DEFINICJA: Organizacja: twór społeczno-technologiczny złożony z ludzi, którzy zmierzają do osiągnięcia określonych celów, co wymaga połączenia wspólnych wysiłków. Uzyskanie efektów takiego połączenia (nadwyżki nad sumą wysiłków indywidualnych) nazywanego efektem synergicznym wymaga koordynacji i integracji tych wysiłków; organizacja: system, którego uporządkowanie polega na tym, że funkcjonalnie zróżnicowane jego części w zasadzie wspólnie przyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym warunkiem powodzenia części; organizacja w powszechnym rozumieniu oznacza instytucję (przedsiębiorstwo, szpital, urząd skarbowy) lub proces organizowania, przez który rozumie się taki sposób ułożenia i przydziału pracy członkom organizacji, aby możliwe było sprawne osiągnięcie jej założonych celów; organizacja: złożony system zmierzający do osiągnięcia pożądanych celów przy użyciu określonej kombinacji zasobów za pomocą określonego rodzaju działań; W literaturze przedmiotu pojęcie organizacji występuje w trzech ujęciach: *czynnościowym – jako proces tworzenia rzeczy złożonej, *atrybutowym – jako zespół cech charakterystycznych rzeczy organizowanej, *rzeczowym – jako rzecz złożona z części powiązanych ze sobą w taki sposób, aby umożliwiły sprawne funkcjonowanie całości.

Trzy podejścia do organizacji: 1. podejście strukturalne (mechaniczne), traktowano człowieka jako „przedmiot” organizowania, więc dostosowywano go do struktury organizacji (człowiek i organizacja jako maszyna). Nurty: *klasyczna teoria zarządzania (główny przedmiot zainteresowań stanowiły stanowisko pracy i praca jako forma działania, którą badano w aspekcie jej wydajności. Zasady zarządzania to kombinacja reguł wojskowych i inżynierskich), *zarządzanie naukowe (całe „myślenie” należy do managerów i projektantów a całe „robienie” do pracowników), *kierunek systemowy (organizacja jako uporządkowany zbiór elementów, nie tylko rzeczowych, ale także takich jak władza, status społeczny, moralność, prawo czy wiara); 2. Podejście podmiotowe – „organizacje jako organizmy”, które koncentrują się na rozumieniu potrzeb organizacji i jej stosunków z otoczeniem oraz zarządzaniu nimi. Najważniejszym elementem organizacji jest człowiek, ponieważ jest on jedynym twórczym składnikiem. Sukces organizacji zależy od integracji potrzeb jednostki i organizacji. Nurty: *nurt socjologiczny (człowiek jest istotą społeczną a w swoim działaniu kieruje się motywami społecznymi, psychologicznymi i ekonomicznymi mającymi swoje źródło w potrzebach ludzkich), *nurt psychologiczny (człowiek jest istotą w pełni autonomiczną, a motywy jego zachowania są oparte na potrzebach ego i są wynikiem stanu jego osobowości (świadomość, rozum, emocje, wiara, kultura), jego osobistego doświadczenia które mu przyświecają); 3. Podejście sytuacyjne, którego podstawą jest przystosowywanie się organizacji do otoczenia. Otoczenie to główny czynnik determinujący, który wymusza różne struktury organizacyjne. Przystosowanie się organizacji do otoczenia zależy od zdolności jej kierowników do identyfikacji napotkanych warunków. W nowoczesnej teorii sytuacyjnej element determinujący został zastąpiony elementem współpracy co oznacza wzajemne oddziaływanie otoczenia i organizacji. Inne koncepcje metaforyczne współczesnych organizacji: koncepcja organizacji jako mózgu (organizacje są systemami przetwarzającymi informacje, zdolnymi do uczenia się tego jak się uczyć), koncepcja organizacji jako kultury (kultura to istotny czynnik kształtujący charakter organizacji a organizacja to ludzie, których system wartości kształtuje się w środowisku społecznym szerszym niż sama organizacja (zwyczaje, tradycje, mity, symbole organizacji)), koncepcja organizacji jako systemu politycznego (układy interesów, konflikty i gry sił kształtują i zmieniają charakter organizacji), koncepcja organizacji jako psychicznego więzienia (pracownicy stają się zakładnikami własnych myśli, idei i przekonań, poddają się temu, co rodzi się w ich podświadomości), kolaż jako metafora teorii organizacji (uznajemy wartość patrzenia z różnych punktów widzenia i korzystania z teorii oraz wiedzy i doświadczenia, aby stworzyć nową teorię do wykorzystania w konkretnych warunkach).

Fazy rozwoju przemysłu: faza pierwsza: wzięła się z wykorzystania maszyn i poprzedziła fabryczny system produkcji, faza druga: rozpowszechniła się w latach 50-60 XIX w. kiedy zaczęto wykorzystywać złożone procesy produkcyjne wymagające rozbudowanych systemów organizacji społecznej i biurokracji (kontrola, rutyna, specjalizacja), faza trzecia: nowe stosunki z partnerami organizacji, co wymaga od niej większej elastyczności, orientacji na klienta, aktywności na arenie międzynarodowej czy wprowadzania innowacji. Wiąże się to z przejściem od organizacji industrialnej do postindustrialnej. Społeczeństwo postindustrialne (era wiedzy, epoka informacji, koncentruje się na zdobywaniu wiedzy, wykorzystaniu informacji).

Związek organizacji z rozwojem cywilizacyjnym: epoka agrarna obejmująca okresy niewolnictwa i feudalizmu występujące wtedy organizacje gospodarcze nie miały cech przedsiębiorstwa; w okresie niewolnictwa istniały (Egipt, Rzym) duże gospodarstwa niewolnicze, nastawione na zaspokajanie potrzeb właścicieli (patrycjuszy), wytwarzając żywność, odzież, broń i artykuły luksusowe. Sprzedaż produktów była czymś wyjątkowym. Cechą tych organizacji gospodarczych był brak znajomości pojęcia kosztów; w okresie feudalizmu w średniowieczu organizacje gospodarcze występowały w postaci posiadłości wokół zamków czy klasztorów (zboża, mięso, sery, wina, lekarstwa) jednak typowym zakładem pracy był warsztat rzemieślniczy.

Przedsiębiorstwa powstały wraz z rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych w epoce przemysłowej; Protoplastą przedsiębiorstwa przemysłowego była manufaktura (zamiana prac ręcznych na maszyny, powstanie sieci kolejowych ułatwiających transport, zastąpienie maszyn parowych elektrycznymi).

Główne wyróżniki	Manufaktura	Przedsiębiorstwo przemysłowe
Techniczny podział pracy	Nie występuje albo jest w zalążku	Jest z reguły bardzo rozwinięty
Techniczne uzbrojenie pracy Specjalizacja stosunków pracy	Bardzo niskie, w postaci najprostszych urządzeń i narzędzi z dominacją pracy ręcznej	Jest zróżnicowane zależnie od rodzaju produkcji (działalności) często bardzo wysokie
Warunki pracy	Najczęściej bardzo trudne	Zróżnicowane, ale dużo lepsze niż w manufakturze

Tayloryzm: wprowadzenie w procesach produkcyjnych pogłębionego podziału pracy (pozwoliło to szeroko zastosować specjalistyczne maszyny i urządzenia oraz przejść do produkcji wielkoseryjnej i masowej. W efekcie duża skala produkcji dała znaczne obniżenie kosztów i cen co wpłynęło na wzrost popytu); Fordyzm: działalność H. Forda przyczyniła się do upowszechnienia produkcji potokowej (taśmowej) co dało dalszy poważny wzrost wydajności pracy i obniżenie kosztów wytwarzania oraz potanienie produktów.

Najważniejsze uwarunkowania rozwoju przedsiębiorstw: *powstanie spółek akcyjnych (korporacji), *zmiany w terytorialnym zasięgu działalności (od lokalnego do globalnego), *zmiany w relacji przedsiębiorstwo-państwo, *zmiany w roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstwa, *zmiany w systemach zarządzania i strukturze organizacyjnej, *zmiany w relacji przedsiębiorstwo-otoczenie. Podstawowe cechy charakteryzujące początek epoki informacyjnej: *liberalizacja gospodarki, *globalizacja, *nowa rewolucja technologiczna.

RODZAJE ORGANIZACJI: I. Formalność: Organizacje formalne: cele i stosunki organizacji ujęto w specyficznym zapisie regulującym wzajemne zależności i korelacje pomiędzy jej elementami. *organizacje sektora prywatnego (gł. przedsiębiorstwa), *organizacje sektora publicznego (jednostki administracji państwowej i samorządowe, organizacje militarne, policyjne), *organizacje sektora porządkowego (m.in. organizacje społeczne, pozarządowe). Organizacje (grupy) nieformalne powstają w organizacjach na skutek niemożności zaspokajania potrzeb w ramach jej formalnej struktury i są one mniej lub bardziej trwałe oraz mniej lub bardziej legalne. Zwykle są efektem więzi międzyludzkich, koleżeńskich, zawodowych, wspólnoty interesów i mogą wspomagać organizację formalną, albo gdy ich cele są sprzeczne z celami organizacji, oddziałują destrukcyjnie. II. Tradycyjnie: Produkcyjne (dostarczające dobra i usługi zaspokajające potrzeby ludzi), Polityczne (związane z realizacją celów politycznych), Adaptacyjne (np. badawcze, kulturalne, sportowe). III. Wg więzi łaczących ludzi w procesie pracy: Przymusowe (oparte nawet na przymusie fizycznym (więzienia)), Utylitarne (władza wynika z prawa dysponowania środkami motywacyjnymi), Normatywne (władza opiera się na przekonaniach ludzi (kościoły, partie polityczne)). IV. Wg wielkości: Małe, średnie, duże. V. skomplikowanie: proste, złożone. VI. Czas trwania: terminowe, bezterminowe. VII. według funkcji wiążących się z zaspokajaniem potrzeb społecznych (funkcji genotypowej) albo celu zewnętrznego: Or. gospodarcze nastawione na zysk (uczestniczące w produkcji i wymianie dóbr i usług w celu zaspokajania potrzeb społeczeństwa), Or. użyteczności publicznej (z reguły niedochodowe, służące zaspokajaniu potrzeb społecznych w zakresie oświaty (szkoły), zdrowia (szpitale) itp.), Or. administracyjne państwowe i samorządowe (zadaniem jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania państwa w określonych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych), Or. militarne i policyjne (mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego), Or. Społeczne (rolą jest dbanie o interesy określonych warstw, klas społecznych, grup zawodowych, grup zainteresowań (partie polityczne, organizacje młodzieżowe, związki zawodowe, towarzystwa naukowe)), Or. religijne (zrzeszające ludzi wyznających takie same wartości o odgrywające istotną rolę w kształtowaniu świadomości ludzi), Rodzina (podstawowa grupa społeczna).

Koncepcja cyklu życia organizacji opiera się na założeniu, że organizacje podobnie jak organizmy rozwijają się fazowo. Kryzysowa koncepcja przekształceń organizacji (model L.E. Greinera): Faza I – wzrost przez kreatywność, Faza II – wzrost przez kierowanie, Faza III – wzrost przez decentralizację, Faza IV – wzrost przez koordynację, Faza V – wzrost przez współpracę.

Przedsiębiorstwo: jednostka prowadząca działalność gospodarczą, dążącą do zaspokajania potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub instytucji) przez wytwarzanie wyrobów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskiwania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie, na ryzyko właściciela czy właścicieli. Cechy odróżniające przedsiębiorstwo od innych organizacji: *jest powoływane nie do realizacji jednorazowego przedsięwzięcia lecz do prowadzenia działalności gospodarczej w sposób trwały, *zaspokaja swoimi produktami/usługami potrzeby innych podmiotów będących jego klientami, *wymienia produkty z klientami na zasadzie kupna-sprzedaży co dotycz zarówno jego sfery zaopatrzenia jak i zbytu, *posiada pochodzące od właściciela określone zasoby kapitałowe w postaci środków pieniężnych, dóbr materialnych oraz wartości niematerialne i prawne, *cechuje je samodzielność decyzyjna co do rodzaju charakteru i zakresu prowadzonej działalności, stosunków z otoczeniem oraz swojej wewnętrznej organizacji (zasada autonomii przedsiębiorstwa), *swoje koszty i obciążenia podatkowe pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Swój stan majątkowy wykazuje w bilansie, a wynik finansowy w rachunku strat i zysków, *jest organizacją zarobkującą, tzn. dąży do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału, *prowadzi działalność na własne ryzyko, odpowiada za swoje zobowiązania finansowe, *ponosi odpowiedzialność karną za przestępcze działania swych przedstawicieli (pracowników), *jest ono systemem otwartym, tzn. pozostaje w stałej interakcji ze swoim otoczeniem; *charakteryzuje się ono dużym dynamizmem, jest więc systemem dynamicznym; *jest nastawione na uczenie się, przyjmowanie i gromadzenie nowej wiedzy oraz jej stosowania w swojej działalności (tzw. Ucząca się lub inteligentna organizacja). Cechy przedsiębiorstwa jako systemu otwartego: *przedsiębiorstwo składa się z wielu wzajemnie powiązanych i skorelowanych podsystemów, *funkcjonuje w określonym otoczeniu, *między otoczeniem a poszczególnymi podsystemami przedsiębiorstwa zachodzą określone związki, zależności i ciągłe interakcje, * pobiera z otoczenia określone zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, które w wyniku procesów produkcyjnych (usługowych) przekształca w inne zasoby, które w formie wyrobów lub usług trafiają na rynek, czyli ponownie do otoczenia, *warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest bezwzględne przestrzeganie zasady: wartość na wyjściu (efekty działalności) musi być większa od wartości nakładów (zasobów) na wejściu.

Przedsiębiorstwo to kategoria ekonomiczna i prawna, natomiast zakład oraz filia to kategorie terytorialne, organizacyjne i produkcyjne.

Organizacje gospodarcze non-profit (nie przedsiębiorstwa!): *gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące w ramach jednostek budżetowych (zakłady lecznicze, jednostki oświatowe i naukowe oraz kulturalne), *zakłady budżetowe, których przedmiotem działania jest odpłatne świadczenie określonych usług użyteczności publicznej (żłobki, przedszkola, domy pomocy, muzea, biblioteki), *organizacje społeczne, w tym fundacje prowadzące działalność gospodarczą. Cechy organizacji non-profit: *działalność gospodarcza nie jest głównym przedmiotem działania tych organizacji, ale ma wyraźny charakter dodatkowy, *ich działalność dostarcza środków (finansowych lub rzeczowych) umożliwiających prowadzenie podstawowej działalności społecznej, *prowadzą działalność w całości lub częściowo z zewnętrznego zasilania finansowego (np. budżetu państwa, składek członków, zbiórek publicznych, sponsorów), *często oferują wyroby lub usługi po cenach ustalonych poniżej ich kosztów albo nawet bezpłatnie.

Stowarzyszenie (branżowe, izba przedsiębiorstw): przedsiębiorstwa, konkurujące między sobą, ale jednocześnie realizujące w ramach stowarzyszenia swoje wspólne interesy w zakresie standaryzacji przemysłowej, reprezentowania ich interesów względem władz i administracji państwowej i samorządowej, związków zawodowych itp. Konsorcjum: porozumienie (związek) przedsiębiorstw i ewentualnie innych jednostek organizacyjnych (banków, uczelni) zawarty w celu zrealizowania pewnych przedsięwzięć, wymagających dużych nakładów kapitałowych i intelektualnych, przekraczających możliwości jednego członka konsorcjum. Konsorcjum nie ma osobowości prawnej, każdy uczestnik odpowiada swoim majątkiem za jego zobowiązania. Jeden z uczestników pełni funkcję koordynatora przedsięwzięcia. Kartel: umowny związek przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w zakresie określonym umową kartelową. Dotyczy ono głownie instrumentów polityki sprzedaży, w tym cen. Kartel ma na celu opanowanie rynku przez ograniczenie konkurencji.