Ustawa o samorządzie województwa stanowi o regionalnym charakterze wspólnoty samorządowej. Zgodnie z art. 1 tejże ustawy to mieszkańcy z mocy prawa tworzą regionalną wspólnotę samorządową, a pojęcie województwa jest wyjaśnione jako regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Samorząd województwa jest tą płaszczyzną, na której realizowane są zadania dotyczące mieszkańców danego regionu, którego zasięg określają granice województwa.

Mieszkańcy województwa podejmują rozstrzygnięcia w formie demokracji bezpośredniej w głosowaniu powszechnym ( w drodze wyborów, bądź referendum), lub w formie demokracji pośredniej , czyli za pośrednictwem organów samorządu województwa. Organami tymi są: sejmik województwa i zarząd województwa. Szczególny status prawny w samorządzie województwa posiada marszałek. Nie został on wyodrębniony wśród organów tego samorządu, choć bez wątpliwości jest organem administracji publicznej, a jego zakres kompetencji i zadań określony jest w ustawie o samorządzie województwa.

Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Jego kadencja trwa 4 lata licząc od dnia wyborów. W skład sejmiku wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie trzydziesty w województwach liczących do 2 000 000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców. Wojewoda ustala liczbę radnych, po porozumieniu z komisarzem wyborczym, na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, według stanu ewidencji ludności na koniec roku poprzedzającego rok, w którym wybory mają być przeprowadzone. W sprawie odwołania sejmiku województwa przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum wojewódzkiego. Sejmik sprawuje funkcję:

- stanowiącą, co oznacza podejmowanie aktów prawnych

- kontrolną, pod którą podlega działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych

Pewne zagadnienia zostały zastrzeżone do wyłącznej właściwości sejmiku w art. 18 ustawy o samorządzie województwa. Sprawy te nie mogą być wykonywane przez jakikolwiek inny organ. Można je podzielić na takie kategorie:

- sprawy prawotwórcze: stanowienie aktów prawa miejscowego

- sprawy organizacyjne: stanowienie statutu województwa, zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, podejmowanie uchwał w sprawie tworzenia stowarzyszeń i fundacji oraz ich rozwiązania, a także przystępowania do nich i występowania z nich, podejmowanie uchwał w sprawie powierzania zadań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego, tworzenie spółek prawa handlowego i przystępowanie do nich, tworzenie, przekształcanie i likwidowanie wojewódzkich jednostek organizacyjnych oraz wyposażenie ich w majątek, uchwalanie przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa

- sprawy planistyczne: uchwalanie strategii rozwoju województwa i programów wojewódzkich, uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego

- sprawy finansowo- majątkowe: stanowienie zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, podejmowanie uchwał w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej, podejmowanie uchwał w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa, z zastrzeżeniem że szczegółowość ta nie może być mniejsza niż określona w odrębnych przepisach, określanie zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa, uchwalanie w granicach określonych ustawami przepisów i opłat lokalnych, podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów, itp.

- sprawy osobowe: wybór i odwołanie zarządu województwa oraz ustalenie wynagrodzenia marszałka województwa, powoływanie i odwoływanie- na wniosek marszałka województwa- skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa, ( na poziomie województwa nie występuje sekretarz, więc nie ma tutaj regulacji w zakresie jego powołania i odwołania)

- sprawy kierowniczo- kontrolne: rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu województwa, sprawozdań finansowych województwa oraz sprawozdań z wykonania wieloletnich programów województwa, podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bądź nieudzielania absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu województwa, rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu województwa, w tym w szczególności z działalności finansowej i realizacji programów wojewódzkich

- sprawy współpracy zagranicznej: uchwalanie „Priorytetów współpracy zagranicznej województwa”, podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej

- sprawy inne: podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami i statutem województwa do kompetencji sejmiku województwa.

Zarząd województwa jest organem wykonawczym. W jego skład liczący obligatoryjnie 5 osób, wchodzi marszałek województwa jako przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie. Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Najpierw sejmik wybiera marszałka województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Następnie sejmik wybiera wicemarszałków oraz pozostałych członków zarządu wyłącznie na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Zarówno marszałek, jak i wicemarszałkowie oraz pozostali członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza sejmiku województwa. Odwołanie zarządu w trakcie kadencji możliwe jest w związku z nieudzieleniem mu absolutorium lub z innych przyczyn. Uchwała sejmiku województwa w sprawie nieudzielenia zarządowi województwa absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu województwa, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd województwa został odwołany z innej przyczyny. Możliwe jest także odwołanie marszałka województwa, co jest równoznaczne z odwołaniem zarządu, z jakiejkolwiek innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium. Dopuszczalne jest również odwołanie poszczególnych członków zarządu, z wyjątkiem marszałka. Sejmik województwa może na uzasadniony wniosek marszałka województwa odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Poza procedurą odwołania ustawa o samorządzie województwa przewiduje możliwość złożenia rezygnacji przez marszałka województwa, co jest równoznaczne ze złożeniem rezygnacji przez cały zarząd. Ponadto możliwe jest złożenie rezygnacji przez pojedynczego członka zarządu, za wyjątkiem marszałka.

Zadania zarządu województwa są bardziej rozbudowane niż analogicznego organu na poziomie powiatowym. Do zadań zarządu województwa należy w szczególności:

- wykonywanie uchwał sejmiku województwa

- gospodarowanie mieniem województwa, w tym wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo

- przygotowanie projektu i wykonywanie budżetu województwa

- przygotowanie projektów strategii rozwoju województwa, planowania zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonanie

- organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi

- kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników

- uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego

W ramach gospodarowania mieniem zarząd wykonuje wszystkie prawa majątkowe województwa, z wyjątkiem należących do innych województw osób prawnych. Jednakże nieodpłatne rozporządzanie mieniem oraz zbycie i zmiana przeznaczenia nieruchomości służącej do powszechnego użytku lub bezpośredniego zaspokajania potrzeb publicznych oraz przedmiotów posiadających szczególną wartość naukową, historyczną, kulturalną lub przyrodniczą przez wojewódzkie osoby prawne wymaga zgody zarządu. Jest ona podejmowana w formie uchwały, która jako wyjątek podlega nadzorowi.

W zakresie gospodarki budżetowej zarząd odpowiada za prawidłowe wykonanie budżetu. Do jego wyłącznej kompetencji należy:

- zaciąganie zobowiązań mających pokrycie w ustalonych w uchwale budżetowej kwotach wydatków, w ramach upoważnień udzielonych przez sejmik województwa

- emitowanie papierów wartościowych, w ramach upoważnień udzielonych przez sejmik województwa

- dokonywanie wydatków budżetowych

-zgłaszanie propozycji zmian w budżecie województwa

- dysponowanie rezerwami budżetu województwa

- blokowanie środków budżetowych w przypadkach określonych ustawą o finansach publicznych.

Marszałek województwa wykonuje dwojakiego rodzaju zadania:

- wynikające z jego funkcji przewodniczącego zarządu

- własne- jemu przyznane jako organowi monokratycznemu.

Jako przewodniczący zarządu marszałek organizuje pracę zarządu województwa oraz w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanym z bezpośrednim zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu województwa. Czynności podjęte w tym trybie wymagają przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu województwa.

Natomiast jako organ monokratyczny marszałek kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Jest zwierzchnikiem zespolonej administracji samorządowej w województwie. Jest to zespolenie bezpośrednie- w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Składa się na to kierownictwo urzędu marszałkowskiego i organizacja jego pracy, zwierzchnictwo służbowe pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

Ustawa o samorządzie województwa przyjmuje domniemanie kompetencji marszałka odnośnie wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Inne organy mogą je wydawać, jeżeli przepisy szczególne tak stanowią. Marszałek województwa może upoważnić wicemarszałków, pozostałych członków zarządu województwa, pracowników urzędu marszałkowskiego oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych do wydawania w jego imieniu decyzji administracyjnych. Od decyzji służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a w sprawach powierzonych na podstawie porozumienia z wojewodą- do właściwego ministra.

Z ustawy o samorządzie województwa wynika przede wszystkim, że województwa jako jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim nie zastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Dodatkowo ustawodawca wskazuje, że zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Zakres działania województwa został określony w sposób niejednolity. Ustawa o samorządzie województwa wyróżnia bowiem dwie szczególne kategorie spraw przekazanych do realizacji województwu. Należą do nich określanie strategii rozwoju województwa i prowadzenie polityki rozwoju województwa.

Przy określaniu strategii rozwoju województwa samorząd województwa powinien uwzględnić określone przez ustawodawcę cele, a mianowicie:

- pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej

- pobudzanie aktywności gospodarczej

- podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa

- zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń

- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego

Natomiast w pojęciu polityki rozwoju województwa mieści się:

- tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy

- utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim

- poszukiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej

- wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli

- racjonalne korzystanie z zasobów przyrody i kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

- wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji

- wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie

- promocja walorów i możliwości rozwoju województwa.

Dodatkowo ustawodawca wskazuje na dalsze zadania, w zakresie których właściwy jest samorząd województwa:

-edukacja publiczna, w tym szkolnictwo wyższe

- promocja i ochrona zdrowia

- kultura i ochrona zabytków

- pomoc społeczna

- polityka prorodzinna

- modernizacja terenów wiejskich

- zagospodarowanie przestrzenne

- ochrona środowiska

- gospodarka wodna, w tym ochrona przeciwpowodziowa, a w szczególności wyposażenie i utrzymanie wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych

- transport zbiorowy i drogi publiczne

- kultura fizyczna i turystyka

- ochrona praw konsumentów

- obronność

- bezpieczeństwo publiczne

- przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy

Warto podkreślić, że zadania samorządu województwa są z przedmiotowego punktu widzenia znacznie mniej rozbudowane, niż zadania gmin i powiatów. Według Z. Niewiadomskiego „ ograniczają się w zasadzie do trzech kategorii spraw: kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego, pobudzania aktywności gospodarczej oraz zachowania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, choć we właściwości samorządu województwa pozostaje też utrzymanie i rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej o znaczeniu wojewódzkim i niektóre inne sprawy”.

Wykaz wykorzystanych źródeł:

Bukowski Z., Jędrzejewski T., Rączka P., Ustrój samorządu terytorialnego, Toruń 2005.

Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Lublin 2002.

Izdebski H., Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2004.

Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP, Warszawa 2004.

Niewiadomski Z.[w:] M. Kallas, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, G. Szpor, Prawo administracyjne. Część ustrojowa, Warszawa 2002.

Ustawa o samorządzie województwa, Dz.U. 2001 nr 142 poz. 1590.