Grzegorz Kunysz

Paul Michel Foucault

Paul Michel Foucault urodził się 15 października 1926 roku w Poitiers. Jego ojciec i dziadek byli chirurgami. Studiował filozofie na paryskiej Ecole Normale Superieure. Jego wykładowcami byli Jean Hyppolite, Jean Baufret, Jean Wahl i Maurice Merleau-Ponty. W 1949 roku obronił pracę pt. „Konstytucja transcendentalności historycznej w Heglowskiej Fenomologii ducha”. W tym samym roku obronił się również na psychologii i został wykładowcą tego przedmiotu na Ecole Normale Superieure. Foucault za namową swego kolegi Althussera wstąpił do Komunistycznej Partii Francji w 1950 roku i był jej członkiem do 1955 roku. W 1952 roku otrzymał dyplom z psychologii patologicznej oraz został asystentem na Uniwersytecie w Lille. W latach 1955-1960 był wykładowcą w Szwecji, Polsce i w Niemczech. W 1961 roku Foucault habilitował się na podstawie dzieła „Szaleństwo i nierozum: historia szaleństwa w dobie klasycyzmu”. Recenzentami byli Hyppolite i Canguilhem. Praca ta została pozytywnie oceniona przez Ferdynanda Braudela i Gastona Bachelarda. W 1963 roku ukazały się nowe książki Foucault „Raymond Roussel” oraz „Historia szaleństwa: Narodziny kliniki”. W 1966 roku opublikowano „Słowa i rzeczy”. Książka ta przyniosła rozgłos Foucault i za pomocą słów o „śmierci człowieka” wprowadziła go do grona strukturalistów. Następnie Foucault przeniósł się do Tunisu, gdzie wykładał Nietzschego, Kartezjusza i Husserla. W 1969 roku wrócił do Francji i został wykładowcą na uniwersytecie w Paryżu oraz w College de France. Foucault opublikował w tym samym roku „Archeologie wiedzy” oraz „Porządek dyskursu”. W latach 70-tych Foucault był aktywnym działaczem politycznym. Foucault ukazał swoje wizje reformy systemu więziennictwa w książce „Nadzorować i karać. Narodziny więzienia”. Książka ta została wydana w 1975 roku. W 1976 roku ukazał się pierwszy tom z serii „Historia seksualności” pod tytułem „Wola wiedzy”. Foucault postanowił odnaleźć w chrześcijaństwie doktrynę, która stworzyła „dyskurs seksualności” i „archeologię psychoanalizy”. Drugim tematem jakim zajął się Foucault to odnalezienie w starożytności „troski o siebie” oraz „użytku z przyjemności”. W 1984 roku ukazały się kolejne dwa tomy z serii „Historia seksualności” „Użytek z przyjemności” i „Troska o siebie”. Foucault umarł na HIV 25 czerwca 1984 roku.

Dla Foucault ważna była myśl Nietzschego, Heideggera, Marksa i Freuda. W latach 60-tych dla Foucault istotne były 3 idee: historyczność prawdy, odrzucenie ponadhistorycznego i homogenicznego podmiotu oraz odrzucenie ciągłości dziejów i kumulatywnego wzrostu wiedzy. Foucault często używał w swych książkach słowa „struktura”. Mimo to nie uważał się za strukturalistę. Foucault był przeciwnikiem wiary w nieomylność i potęgę rozumu. Foucault w swych badaniach naukowych stosował metody archeologiczne i genealogiczne oraz kwestie relacji między władzą, wiedzą i podmiotem. Foucault uważał, że tradycyjne metody historyczne opisują przyczyny i konsekwencje wielkich wydarzeń politycznych, łączą w logiczną całość fakty historyczne, poszukują wspólnych źródeł oraz starają się być obiektywnymi obrazami dziejów. Foucault stwierdził, że nie ma obiektywności, a są w historii tylko interpretacje interpretacji. Historia jest opowieścią, którą każdy historyk pisze od nowa. Głównym badaniem archeologii jest dyskurs, który jest wypowiedzią. Każda wypowiedź posiada pole towarzyszące i podmiot. Archeologia ma na celu opisywanie wiedzy, która znajduje się między różnymi naukami. Genealogia zajmuje się kształtowaniem dyskursu. Na początku lat 70-tych Foucault zmienił zainteresowanie dyskursem na władzę, wiedzę i podmiot. Genealogia sprzeciwia się poszukiwaniu źródła. Archeologia i genealogia są podobne do siebie, różni je tylko to że w archeologii jest więcej formalizmu i systematyczności analiz, a w genealogii ukazany jest tragiczny wymiar dziejów. Dla genealoga ważne jest ciało. Ciało jest zależne od czynników takich jak praca, odpoczynek, święta, nawyki żywieniowe i prawo moralne. Dla Foucault dusza była metafizyczną fikcją i „więzieniem ciała”. Genealog powinien pisać tylko historię rzeczywistą, która jest subiektywna, ukazująca różnorodność ludzi i ich indywidualność. Dla Foucault władza, wiedza i podmiot stanowią jedność. „Władza uzyskuje dostęp do wiedzy poprzez podmiot, który jest zarazem ich wspólnym wytworem oraz pełni rolę łącznika pomiędzy nimi”. Do zaistnienia zjawiska władzy potrzebny jest wolny podmiot. Foucault stwierdził, że zamiast pojęcia władzy można zastosować termin rządzenie, odnoszący się do wykonywanych czynności np. rządzenie państwem. Foucault uważał, że zastosowanie dyscypliny w więzieniach istnieje dzięki wiedzy o jednostce. Foucault był przeciwnikiem gwałtownych przemian i rewolucji społecznych. Wolał natomiast długotrwałe zmiany lokalne. Według Foucault każdy człowiek posiada swoją indywidualną moralność.