BUDOWA WEWNĘTRZNA PÓŁKUL – SUBSTANCJA SZARA

Jądra podstawne (nuclei basales) to skupienia istoty szarej w obrębie półkul Zaliczamy do nich: ciało prążkowane, przedmurze i ciało migdałowate

CIAŁO MIGDAŁOWATE (corpus amygdaloideum)

• Najstarsze z jąder podstawnych

• Znajduje się w płacie skroniowym między biegunem skroniowym a rogiem dolnym komory bocznej

• Kształt owalny

• Składa się z kilku mniejszych skupień komórkowych – jąder ciała migdałowatego
  Zaliczamy do nich

  • Pole migdałowate przednie (area amygdaloidea anterior) ⇔ włókna prążka węchowego bocznego i włókna prążka przekątnego

  • Część podstawno-boczna (pars basolateralis) ⇔ podwzgórze

  • Część korowo-przyśrodkowa (pars corticomedialis) ⇔ węchomózgowie

• Drażnienie powoduje reakcje autonomiczne i emocjonalne o charakterze obronnym

• Uszkodzenie jąder podstawnych oraz łączących je dróg powoduje zaburzenia postawy, spowolnienie ruchowe, niezdolność do wykonywania złożonych czynności, drżenie ciała

PRZEDMURZE (claustrum)

• Wąskie pasmo istoty szarej

• Leży między jądrem soczewkowatym a wyspą
  Od jądra soczewkowatego oddziela go torebka zewnętrzna (capsula externa) a od wyspy torebka ostatnia (capsula extrema)

• W jego obrębie wyróżnia się okolicę czuciową, wzrokową i słuchową – połączone
  z odpowiednimi polami korowymi

JĄDRO OGONIASTE (nucleus caudatus)

• Składa się z:

  • Głowy (do przodu od wzgórza) – tworzy ścianę boczną i część ściany dolnej rogu przedniego komory bocznej

  • Trzonu (na wysokości wzgórza)

  • Ogona

JĄDRO SOCZEWKOWATE (nucleus lentiformis)

• Położone bocznie i ku dołowi od ogoniastego

• Dzieli się na dwie części

  • Skorupę (putamen) - bocznie

  • Gałkę bladą (globus pallidus) – przyśrodkowo

• Między nimi znajduje się warstwa istoty białej - blaszka rdzenna boczna (lamina medullaris lateralis)

• Gałka blada podzielona jest przez blaszkę rdzenną przyśrodkową na 2 części – boczną i przyśrodkową

• Włókna nerwowe wychodząc z blaszek rdzennych zawijają się na powierzchni brzusznej jądra w stronę przyśrodkową i tworzą pętlę soczewkową (ansa lenticularis), która biegnie w stronę wzgórza i podwzgórza

• W powierzchnię dolną jądra wciska się spoidło przednie

• Skorupę i jądro ogoniaste określa się łącznie, jako prążkowie (neostratium)

• Prążkowie zawiera ACTH i duże ilość amin katecholowych (głównie dopaminy)
  Zaburzenie proporcji związków prowadzi do zmian w sferze ruchu.
  Zwiększenie ilości dopaminy – nasilenie ruchów mimowolnych
  Zmniejszenie ilości dopaminy – ubóstwo ruchów

ISTOTA BIAŁA PÓŁKUL (substantia alba hemispherium)

Znajduje się pomiędzy płaszczem a komorami bocznymi. Tworzące ją włókna mielinowe dzielimy na 3 rodzaje:

• Kojarzeniowe

• Spoidłowe

• Rzutowe

Na przekroju poziomym półkuli istota biała tworzy owalne pole zwane środkiem półowalnym.

Niżej istota biała otacza poszczególne jądra podkorowe, tworząc torebki.

TOREBKA WEWNĘTRZNA (capsula interna)

• Oddziela jądro soczewkowate od wzgórza i jądra ogoniastego

• Rozpościera się wzdłuż powierzchni przyśrodkowej i dolnej jądra soczewkowatego

• Ramiona obejmujące jądro soczewkowate noszą nazwę odnogi przedniej i tylnej

• Odnoga przednia (crus anterius) – znajduje się między jądrem ogoniastym a jądrem soczewkowatym
  Odnoga tylna (crus posterius) – znajduje się między wzgórzem a jądrem soczewkowatym

• Miejsce połączenia odnogi przedniej z tylną to kolano torebki wewnętrznej (genu capsulae internae)

TOREBKA ZEWNĘTRZNA (capsula externa)

Utworzona przez cienką warstwę włókien nerwowych, które oddzielają skorupę od przedmurza

TOREBKA OSTATNIA (capsula extrema)

• Leży między przedmurzem a wyspą

Włókna nerwowe istoty białej półkul, zależnie od ich przebiegu i połączeń, zalicza się do jednego z trzech układów.

WŁÓKNA RZUTOWE (PROJEKCYJNE)

Znajdują się w wielu pęczkach i blaszkach istoty białej półkuli. Ich głównym skupieniem jest capsula interna.

Są to włókna zstępujące (zespalające płaszcz ze strukturami niżej położonymi) lub wstępujące (struktury niżej położone z płaszczem); biegną zwykle pionowo.

Drogi układu piramidowego

• Droga korowo-rdzeniowa (tractus corticospinalis)
  Włókna biegną z kory ruchowej przez wieniec promienisty do odnogi tylnej torebki wewnętrznej (część przednia)
  Torebka wew. odnoga mózgu most i rdzeń przedłużony rdzeń kręgowy

• Droga korowo jądrowa (tractus corticonuclearis)
  łączy korę mózgu z jądrami ruchowymi nerwów czaszkowych
  Dolna ⅓ zakrętu przedśrodkowego wieniec promienisty kolano torebki wew. odnoga mózgu (tu gromadzą się w pęczek boczny i przyśrodkowy, od których oddzielają się włókna do poszczególnych jąder ruchowych nerwów czaszkowych)

Drogi korowo-podkorowe
Liczne i na ogół niewyraźnie odgraniczone od dróg sąsiednich.

• Drogi korowo-mostowe (tractus corticopontini)
  Biegną w torebce wewnętrznej w postaci 2 pęczków – Arnolda (od płata czołowego)
  i Türcka (od płata skroniowego)

• Droga korowo-siatkowa (tractus corticoreticularis)

• Droga korowo-pokrywowa (tractus corticotectalis)

• Drogi korowo-prążkowiowe (tractus corticostriatales)

Promienistość wzgórza (radiatio thalami)
Utworzona przez pęczki włókien korowo-wzgórzowych i wzgórzowo-korowych
Wśród nich wyróżnia się promienistość wzrokową i słuchową

Znaczna część włókien rzutowych półkul łączy dwukierunkowo korę mózgu ze wzgórzem. Przechodzą one przeważnie w torebkę wewnętrzną, gdzie są rozproszone między włóknami innych dróg nerwowych

W pobliżu wzgórza skupiają się gęściej jako konary wzgórza (przedni, górny, tylny, dolny)

Promienistość wzrokowa (radiatio optica)

• Ostatni odcinek drogi wzrokowej

• Łączy ciało kolankowate boczne z korą płata potylicznego

• Początkowo włókna skupiają się obok jądra ciała kolankowatego bocznego, skąd wchodzą do części za- i podsoczewkowej torebki wewnętrznej
  Biegną nad rogiem dolnym komory bocznej.
  Włókna niżej położone kierują się do okolicy ciała migdałowatego, gdzie zataczają ku tyłowi ostry łuk (kolano skroniowe promienistości wzrokowej – genu temporale)
  Włókna górne biegną bardziej z tyłu i zataczają mniejsze łuki
  Dalej kieruje się ku tyłowi, leżąc z boku oraz z dołu od rogu tylnego komory bocznej
  Włókna dolne biegną do kory płata potylicznego – głównie trójkąt poboczny i dolna ściana rogu tylnego
  Włókna górne – boczna ściana rogu tylnego
  W końcowym odcinku wszystkie zaginają się tworząc kolano potyliczne (genu occipitale) i po krótkim przebiegu kończą się w okolicy bruzdy ostrogowej

Promienistość słuchowa (radiatio acustica)

• Ciało kolankowate przyśrodkowe kora płata skroniowego

• Końcowy odcinek drogi słuchowej, łączącej ślimak z korą mózgu

WŁÓKNA SPOIDŁOWE (KOMISURALNE)

Włókna nerwowe, przechodzące jednej półkuli do drugiej, tworzą 3 spoidła. Spoidła są dwukierunkowe – zawierają włókna przewodzące impulsy zarówno z prawej półkuli do lewej, oraz w drugą stronę.

Spoidło przednie (commissura anterior)

• Część pośrodkowa leży w przedniej ścianie komory trzeciej. Stąd jego włókna przechodzą w kierunku bocznym do półkul.

• W obrębie półkul dzieli się na pars posterior (większa) i anterior (mniejsza)

• Pars posterior krzyżuje dolną powierzchnię jądra soczewkowatego, tworząc kanał Gratioleta

Po wyjściu z kanału włókna przedostają się nad ciałem migdałowatym do płata skroniowego
Ich zakończenia znajdują się w korze zakrętu przyhipokampowego i w przedniej części zakrętów skroniowych (środkowego i dolnego) oraz zakrętu potyliczno-skroniowego bocznego

• Pars anterior jest słabo wykształcona
  Włókna nie dochodzą do kanału Gratioleta i kierują się w stronę istoty dziurkowanej, pasma węchowego i opuszki węchowej

Ciało modzelowate (corpus callosum)

• Część pośrodkowa (w głębi fissura longitudinales)

  • Płat (splenium corporis callosi)

  • Kolano (genu corporis callosi)

  • Pień (truncus corporis callosi)

  • Dziób (rostrum corporis callosi)

• Parzysta część boczna

  • W półkulach mózgu tworzy promienistość ciała modzelowatego (radiatio corporis callosi)
    Jej włókna rozchodzą się krzyżując pasma włókien rzutowych i dochodzą do kory poszczególnych płatów

• Włókna cz. czołowej - kolano ciała modzelowatego biegun czołowy zaginają się ku przodowi jako kleszcze mniejsze (forceps minor)

• Włókna cz. potylicznej - płat ciała modzelowatego do tyłu
  mają dłuższy przebieg, więc są to kleszcze większe (forceps maior)

Przechodząc przez pień z czasem tracą charakter zbitej blaszki i kierują się w różne strony do pozostałych płatów

Spoidło sklepienia (commisura fornicis)

• Rozpościera się jako trójkątna blaszka między przyśrodkowymi brzegami obu odnóg sklepienia

• Włókna spoidłowe łączą z sobą istotę szarą hipokampa strony prawej i lewej

WŁÓKNA KOJARZENIOWE (ASOCJACYJNE)

Łączą różne pola kory mózgu w obrębie tej samej półkuli. Niektóre biegną w istocie szarej kory jako włókna śródkorowe, ale większość znajduje się w istocie białej (rozróżnia się krótkie i długie)

Włókna kojarzeniowe krótkie

• Lecą tuż pod korą

• Włókna łukowate krótkie – łączą sąsiednie zakręty półkuli

• Włókna łukowate długie – krzyżują dwie lub więcej bruzd

Włókna kojarzeniowe długie

• Łączą odległe części półkuli mózgu

• Na podstawie preparowania można rozróżnić następujące pęczki długich włókien kojarzeniowych – obręcz, pęczek haczykowaty, pęczek podłużny górny, pęczek podłużny dolny, pęczek podspoidłowy, pęczek potyliczny pionowy

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY (liquor cerebrospinalis)

Płyn mózgowo-rdzeniowy zdrowego człowieka to ciesz przezroczysta zawierająca te same ciała, co osocze krwi. Służy, jako ochrona dla OUN. Umożliwia zachowanie niezmienionej konfiguracji mózgowia.

KOMORY BOCZNE (ventriculi laterales)

• Nieregularna przestrzeń, w której rozróżnia się:

  • Część środkowa (płat ciemieniowy)

  • Róg przedni (płat czołowy)

  • Róg tylny (płat potyliczny)

  • Róg dolny (płat skroniowy)

• Trójkąt komory bocznej – miejsce, w którym światło komory rozszerza się znacznie (część środkowa spotyka się z rogiem dolnym i tylnym)

• Część środkowa (pars centralis)

  • Splot naczyniówkowy (plexus choroideus ventriculi lateralis)
    Jest utworzony przez tkankę naczyniówkową. Składa się z licznych wypustek, które w przejściu części środkowej w róg dolny tworzą kłębek naczyniówkowy

KOMORA TRZECIA (ventriculus tertius)

• Wąska, czworoboczna szczelina

• Z przodu łączy ją z komorami bocznymi otwór międzykomorowy (foramen interventriculare)
  Z tyłu przechodzi w wodociąg mózgu (aquaedactus cerebri)

• Wyróżnia się 6 ścian

• Na ścianie bocznej biegnie bruzda podwzgórzowa (sulcus hypothalamicus)

• Ścianę przednią tworzy blaszka krańcowa, słupy sklepienia i spoidło przednie

• W ścianie tylnej znajduje się spoidło tylne, spoidło uzdeczek i szyszynka

WYMIANA I KRĄŻENIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO

• struktury układu komorowego

  • komory boczne

  • otwory międzykomorowe (Monro)

  • komora trzecia

  • wodociąg mózgu

  • komora czwarta

  • otwory komory czwartej: pośrodkowy (Magendiego) i 2 boczne (Luschki).

Dalej płyn przepływa głównie do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego przestrzeni podpajęczynówkowej i w niewielkiej ilości do kanału środkowego rdzenia kręgowego. Ostatnim etapem jest jego wchłonięcie w układzie żylnym mózgowia, głównie przez ziarnistości pajęczynówki.