorazowe świadczenie przysługujące w związku z rozpoczęciem roku szkolnego i służące częściowemu pokryciu wydatków z tym związanych (uprawnia również rodziców, opiekuna prawnego albo opiekuna faktycznego dzieci, które rozpoczęły roczne przygotowanie przedszkolne).

Wysokość dodatku wynosi 100 zł na dziecko.

• Wniosek o taki dodatek należy złożyć w ciągu 4 miesięcy od dnia rozpoczęcia roku szkolnego, w przeciwnym razie roszczenie wygasa, a wniosek pozostanie bez rozpatrzenia.

Dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania - dwie kategorie:

1. dodatek z tytułu zamieszkiwania poza miejscem stałego zamieszkania;

2. dodatek z tytułu dojazdu z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły.

Taki dodatek przysługuje wyłącznie dzieciom uczącym się w szkole ponadgimnazjalnej bądź też szkole artystycznej - w przypadku osób niepełnosprawnych również w odniesieniu do dzieci uczących się w szkole podstawowej i gimnazjum.

Dodatek wynosi obecnie 90 zł miesięcznie, a tytułu dojazdu do szkoły 50 zł miesięcznie (przysługuje wyłącznie w trakcie trwania roku szkolnego).

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka

(tzw. „becikowe II”)

Przesłanki nabycia prawa do zapomogi - prawo do zapomogi nie zależy od kryterium dochodowego i przysługuje wszystkim osobom, przy czym ta zapomoga przysługuje wyłącznie w przypadku, gdy dziecko urodzi się żywe.

• Termin na złożenie wniosku o zapomogę wynosi 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka - ograniczenie: w okresie 12 miesięcy od przyjęcia dziecka na wychowanie opiekun faktyczny może złożyć wniosek o zapomogę pod warunkiem, że rodzice nie złożyli wniosku o taka zapomogę.

Świadczenia opiekuńcze

Zasiłek pielęgnacyjny → ma na celu częściowe pokrycie wydatków wynikających z konieczności zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (przysługuje osobom nieuprawnionym do emerytury lub renty).

Warunki - zasiłek przysługuje:

• niepełnosprawnemu dziecku (osobie do 16 roku życia);

• osobie, która ukończyła 16 rok życia, jeżeli legitymuje się znacznym stopniem niepełnosprawności;

• osobie, która ukończyła 75 lat.

Zasiłek przysługuje także osobie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności pod warunkiem, że ta niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 roku życia.

Wysokość zasiłku pielęgnacyjnego wynosi 153 zł.

Przesłanki negatywne:

• przebywanie w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie finansowane z budżetu państwa albo Narodowego Funduszu Zdrowia;

• posiadanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego do emerytury lub renty.

Świadczenie pielęgnacyjne → świadczenie przysługujące osobie rezygnującej z zatrudnienia albo nie podejmującej takiego zatrudniania w chwili sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności ze wskazaniem stałej lub długotrwałej opieki ze strony innej osoby w przypadku dzieci do 16 roku życia (w przypadku osób powyżej 16 roku życia wymagane jest orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności).

Warunkiem jest nieprzekraczanie progu dochodu na osobę w rodzinie wynoszącego 583 zł.

Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 420 zł miesięcznie.

Osobom korzystającym ze świadczenia pielęgnacyjnego organ gminy ma obowiązek sfinansować ubezpieczenie emerytalne lub rentowe.

Przesłanki negatywne:

• osoba sprawująca opiekę jest uprawniona do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;

• pozostawania przez osobę wymagająca opieki w związku małżeńskim;

• umieszczenie takiej osoby w instytucji zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu;

• członkowi rodziny osoby niepełnosprawnej przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury w związku ze sprawowaniem nad nią opieki;

• ustalone prawo do dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego.

Weryfikacja świadczeń rodzinnych

Kwoty kryterium dochodowego oraz wysokość świadczeń przewidzianych w ustawie są ustalane na okresy trzyletnie od 1 listopada do końca października (co 3 lata dokonuje się weryfikacji kryterium dochodowego i wysokości świadczeń).

Sposób weryfikacji:

• w terminie do 15 maja Rada Ministrów ma obowiązek przedstawić Komisji Trójstronnej do spraw Społeczno-Gospodarczych propozycję kwot kryterium dochodowego i wysokości świadczeń;

• Komisja Trójstronna ma czas do 15 czerwca na uzgodnienie wysokości tych kwot, a jeżeli nie dojdzie do porozumienia, wówczas Rada Ministrów do 15 lipca ustala nowe kryteria dochodowe i wysokości świadczeń w drodze rozporządzenia.

Takiej weryfikacji dokonuje się na podstawie badań wsparcia dochodowego rodzin przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.

Administrowanie systemem świadczeń rodzinnych

Administrowanie tym systemem należy do organów jednostek samorządu terytorialnego (wójt, burmistrz lub prezydent miasta), które wydają decyzje w sprawie świadczeń rodzinnych.

7