DOŚWIADCZALNICTWO ROLNICZE

POCZĄTKI DOŚWIADCZALNICTWA NA ŚWIECIE Francis Hume 1750, Justus von Liebig 1840 ojciec nawozu sztucznego badał pływ czynników środowiska na organizmy. Jean Baptistel Boussingaute 1802-1887 profesor chemii w Lyon, badacz zjawisk naturalnych fizjologii roślin i zwierząt respiracji funkcji liści, odkrył że rośliny nie są w stanie pobierać N z powietrza.

DOŚWIADCZALNICTWO W POLSCE Michał Oczapowski prof. Uniwersytetu Wiedeńskiego dyrektor Instytutu Gospodarki Wiejskiej i Leśnictwa w Marymoncie, zasada gospodarowania rozumowanego, założyciel pierwszych pól doświadczalnych w Marymoncie 1836 opisy cech morfologicznych roślin, doświadczenia nawozowe. 1860 zakładanie doświadczeń w naczyniach w celu eliminacji zmienności glebowej. 1890 doświadczenia porównawcze różnych odmian. Zakładanie doświadczeń wielokrotnych (powtórzenia). Edmund Zalęcki 1906 wprowadzenie rachunku prawdopodobieństwa, przeprowadzanie doświadczeń badających cechy ilościowe i jakościowe z uwzględnieniem zmienności glebowej randominacji (losowe rozmieszczenie obiektów doświadczalnych na polu).

2 T: DOŚWIADCZENIA PLANOWANE

RODZAJE DOŚWIADCZEŃ obserwacje z natury rejestrowanie zjawisk przyrodniczych ich przebiegu i warunków w których zachodzą bez ingerencji w naturę, dotyczą faktów mało zpoznanych pierwsza faza badań. Obserwacja z eksperymentów celowe wywołanie io kontrolowanie zjawisk przyrodniczych i technicznych. Doświadczenia planowane stwarzanie zjawisk kontrolowanie ich i odtwarzanie.

EKSPERYMENT POWINIEN ZAWIERAĆ cele doświadczenia, warunki przeprowadzania doświadczenia, sposób kontrolowania i rejestracji zjawiska, sposób utrzymania warunków środowiska pod kontrolą.

MATERIAŁ DOŚWIADCZALNY I JEDNOSTKA DOŚWIADCZALNA

MATERIAŁ materiał organiczny nieorganiczny lub substancja w którym zachodzi badane zjawisko pojedynki roślin zwierząt, populacja, pewna ilość produktu roślinnego zwierzęcego przemysłowego, pole.

JEDNOSTKA DOŚWIADCZALNA rozdzielony materiał doświadczalny osobnik grupy, produkty sztukowe, wazon, paletko, preparat

ZMIENNOŚĆ

ZMIENNOŚĆ OSOBNICZA wynika z niejednorodności genetycznej, nie ma jej u homozygot klonów mieszańcach f1 powstałych w wyniku skrzyżowania dwóch homozygot, w linii wsobnych zależy od stopnia wsobności, najwyższa zmienność występuje u roślin obcopylnych i mieszańcó f2

POPULACJA GENERALNA zbiór wszystkich osobników jednego rodzaju

POPULACJA PRÓBNA, PRÓBA część populacji generalnej biorąca udział w badaniach reprezentatywna, pobrana losowo.

LICZEBNOŚĆ PRÓBY im liczniejsza tym przedział w odrębie którego znajduje się średnia wartość populacji jest mniejszy.

ZMIENNOŚĆ GLEBOWA wpływa na wyniki doświadczenia, fluktuacyjna, strefowa, systematyczna.

METODY REDUKCJI ZMIENNOŚCI GLEBOWEJ prawidłowe wykonanie orki, szybkie wykonanie zabiegów agrotechnicznych, przeprowadzenie obserwacji w jak najkrótszym czasie, wykonywanie obserwacji przez 1 osobę, przestrzeganie losowości pobierania materiału badawczego.

Metody pobierania roślin: losowe całkowicie przypadkowe

Grupowe wybór kilku roślin z kilku miejsc , zaleta zmniejszenie nakładu pracy duża liczba prób, wada tylko gdy warunki życia są takie same w każdym miejscu

Warstwowe wybór losowy z podziałem na warstwy, gdy populację można podzielić na subpopulacje np. stadia rozwojowe

Równomierny metoda najprostsza, nie może istnieć zmienność glebowa

Kratowa podział poletka na części kratki, wybór losowy roślin z każdej kratki, zaleta zmniejszenie błędu doświadczenia.

CZYNNIKI DOŚWIADCZALNE czynniki któremu działaniu jest poddany materiał doświadczalny np. nawożenie deszczownie gęstość siewu, wpływa na materiał doświadczalny zmieniając wartość badanej cechy, stosuje się go w róznych dawkach postaciach poziom wariant, kombinacja poziomu jednego czy wielu czynników nazywamy obiektami doświadczalnymi

TYPY CZYNNIKÓW DOŚWIADCZALNYCH jakościowy właściwy, ilościowy, jakościowy rangowy, jakościowy losowy.

CZYNNIK JAKOŚCIOWY WŁAŚCIWY gdy nie ma żadnego naturalnego uporządkowania różnych poziomów czy wariantów, np. porównanie plonowania różnych odmian porównanie technik ochrony roślin

CZYNNIK ILOŚCIOWY poziomy odpowiadają określonym wartościom liczbowym, stosowany w doświadczeniach uprawowych nawozowych itp. Np. stosowanie różnych stężeń fitohormononu

CZYNNIK JAKOŚCIOWY RANGOWY poziomy czynnika nie są wyrażone wartością liczbową ale są uporządkowane np. mało odporne-> średnio odporne-> odporne

CZYNNIK JAKOŚCIOWY LOSOWY brak poziomów, interesuje nas tylko ocena próby

3 T: KRYTERIA KLASYFIKACJOI I RODZAJE DOŚWIADCZEŃ

Klasyfikacja i rodzaje doświadczeń warunki środowiska, względy techniczne, przestrzenno czasowe, metodyczne, tematyczne, celu i rodzaju zagadnienia

WAZONOWE w szklarniach halach wegetacyjnych rośliny uprawiane są w pojemnikach wazonach stanowią jednostki doświadczalne, brak zmienności glebowej ale warunki są sztuczne, możliwe stosowanie, fitotronów możliwość odtworzenia warunków wzrostu przez cały rok- skrócenie cyklu badawczego (badania genetyczno hodowlane), małe koszty i mała pracochłonność, doświadczenia wstępne służące szybkiemu sprawdzeniu hipotezy roboczej wyniki są często orientacyjne i nie podlegają wdrażaniu.

KRYTERIUM ŚRODOWISKA

Doświadczenia laboratoryjne możliwe bardzo dokładne aplikowanie czynnika, warunki sztuczne (In vitro) odbiegające od naturalnych warunków bytowania roślin, wyniki nie mogą być bezpośrednio przenoszone do praktyki rolniczej, dostarczają informacji służących teoretycznemu wyjaśnianiu zjawisk, stosowane w badaniach ogólnobiologicznych służących rolnictwu (mikrobiologia, fizjologia) oraz w zagadnieniach rozmnażania roślin fitopatologii nasiennictwa

LIZYMETRYCZNE prowadzone w betonowych lub metalowych pojemnikach 1-2m2, występuje podobny profil glebowy jak w warunkach polowych ale bez zmienności glebowej, w badaniach z chemii rolnej melioracji fizjologii roślin uprawy roli i roślin gleboznawstwa, mają dużą wartość poznawczą wyjaśniającą jednak są mało porównywalne z praktyką rolniczą sztuczne warunki ekologiczne i agrotechniczne są drogie.

POLOWE warunki zbliżone do warunków produkcyjnych ekologiczne metorologiczne przebieg temp opadów nasłonecznienia agrotechniczne, wykazują największą przydatność dla praktyki rolniczej: doświadczenia mikropoletkowe poletka 1-6m2 w stacjach hodowli roślin, plonów nie podaje się w t/ha, doświadczenia poletkowe poletka 7-100m2, zabiegi wykonywane ręcznie , plony zbliżone do produkcyjnych ale zwykle wyższe, podstawa do zaleceń i wdrożenia produkcji, mało przydatne w ocenie ekonomicznej,

Doświadczenia łanowe pole powyżej 500m2 stosowane normalne technologie i sprzęt, wyniki porównywalne z produkcją możliwe uwzględnienie aspektów ekonomicznych organizacyjnych lub ustalenie modyfikującego wpływu ciężkich maszyn na środowisko, znajdują zastosowanie do wyprodukowania dostatecznej ilości surowca do dalszych badań z zakresu przechowywalnictwa żywienia zwierząt przetwórstwa, zakładanie bez lub z 2 replikacjami obejmują niedużą liczbę obiektów.

KRYTERIUM WARUNKÓW PRZESTRZENNO CZASOWYCH doświadczenia pojedyncze realizowanie w tym samym miejscu jednoroczne wieloletnie statyczne. Doświadczenia wielokrotne powielane w różnych miejscowościach w różnych latach możliwe porównanie interakcji, do badań rejonizacyjnych, przeprowadzane w trakcie badań rejestracyjnych.

KRYTERIUM TEMATÓW doświadczenia uprawowe, hodowlane, nawozowe, agrofizyczne itp. Stosuje się bardzo różne wielkości poletek, zakres obserwacji

KRYTERIUM CELU doświadczenia obserwacyjne doświadczenia techniczne chemiczne genetyczne, zakładane bez replikacji poletka różnej wielkości, wykonuje się nieliczne i tylko najważniejsze pomiary lub nie wykonuje się ich wcale ograniczając się do ocen bonitacyjnych, można porównać dużą ilość obiektów z umieszczeniem wzorca, do stwierdzenia 2 hipotez, wyniki nie mają charakteru dowodowego wnioski mogą być formowane jako przypuszczenia uogólnienia, hipotezy

Doświadczenia ścisłe służą do sprawdzenia wysuniętej hipotezy jej odrzucenie lub przyjęcie, są podstawowym źródłem informacji o wartości dowodowej, muszą oznaczać się dużą dokładnością wiarygodnością i reprezentatywnością, zasady : badane obiekty można porównać tylko w jednakowych warunkach, wszystkie badane obiekty muszą występować w badaniu kilkakrotnie (powtórzenia), obserwowane (znane) muszą być przrodniczne i agrotechniczne czynniki środowiska stanowiące tło doświadczenia, wszystkie zabiegi obserwacje winny być wykonywane z maksymalną starannością i dokładnością.

Doświadczenia wdrożeniowe (pilotowane) celem jest wprowadzenie do praktyki rolniczej osiągnięć badań naukowych, wykonywane na podstawie doświadczeń ścisłych z których wybiera się 2-4 najbardziej wartościowych obiektów, wysiewane w doświadczeniach łanowych, służą do weryfikacji i upowszechnienia nowych zabiegów lub technologii oceny ekonomiczno organizacyjnej.

Doświadczenia demonstracyjne celem jest popularyzacja , nie mają charakteru eksperymentalnego ie są doświadczeniami naukowymi, obowiązuje w nich zasada dokładności skrupulatywności wykonywania wszystkich zabiegów ze względu na cel jaki spełniają, obiekty umieszczane są w układzie systematycznym np. wg wzrastających poziomów nawożenia bez powtórzeń.

Ślepe doświadczenia pokazują w jaki sposób przebiega zmienność glebowa, im mniejsze poletka tym większa precyzja

5T: UKŁADY DOŚWIADCZALNE (2012.10.10)

Doświadczenia czynnikowe służą do określenia zmian i skutków zachodzących w badanym materiale pod wpływem oddziaływania czynnika (czynników):odmiana, nawożenie, termin siewu. Analiza wariancji

Doświadczenia regresyjne – gdy znany jest związek przyczynowo-skutkowy między badanymi zjawiskami jednak badacza interesuje ilościowy charakter współzależności . Analiza regresji i korelacji

Doświadczenia czynnikowo regresyjne służą wykrywaniu i jednocześnie charakteryzowaniu ilościowym związków przyczynowo skutkowych zachodzących w badanym materiale pod wpływem jednego Lub kilku czynników. Analiza wariancji z regresją.

RODZAJE UKŁADÓW DOŚWIADCZALNYCH

Układ doświadczalny sposób rozmieszczenia czynników i ich poziomów na poletkach (jednostkach eksperymentalnych) w przestrzeniach. Cel: eliminacja zmienności glebowej, umożliwienie dokładnej oceny istotności efektów działania czynników i ich współdziałań

Dla doświadczeń jednoczynnikowych : układ całkowicie losowy, układ losowanych bloków ze wzorcem, układ losowanych bloków, układ niekompletnych bloków, układ niezrównoważony, układ kwadratu łacińskiego.

Układ całkowicie losowy (kompletnie zrandomizowany) obiekty rozmieszcza się całkowicie losowo, nie eliminuje zmienności glebowej rzadko stosowany, najczęściej dla doświadczeń wazonowych sadowniczych z zakresu ochrony roślin, poletka nie muszą być zlokalizowane obok siebie

A1

A3

A2

A2

A1

A3

A2

A3

A1

Układ losowanych bloków ze wzorcem co kilka powtórzeń sieje się odmianę wzorcową dla porównania z badanymi obiektami. Często stosuje się tzw INTERPOLACJĘ poprawianie wyników zgodnie z kierunkiem zmienności glebowej

W

1

2

3

W

4

5

6

W

Układ bloków losowych (bloków kompletnie zrandomizowanych) na polu doświadczalnym obiekty zlokalizowane są obok siebie tylko 1 raz BLOK. W bloku jest tyle poletek ile poziomów czynnika, bloków nie dzieli się ale mogą być od siebie oddalone 1 blok 1 powtórzenie. Pozwala ocenić zmienność glebową pomiędzy blokami i wyeliminować jej zakłócający wpływ, zmienność w obrębie bloku powinna być jak najmniejsza, liczba obiektów nie powinna przekraczać 16

A1

A2

A3

A4

A4

A3

A2

A1

A2

A3

A1

A4

A3

A1

A4

A2

Układ niekompletnych bloków niezrównoważony w doświadczeniach z dużą liczbą obiektów 1powtórzeniu=kilka bloków jednakowej wielkości, w poszczególnych blokach rozlosowuje się tylko część obiektów (nie cały Komplet), eliminuje zmienność glebową ale trudniejsze jest oszacowanie błębu

Układ kratowy kwadratowy całkowicie zrównoważony (zbalansowany) do porównania dużej liczby obiektów, obiektów może być tyle ile wynosi kwadrat liczby całkowitej np. 9= 3 do kwadratu, każdy obiekt spotyka się z każdym innym tylko 1raz, duża powierzchnia doświadczenia, zwiększenie dokładności oceny obiektów, etapy rozmieszczenia obiektów ustalenie liczby bloków w powtórzeniu , rozmieszczenie obiektów w obrębie bloku, liczba powtórzeń = + 1

Układ kwadratu łacińskiego stosowany gdy występuje dwukierunkowa zmienność glebowa dla małej liczby obiektów (poniżej 6) liczba powtórzeń = liczba obiektów, ilość poletek = k kwadrat

Dla doświadczeń wieloczynnikowych układ losowy, układ losowanych bloków, układ losowanych podbloków (Split-plot) układ równoważnych podbloków (Split-block) układy mieszane losowanych podbloków

Układ całkowicie losowy (kompletnie zrandomizowany) losowemu rozmieszczeniu na jednostkach doświadczalnych podlegają kombinacje poziomów obu czynników (wszystkie obiekty) i ich powtórzenia

Układ losowanych bloków (bloków kompletnie zrandomizowanych) blok w doświadczeniu składa się z takiej samej ilości poletek jaka jest ilość obiektów, każda kombinacja (obiekt) obu czynników występuje w powtórzeniu 1 raz , rozmieszczenie poziomów pierwszego czynnika w bloku nie zależy od poziomów drugiego czynnika

Układ losowanych podbloków (Split-plot) ułatwia wykonywanie zabiegów może występować niejednakowa precyzja wykonania zabiegów agrotechnicznych w każdym z poletek, dla doświadczeń trójczynnikowych (Split- Split- plot)

A1
1	2	3	4

A2
4	3	2	1

Układ równoważnych podbloków (Split-block) układ krzyżowy/ układ pasów prostopadłych, poziomy pierwszego czynnika umieszcza się losowo w rzędach a poziomy drugiego czynnika w kolumnach, poziomy obu czynników krzyżują się prostopadle tworząc kombinację tych czynników, dla doświadczeń agrotechnicznych uprawowych

A1 A2 A3 A4

B1

B2

B3

Układy mieszane (Split-plot-split-block) każdy z czynników może tworzyć podbloki dla innego czynnika i każdy może tworzyć prostopadłe pasy z pozostałymi czynnikami

A2 A1 A3

B2 B1 B1 B2 B1 B2

C2

C1

C3

17.10.2012
T:przygotowanie i zakładanie doświadczenia
T:przygotowanie i zakładanie doświadczenia

13. planowanie doświadczenia- wybór czynnika i ich poziomów wynika z zadania badawczego i hipotezy roboczej zależy od zakresu planowanych doświadczeń, ustalenie poziomów(czynnik jakościowy- uzależnione jest od znanego lub przypuszczalnego oddziaływania czynnika na daną cechę) *ustalenie układu doświadczenia- zależy od: liczby badanych czynników oraz ich poziomów, rodzaju i wielkości zmienności glebowej, pożądanego stopnia dokładności, możliwości technicznych wykonywania zabiegów uprawowych *ustalanie liczby powtórzeń: wpływa układ doświadczalny, stopień pożądanej precyzji doświadczenia, wielkości poletek, wielkości koniecznych nakładów pracy i kosztów, dla doświadczeń jednoczynnikowych powtórzeń może być tym mniej im więcej porównywalnych obiektów (liczba stopni swobody dla błędu nie powinna wynosić mniej niż 20)

dla wieloczynnikowych 3-6 *schemat doświadczenia- graficzne przedstawienie rozmieszczenia powtórzeń na polu oraz obiektów na poletkach, losowe przypisywanie obiektów jednostkom doświadczalnym (układy losowe- obiekty rozlosowuje się jednocześnie na całej powierzchni, układ losowanych bloków- osobno w każdym bloku, układ losowych podbloków- losowo rozmieszczane poziomy czynnika A w blokach a następnie czynnika B w podblokach), technika losowanych(tablica cyfr losowych, kostka do gry, liczby losowe- komputer) *wielkość poletek- poletka reprezentuje populację generalną- musi mieć co najmniej taka wielkość aby była w nim minimalna niezbędna liczba roślin zapewniająca miarodajność oznaczeń plonu: rośliny strączkowe i zbożowe 20-50m2, okopowe 50-100m2, w doświadczeniu hodowlanym oraz w przypadku badań, cech botanicznych, chemicznych- kilka kilkanaście cm. Kształt poletek- zależy od: zmienności glebowej, możliwości technicznych wykonywania zabiegów uprawowych, wielkości oddziaływań brzegowych i sąsiedzkich, kwadratowe, prostokątne- pole mniej wyrównane, stosunek długości- dłuższego boku od krótszego 5:1, 10:1, nadmierne wydłużenie może być przyczyną efektu brzegowego i oddziaływań sąsiedzkich.

*efekt brzegowy- wynika z lepszych warunków wzrostu roślin znajdujących się na brzegach poletka, jest tym większy im bardziej wydłużone poletko *oddziaływania sąsiedzkie- wzajemne wpływy zachodzące między roślinami rosnącymi na sąsiedzkich ze sobą poletkach *jak zmniejszyć współzawodnictwo? Zakładanie doświadczenia na szerszych poletkach, pozostawić miejsce odstępy między poletkami, przystosować zbiór tylko w rzędach środkowych *jak zmniejszyć efekt brzegowy? Zmniejszyć odległość międzyrzędami, rzędą brzeżne przed zbiorem. *warunki realizacji doświadczenia (towarzyszenia): elementy agrotechniki i bytowania roślin powinny być zgodne z wymaganiami roślin i współczesnym poziomem agrotechniki, wpływ czynników towarzyszących powinien być nobliwie jednakowo na wszystkich porównywalnych obiektach.

14. techniki zakładania i prowadzenia doświadczenia: *wybór pola pod doświadczenie- dokonany w czasie wegetacji przedplonu lub najpóźniej po jego zbiorze, występowanie zmienności systematycznej i strefowej jest niekorzystne dla całego doświadczenia powinien być ten san przedplon, uprawa roli, nawożenie itp. *przerwa między doświadczeniami- 1 rok pomiędzy doświadczeniami porównującymi zabiegi agrotechniki, odległość od zabudowy 50m, odległość od lasów 200-300m, odległość od zakładów emitujących pierwiastki-kilka kilometrów

*rozplanowanie doświadczenia w polu- sprzęt- 4-6 tyczek mierniczych, taśma miernicza 20-25m, sznur 50m, drewniane paliki 30-40cm/ 5-6cm (ilość = 2x liczba poletek), młotek ewentualnie węgielnica i ołówek stolarski, wytyczanie: wyznaczenie linii podstawowej najdłuższego boku poletek lub boku, wbijanie palików na wyznaczonej linii w odległościach odpowiadających szerokości poletek, wyznaczenie kąta prostego, odmierzania długości poletek między blokami i pasowi poletek= pozostawia się 2-6cm na obsiewy i ścieżki, brzegi doświadczenia powinny być dobrze widoczne, oznaczone paliki pomalowane na kolor biały pełnią funkcję informacyjną, w doświadczeniu statycznych płodozmianowych i wieloletnich do oznaczeń poszczególnych poletek stosuje się repery.

*zabiegi agrotechniczne- planowane są indywidualnie dla każdego doświadczenia, jeśli zabieg jest czynnikiem doświadczalnym termin i sposób jego wykonania należy sprecyzować w metodzie doświadczenia, sposób wykonania zabiegów musi być najbardziej starannie i terminowo wykonany

*uprawa roli- wykonywana w krótkim czasie *siew(sadzenie roślin)- na każdych poletkach powinna być jednakowa lub zbliżona liczba roślin *zbiór- termin i sposób zbioru zależy od badanej rośliny i celu badań, powinien być wykonany w ciągu jednego dnia, przy przystępowaniem do zbioru należy:

Usunąć wszystkie rośliny z obsiewów, usunąć rośliny z brzegów poletek przylegających do ścieżek 0,5m , zbiór jednoetapowy- kombajnem poletkowy nałogaborytowy, zbiór wieloetapowy, pogoda słoneczna

2012.11.14

T: metodyka obserwacji polowych i laboratoryjnych 1. Metodyka wybranych obserwacji biologicznych- a) obserwacje fenologiczne- polegają na śledzeniu rozwoju roślin i określaniu AT pojawiania się faz rozwojowych, obserwacji podlega początek pełnia i zakończenie danej fazy, podstawą do określania faz jest % udział roślin będących w danej fazie na polu (za początek przyjmuje się moment dzień w którymn5-10% roślin wstąpiło w daną fazę, pełnia- gdy ponad 50% roślin na poletku jest w danej fazie, koniec- gdy prawie wszystkie rośliny ją osiągnęły), wymagają systematycznego oglądu roślin drzew i krzewów i chwastów rosnących w pobliżu doświadczenia, zwykle równolegle prowadzi się spostrzeżenia innych cech dotyczących stanu roślin (np.: opadanie liści, pojawienie się szkodników itp.) ocena wschodów- dokonuje się po zakończeniu fazy (ramki 100cm x 25cm lub 100 cm x 50cm, liczenie roślin na parcelkach próbnych) ocena obsady roślin- ocenia się przed zbiorem lub kilkakrotnie w ciągu wegetacji, trudne zwłaszcza dla roślin krzewiących się (liczenie obarczone dużym błędem) określenie zagęszczenia wschodów i obsady umożliwia wyliczyć ubytek ocena krzewienia: krzewienie ogólne- liczba wszystkich źdźbeł z jednej rośliny, oceny dokonuje się po zakończeniu fazy strzelania w źdźbło, polega na określaniu w tym samym terminie liczby pędów i roślin na powierzchni parcelek próbnych i obliczenie współczynnika krzewienia krzewienie produkcyjne- część źdźbeł wydająca kłosy- wiechy i określa się zagęszczenie kłosów przed zbiorem i oraz obsady roślin po zbiorze. Pomiar wysokości roślin- pomiar długości pędów wraz z kwiatostanem wierzchołkowym, jednorazowo przed zbiorem lub wielokrotnie w ciągu wegetacji, u zbóż i traw- pomiar wysokości pozornej- łanu, za pomocą miary listowej z podziałką centymetrową na parcelkach próbnych, nie mniej niż 20 pomiarów z poletka ocena przezimowania roślin- o zdolności do przezimowania świadczy liczba roślin % które przezimowały zimę (liczenie roślin na parcelkach próbnych, ocena bonitacyjna 9-cio stopniowa) ocena stopnia wylegania- 2-3 krotnie w ciągu wegetacji, wzrokowa ocena stopnia wylegania, skala 9-cio stopniowa (9-brak wylegania, 1- rośliny silnie pochylone zamierzwione wielokierunkowo), w ocenie uwzględnia się rozprzestrzenienie wylegania na poletku % ocena wielkości plonu- wielkość plonu- masa części użytkowej roślin zbierana z określonej powierzchni (t ha: kg m2: g wazon), plon wyraża reakcje roślin na kompleksowy wpływ czynników doświadczalnych i kierunkowych, polega na zważeniu masy i przeliczeniu jej na jednostkę powierzchni, zbiór i ważenie muszą być przeprowadzone starannie wykorzystując zasadę odczytu do trzech cyfr znaczących (plon- 100kg z dokładnością 1 kg, 10-100 kg z dokładnością 0,1 kg, 1-10 kg odczyt 0,01 kg, poniżej 1 kg dokładność do 0,001 kg) ocena struktury plonu- ruptura plonu- w mieszankach- udział poszczególnych gatunków (a także chwastów) w plonie (pobranie reprezentatywnych prób plonu- pastewne nie mniejsza niż 1 kg, rozdzielenie na poszczególne komponenty, zważenie każdego z nich, wyrażenie w % udziału wagowego w próbce), wzajemny stosunek części użytkowych ( ważenie każdej części użytkowej z osobna), udział części morfologicznych w masie rośliny (wyodrębnienie i zważenie poszczególnych części) ocena elementów plonowania- elementów plonowania- cechy roślin kształtujące poziom plonu (liczba kwiatostanów np.: kłosów wiech na m2, liczba owoców w kwiatostanie np.: ziaren w kłosie łuszczyn, MTN MTZ), określenie tych cech pozwala poznać znaczenie każdej z nich w kształtowaniu plonu, iloczyn tych parametrów (P=1 kłosów x 1 ziaren x MTZ) wyraża plenność i powinien być plonowi z tej samej jednostki powierzchni ocena wilgotności plonu-nasion – pobrane w trakcie omłotu próby 0,5 kg każdego poletka, oznaczenie metodą suszarkowo- wagową (pobrane próbki 20-30 kg do naczynia wagowego, ważenie z dokładnością 0,001 g, suszenie w suszarce 150 C przez 3 godziny, ponowne ważenie ostudzonej próbki, nasiona zbóż i strączkowych można przed suszeniem ześrutować *wilgotność nasion: W= *100% W- wilgotność nasion, a- masa naczyńka z nasionami przed suszeniem, b- masa naczyńka z nasionami po suszeniu, c- masa naczyńka

Przeliczenie plonu nasion na plon żądanej wilgotności : Pp= * P Pp- plon przeliczony, P- plon wilgotny, W- oznaczona wilgotność nasion %, Wp- wilgotność przy której ma być wyrażony plon w %

*zawartość suchej masy w plonie- pobranie prób reprezentatywnych 0,5-1kg zielonej masy, rozdrobnienie masy na sieczkę, suszenie w suszarniach lub promiennikowych o temp 60 C, pozostawienie na 2 doby suszu w suchym pomieszczeniu, określenie zawartości powietrznie suchej masy w plonie PSM= * 100% PSM- zawartość powietrzne suchej masy w plonie % d-masa próby powietrznie suchej (g), e-masa próby świeżej przed suszeniem w g . Ustalenie zawartości absolutnie suchej masy (mielenie powietrzne suchej masy na proszek, pobranie 5g naważek, suszenie naważek w suszarce 1-5 C, ważenie) zawartość absolutnej suchej masy w roślinach: ASM= PSM *

Wszystkie oznaczenia wilgotności powinny być wykonywane równolegle w 2 powtórzeniach.

Inne obserwacje u roślin uprawnych- u zbóż (ocena zdolności roślin do podnoszenia się, stopień obsypywania się ziarna, łamliwość kłosów i osadki kłosowej, szczerbatość kłosa, stopień uszkodzeń przez zjawiska meteorologiczne, zdolność regeneracji uszkodzeń, okres spoczynku i porastanie ziarna, udział plewek w masie ziarniaków, zdolność kiełkowania, zawartość składników chemicznych, wartość wypiekowa mąki), u ziemniaków- (zawiązywanie bulw, liczba łodyg jednej rośliny i bulw, długość stolonów, wielkość bulw, kształt bulw i regularność kształtu, głębokość oczek, stopień skorkowacenia skórki, odporność bulw na uszkodzenie mechaniczne, barwa i ciemnienie miąższu, mączystość i smakowitość po ugotowaniu, zawartość skrobi białka i Wit C) w badaniach agrofizjologicznych- liczba liści na roślinach, inicjacja wierzchołkowa pojawienie się liści, powierzchnia asymilacyjna listowia, opadanie liści, przestrzenne rozmieszczenie liści, rozgałęzienie się łodyg, pomiar systemu korzeniowego.

Stopień skali	Uszkodzonych roślin	przezimowanie
9	0-5	b.dobre
8	5-15	Prawie b.dobre
7	15-20	Dobre
6	25-40	Dość dobre
5	40-60	Średnie
4	60-75	Średnio złe
3	75-85	Złe
2	85-95	b. złe
1	95-100	Brak przezimowania

2. obserwacje biotyczne: dotyczą organizmów roślinnych i zwierzęcych towarzyszących roślinom uprawnym w doświadczeniu metoda ramkowa- liczenie wszystkich gatunków chwastów na powierzchni parcelek próbnych, parcelki wyznacza się przez ramkę o powierzchni 0,25 – 1m2 o kształcie wydłużonego prostokąta (100 x 50cm , 200 x 25cm),na poletkach wyznacza się losowo 3-5 parcelek. Pracochłonna wymaga umiejętności rozpoznawania chwastów w początkowych stadiach rozwoju. Metoda wagowa- wycięcie chwastów tuż nad ziemią, zważenie świeżej lub powietrznie suchej masy (z podziałem na klasy, z wyróżnieniem masy poszczególnych gatunków), wprowadza się dodatkową zmienność na poletkach. Metoda agrofitosocjologiczna- szacunkowa ocena stanu pokrycia gleby na poletkach: stopień gleby w % osobno przez rośliny uprawne chwasty jednoliścienne i dwuliściennie, stopień uszkodzenie roślin uprawnych i chwastów przez herbicyd bonitacyjnie w skali porównawczej, stopień wylegania roślin uprawowych, fazę rozwojową chwastów i roślin uprawnych). Analizę przeprowadza się wielokrotnie w ważniejszych okresach np.: przed i po zabiegach pielęgnacyjnych, przed zbiorem

Stopień uszkodzeń	Procent uszkodzeń	Skala dla
		Rośliny uprawnej	chwastów
Brak	0	9	0
Ślady	2	7-8	1-2
Małe	2-10	5-6	3-4
Średie	10-30	3-4	5-6
Silnie	30-50	1-2	7-8
Bardzo silnie	>50	0	9
Metoda fitosocjologiczna- za pomocą skali Braun- Blanqueta ocenia się liczebność osobników i dominację- stopień pokrycia. Stosowana głównie w doświadczeniach łąkarskich, do oceny zbiorowisk roślinnych na dużych powierzchniach produkcyjnych metoda bonitacyjna- pozwala szacunkowo określić wpływ działania herbicydów na roślinę uprawną i chwasty. 3. obserwacje glebowe- oznaczenie właściwości fizycznych i chemicznych gleby: gęstość właściwa i objętościowa gleby, porowatość, skład chemiczny gleby, plastyczność, lepkość, zwięzłość, pęcznienie, wilgotność gleby i postacie wody, siłę ssącą, ciepło właściwe, pojemność cieplną i temperaturę gleby pobranie prób glebowych: przed założeniem doświadczenia i nawożeniem w trakcie po zakończeniu, z warstwy ornej o miąższości 20cm, laska glebowa lub łopata, próba indywidualna na 100m2 powierzchni analiza mikrobiologiczna gleby: odtwarzają stan faktyczny istniejący w glebie, bada się ilość drobnoustrojów i natężenia ich zbiorowej działalności w ujęciu dynamicznym (ogólna liczebność drobnoustrojów, aktywność i liczebność grup drobnoustrojów, badanie energii asymilacji wolnego azotu, siły amonifikacyjnej nitryfikacyjnej mineralizacyjnej) 4. obserwacje meteorologiczne- konieczne dla charakterystyki warunków realizacji doświadczenia, dla powiązania wzrostu i rozwoju roślin z przebiegiem pogody, dla wyjaśnienia otrzymanych wyników w doświadczeniu, prowadzone są systematycznie przez stacje i punkty agrometeorologiczne, zjawiska meteorologiczne tj burze, ulewne deszcze, gradobicia, mgły, wiatru powinny być obserwowane przez badacza. 5. Obserwacje agrotechniczne- dotyczą obserwacji wszystkich zabiegów wykonywanych na polu doświadczalnym (rodzaj zabiegu, data wykonania, faza rozwojowa roślin, rodzaj użytych narzędzi, sposób wykonania, ocenę dokładności wykonania w 5-ciu stopniowej skali botanicznej). Jeśli zabieg jest czynnikiem doświadczalnym należy wykonać ocenę dla każdego poletka.