1. Terytoria Zamorskie

Pod koniec epoki kolonialnej, w latach pięćdziesiątych XX w, pojawiła się tendencja do przekształcania kolonii w inne jednostki geopolityczne, których status nosił znamiona quasi- autonomii i maił za zadanie maskować kolonialny charakter władania. Rożne metropolie kolonialne stosowały w tym celu odmienne nazewnictwo.

FRANCJA

• W 1881r przekształcenie francuskich zdobyczy w Afryce Północnej odebranych Turcji w departamenty (Algier, Oran i Konstantyna), traktowanych jako integralna część terytorium metropolii.

• W 1789r, (kiedy wprowadzono podział departamentalny) Francja inkorporowała Korsykę.

• tworząc konstytucje IV republiki, nawiązywała do swego tradycyjnego podziału administracyjnego na departamenty( formalnie włączając 19 marca 1946 niektóre posiadłości kolonialne w skład Republiki Francuskiej jako departamenty zamorskie (Martynika, Gwadelupa, Gujana, Reunion oraz w 1976r St. Pierre i Miquelon)

• Departament zamorski Francji jest „zwykłym” departamentem o takiej samej randze jak departament we Francji kontynentalnej.

• Jako integralna, część Francji jednostki taka jest reprezentowana w Zgromadzeniu Narodowym, Senacie, Radzie Społeczno-Ekonomicznej, wyłania delegata do Parlamentu Europejskiego i znajduje się w strefie euro i porozumieniu Schengen, jest częścią UE.

• Zakres władz departamentalnych obejmuje zasadniczo ochronę zdrowia, sprawy społeczne, drogi lokalne i finansowanie edukacji.

• Prawo gospodarki rynkowej sprawia, iż koszty usług pocztowo-telekomunikacyjnych i transportowych w departamentach zamorskich wielokrotnie przekraczają ceny we Francji kontynentalnej. Średni standard życia w tych posiadłościach odbiega znacząco od średniej krajowej.

• 27 października 1946r. przemienione pozostałe kolonia w terytoria zamorskie (TOM – territoire d’outre-mers), St. Pierre i Miquelon, Nowa Kaledonia, Francuskie Posiadłości w Oceanii ( od 1957r. Polinezja Franc.), w 1955r. Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne i w 1961r. wydzielone w Nowej Kaledonii Wyspy Wallis i Futuna.

Na drodze maskowania kolonialnego charakteru posiadłości są dokonania największych współczesnych mocarstw kolonialnych Francji i Danii.

• W 1816r Dania włączyła Wyspy Owcze do metropolii jako odrębny okręg.

• Po próbie proklamowania niepodległości w 1946r.: 30 marca 1948r Dania zdecydowała się nadać wyspom autonomię, określając je jako autonomiczny kraj.

• 5 czerwca 1953r Grenlandią przemianowano na prowincję metropolii, a 1 maja 1979r także przekształcono w autonomiczny kraj.

• W gestii Danii pozostaje obrona i finanse.

• Grenlandia w swej swobodzie wyboru zdecydowała w referendum z lutego 1982r o zmianie statusu wyspy w ramach Wspólnoty Europejskiej a 1 stycznia 1985r uzyskała status „stowarzyszonego terytorium zamorskie” UE

Portugalia już w XIX w. dokonała podziału swoich posiadłości.

• Kolonie położone bliżej terytorium macierzystego metropolii określiła dystryktami zamorskimi, w 1831r Azory i w 1834r Funchal (Madera)

• W 1931r pozostałe kolonie wprowadziły nowe prawo konstytucyjne, określając swoje posiadłości jako prowincje. Akt ten włączony dopiero 11 czerwca 1951r., kiedy sprecyzowano terminologię na prowincje zamorskie.

• Po nadaniu niepodległości posiadłościom afrykańskim, pozostałe kolonie przemianowano w 1975r na terytoriach zamorskie. (dotyczyło to jedynie Makau bo Timor Wschodni zaanektowała Indonezja.)

• 10 kwietnia 1979r – dystrykty zamorskie przekształcono w regiony autonomiczne i pozostały one integralną częścią Portugalii, wraz z którą weszły do UE.

Hiszpania

• W 1821r przyłączyła Wyspy Kanaryjskie jako prowincję metropolii.

• 12 stycznia 1956r pozostałe posiadłości kolonialne przemianowano na prowincje zamorskie (Ifni i Sahara Hiszpańska, łącznie określane jako Hiszpańska Afryka Zachodnia)

• 30 lipca 1959r Fernando Pó i Rio Muni (łącznie Gwinea Hiszpańska).

• Po utracie posiadłości w Północnym Maroku, 2 pozostawione przy metropolii miasta Ceuta i Melilla zostały 7 kwietnia 1956r określenie jako prezydia (presidio) hiszpańskich prowincji (odpowiednio Kandyksu i Malagi).

• Po wycofaniu się Hiszpanii z posiadłości afrykańskich, pozostawione przy metropolii terytoria ponownie przemianowano, Wyspy Kanaryjskie 16 sierpnia 1982r, na autonomiczną wspólnotę (comunidades autónomas), analogicznie jak pozostałe 15 regionów metropolii, a Ceute i Melillę 14 marca 1995r, na autonomiczne miasta (ciudad autonóma)

• Wraz z całą Hiszpańską wchodzą one w skład UE

Stany Zjednoczone

• Wprowadziły dla swych posiadłości termin „terytorium”,

• Po przyłączeniu 21 sierpnia 1959r Terytorium Hawajów nie stosowały już praktyki włączania tych obszarów w skład Unii.

• Państwa stowarzyszone, trwają prace nad takim statusem dla Amerykańskich Wysp Dziewiczych i Guamu.

Wielka Brytania

• Unikała łączenia swego terytorium macierzystego z posiadłościami, raczej podtrzymując odrębny status nawet jednostek tworzących Zjednoczone Królestwo (Man, Guernsey, Jersey, Ulster)

• Nadanie niektórym rangi brytyjskiej „kolonii koronnej” (Gibraltar, Hongkong, Bermudy)

• W 1981r niektóre mniej ważne posiadłości określono jako terytoria zależne (dependent territories).

• Na mocy aktu 26 lutego 2002r, wprowadzono nowy termin brytyjskie terytorium zamorskie(British overseas territory)

Brytyjski system kolonialny dzieli się na 4 szczeble hierarchiczne:

1) terytorium nie posiada wybieralnego rządu, gubernator, administrator lub komisarz samodzielnie zarządzają takim terytorium, pozbawione stałej ludności : Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Brytyjskie Terytorium Antarktyczne, Wyspy Południowa Georgia i Południowy Sandwich.

2) terytorium posiada mała wybieralną izbę ustawodawczą oraz rząd kierowany osobiście przez gubernatora. Najwyższy urzędnik jest Główny Sekretarz, na tym szczeblu znajdują się słabo zaludnione posiadłości: Falklandy, Pitcairn oraz Święta Helena.

3) terytoria zamorskie z dużą izbą ustawodawczą, partiami politycznymi, rządem kierowanym przez głównego ministra (Chief Minister), który jest przywódcą najsilniejszej partii w parlamencie

Władza gubernatora jest ograniczona i dotyczy głownie spraw zagranicznych, gospodarczych, a wybierany rząd kontroluje sprawy wew.

Angullia, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos i Gibraltar.

4) główny minister nosi tytuł pierwszego ministra (Premier) i dysponuje pełna władzy wykonawczej, przejętą od gubernatora. Posiadłości nazwane są samorządnymi koloniami (self-governing colony), dawniej właśnie temu szczenlowi nadawano status państw stowarzyszonych z Wielką Brytanią.

Bermudy

5) choć nie dotyczy on już w zasadzie brytyjskich posiadłości, lecz państw niepodległych, które w ramach Wspólnoty Narodów zachowały związki z metropolią

Szef rządu nosi tytuł premiera (Prime Minister), a gubernator jest gubernatorem generalnym, natomiast głową państwa jest monarcha brytyjski, choć coraz częściej zamiast dominialnego w takim państwie panuje ustrój republikański, z prezydentem lub jest odrębną monarchią z własnym monarchą.

Wyspy Normandzkie, Man przyjęto termin dependencji koronnych (crown dependency).

2. Terytoria Umiędzynarodowione

1 grudnia 1959r mocą podpisanego w Waszyngtonie przez kilkanaście państw Traktatu Antarktycznego wszystkie lądy i lądolód na południe od 60stopni szerokości południowej zostały wyłączone spod jakichkolwiek roszczeń na 30 lat i przekazane społeczności międzynarodowej w celu prowadzenia badań naukowych.

• Międzynarodowy Rok Geofizyczny (IGY – 1958/1959): Argentyna, Australia, Belgia, Chile, Francja, Japonia, Norwegia, Nowa Zelandia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Unia Południowoafrykańska i ZSRR, czyli 12 państw, w tym 7, które już wcześniej zgłosiło roszczenia terytorialne do kontynentu Antarktydy w wysp przybrzeżnych.

• Spośród 60 stacji badawczych w okresie 1 stycznia 1958-1930 czerwca 1959 uchroniła na obszarze antarktycznym Wielka Brytania (12), Argentyna (10), Chile (9), Stany Zjednoczone (7), ZSRR (6), Nowa Zelandia (5), Australia i Francja (po 3 ), Unia Południowoafrykańska (2) oraz po jednej Belgia, Japonia i Norwegia.

• Polska włączyła się w akcję dopiero w 1959r, wysyłając ekspedycję do przekazanej przez ZSRR stacji w Oazie Bungera, przez Polaków nazwana imieniem A. Dobrowolskiego.

• Formalnie roszczenia do wybrzeża tego kontynentu ( granice wyznaczają linie łączące Biegun Południowy z najbardziej skrajnym punkty na wybrzeżu) wysunęły dotąd: Wielka Brytania (w 1908), Nowa Zelandia (1923) Francja (1924) Norwegia (1931-1939) Australia (1933) Chile (1940) i Argentyna (1942)

• Niemcy pozbawione po IWŚ prawa do kolonii także zgłaszały w 1939r pretensje do wybrzeża Antarktydy określanego jako Nowa Szwabia.

• Powodem konfliktów jest nakładanie na siebie poszczególnych państw, w szczególnie w rejonie Półwyspu Antarktycznego (Ziemia Grahama). Największy fragment kontynentu zawłaszczenia Australia – 42% całego obszaru, najmniejsze Francja.

• Prawo do zgłoszenia roszczeń terytorialnych w przyszłości zastrzegły sobie Stany Zjednoczone i Związek Radziecki (Rosja)

• Od 1959r Polska od czasu wysunięcia tych roszczeń działania militarne, gosp, i naukowe na Antarktydzie podjęło kilkadziesiąt innych państw, ma zamiar zgłosić swe roszczenia w odpowiednim momencie

• 23 czerwca 1961r – państwa przystąpiły do traktatu, określono jako strony konsultatywne traktatu, co oznacza jednak pełnię praw członków pierwotnych. Należą do niej: Polska (sygnatariusz od 1977), Niemcy (RFN 1981, NRD 1987), Brazylia, Indie (1983), Chiny, Urugwaj (1985), Włochy (1987), Hiszpania, Szwecja (1988), Finlandia, Republika Korei, Peru (1989), Holandia i Ekwador (1990), Bułgaria (1998) oraz Ukraina (2004)

• 30 kwietnia 1991r mocą układu z Madrytu , ta grupa 26 państw zdecydowała o przedłużeniu zasad korzystania z Antarktydy, ustanowionych traktatem aż do 2041r.

• Państwa które nie mogły wykazać efektywną obecnością w Antarktyce, nie uzyskają pełni praw sygnatariuszy tylko prawa strony niekonsultatywnej (lub kontraktowej), co w zasadzie oznacza niemożność zgłoszenia przez nie po 2041r roszczeń terytorialnych do Antarktydy. Taki status uzyskały już do 2005r : Dania(1965), Rumunia (1971), Papua – Nowa Gwinea (1981), Kuba Węgry (1984), Austria, Grecja, KRLD (1987), Kanada (1988), Kolumbia (1989), Szwajcaria (1990), Gwatemala (1991), Czechy (1993, wcześniej była Czechosłowacja 1962), Słowacja (1993), Turcja (1996), Wenezuela (1999) i Estonia (2001)

• Łącznie Traktat Antarktyczny podpisano już 45 państw, spośród których 28 uzyskało uprawnienia strony konsultatywnej dzięki elektrycznej obecności w Antarktyce

• W dniach 10-20 września 2002r. XXV Spotkanie
  Stron Konsultatywnych Traktatu odbyło się w Warszawie.

System Traktatu Antarktycznego (ATS):

• Poszerzone o kolejne dwa układy – Konwencję o Ochronie Fok Antarktycznych (1978) oraz Konwencję o Ochronie Antarktycznych Zasobów Życia Morskiego (1980).

• Od 1988r trwa ratyfikacja Protokołu Regulującego Działalność w Zakresie Wykorzystania Zasobów Mineralnych Antarktydy, lecz ponieważ się ona znacznie przeciąga, układ trwa w zawieszeniu

• 4 października 1991 przyłączenie Protokół o Ochronie Środowiska.

• w 2004r ustanowiono stały Sekretariat Traktatu Antarktycznego w Buenos Aires.

• Od początku 80lat System Traktatu Antarktycznego był krytykowany jako zamknięty klub 26 sygnatariuszy uprawnionych do decydowania.

• W latach 1984 01994 na forum Zgromadzenia o\Ogólnego ONZ „kwestia antarktyczna” stawała wielokrotnie. Dwa państwa Antigua i Barbuda oraz Malezja, podniosły problem braku uczestnictwa stron niekonsultatywnych w tym procesie. Zgodzono się, że Traktat jest otwarty dla wszystkich państw i mogą one uczestniczyć w dyskusjach w charakterze obserwatorów i konsultantów.

• Rosja, Chiny, Japonia, Kanada są przeciwne podziałowi terytorium Antarktydy na sektory i co za tym idzie same nie wysuwają roszczeń terytorialnych.

• Argentyna i Chile notorycznie łamią postanowienia traktatu i powszechnie głoszą swą suwerenność nad częścią terytorium Antarktydy, sprawując tam faktyczną jurysdykcję wojskowa, skutkiem czego na kontynencie i przyległych wyspach przez cały rok mieszka przeciętnie ponad 3 tys. Osób.

• Ziemia Marie Byrd, Ziemia Ellswortha położony pomiędzy sektorem chilijskim i nowozelandzkim, nie zostały objęte żadnymi roszczeniami i jest to rzeczywista terra nullius na Ziemi, pozostają jednak w zawieszeniu do 2041r.

• Terytorium międzynarodowe stanowi niegdyś Tanger w Maroku oraz tylko formalnie Jerozolima po podziale Palestyny na państwo arabskie i żydowskie, nie otrzymało tego miasta.

• Rywalizacja metropolii kolonialnych o wpływy w Maroku spowodowała, że w Tangerze ulokowano liczne misje dyplomatyczne oraz organizacje międzynarodowe, jak Rada Sanitarna i Komicja Latarni Morskiej Cap Spartel, którym sułtan nadal nardo szerokie uprawnienia na zasadach eksterytorialnych.

• Na początku XX w Francja i Hiszpania spodobał, że państwa pominięte w tych układach, a mające aspiracje do Maroku zaspokojono współudziałem w zarządzaniu strefą Tangeru.

• 16 stycznia- 7 kwietnia 1906r -Konferencja w Algeciras, na którą zaproszono sygnatariuszy tzw. Deklaracji Konferencji Madryckiej w sprawie Maroka z 1880r. Wzięły w niej udział Niemcy, Austro-Węgry, Belgia, Dania, Hiszpania, Stany Zjednoczone, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, Portugalia, Norwegia i Maroko.

• Algeciras Tanger pod jurysdykcją marokańską był kontrolowany przez 2 korpusy żandarmerii lokalnej oraz w strefie wiejskiej, korpus francuski, a w miejskiej hiszpański

• W 1912r Francja, Hiszpania i Wielka Brytania opracowały plan umiędzynarodowienia Tangeru, lecz wybuch IWŚ zniweczył te projekty.

• Problem Tangeru powrócił na paryskiej konferencji pokojowej w 1919r.

• W lipcu 1921r – rywalizacja z Hiszpania oraz wybuch rebeloo Abd-el Kadira w Górach Riffu.

• 18 grudnia 1923 w Paryżu- Statut Tangeru uchwaliły tylko trzy państwa Francja, Hiszpania i Wielka Brytania

• Włochy, Stany Zjednoczone, Belgia – państwa wyraźnie dały wyraz swemu niezadowoleniu, co oznaczało, ze status będzie musiał być jeszcze zmodyfikowany.

Terytorium Strefy Tangeru

• Formalnie sułtan Maroku był suwerenem Tangeru, reprezentowany przez delegowanego Komisarza, który swą jurysdykcją obejmował wyłącznie muzułmanów i żydów

• Ludność miejscowa musiała płacić podatki nałożone przez Administrację Międzynarodową.

• Komisarz przewodniczył Radzie Ustawodawczej Tangeru, lecz bez prawa głosu.

• Poddani sułtana w Tangerze znajdowali się pod ochroną dyplomatyczną Francji.

• Stany Zjednoczone i Włochy mogły delegować do Tangeru jedynie agentów dyplomatycznych a nie konsulów.

• Strefa Tangeru została ogłoszona neutralną, zakazano tworzenia w niej baz wojskowych, gromadzenia broni i amunicji.

• Wojska mogły przejść przez strefę w czasie 48h, za wyjątkiem wojsk francuskich i hiszpańskich udających się do swoich stref Protektoratu Maroka, którym nie stanowiono ograniczeń.

• Strefa Tangeru posiadała na mocy statut z 1923r autonomię wew, ale mocarstwa były równouprawnione w kwestiach gosp.

• Po ratyfikacji, Akt Organiczny Statutu Międzynarodowego wszedł w życie 1 czerwca 1925r., Hiszpania była niezadowolona z szerokich uprawnień Francji w Tangerze, w głosowaniach w Radzie wspieranej dodatkowo przez delegata Belgii.

• Marzec- lipiec 1928 zwołanie kolejnej Konferencji Tangerskiej, która wprowadziła znaczące zmiany w Statutu. Włochy otrzymały prawo do wiceprezentury Rady Ustawodawczej, ustanowienia attaché wojskowego oraz kontroli, wspólnie z trzema pierwotnymi sygnatariuszami, wód Tangeru, wykorzystywanych przez kontrabandę. Włochy stały się 4 pełnoprawnym mocarstwem administrującym Strefę Tangeru z własnym konsulem. Wzmocniono pozycje Hiszpanii oraz Belgii. Podczas wojny domowej w Hiszpanii, (1936 0 1939) wobec faktu, że wojska gen. Franco wyruszyły z Hiszpańskiego Maroka, neutralność Tangeru została utrzymana. Klęska Francji w 1940r doprowadziła do hiszpańskiej okupacji Strefy Tangeru od 14 czerwca 1940r. Hiszpanie ustanowiły swojego gubernatora i zlikwidowali Radę Ustawodawczą, czyli autonomie Strefy, a ostatecznie 4 listopada 1940r włączyli ja do swojego protektoratu w Maroku.

• Po sukcesach militarnych Aliantów w Afryce Północnej w latach 1942-1943, stało się dla Hiszpanii oczywiste, że jej sojusznicy wojnę przegrają, toteż zmieniono politykę wobec Tangeru.

• W październiku 1944 wojskowego gubernatora Tangeru zastąpiono cywilnym konsulem generalnym, ogłaszając ustanie okupacji wojskowej Strefy.

• Zainteresowanie Strefą zgłosiły Stany Zjednoczone, opracowując, wspólnie z Wielka Brytania, projekt przyszłego statusu terytorium.

• Do czerwca 1945r Hiszpania wycofała swojej wojska ze Strefy, a w Paryżu zwołano kolejną Konferencję Tangerska 10 sierpnia 1945r z udziałem S. Zjednoczonych, W. Brytanii, Francji i ZSRR

• W Algeniras z 1906r Rosja nie była zainteresowana Tangerem. Wielka Brytania skłonna była uzgodnić nowy status ale Francja chciała powrócić do Statutu z 1923r Stany zjednoczone były skłonne przyłączyć się do którejś ze stron.

• Zawarcie umowy francusko-brytyjskiej 31 sierpnia 1945r, mówiącej, iż od 11 października 1945r do czasu trwałej Konwencji (Statut), która będzie przygotowana przez sygnatariuszy Aktu Algeciras.

• Strefa Tangeru będzie administrowana zgodnie z ustaleniami Statutu z 1923r., zmodyfikowany poprzez dopuszczenie do współpracy Stanów Zjednoczonych i ZSRR.

• Rząd hiszpański miał zakończyć administrację Tangerem oraz latarnią Cap Spartel do 11 października 1945r wprowadzić wojska z całej strefy.

• Komisja Kontroli została powiększona o przedstawicieli Stanów Zjednoczonych i ZSRR

• Rada ustawodawcza Tangeru została zmodyfikowana tak iż składa się z po 4 przedstawicieli Francji i Hiszpanii, po 3 z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i ZSRR, po 1 Włoch, Belgii, Holandii i Portugalii, wyznaczonych przez ich konsuli oraz 6 muzułmanów i 3 żydów poddanych sułtana Maroka, wyznaczonych przez Men- douba.

• Komicja Kontroli mogła realizować swoją politykę poprzez akceptację większości ¾ głosów w Radzie.

• Administrator Strefy Tangeru musiał pochodzić z Belgii, Holandii, Szwecji lub Portugalii, a jego zastępcami mogli być Francuz oraz obywatel jednego z tych państw.

• Do Tangeru powrócił marokański Komisji kontroli, ale ZSRR tego nie uczynił.

• W samym Tangerze nastroje miejscowej ludności zmieniły się szczególnie po wizycie 11 kwietnia 1947r, sułtana, wzrosły dążenia do jedności z Marokiem

• W kwietniu 1951r w Tangerze prowadzono słynny Ogólnomarokański Kongres Partii Nacjonalistycznej z Maroka Francuskiego, Hiszpańskiego i Stefy Tangeru, który wyłonił Marokański Front Narodowy

• W 1952r wybuchły w Tangerze demonstracje antykolonialne, do których tłumienia sprowadzono policję z oby części protektoratu – francuską i hiszpańską.

• 10 lutego 1947r Włochy zawarły traktat pokojowy również przypominały w swoich prawach w Tangerze.

• Stany Zjednoczone i Wielka Brytania popierały nadal kierowanie administracja Strefy przez państwa małe i neutralne.

• Komicja Kontroli uległy naciskom i do ustaleń z 1945r wprowadzono zmiany, administrator otrzymał kolejnych 4 zastępców ( z Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Włoch) , siły policyjne zreorganizowano i przekazano pod dowództwo Administratora, powołano Międzynarodowy Sąd Strefy Tangeru, złożony z sędziów ze wszystkich państw sygnatariuszy.

• Nowa Konwencja proklamującą Międzynarodową Strefę Tangeru, po ratyfikacji przez wszystkie państwa, ogłoszono 22 lipca 1953r. ZSRR nie został zaproszony do tej konwencji.

• 2 marca 1956r po długich sporach ONZ proklamowano niepodległość Sułtanatu Maroka w części francuskiej, a 7 kwietnia zniesiono protekcje hiszpańską.

• W październiku Stany Zjednoczone zrezygnowały z eksterytorialnych praw w Maroku.

• 30 kwietnia 1956r marokańscy członkowie Rady Ustawodawczej zażądali ograniczenia jej autonomicznych uprawnień, a 5 lipca sułtan wyznaczył gubernatora Tangeru tymczasowym administratorem Strefy.

• 8-29 października 1956 konferencja w Fedalla, z udziałem Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Hiszpanii, Holandii, Belgii, Portugalii i Maroka, przyniosła uchwałę o zakończeniu międzynarodowej administracji i uznaniu suwerenności sułtana w Strefie Tangeru

• 1 stycznia 1957 r Maroko przejął Strefę, a już 29 sierpnia 1957r król (sułtan) Maroka ogłosił Kartę Tangeru, gdzie zniesiono status międzynarodowy, ale utworzyono strefę wolnego handlu, otwartą dla wszystkich państw, z wykluczeniem tych, które moha szkodzić interesom Maroku.

• Do połowy 1960r Maroko zdołało połączyć administrację strefy z resztą kraju, zmienić jej prawo oraz system finansowy na marokański.

• Utrata rangi terytorium umiędzynarodowionego spowodowała, że miasto stało się mało atrakcyjne i jego ranga stopniowo, ale zdecydowanie malała, redukując Tanger z centrum handlu międzynarodowego do rangi lokalnego, nawet w skali kraju, ośrodka handlowego.