ROLNICTWO

KLIMAT

• Ze względu na położenie geograficzne, klimat w Polsce charakteryzuje się dużymi wahaniami w długości poszczególnych pór roku. Klimat jest zmienny: od kontynentalnego europejskiego (dość suche lata i mroźne zimy) do umiarkowanego zachodnio-europejskiego z wpływami atlantyckimi. Średnia roczna temperatura waha się od 6°C do 8,8°C; Średni roczny opad wynosi 500–600 mm na nizinach i 1200 –1500 mm na wyżynach i w górach.

• Rozkład temperatur oraz ilość opadów decyduje o długości okresu wegetacyjnego, który średnio w ostatnich 10 latach trwał w Polsce ok. 252 dni.

• Opady atmosferyczne są głównym źródłem zasobów wody i dostarczają 97% całkowitego, rocznego zapotrzebowania.

KRAJOBRAZ

• Współczesny krajobraz Polski jest rolno-leśny, w którym użytki rolne i lasy zajmują niemal 90% ogólnej powierzchni kraju.

• Polska należy do krajów o dużym bogactwie przyrodniczym. Wschodnie i południowo-wschodnie regiony Polski mają dobrze zachowaną przyrodę towarzyszącą rozdrobnionej strukturze agrarnej. Zróżnicowana rzeźba terenu, różnorodność warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że Polska odznacza się dużym zróżnicowaniem siedlisk i krajobrazów naturalnych.

Produktywność ziemi

• Produktywność ziemi jest czterokrotnie niższa niż średnio w krajach Unii Europejskiej, na co wpływ ma nie tylko jakość gleb i klimat, ale również znacząco niższe zużycie przemysłowych środków produkcji, takich jak: nawozy mineralne i środki ochrony roślin.

• Na wielkość produkcji w coraz większym stopniu wpływa popyt, który jest ograniczony zarówno na rynku krajowym jak i na rynkach zagranicznych.

Woda w produkcji rolnej

• W 2001 r. zmeliorowane użytki rolne stanowiły 36,2% powierzchni użytków rolnych ogółem oraz 72,2% powierzchni użytków rolnych wymagających melioracji. Odpowiednie wskaźniki w 1990 r. wynosiły 35,5% i 70,0%.

• Stopień zaspokojenia potrzeb melioracyjnych jest zróżnicowany w poszczególnych województwach; od 54,4% w woj. małopolskim i 55,1% w woj. podkarpackim do 86,3% w woj. pomorskim i 85,4% w woj. wielkopolskim.

• Według stanu z 2000 r. powierzchnia nawadniana wynosiła 99,1 tys. ha, a liczba nawadnianych obiektów 821. Najpowszechniejszym sposobem nawadniania jest nawadnianie podsiąkowe (94,4 tys. ha). Najwięcej powierzchni nawadnianych występuje w woj. wielkopolskim, mazowieckim i lubelskim.

Rolnictwo w Polsce

• Pod względem powierzchni użytków rolnych Polska zajmuje 5. miejsce w Europie i 50. na świecie.

• Polska utrzymuje wysoką pozycję w Europie i na świecie (w pierwszej dziesiątce producentów) w produkcji szeregu produktów rolnych, takich jak: ziemniaki, żyto, jabłka, porzeczki, truskawki, maliny, kapusta, marchew, rzepak.

Udział rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa w PKB [%]

nie odbiega znacząco od średniego udziału w krajach Unii Europejskiej (w 1999 r. – 1,8%). W Grecji (7,1%) i Portugalii (3,3%) udział jest wyraźnie wyższy.

Użytki rolne

• Areał użytków rolnych w Polsce odpowiada 13,5% użytków w UE. Większą powierzchnię posiada jedynie Francja i Hiszpania.

• W 2001 r. zwiększyła się powierzchnia odłogów i ugorów, która wynosiła blisko 1,3 mln ha (na gruntach ornych w gospodarstwach rolnych), w tym w sektorze prywatnym 0,9 mln ha łącznie z nieużytkowanymi rolniczo gruntami, nie stanowiącymi gospodarstw rolnych, odłogi i ugory wynosiły 1 668,2 tys. ha, tj. 11,9% gruntów ornych. W porównaniu do 2000 r. nastąpił ich wzrost o 7,4 tys. ha, tj. o 0,4%.

Struktura użytkowników gruntów ornych

-gospodarstwa indywidualne 84,5 %

-sektor publiczny 5,3 %

-grunty nie stanowiące gospodarstw 3,3 %

- pozostałe prywatne 6,9 %

Wielkość gospodarstw

• Zgodnie z polskim prawem za gospodarstwa rolne uznaje się jednostki o powierzchni użytków rolnych 1 i więcej hektarów.

• W Polsce dominują gospodarstwa indywidualne, których w 2001 r. było 1881,6 tys. (przed rokiem 1880,9 tys.) o przeciętnej wielkości gospodarstwa 7,1 ha użytków rolnych. Niespełna 5 tys. gospodarstw stanowi jednostki państwowe, spółdzielcze, różnego rodzaju spółki oraz własność zagraniczna.

• Przeciętna ogólna powierzchnia gospodarstwa w Polsce wynosi 9 ha wobec 19,4 ha w UE. Mniejsze średnio gospodarstwa występują w Grecji (6,2 ha) i we Włoszech (6,7 ha), o zbliżonej powierzchni w Portugalii (9,4 ha).

• Gospodarstwa państwowe, spółdzielcze, spółek to gospodarstwa kilkusethektarowe. Problemy związane z rozdrobnieniem gospodarstw występują jedynie w gospodarstwach indywidualnych.

Struktura indywidualnych gospodarstw rolnych

	Liczba (w %)	Areał (w%)
15 ha i więcej	11	49
10 – 15 ha	11	14
5 – 10 ha	20	25
2-5 ha	38	7
1-2 ha	20	5

Wspieranie zakupu ziemi

• Ważnym instrumentem w polskiej polityce rolnej jest wspieranie zakupu ziemi

• Na powiększanie i urządzanie gospodarstw przez młodych rolników stosowane są dopłaty do oprocentowania kredytów na te cele. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, która przejęła wszystkie państwowe gospodarstwa rolne, sprzedaje i wydzierżawia nieruchomości rolne na preferencyjnych zasadach. Ceny ziemi (gruntów ornych) w obrocie prywatnym w 2001 r. kształtowały się na poziomie średnio około 5 200 zł za 1 ha, tj. o ok. 400 zł wyższym w porównaniu do cen z 2000 r. (o 8,6% wyższym, podczas gdy wskaźnik inflacji wyniósł 5,5%).

Wyposażenie gospodarstw

• Od kilku lat utrzymuje się na zbliżonym poziomie wyposażenie gospodarstw rolnych w podstawowe maszyny i urządzenia rolnicze. Trudna sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych nie sprzyja zakupom ciągników, maszyn i urządzeń, szczególnie drogich.

• Szacunki dokonane na podstawie poziomu produkcji wskazują na spadek zakupu maszyn rolniczych w 2001 r. w porównaniu do 2000 r. średnio o 3–5%. Wzrosła sprzedaż siewników zbożowych, kosiarek, przetrząsaczo-zgrabiarek, pras zbierających i parników węglowych.

• Nastąpił natomiast dalszy spadek sprzedaży fabrycznie nowych ciągników rolniczych, a także innych drogich maszyn rolniczych.

Zużycie nawozów

• Poziom zużycia mineralnych i chemicznych środków produkcji w Polsce jest relatywnie niski. Pod zbiory w 2001 r. mimo stosunkowo wysokich podwyżek cen nawozów mineralnych (średnio o 8,8%) i pogarszających się ich relacji do cen zbóż, zużycie wzrosło do 90,8 kg NPK na 1 ha użytków rolnych wobec 85,8 kg przed rokiem. Korzystny wpływ na wzrost zakupów nawozów mają udzielane od szeregu lat preferencyjne kredyty na ten cel, z dopłatami do oprocentowania z budżetu państwa.

Zużycie pestycydów

• W Polsce kilkakrotnie niższe niż średnio w UE jest zużycie pestycydów.

• W 2001 r. na 1 ha gruntów ornych i sadów zużyto 0,62 kg substancji aktywnej, tj. na takim samym poziomie jak w 2000 r.

Ludność i pracujący w rolnictwie i na wsi

• Według spisu z 1996 r. na wsi prawie 4,1 mln osób, tj. 27,4% ludności wiejskiej, utrzymywało sie z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych.

• Od 2000 r. w Polsce notuje się dodatnie dla wsi saldo migracji wewnętrznej na pobyt stały. W całym okresie powojennym następował odpływ ludności wiejskiej do miast. W latach 2000 i 2001 więcej osób przybyło na wieś niż ubyło.

Pracujący w rolnictwie

• Według badań aktywności ekonomicznej ludności w 2001 r. (prowadzonych przez GUS) w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie pracowało 2,7 mln osób, tj. 19% ogółu pracujących a na wsi 5,5 mln osób, tj. 38,6% pracujących. W rolnictwie indywidualnym pracowało przeciętnie w 2001 r. 2,5 mln osób.

• Średnio w krajach UE udział pracujących w rolnictwie do ogółu pracujących wynosi 4,5%, najwyższy jest w Grecji 17%, a najniższy w Wlk. Brytanii 1,6%.

• Wśród pracujących w rolnictwie kobiety stanowią 43,9% (w IV kwartale 2001 r.), a osoby w wieku do 45 lat – 54,9%.

Bezrobocie na wsi

• Liczbę bezrobotnych na wsi podaje się na 1 328,7 tys. osób, zarejestrowanych w urzędach pracy, tj. 42,7% ogółu bezrobotnych w Polsce (3115 tys. osób, co oznacza stopę bezrobocia w wys. 17,4%). Z ogólnej liczby bezrobotnych na wsi aż 1070,9 tys. osób nie posiadało prawa do zasiłków.

• W Polsce właściciele i posiadacze gospodarstw rolnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych nie mogą rejestrować się jako bezrobotni. Szacuje się, że w indywidualnym rolnictwie ok. 1 mln osób nie znajduje zatrudnienia i stanowi tzw. bezrobocie ukryte. Łącznie więc na wsi mamy ok. 2,3 mln osób bezrobotnych.

Infrastruktura techniczna wsi

• Od 2001 r. realizowany jest Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich, którego celem jest budowa infrastruktury wiejskiej, wsparcie tworzenia nowych miejsc pracy i poprawa edukacji. Program ten finansowany jest z kredytu Banku Światowego i krajowych środków budżetowych.

• Stosowane od 1994 r. dofinansowanie rozwoju infrastruktury technicznej pozwoliło na budowę:

33,4 mln m sieci wodociągowej,

13,2 mln m przyłączy,

387 tys. szt przyłączy

oraz 726 stacji uzdatniania;

5,5 mln m sieci kanalizacyjnej i 427 oczyszczalni ścieków;

22 central telefonicznych i podłączenia 114 tys. abonentów;

3 719 km dróg gminnych.

Produkcja rolnicza

• Udział produkcji towarowej w produkcji globalnej od trzech lat utrzymuje się na poziomie prawie 60%. W Polsce znaczna część produktów roślinnych zużywana jest bezpośrednio w gospodarstwie na cele produkcyjne (pasze, siew), natomiast część produktów zwierzęcych – jakkolwiek w mniejszej skali – przeznaczana jest na samozaopatrzenie rodzin rolniczych dla obniżenia kosztów utrzymania (mleko, jaja, mięso).

• W globalnej produkcji rolniczej udział produkcji roślinnej jest większy (52,4%), a w produkcji towarowej przeważają produkty zwierzęce (63,1%).

Struktura produkcji roślinnej i udział produkcji towarowej (średnio 42%)

Produkcja roślinna (w %)

• Zboża 60 %

• Ziemniaki 12%

• Pastewne 15 %

• Buraki cukrowe 5 %

• Oleiste 3 %

• Warzywa gruntowe 3 %

• Pozostałe 2 %

Produkcja roślinna

• Główną uprawą w Polsce są zboża produkowane na cele konsumpcyjne i paszowe. Mimo wysokiego udziału zbóż w strukturze zasiewów i czołowej pozycji Polski w Europie i na świecie w produkcji żyta (3 miejsce w świecie i Europie), pszenicy (15 i 6 miejsce) i jęczmienia (13 i 8 miejsce) saldo obrotów zagranicznych zbożami jest dla Polski ujemne. Ziemniaki, których zbiory plasują Polskę na 2 miejscu w Europie i 4 na świecie, w części przerabiane są na skrobię, w większości zużywane na konsumpcję bezpośrednią i na cele paszowe.

Plony zbóż (z 1 ha w dt)

	1996	2001	2003
Pszenica	38	35	34,0
Jęczmień	30	32	27,9
Pszenżyto	30	32	28,5
Żyto	22	23	21,4
Owies	22	23	22,4
Rzepak i rzepik	18	23	18,6

Plony okopowych (z 1 ha w dt)

	1996	2001	2003
Ziemniaki	180	150	179
Buraki cukrowe	350	350	410

Plony warzyw [tys.ton]

• Kapusta 1750

• Kalafiory 250

• Cebula 600

• Marchew jadalna 900

• Buraki ćwikłowe 500

• Ogórki 400

• Pomidory 350

• Pozostałe 550

więcej niż w 2000 r. w 2001 r. wyeksportowano 327 tys. ton świeżych warzyw, tj. o 38% oraz 412 tys. ton warzyw przetworzonych, tj. o 25% więcej

Plony owoców [tys.ton]

• Jabłonie 2433,9

• Grusze 77,4

• Śliwy 131,9

• Wiśnie 179,7

• Czereśnie 44,6

• Truskawki 242,1

• Maliny 44,8

• Porzeczki 175,3

• Agrest 29,6

• Inne 53,9

Zbiory owoców w 2001 r. wynosiły 3 396,2 tys. ton i były wyższe niż w 1999 o 52,7%. Świeżych i mrożonych owoców w 2001 r. wyeksportowano 351 tys. ton, tj. o 12% więcej niż przed rokiem, a przetworzonych 503 tys. ton, tj. o 22% więcej niż w 2000 r.

Produkcja zwierzęca

• Z badań strukturalnych w rolnictwie przeprowadzonych przez GUS w 2000 r. wynika, że chów zwierząt gospodarskich różnych gatunków prowadzony jest w ok. 80% gospodarstw rolnych, ale tylko niewielka część tych gospodarstw nastawiona jest na produkcję towarową.

• Spośród 1,1 mln gospodarstw prowadzących chów bydła (66% ogółu gospodarstw) tylko 13% posiadało więcej niż 10 sztuk bydła, a niespełna 4% ponad 10 sztuk krów. Gospodarstw posiadających owce było 18 tys., z tego 35% posiadało 10 i więcej sztuk.

• Chów trzody chlewnej prowadziło ok. 850 tys. gospodarstw (tj. 46% gospodarstw), ale tylko 9% posiadało więcej niż 50 sztuk.

Struktura produkcji zwierzęcej i udział produkcji towarowej (średnio 79%)

Pogłowie zwierząt gospodarskich [tys. Sztuk]

	1990	2001
Bydło	10000	5500
w tym krowy	5000	3500
Trzoda chlewna	20000	17000
w tym lochy	2000	800
Owce	4000	750
w tym maciorki	2500	<500

Produkcja podstawowych produktów zwierzęcych