Samorząd Terytorialny

dr Artur Grzesik

Katedra Przedsiębiorczości, Zarządzania i

Ekoinnowacyjności PRz

Podział terytorialny

(pojęcie i rodzaje).



Pojęć „podział terytorialny” i „podział

administracyjny” używa się zamiennie. Użycie pojęcia

„podział administracyjny” wskazuje, że chodzi o

dokonanie podziału terytorialnego państwa dla

wykonywania administracji publicznej. Jednakże

terytorium państwa dzielone jest nie tylko dla celów

wykonywania administracji publicznej, ale również dla

celów sprawowania wymiaru sprawiedliwości.



Za bardziej trafne należy uznać używanie pojęcia

„podział terytorialny” niż pojęcia „podział

administracyjny”, przy użyciu tego ostatniego należy

pamiętać, że chodzi o podział dokonany tylko dla

celów administracji publicznej.

Podział terytorialny

(pojęcie i rodzaje).

Wyróżnia się trzy rodzaje podziału terytorialnego:



1) Podział zasadniczy- tworzony jest dla organów terenowych o

kompetencjach ogólnych, posiadających podstawowe znaczenie

dla danej jednostki podziału, a więc u nas dla terenowych

organów rządowej administracji ogólnej i jednostek samorządu

terytorialnego.



2) Podział pomocniczy- podział, który dokonywany jest dla

organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów o

podstawowym znaczeniu; np. podział gminy na sołectwa.



3) Podział specjalny- podział dokonywany dla wykonywania

takich zadań państwa, których wykonywanie w ramach podziału

zasadniczego jest z różnych względów mało celowe; np.

specjalny podział terytorialny dla wykonywania administracji

górniczej, uwzględniający intensywność występowania kopalni

na poszczególnych obszarach państwa.

Podział terytorialny

(czynniki kształtujące).



Ukształtowanie podziału terytorialnego w konkretnym państwie

zależne jest od wielu czynników, takich jak właściwości

fizjograficzne danego terytorium (niziny, rzeki, itd.), stosunki

komunikacyjne, demograficzne, narodowościowe itp. Wpływ

poszczególnych czynników na kształtowanie się podziału

terytorialnego jest różny, a niektóre z tych czynników ulegają

stopniowo, mniej lub bardziej szybko, zmianom. Zjawiskiem

korzystnym jest jak najmniejsza liczba podziałów specjalnych i

dostosowanie administracji specjalnej do podziału zasadniczego.

Umożliwia to sprawniejsze wykonywanie funkcji

koordynacyjnych przez terenowe organy administracji ogólnej w

stosunku do jednostek organizacyjnych im nie

podporządkowanych. Nie należy dzielić jednostek zasadniczego

podziału między różne jednostki podziału specjalnego

Podział terytorialny

(ewolucja).



Okres zaborów. Ziemie polskie pod zaborem rosyjskim były

podzielone na gubernie, w których skład wchodziły

bezpośrednio powiaty i większe miasta.



Powiaty składały się z gmin wiejskich i mniejszych miast. Gmina

wiejska była jednostka dużą pod względem obszaru, składała

się z większej liczby wsi.



Miast było mało. Ziemie pod zaborem pruskim były podzielone

prowincje, rejencje, powiaty ziemskie i miejskie (tzw. miasta

wydzielone z powiatu).



Powiaty ziemskie dzieliły się na gminy wiejskie, obszary

dworskie i miasta nie wydzielone z powiatów.



Ziemie w zaborze austriackim- kraj Galicji, który dzielił się na

powiaty i dwa miasta wchodzące w skład powiatów. Powiaty

dzieliły się na miasta, gminy wiejskie i obszary dworskie.

Podział terytorialny

(ewolucja).



Okres dwudziestolecia międzywojennego. Po odzyskaniu

niepodległości w 1918r. podzielono terytorium państwa na 17

województw, w tym jedno grodzkie (m.st. Warszawa) i jedno

autonomiczne (woj. śląskie).



Konstytucja marcowa z 1921 r. ustaliła jednolity podział na

województwa, powiaty, gminy miejskie oraz wiejskie. Okres po II

wojnie światowej.



W wyniku II wojny światowej powierzchnia polski zmniejszyła się o

77000 km2. Odpadło 7 województw. W 1944r. z części województwa

lwowskiego i krakowskiego utworzono województwo rzeszowskie.

Obszar odzyskanych ziem został podzielony na 4 województwa

(gdańskie, szczecińskie, olsztyńskie i wrocławskie) i częściowo

włączony do istniejących województw.



W 1950r. na ziemiach zachodnich utworzono 3 nowe województwa:

koszalińskie, opolskie i zielonogórskie.

Podział terytorialny

(ewolucja).



do 1975r. podział państwa na 17 województw i 5 miast

wyłączonych z województw. Od 1 stycznia 1973r. przywrócono

gminę jako jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego. Z

dniem 1.06.1975 dokonano podziału kraju na 49 województw i

stan ten utrzymano do 31.12.98. Podział terytorialny jest z

reguły podziałem wielostopniowym. W Polsce mieliśmy do 31

maja 1975r. podział trójstopniowy, gdyż terytorium państwa

podzielone było na województwa, województwa – na powiaty, a

powiaty – na gminy (w latach 1954-1972 na gromady).



Od 1 czerwca 1975r. do 31 grudnia 1998r. istniał zasadniczy

dwustopniowy podział terytorialny: na województwa i gminy.



Z dniem 1 stycznia 1999r. został ponownie wprowadzony

zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa.

Jednostkami tego podziału są: gminy, powiaty i województwa.

Podział terytorialny

(obowiązująca regulacja).



Z dn. 01.01.1999r. wprowadzono zasadniczy trójstopniowy

podział terytorialny z mocy ustawy z 24 lipca 1998r.

Jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego są: gminy,

powiaty, województwa.



Ustawa utworzyła 16 województw, ustalając siedziby

wojewodów i sejmików województwa. W dwóch województwach

siedziba wojewodów i sejmików województwa nie znajduje się w

tym samym mieście. Województwo kujawsko-pomorskie,

siedzibą wojewody jest Bydgoszcz, a sejmiku wojewódzkiego-

Toruń, zaś w województwie lubuskim siedzibą wojewody jest

Gorzów Wlkp., a sejmiku wojewódzkiego- Zielona Góra. Nazwy

województw pochodzą od nazw ziem i regionów.



Tylko w trzech przypadkach (lubelskim, łódzkim i opolskim) od

nazw stolicy województw.

Podział terytorialny

(obowiązująca regulacja).



Podział pomocniczy. Jednostkami

pomocniczymi są sołectwa na wsi, a w

mieście- dzielnice i osiedla. Jednostki te

pozostają do decyzji rad gmin. Sołectwa,

dzielnice i osiedla nie posiadają osobowości

prawnej i własnego majątku. Organizacja i

zakres działania jednostek pomocniczych

określa rada gminy oddzielnym statutem.

Podział terytorialny

(obowiązująca regulacja).



Podział specjalny. Dla potrzeb określonych dziedzin administracji

publicznej albo w innych uzasadnionych społecznie celach

ustawy szczególne mogą przewidywać dokonanie terytorialnego

podziału specjalnego. Ustawą z 5 czerwca 1998r. o administracji

rządowej w województwie utworzono wojewódzką administrację

zespoloną, którą stanowią: wojewoda i kierownicy zespolonych

służb, inspekcji i straży.



Ustanowienie organów administracji niezespolonej może

następować wyłącznie w drodze ustawy, jeżeli jest to

uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych

zadań lub terytorialnym zasięgiem działania przekraczającym

obszar jednego województwa.

Terenowa adm. rządowa

(ustrój).

Konstytucja z 1997r. stanowi w art.152, że:



„1.Przedstawicielem RM w województwie jest

wojewoda.



2.Tryb powoływania oraz odwoływania oraz zakres

działania wojewodów określa ustawa”. Zasadnicze

znaczenie dla regulacji pozycji prawnej terenowych

organów rządowej administracji ogólnej miała ustawa

z 22 marca 1990r. o terenowych organach rządowej

administracji ogólnej, znowelizowana w sposób

istotny ustawą z 8 sierpnia 1996r.



Od 1 stycznia 1999r. weszła w życie ustawa z

5 czerwca 1998r. o administracji rządowej w

województwie. Ustawa ta była już

dziewięciokrotnie nowelizowana; jej jednolity

tekst został opublikowany w DZ.U. Według

art.1 tej ustawy administrację publiczną w

województwie wykonują organy administracji

rządowej oraz organy samorządu

województwa.



Administrację rządową na obszarze województwa wykonują:



1) wojewoda,



2) kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, działający

pod zwierzchnictwem wojewody,



3) organy administracji niezespolonej,



4) organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań

administracji rządowej wynika z ustawy lub zawartego

porozumienia,



5) kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, działający

pod zwierzchnictwem starosty,



6) organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań

administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub

porozumienia.

Terenowe organy adm. rządowej

(system organów wyk. zad. adm.

rządowej).



Zespolenie służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w

województwie następuje pod zwierzchnictwem wojewody w

jednym urzędzie, chyba że ustawa nie przewiduje zespolenia w

jednym urzędzie. Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży

wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody i gdy

służba ta, inspekcja lub straż jest włączona do urzędu

wojewódzkiego, to mamy zespolenie bezpośrednie (pod jednym

zwierzchnikiem i w jednym urzędzie).



Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży działa we własnym

imieniu, realizuje jemu przypisane kompetencje i gdy posiada

aparat pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej

jednostki organizacyjnej nie wchodzącej w skład urzędu

wojewódzkiego to występuje zespolenie pośrednie, gdy dany

kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody.

Najważniejsze kategorie spraw

zaliczanych do zakresu administracji

rządowej:



1) sprawy wykraczające poza zakres

interesów lokalnej i regionalnej społeczności,

(np. obronność kraju);



2) sprawy, których jednostki samorządu

terytorialnego nie byłyby w stanie wykonywać

ze względów technicznych (np. budowa

autostrad);



3) sprawy reglamentacji administracyjnej nie

związane bezpośrednio z zaspokojeniem

potrzeb lokalnej i regionalnej wspólnoty.

Wojewoda

(zadania i kompetencje).

Wojewoda jest:



-przedstawicielem RM w województwie,



-zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,



-organem nadzoru nad jednostkami samorządu

terytorialnego,



-organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów

o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy

szczególne tak stanowią,



-reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie i na

zasadach określonych w ustawach.

Wojewoda jako przedstawiciel RM odpowiada za

wykonywanie polityki rządu na obszarze

województwa.

Wojewoda

(zadania i kompetencje).

Wyliczenie zadań i kompetencji wojewody jako przedstawiciela rządu w art.15

ustawy z 5 czerwca 1998r.



1) kontrola wykonywania przez organy zespolonej administracji rządowej

zadań, wynikających z aktów normatywnych, ustaleń RM oraz zarządzeń i

poleceń Prezesa RM,



2) kontrola wykonywania przez organy samorządu terytorialnego i inne

samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na

podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej,



3) dostosowanie do miejscowych warunków szczegółowych celów polityki rządu

oraz kontrola i koordynacja wynikających stąd zadań,



4) zapewnienie współdziałania wszystkich jednostek organizacyjnych

administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa w

zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, zagrożeń

środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego,

ochrony praw obywatelskich oraz zapobiegania klęskom żywiołowym i innym

nadzwyczajnym zagrożeniom, a także zwalczania i usuwania ich skutków,



5) współdziałanie z właściwymi organami innych państw oraz

międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach

określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,



6) reprezentowanie RM na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych

wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych.

Wojewoda cd.



Wojewoda może wydawać polecenia

obowiązujące wszystkie organy administracji

rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych

obowiązujące również organy samorządu

terytorialnego.



Polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co

do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji

administracyjnej.



Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością

jednostek samorządu terytorialnego na

zasadach określonych w ustawach o

samorządzie gminnym, o samorządzie

powiatowym i o samorządzie województwa.

Wojewoda cd.

Organy administracji niezespolonej

działające na obszarze województwa są

obowiązane do:

-uzgadniania z wojewodą projektów

aktów prawa miejscowego

stanowionych przez te organy,

-zapewnienia zgodności swoich działań z

poleceniami wojewody,

-składanie wojewodzie rocznych

informacji, a na żądanie wojewody

bieżących wyjaśnień o swojej

działalności na obszarze województwa.

Wojewoda cd.

Wojewoda jako reprezentant Skarbu Państwa:



-reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu

do mienia powierzonego mu w celu

wykonywania jego zadań,



-wykonuje uprawnienia i obowiązki organu

założycielskiego wobec przedsiębiorstw

państwowych od czasu przekazania tej funkcji

ministrowi właściwemu do spraw Skarbu

Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych

uprawnień i obowiązków z innych tytułów, -

wykonuje inne uprawnienia wynikające z

reprezentowania Skarbu Państwa.



Wojewoda posiada kompetencje stanowienia

aktów prawa miejscowego.

Wojewódzka

administracja zespolona.



Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej

określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez

wojewodę- podlega zatwierdzeniu przez Prezesa RM i

i ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.



Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży

wojewódzkich powołuje i odwołuje wojewoda.



Nie dotyczy to komendanta wojewódzkiego Policji i

komendanta państwowej Straży Pożarnej, których

powołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych,

ale za zgodą wojewody.

Wojewódzka

administracja zespolona.



Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody

oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży

wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego

oraz dyrektorów wydziałów.



Do wojewody należy określenie zadań wykonywanych przez

wicewojewodów. Następuje to na podstawie porozumienia

wojewody. Wojewoda wykonuje nadzór w zakresie spraw

powierzonych organom samorządu terytorialnego. W

przypadkach uzasadnionych szczególnymi potrzebami wojewoda

może ustanowić, na czas oznaczony, swego pełnomocnika do

prowadzenia spraw w zakresie określonym w pełnomocnictwie.

W celu usprawnienia działania wojewódzkich organów

zespolonej administracji rządowej wojewoda może tworzyć

delegatury urzędu wojewódzkiego, jak i delegatury komend,

inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych.



Przy wojewodzie działa kolegium doradcze. W

skład kolegium wchodzą: 1)

wicewojewodowei, 2) dyrektor generalny

urzędu wojewódzkiego, 3) komendant

wojewódzki Policji, 4) komendant wojewódzki

Państwowej Straży Pożarnej, 5) inne osoby

wymienione w statucie urzędu

wojewódzkiego. Wojewoda może tworzyć

inne niż kolegium zespoły doradcze.

Urząd Wojewódzki



Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej

określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez

wojewodę- podlega zatwierdzeniu przez Prezesa RM i

i ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

W statucie określa się nazwy: -wydziałów oraz innych

komórek organizacyjnych urzędu, -komend,

inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych

stanowiących aparat pomocniczy kierowników

zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, -

delegatur urzędu wojewódzkiego bądź komend,

inspektoratów czy innych jednostek organizacyjnych

oraz ich siedziby, -stanowisk dyrektorów wydziałów, -

stanowisk kierowników zespolonych służb, inspekcji i

straży wojewódzkich.

Regulamin urzędu

wojewódzkiego



składa się z dwóch części. Część pierwsza

szczegółowo określa organizacje oraz tryb pracy

urzędu wojewódzkiego i ustala ją wojewoda w drodze

zarządzenia. Częścią drugą regulaminu są regulaminy

komend, inspektoratów i innych jednostek

organizacyjnych, ustalone przez kierowników tych

jednostek i zatwierdzone przez wojewodę, o ile

odrębne ustawy nie stanowią inaczej. W przypadku

nie zatwierdzenia regulaminu przez wojewodę

kierownik zespolonej służby, inspekcji lub straży

wojewódzkiej może wystąpić do właściwego ministra

o wszczęcie sporu z wojewodą. Regulamin

udostępnia się do powszechnego wglądu

Terenowe organy administracji

rządowej (nadzór i kierownictwo).



Według art.11 ust.1 ustawy o administracji rządowej w województwie

Prezes RM sprawuje nadzór nad działalnością wojewody i dokonuje

okresowej oceny jego pracy, a w ust.3 tego artykułu stanowi, że:

„Prezes RM kieruje działalnością wojewody, wydając w tym zakresie

zarządzenia i polecenia, także z inicjatywy właściwych ministrów, oraz

sprawuje kontrole nad ich wykonywaniem”.



Nadzór Prezesa RM nad działalnością wojewody sprawowany jest pod

względem zgodności działania z prawem, zgodności działania z polityką

rządu i pod względem rzetelności i gospodarności. Ustawa zobowiązuje

Prezesa RM do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowych

zasad składania przez wojewodę sprawozdania z wykonywanej

działalności.



Prezes RM może upoważnić ministra właściwego do spraw administracji

publicznej do wykonywania, w jego imieniu, przysługujących mu

uprawnień nadzorczych i w zakresie kierownictwa, z wyjątkiem

powoływania i odwoływania wojewody oraz rozstrzygania sporów

między wojewodą a właściwym ministrem.