Kamila Wojtaszek Rzeszów, 18.11.2011r

Kierunek: Kosmetyki z Wizażem i Stylizacją

Semestr: I Klasa: kc

Szkoła Policealna Wizażu i Stylizacji

w Rzeszowie

PRACA KONTROLNA

TEMAT: Wpływ żywienia na stan i wygląd skóry.

PRZEDMIOT: Dermatologia

Pani mgr Bogusława Kaczor- Pyter

OCENA:

Pojęcie racjonalnego odżywiania towarzyszy człowiekowi od najmłodszych lat życia. Początkowo nasi rodzice a później sami zwracamy uwagę co wchodzi w skład naszych codziennych posiłków. Każdy zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że w codziennym jadłospisie powinny znaleźć się wszystkie składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach.  Aby nie dopuścić do zaburzeń metabolizmu, konieczne jest stałe dostarczanie organizmowi człowieka komponentów budulcowych i energetycznych. Wszelkie zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu komórek ciała uwidaczniają się w zmianach naszego wyglądu, stanu zdrowia czy samopoczucia. Niezależnie od wszystkich zasad zdrowego odżywiania pewne jest, że dla zachowania dobrego zdrowia podstawowe znaczenie ma spożywanie pełnowartościowych czyli odżywczych pokarmów bogatych w witaminy i minerały. 

Odżywianie ma nie tylko bardzo istotny wpływ na skórę, ale też na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Racjonalne odżywianie zapewnia ładny i zdrowy wygląd oraz dobre samopoczucie. Jeśli odżywiamy naszą skórę z zewnątrz kosmetykami, nie powinniśmy zapominać o odżywieniu jej „od środka”.

Dla zachowania dobrego wyglądu i kondycji skóry, włosów czy paznokci powinniśmy zadbać o urozmaiconą dietę, bogatą we wszystkie niezbędne składniki odżywcze.

  Często za daleki od ideału stan skóry, włosów i paznokci winimy nasze geny, hormony czy inne czynniki, na które nie mamy wpływu. Zapominamy, że sposób odżywiania może stać się naszym wielkim sprzymierzeńcem w poprawianiu urody.

Najważniejszymi przyczynami powstawania zmarszczek na skórze są: odwodnienie, szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe oraz efekt wolnych rodników.

Wolne rodniki to aktywne cząsteczki tlenu, które powstają w żywych organizmach (przy spalaniu tlenu podczas oddychania), a także w powietrzu i żywności. Z jednej strony są potrzebne w naszym organizmie, gdyż walczą z wirusami i bakteriami, z drugiej - jeśli jest ich za dużo zamiast niszczyć chorobotwórcze drobnoustroje, uszkadzają też zdrowe komórki. W efekcie komórki przestają pracować prawidłowo, pogarsza się stan wielu narządów, w konsekwencji prowadząc do wielu groźnych chorób. Ilość wolnych rodników w naszym organizmie ulega ciągłemu zwiększeniu. Najpoważniejszymi powodami tego stanu rzeczy są: skażenie środowiska, życie w stresie, zła dieta, nadmierne promieniowanie jonizujące, a także nadmierne opalanie się.

Naszymi obrońcami przed wolnymi rodnikami są tzw. przeciwutleniacze. Mają one zdolność ochraniania organizmu przed niszczycielskim wpływem wolnych rodników i poprawiania stanu uszkodzonych komórek. Częściowo organizm potrafi produkować je sam, niestety w niewystarczającej ilości. Dlatego należy wspomóc organizm, dostarczając mu przeciwutleniaczy w pożywieniu. Do tych najważniejszych należą:

Beta-karoten ( prowitamina A ) zawierają go warzywa pomarańczowe, zielone i czerwone, zwłaszcza marchew, czerwona papryka, brokuły, kapusta włoska, sałata, botwinka, dynia, cykoria, szpinak, jarmuż, natka pietruszki, pomidory, zielony groszek. Z owoców bogate w beta-karoten są zwłaszcza morele i brzoskwinie. Niedobór tej witaminy w organizmie skutkuje wysuszeniem i łuszczeniem się skóry, wypadaniem włosów i łamliwością paznokci. Witamina A umożliwia ciągłą odnowę skóry.

Witamina C posiadają ją owoce i warzywa, zwłaszcza cytrusy, czarna porzeczka, kiwi, truskawki, papryka, kapusta , brukselka, brokuły, natka pietruszki, szpinak, sałata, zielony groszek. Witamina C jest niezbędna do produkcji kolagenu, dzięki któremu skóra staje się jędrna i sprężysta.

Witamina E nie bez powodu zwana jest często "eliksirem młodości". Dostarczą nam jej oleje roślinne (zwłaszcza słonecznikowy), kiełki pszenicy, migdały, orzechy, jaja, awokado, suszone morele, ziarno słonecznika, kukurydza, sałata, seler, kapusta, papryka. Jest jednym z najsilniejszych przeciwutleniaczy.

Selen zwiększa skuteczność witaminy E, chroni skórę przed zanieczyszczonym powietrzem. Dostarczą go nam wątróbka, nerki, ser żółty, jaja, ziarna zbóż, drożdże, grzyby, soczewica, tuńczyk. Bogatym źródłem selenu są też płatki owsiane i kukurydziane.

  Wielu dobrze przyswajalnych przeciwutleniaczy dostarczą naszemu organizmowi również ryby, oliwa z oliwek, owoce morza, jabłka, zielona herbata, czerwone wino i sok z czerwonych winogron. Picie naparu z zielonej herbaty uodparnia ponadto skórę przed szkodliwym wpływem promieni UV oraz zapobiega pękaniu naczynek na skórze.

Woda. Stanowi 2/3 naszego organizmu i jej zawartość zmienia się w miarę starzenia się organizmu.

Około 20% wody z całego ciała przypada na skórę, a tu - z kolei - występuje jej najwięcej w górnych warstwach tkanki. Wchodzi ona w skład płynu komórkowego (wspomnianej wcześniej limfy) i śródkomórkowego. Jest w organizmie środkiem transportu, rozpuszczalnym podłożem wielu substancji, oraz regulatorem temperatury (poprzez skraplanie się potu). Zawartość wody w skórze, czyli nawilżenie tej ostatniej, zależy od ilości spożywanej dziennie wody i jej jakości (zawartości soli mineralnych). W regulacji gospodarki wodnej organizmu odgrywają bardzo ważną rolę dwa pierwiastki: sód i potas.

Sód znajduje się w płynie ustrojowym, w przestrzeni między­komórkowej. Zatrzymuje wodę w tkankach. Wchodzi w skład soli kuchennej. Jego zbyt duże spożycie wywołuje uczucie pragnienia zmuszając nas do picia wody a przez to obniżenia poziomu sodu. Również spożywanie dużej ilości węglowodanów powoduje za­trzymywanie wody w organizmie i wzmocnienie hydrofilnych właściwości skóry. Przy istnieniu  cellulit nadmierne ilości wody gromadzą się w tkance podskórnej.

Potas znajduje się w przestrzeni wewnątrzkomórkowej. Ma przeciwne działanie niż sód. Wpływa na wydalanie wody z or­ganizmu. Także dieta bogata w białko ma ten sam skutek (może powodować odwodnienie organizmu). Potas występuje w owocach, ziemniakach, grochu, fasoli oraz niektórych wodach mine­ralnych. Jest magazynowany w wątrobie i w niewielkich ilościach wydzielany do krwi.

Utrzymanie równowagi między zawartością potasu i sodu jest niezwykle ważne. Nasz codzienny pokarm oprócz wody, tłuszczów, węglowodanów i białek musi zawierać też odpowiednie ilości witamin i oligoelementów. Działają one w organizmie jak biokatalizatory, tzn. że ich obecność jest niezbędna, aby zachodziły w organizmie określone reakcje chemiczne.

Odpowiednie odżywianie wpływa na chemizm tkanek i może zmniejszyć lub zwiększyć odporność na różne bodźce i choroby. Badania wykazały, że nadmiar węglowodanów zwiększa skłonność do różnego rodzaju uczuleń. Dlatego bardzo ważne jest zachowanie równowagi miedzy poszczególnymi pierwiastkami.

Pełnowartościowe pożywienie powinno zawierać wszystkie niezbędne składniki do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należą do nich:

 

1.Białko, składniki mineralne i woda - stanowiące materiał budulcowy

2.Węglowodany i tłuszcze - będące źródłem energetycznym

3.Witaminy i sole mineralne - będące budulcem i  katalizatorem reakcji chemicznych

 

Białko jest zasadniczym materiałem budulcowym i ważnym składnikiem odbudowy

komórek, przyczynia się do odnowy większości tkanek. Najbardziej wartościowe jest białko

zwierzęce, bo zawiera komplet aminokwasów. Czerpać je można z mięsa, ryb, jaj, mleka czy

sera.

Drugim typem białka jest białko roślinne. Jest mniej wartościowe, gdyż nie zawiera wszystkich aminokwasów. To białko można uzyskać np. z roślin strączkowych i zbożowych

Przeciętne zapotrzebowanie dorosłej osoby na białko kształtuje się w granicach 60-90 g, gdzie

30-60 g powinno stanowić białko zwierzęce.

 

Węglowodany są podstawowym źródłem energii zużywanej przez organizm, w dużej

mierze do pracy mięśni. Dlatego normy ich zużycia zależne są od wysiłku fizycznego.

Przeciętnie dzienne spożycie węglowoda­nów powinno wynosić około 400-500 g.

Głównym źródłem węglowodanów są owoce, słodycze, jarzyny, makarony czy ryż.

 

Tłuszcze są przede wszystkim źródłem energii. Spalanie 1g tłuszczu daje aż 9 kalorii

(dla porównania 1g białka i węglowodanów zaledwie 4 kalorie)

Za normę przyjmuje się zwykle 1g na 1kg masy ciała. Jednak zależy to w znacznym stopniu

od zapotrzebowania organizmu na kalorie, stylu życia.

Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego znajdziemy w maśle, słoninie, smalcu, zaś tłuszcze

roślinne zawiera oliwa, oleje roślinne czy margaryna. Nie można zapomnieć o tłuszczach

z innych produktów jak np. mięso, żółtka, sery, itp.

 

Składniki mineralne

Nasza codzienna dieta powinna być bogata również w skład­niki mineralne, które stanowią wprawdzie tylko około 4%, ale wchodzą w skład wie­lu struktur i biorą udział w licznych procesach metabolicznych. Możemy podzielić je na trzy grupy:

 

* makroelementy - węgiel, wodór, tlen, azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarka, sód, chlor

* mikroelementy - żelazo, bor, miedź, cynk, mangan, molibden, jod, fluor

* ultraelementy - rad, srebro, złoto, selen

 

Składniki mineralne można także pogrupować w zależności od pełnionych funkcji:

 

Składniki mineralne spełniają bardzo ważną rolę, oprócz roli budulca, przy przemianie materii oraz zapewniają prawidłową czynność wielu narządów i tkanek. Niezbędne są do zachowania normalnej pobudliwości nerwów i mięśni, jak również do zachowania równowagi kwasowo-zasadowej w ustroju.

* tworzące struktury ustroju - węgiel, wodór, tlen, azot, wapń, fosfor, siarka

* biorące udział w zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej i utrzymaniu potencjału spoczynkowego błon komórkowych - sód, potas, magnez, chlor, fosfor, siarka

* składniki enzymów, hormonów, bia­łek transportowych - żelazo, miedź, cynk, mangan, molibden, kobalt, jod, ni­kiel, chrom, selen, cyna, wanad, fluor, krzem, glin, kadm 

Oto charakterystyka kilku ważniejszych pierwiastków:

 

Wapń stanowi podstawowy składnik mineralny kości i zębów, uczestniczy w procesach krzepnięcia krwi, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania nerwów i właściwego kurczenia się mięśni jak również dobrze wpływa na prawidłowy wzrost włosów i paznokci.

Źródło: głównie mleko i jego przetwory, zielone warzywa liściaste, niektóre owoce, a także, choć w mniejszym zakresie, jaja, marchew, seler, pomarańcze czy figi

 

Fosfor bierze udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej ustroju i w przenoszeniu kwasów tłuszczowych. W płynach ustrojowych tworzy kompleksy z wapniem i magnezem lub wiąże się z białkami.

Pierwiastek ten wchodzi w skład  koścca  w 88 % w procesach mineralizacji.

Źródło: mleko i jego przetwory, mięso, żółtka jaj, zboże i warzywa.

Dieta, która pokrywa zapotrzebowanie na białko i wapń, zapewnia też zapotrzebowanie na fosfor.

 

Żelazo jest ono składnikiem hemoglobiny. W mięśniach żelazo wchodzi w skład mioglobiny, barwnika

mięśni pełniącego funkcję przenoszenia tlenu wewnątrz komórki. Jest także składnikiem nie-

których związków enzymatycznych które biorą udział w procesach utleniania.

Źródło: mięso, ryby, drób, zielone warzywa liściaste, ziemniaki, marchew, kalafior, ziarna zbóż, śliwki, morele, brzoskwinie, maliny i truskawki

 

Cynk zapewnia prawidłowe wykorzystanie witaminy A z wątroby. Poprawia także wygląd i koloryt skóry, a także bierze czynny udział w przetwarzaniu kwasów tłuszczowych, co ma wpływ na proces regeneracji. Dodatkowo pierwiastek reguluje gospodarkę hormonalną oraz produkcję łoju wewnątrz skóry, co sprawia, że jest jednym z podstawowych składników maści przeciwtrądzikowych. Wpływ cynku na system immunologiczny powoduje, że skóra na dłużej zachowuje siłę i zdrowie oraz zahamowuje proces powstawanie wolnych rodników.

Oznaką jego niedoboru są bowiem łamiące się i rozdwajające paznokcie, które potrzebują cynku do prawidłowej syntezy białka oraz wypadające i zmatowione włosy.

Źródło: ostrygi, wątróbka, pieczywo pełnoziarniste, chude mleko, pestki dyni, jajka, mięso

 

Magnez jest aktywatorem wielu układów enzymatycznych, bierze udział w utrzymaniu pobudliwości tkanki mięśniowej i ner­wowej, a także kurczliwości mięśni gładkich i szkieletowych. Magnez niezbędny jest do zapewnienia prawidłowej pracy serca. Wpływa także korzystnie na proces krzepnięcia krwi. Wzmacnia tętnice - działa przeciwmiażdżycowo i przeciwzakrzepowo, a przez to zapobiega nawet zawałom.

Źródło: rośliny zielone, strączkowe (soja), kukurydza, awokado, banany, ziarna zbóż (kasza gryczana, jęczmienna), kakao, czekolada, orzechy, migdały mleko.

 

Witaminy spełniają bardzo ważna rolę w organizmie. Brak lub niedobór niektórych z nich powoduje nie tylko zmiany w narządach wewnętrznych, ale również wpływa na odczynowość skóry.

Ogromny wpływ na skórę i jej przydatki mają szczególnie witaminy A, C, H, F, E, witaminy z grupy B i PP.

 

Witamina A  (retinol) jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, skóry, a także dla wzrostu kości i właściwej pracy układu rozrodczego obu płci. Jej brak może spowodować problemy z widzeniem, stany zapalne oczu, schorzenia skóry, spowolniony wzrost, kruche, wolno rosnące paznokcie, trądzik pospolity, rogowiec dłoni i stóp, łuszczycę czy łysienie plackowate.

Retinol przeciwdziała suchości skóry, reguluje czynności gruczołów łojowych i dla­tego niezbędna jest również przy łojotoku, wypadaniu włosów, łamliwości paznokci itp.

Źródło: nabiał, jajka, wątroba zwierząt, pomidory czy marchew.

 

Witamina C  (kwas askrobiowy) wzmacnia m.in. drobne naczynka krwionośne i błony komórkowe. Jest potrzebny do wytwarzania kolagenu, białka odpowiedzialnego za elastyczność skóry. Wybiela plamy starcze i zaburzenia pigmentacyjne. Zwęża pory, regulując funkcjonowanie gruczołów łojowych. Niedobór witaminy C powoduje, że skóra traci blask, staje się nierówna i pomarszczona.

 

Witamina H  (biotyna) wpływa na przemianę materii, hamuje łojotok, normalizuje tłustą cerę i powstrzymuje siwienie. Biotyna ma też silne działanie przeciwzmarszczkowe. Objawami niedoboru biotyny są zmiany skórne – wysypki, stany zapalne, a także wypadanie włosów.

Źródło: wątroba, orzechy włoskie i ziemne, żółtka jaj, kraby, migdały, grzyby, brązowy (naturalny) ryż, szpinak, marchew, pomidory

 

Witamina B1  (tiamina) stosuje się w ropnych zakażeniach, wysiękach, łojotoku, trądziku itd. Alkoholicy są mało odporni na zakażenia ropne, ponieważ często występuje u nich niedobór tej witaminy na skutek alkoholu.

Źródło: rośliny strączkowe, serce, wątroba, drożdże, słonecznik, ryby, owoce i jarzyny

 

Witamina B2   (ryboflawina) bierze ona udział w procesach utleniania i redukcji, współdziała w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, współuczestniczy z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg oddechowych, śluzówki przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry, uczestniczy w przemianach aminokwasów i lipidów, odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu narządu wzroku.

Niedobór witaminy B2 powoduje zapalenie czerwieni warg, obrzmienie lub pękanie błony śluzowej jamy ustnej ,zapalenie śluzówek, zajady jamy ustnej, łojotok, zawroty głowy oraz

łuszczące się okolice nosa i ust, czoła i uszu.. Przy dłużej trwającym niedobo­rze skóra staje się mało elastyczna i przybiera starczy wygląd.

Źródło: wątroba, chude sery, grzyby, ryby, kefir, maślanka, drożdże, mięso, owoce morza

 

Witamina B5  (kwas pantotenowy) jest niezbędna do prawidłowego metabolizmu (czyli przemiany) białek, cukrów i tłuszczów oraz do syntezy niektórych hormonów. Bierze także udział w wytwarzaniu tłuszczów, cholesterolu oraz hormonów i przekaźników nerwowych. Dlatego zapobiega przemęczeniu i usprawnia funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, nerwowego i pokarmowego. Uczestniczy też w regeneracji tkanek i przyspiesza gojenie ran, przeciwdziała tworzeniu się zmarszczek, a ponadto zapobiega przedwczesnemu starzeniu się i siwieniu, poprawia pigmentację oraz stan włosów. Niedobór powoduje przedwczesną siwiznę, wypadanie włosów oraz drobne pęknięcia skóry w kącikach ust i oczu.

Źródło: otręby pszenne, wątróbka, pestki słonecznika, ryby, soja, ciemny ryż, jarzyny

 

Witamina PP  (niacyna) współdziała w syntezie i rozkładzie węglowodanów, kwasów tłuszczowych i aminokwasów.

uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, hamuje toksyczne działanie związków chemicznych i leków, reguluje poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia krwionośne, oddziałuje korzystnie na system nerwowy i stan psychiczny, poprawia ukrwienie skóry i kondycję włosów. Skutki jej niedoboru powodują osłabienie, bezsenność, bóle głowy, trudności z pamięcią i co się tyczy skóry: pogorszenie stanu skóry, choroby skórne, owrzodzenie warg, przebarwienia (plamy) na skórze, pelagra - tzw. rumień lombradzki (objawiająca się zapaleniem skóry oraz zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego), zwiększona wrażliwość skóry na światło słoneczne.

Źródło: chude mięso, wątróbka, serca, drób, ryby, fasola, groch, odtłuszczone mleko, ser, soja, orzechy, pełne ziarno, migdały oraz grzyby

 

Witamina F znana jest z działania przeciwzapalnego oraz pobudzającego regenerację tkanki łącznej. Przyspiesza ona regenerację ran, łagodzi też zmiany trądzikowe. Witamina F usprawnia funkcjonowanie gruczołów łojowych, hamuje procesy starzenia skóry i zapobiega jej wysychaniu. Związki te są budulcami komórek. Pomagają w leczeniu np. atopowego zapalenia skóry lub łuszczycy. Ich niedobór może spowodować szarzenie, wiotczenie i łuszczenie się skóry oraz łamliwość włosów i paznokci.

Źródło: olej sojowy, nasion ogórecznika i olej lniany.

 

Witamina E  (tokoferol) jest przeciwutleniaczem wolnych rodników, wchodzących w skład błon komórkowych, jest także niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania nerwów i mięśni. Działa regenerująco na naskórek i poprawia jędrność mięśni. Poza tym witamina E ma działanie przeciwutleniające. Dlatego utrwala i ochrania wita­minę A i C. Jej niedobór powoduje szybsze starzenie się skóry.

Źródło: kiełki pszenicy, płatki zbożowe, olej kukurydziany, sojowy, orzechy, migdały

Osoby odżywiające się nieprawidłowo często cierpią na niedobory witamin spowodowane również złym ich przyswajaniem na skutek niedostatecznego spożycia innych witamin. Stosowanie wtedy na własną rękę (bez konsultacji lekarza) preparatów witaminowych jest niewskazane, a nawet może pewne stany pogłębić. Witaminy powinny być podawane w niewielkich ilościach, ale systematycznie. Branie ich w dużych ilościach (chyba że są specjalne wskazania lecznicze) jest niecelowe i nie usprawni naszego organizmu, ponieważ równowaga ich musi być zachowana.

Przy prawidłowym odżywianiu należy zwrócić uwagę na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. Należy tak dobierać produkty, żeby nie było nadmiaru składników kwasotwórczych. Owoce, jarzyny, mleko są zasadotwórcze mięso, ryby, jaja, przetwory zbożowe, słodycze - kwasotwórcze. Zawsze powinno się dbać o to, aby była przewaga produktów zasadotwórczych nad kwasotwórczymi. Zakwaszenie ustroju bowiem zwiększa wrażliwość skóry na podrażnienia, a dieta zasadowa tą wrażliwość zmniejsza. Właściwe odżywianie wpływa w dużej mierze na prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Zaburzenia w trawieniu odbijają się ujemnie na wyglądzie (czasem objawiają się czerwonością nosa, wypryskami na skórze i bladością). Do prawidłowego trawienia niezbędne są owoce i jarzyny zawierające pewne ilości błonnika, który pobudza perystaltykę jelit.

Ze względu na to, że organizm potrzebuje wielu rozmaitych pierwiastków chemicznych wchodzących w skład tkanek, pożywienie powinno być jak najbardziej urozmaicone, ponieważ żaden z produktów żywnościowych (nawet mleko) nie zawiera wszystkich niezbędnych dla ustroju elementów. Jedynym wyjątkiem jest mleko matki, ale też tylko wtedy, gdy odżywia się ona prawidłowo.

,,Kosmetycznymi'' objawami, wadliwego odżywiania mogą być na przykład cienkie włosy, bez połysku, przerzedzanie się włosów, łojotok w fałdach nosowo-policzkowych, zapalenie powiek w kącikach oczu, zapalenie kącików ust, suchość skóry, nadmierne rogowacenie ujść torebek włosowych, drobne wybroczyny krwawe, ogniska łuszczenia naskórka, łamliwe paznokcie, obrzęki tkanki podskórnej itp.

Podsumowując, aby nasza skóra była piękna i zdrowa, włosy pełne blasku i nie wypadały, a paznokcie różowe i nie łamały się, należy spożywać pokarmy bogate w niezbędne białka, tłuszcze i cukry oraz składniki mineralne. Nie może zabraknąć odpowiednich dawek witamin, które utrzymują skórę i jej przydatki w dobrej kondycji i zdrowiu, a ich niedobór może przy- spożyć skórze nie lada kłopotu jakim mogą być choroby czy jakiekolwiek zmiany skórne. Nie wolno zapominać o piciu wody, która jest wielkim skarbem dla skóry i nie tylko. Można stwierdzić, że „ jesteśmy tym, co jemy”.

Bibliografia:

- Dr Jacek Arct, mgr Katarzyna Pytkowska Wyższa Szkoła Zawodowa Kosmetyki i Pielęgnacji Zdrowia

- Marie-Claude  Martini „Kosmetologia i farmakologia skóry” Warszawa 2007r.

- Barbara Jaroszewska ,,Kosmetologia'' Warszawa 2004r.

-Joanna Dylewska-Grzelakowska „Kosmetyka stosowana” Warszawa 1999r.

-http://docs9.chomikuj.pl/400779325,0,0,WP%C5%81YW-RACJONALNEGO-OD%C5%BBYWIANIA-NA-SK%C3%93R%C4%98-I-JEJ-PRZYDATKI.doc

-http://docs8.chomikuj.pl/381853762,0,0,wp%C5%82yw-od%C5%BCywiania-na-sk%C3%B3r%C4%99-i-jej-przydatki.docx

-http://docs9.chomikuj.pl/634512047,0,0,referat-kosmetologia.docx