Są to prawa charakteryzujące procesy w przyrodzie, pozwalają przewidzieć wiele procesów, odpowiednio je wykorzystać.
Określenie to wprowadził Stefan Moszczyński prof. SGGW w Warszawie. Jest to wkład wielu pokoleń w rozwój w zakresie udomowienia zwierząt i uprawy roślin dzikorosnących.
Formowanie prawa przebiega trzema etapami:
Gromadzenie faktów- człowiek śledząc zjawisko spostrzega prawidłowości postępowania się tego zjawiska
Formowanie hipotezy prawa naukowego- inaczej poznania racjonalnego-umysłowego, przejście poprzez fakty (od szczegółów do ogółów)
Sprawdzanie hipotezy- możemy przeprowadzić dwojako poprzez doświadczenie czyli eksperyment bądź też poprzez pewne schematy rozumowania
Jest metodą badania naukowego, musi określić sztuczne warunki eksperymentu. Eksperyment jest metodą badania zjawiska polega na wywołaniu jakiegoś zjawiska w sztucznych warunkach.
Alchemicy w poszukiwaniu recepty na złoto odkryli wiele praw i zasad chemicznych. Panowie odtworzyli technologię produkcji porcelany itp. Błędne hipotezy, które blokowały postęp teoria flogistonu- wydzielanie się nie wielkiej materii ognia przy spalaniu, obalona przez Lavoisierowi. Niepodzielność atomu- obalona przez Enrico Fernii.
W historii geologicznej Ziemi wyróżniono 5 er:
Archaikum
Proterozoikum
Paleozoikum
Mezozoikum
Kenozoikum
Era mezozoikum (kreda, jura, trias) to rozwój gadów
Era kenozoiczna zwana jest wiekiem ssaków.
Chronologię kulturową człowieka możemy podzielić na:
Okres archeologiczny
Historię opartą na dokumentach
Czas archeologiczny jest studiami kultury ludzkiej:
okres eolityczny (praludzki)- człowiek staje się istotą ludzką (neandertalczyk, narzędzia kamienne, nie używano ognia)
okres paleolityczny( starsza epoka kamienna, człowiek neandertalski zaczął używać ogień, udomowienie psa
okres neolityczny (młodsza epoka kamienia)- broń, narzędzia ze szlifowanych kamieni, prymitywna uprawa roli
epoka brązu- Asyria ok. 3 lat p.n.e.
epoka żelaza- piramida Gizeh
Trzy hipotezy:
oswajanie zwierząt przez wyrzucanie odpadów w pobliżu osad
przynoszenie młodych bądź rannych zwierząt do osad
budowanie zagród i zapędzanie zwierząt dzikich
Najwcześniej pies, konie sprowadzono nad Eufrat i Tygrys 3tys. Lat p.n.e. Człowiek neolityczny miał już prawie wszystkie znane dziś udomowione zwierzęta (z wyjątkiem kota i drobiu)
Głównym ośrodkiem udomowienia zwierząt była środkowa i zachodnia Azja, częściowo Egipt i Europa. Kury i słonie udomowiono w Indiach. Słoń Afrykański i struś w Afryce. Osioł udomowiony został w Egipcie.
Plemiona pasterskie prowadziły wyodrębniony i koczowniczy tryb życia. Azja, Chiny i Indie- wysoka kultura związana z uprawą ryżu. Ludy rolnicze prowadziły bardziej osiadły tryb życia zajmując żyzne doliny.
Na podstawie badania roślin uprawowych i dziko rosnących- Wawiłow stworzył teorie ośrodków różnicowania genetycznego. Wyróżnił osiem rejonów pochodzenia i pierwotnej uprawy roślin o znaczeniu rolniczym:
Chiny: jęczmień, proso, soja, konopie,
Subkontynent Indyjski: ryż, trzcina cukrowa, bawełna, juta
Azja Środkowa: pszenica, bób, len, marchew, winorośle
Bliski Wschód: rośliny dyniowe, różne gatunki i formy pszenic, migdały
Etiopia: len na nasiona, zioła przyprawowe, kawa
Meksyk: kukurydza, uprawa kakao
Ameryka Południowa: ziemniaki, orzech ziemny, kakaowiec,
Częściowo jest to uproszczenie, ponieważ już w średniowieczu wiele prób i doświadczeń z nowymi odmianami roślin prowadzono w gospodarstwach klasztornych. Tu rozwinięto technikę szczepienia drzew i krzewów, udoskonalono gospodarkę pasieczną.
Stacja doświadczalna w Rothamsted 1832r.
Instytut Agronomiczny w Marymoncie pod Warszawą 1816r., pole dośw. 1834r.
Instytut Politechniczny i Rolniczo-leśny w Puławach 1862r.
Szkoła Rolnicza w Dublinach pod Lwowem 1856r. z gospodarstwem rolnym
Druga Wojna Światowa to niepowtarzalne straty dla doświadczalnictwa rolniczego (pogłowie bydła spadło w tym czasie o 50%). Po wojnie bazę naukowo- badawczą realizowano w trzech pionach:
W szkołach rolniczych typu akademickiego
W polskiej akademii nauk i jej zakładach
Instytutach resortowych np. Instytut Zootechniki w Krakowie, Instytut uprawy, Nawożenia, Gleboznawstwa w Poławach
Wejście Polski do Unii Europejskiej nadzieja na podjęcie tematów badawczych w ramach programów unijnych.
Doświadczenie agrotechniczne ma za cel poznanie własności roślin uprawnych, warunków w jakich dają największe niezawodne plony. Celem jest również spróbowanie najkorzystniejszych metod uprawy i nawożenia dających zwiększenie plonów.
Doświadczenia agrotechniczne dzielimy na:
Doświadczenia prowadzone w warunkach sztucznych
Doświadczenia polowe
Ze względu na problematykę doświadczenia polowe dzielimy na:
Odmianowe- nawozowe
Uprawowe
W zakresie ochrony roślin:
Walka z chorobami i szkodnikami roślin
Zwalczanie chwastów
Doświadczenia polowe ze względu na sposób prowadzenia badań dzielimy na:
Doświadczenia obserwacyjne
Doświadczenia ścisłe (topoletka 20-50m2)
Doświadczenia łanowe (od paru do kilkudziesięciu arów)
Doświadczenia produkcyjne (1ha i więcej)
Prowadzi się w halach wegetatywnych (tunelach, szklarniach), dzielimy na:
Wazowe
W kulturach wodnych
Wazony: napełnia się dokładnie taką samą ilością gleby, taka sama ilość roślin. Polewa się codziennie ilością wody do przewidzianego ciężaru wazonu.
Kultury wodne: słoje napełnia się wodnym roztworem składników pokarmowych. Rośliny mieszczą się na siatce bądź w ………… nad płynem, w wodzie …………. korzenie roślin.
Doświadczalnictwo proste- badamy wpływ jednego czynnika na rozwój i plon roślin
doświadczalnictwo złożone (kombinowane)- bada się wpływ kilku czynników równocześnie (np. przy uprawie ziemniaków badamy rozstawę rzędów, naworzenie i odmiany)
Metoda systematyczna- doświadczenie we wszystkich powierzchniach niezmienne dokonywane jest na tych samych lokalizacjach
Metoda bloków losowych- eliminuje zagrożenie błędem systematycznym (tablice losowe).
Metoda wzorcowa- efekt demonstracyjny, polega na umieszczaniu obiektu wzorcowego w regularnych odstępach między obiektami badanymi.
Celem doświadczalnictwa zootechnicznego jest ocena różnic w reakcji zwierząt na określone wyniki doświadczenia.
Doświadczalnictwo zootechniczne możemy podzielić na trzy typy:
Laboratoryjne- ZALETY: dokładność techniki, WADY: oderwanie od wyników produkcyjnych
Naukowo- gospodarcze- ZALETY: uzyskane wyniki można przenieść do praktyki, WADY: ujmują zjawisko powierzchownie
Produkcyjne- ZALETY: sprawdzenie zabiegu w warunkach przeciętnych
Doświadczalnik winien maksymalnie wyrównywać materiał doświadczalny jak i wszystkie inne. Polega to na doborze do doświadczenia zwierząt możliwie podobnych (rasa, wiek, płeć itp.) oraz wyrównanie wpływu wszelkich czynników zewnętrznych. Również organizacja i technika obsługi może mieć wpływ na wyniki doświadczenia
Pomyłka to np. nieprawidłowe wpisanie ciężaru, pomylenie numeru zwierząt (wpływa w szczególności na wyniki przy małych liczebnościach zwierząt doświadczalnych).
Błąd systematyczny występuje wówczas gdy jakiś czynnik działa nie na wszystkie grupy doświadczalne w sposób jednakowy.
Błąd doświadczenia (zmienność) mierzymy odchyleniem standardowym (s) lub wariancją (s2)
Właściwie sprecyzowany temat i cel badania
Pomysłowa hipoteza robocza (oparta na literaturze, praktyce i badaniach próbnych)
Prawidłowo dobrana próba
Wydajny układ doświadczenia
Odpowiednia ilość
Prawidłowe rozmieszczenie zwierząt
Właściwy czas doświadczenia
Jeżeli badania prowadzimy na zwierzętach użytkowych, a wyniki mogą znaleźć zastosowanie w praktyce- mówimy o badaniach stosowanych np. badania trawienia u owcy to nauka stosowana, a prowadzone badania……………..
Tematem są zazwyczaj zadania stosowane przez praktykę. Temat określa wstępnie cel i metodykę. W oparciu o temat opracowujemy hipotezę roboczą, która winna być oparta na: literaturze, praktyce i badaniach próbnych. Metodyka powinna być tak opracowana, aby doświadczenie dało odpowiedź na postawione pytanie.
Podstawowe terminy to:
Czynnik doświadczalny- to czynnik, którego efekt działania zamierzamy sprawdzić w doświadczeniu.
Element doświadczenia czyli obserwacja. Zwane może być traktowanie indywidualne lub gromadne.
Układ doświadczenia- rozróżniamy układy jednoczynnikowe (proste), w których na obiekt działa jeden czynnik w kilku poziomach oraz wieloczynnikowe gdzie na obiekt działa więcej czynników doświadczalnych.
Układ jednoczynnikowy (prosty) w doświadczalnictwie zootechnicznym dzielimy na:
Ciągły (zwany również porównawczo grupowym)
Przemienny
Ciągły: grupa doświadczalna przez cały czas podlega tej samej ……… (poziomu) czynnika doświadczalnego.
Przemienny: z układu przemiennego wykształciły się:
Przestawny- poziom czynnika na poszczególnych obiektach nie ulega zmianie (AB, AB…i następnie BA, BA).
Powrotny- poziom czynnika ABA, z przestawnego powstała jego forma rozszerzona. Kwadrat łaciński
W doświadczeniach wieloczynnikowych bada się kilka czynników, z których każdy ma kilka zabiegów (poziomów).
Zalety: otrzymuje się więcej informacji niż z układu prostego. Dodatkowo utrzymuje się informacje o interakcji, czyli nakładanie się efektu kilku czynników.
Wady: Nakłada się rygory statystyczne, wymaga wyszkolonego personelu oraz większej liczebności obiektów doświadczalnych.
Sposób traktowania zwierząt: indywidualnie, gromadnie
Warunki techniczne i wielkości pomieszczeń, przystosowanie stanowisk do indywidualnego żywienia, wyposażenie np. wagi
Kadry wykonujące doświadczenie (solidność)
Metody statystyczne, które chcemy zastosować.
W doświadczalnictwie przyjmujemy pewne kryteria oceny materiału doświadczeń, np. ciężar ciała zwierzęcia, ocena wartości handlowej itp. Rejestrować należy te dane, które mają istotne znaczenie naukowe i gospodarcze, a równocześnie są ważne ze względu na temat doświadczenia. Przykładowa dokumentacja doświadczeń: dziennik doświadczeń, książka ważeń, książka żywienia, książka wydajności, fotografia doświadczalna itp.
Do pomiarów zwierząt używamy laski mierniczej i cyrkla i taśmy (czasem specjalnego kątomierza). Pomiary wykonywane są w oparciu o tzw. Stałe punkty oznaczone na zwierzęciu przez kości. Pokrój to ogólny wygląd zwierzęcia. …………………………………………………………………………………………………..
Etapy opracowania wyników to:
Uzbieranie i porządkowanie danych liczbowych i opisowych
Zawiera dane liczbowe oraz wszelkie zapiski i spostrzeżenia w czasie wykonywania pracy
Opracowanie danych liczbowych
Dobre opracowanie liczbowe może być wykonywane jedynie przy zastosowaniu metod statystyki matematycznej
Wyciąganie wniosków
Wyniki doświadczenia można uzyskać za prawdziwe, gdy potwierdzają się w powtórnym wykonywaniu eksperymentu
Opracowanie pisemne
Formy pisemnego opracowania to:
Praca naukowa
Opracowanie popularno- naukowe- brak szczegółów metodyki
Sprawdzenie lub komunikat
Tytuł i uwagi wstępne
Dane z literatury
Metodyka i przebieg doświadczeń
uzyskane wyniki
dyskusja nad tymi wynikami
wyciągnięte wnioski
Bibliografia
tłumaczenie na język obcy