HISTORIA

HISTORIA

ROLNICTWA

ROLNICTWA

XVII – XIII tysiąclecie p.n.e.

XVII – XIII tysiąclecie p.n.e.



Najstarsze

formy

Najstarsze

formy

społecznej

i

gospodarczej

aktywności

człowieka

(wspólnota

pierwotna;

zbieractwo,

łowiectwo, rybołówstwo); posługiwanie się
prymitywnymi

narzędziami

(kamienny

młot, siekiera, włócznia) i bronią (łuk,
proca); udomowienie psa – najwcześniej w
zachodniej części Azji (obecnie Syria i
Irak) i w północno-wschodniej Afryce
(obecnie Tunezja, Libia i Egipt); na

kontynencie europejskim – około 5 tys. lat
później.

PIERWSZE PRZEJAWY ŚWIADOMEJ

PIERWSZE PRZEJAWY ŚWIADOMEJ

DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ

DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ

w tym: udomowienie bydła, świni, owcy,
kozy,

następnie

–

konia;

początek

pasterstwa, a w uprawie roślin –
kopieniactwo, czyli przejście od uprawy
kijem i motyką do pierwszej sochy i radła
(rośliny – proso, jęczmień, pszenica)

–

najwcześniej (XIII tysiąclecie p.n.e.)w
Azji, później (ok.. X tysiąclecie p.n.e.) w
Afryce; w Europie – około VII – V, na
terenach obecnej Polski – około IV
tysiąclecie p.n.e.

radło

radło

socha

socha



Pierwsze

prace

melioracyjne

Pierwsze

prace

melioracyjne

(odwadnianie i nawadnianie pól) i pierwsze
wozy na kołach; w rolnictwie –

system

żarowy

, czyli wypalanie lasów dla potrzeb

uprawy; nowe rośliny (bób, soczewica, groch,
len, mak i rzepak);

nowe narzędzia

nowe narzędzia

(sierp i

żarna) –

Egipt i Mezopotamia V – II

tysiąclecie; ziemie polskie – III tysiąclecie
p.n.e. – II w.n.e;

rozpowszechnienie w

Europie – uprawy zbóż, warzyw, drzew i
krzewów owocowych, w Chinach – soi i ryżu
oraz hodowla jedwabników, w Indiach –
udomowienie

kury;

rozpad

wspólnoty

pierwotnej „wypartej” przez rozwijającą się
gospodarkę wymienną –

IV – II tysiąclecie

p.n.e.



Wprowadzenie żelaznego lemiesza do pługa

Wprowadzenie żelaznego lemiesza do pługa

(basen M. Śródziemnego); rozwój ogrodnictwa w
Mezopotamii; oswojenie gęsi i kaczki; na ziemiach
polskich pojawia się 4-kołowy wóz, w Babilonii –
kierat do napędu urządzeń nawadniających;

w

Kartaginie (płn. Afryka) ukazuje się pierwsze na
świecie kompendium przepisów z gospodarstwa
wiejskiego autorstwa Magona pt. „Kodeks wiejski”, a
w Grecji – filozof Teofrast pisze dzieło (pierwsze w
świecie)

opisujące

rośliny

uprawne;

pierwsze

zastosowanie (wprowadzenie) metalowej kosy do
zbioru roślin.

Około 1000 – 300 lat p.n.e.

Około 1000 – 300 lat p.n.e.



Początek nawożenia

Początek nawożenia

(nawozy zielone,

głównie łubin żółty);



rolnictwo odłogowe tzw. 2- polówka

rolnictwo odłogowe tzw. 2- polówka

(cesarstwo Rzymskie, ziemie polskie –
VIII – IX w.n.e.;

na ziemiach polskich – żarna
obrotowe)

250 – 200 lat p.n.e.

250 – 200 lat p.n.e.

Pojawiają się dzieła pisarzy rzymskich

,

m.in. Pliniusza Starszego, Kolumeli, o
rolnictwie wykorzystywane w okresie
całego średniowiecza.

I wiek p.n.e. – I wiek n.e.

I wiek p.n.e. – I wiek n.e.



Wprowadzenie systemu 3-polowego

–

ugór – zboże j. – zboże oz. (Cesarstwo

Rzymskie.);



ogólny rozwój rolnictwa w krajach

imperium

rzymskiego,

wprowadzenie

lekkiego pługa rzymskiego, nawadnianie i

nawożenie gleby; hodowla licznych ras

zwierząt domowych.



W Polsce – gospodarka żarowa.

I – V w.n.e

Regres

rolnictwa

w

południowej

i

Regres

rolnictwa

w

południowej

i

zachodniej Europie

zachodniej Europie

, jako wynik rozpadu

cesarstwa rzymskiego i wędrówka ludów.
Powstanie

pierwszego

młyna

wodnego

(konstrukcji

Belizariusza)

w

cesarstwie

bizantyjskim (na ziemiach polskich o 4 wieki
później). W Polsce wchodzi i umacnia się nowa
forma organizacyjna rolnictwa (powstają
gospodarstwa

indywidualne

w

miejsce

dotychczasowych

wspólnot

rodowych);

następuje też odchodzenie od systemu
żarowego na rzecz 2-polówki

(4 –7 wieków

później

w

stosunku

do

cesarstwa

rzymskiego)

V- VIII w.n.e.

V- VIII w.n.e.

W Europie zachodniej pojawia się ciężki pług koleśny i
następuje upowszechnienie

3-polówki czyli systemu

ugorowego

(zarządzenie Karola Wielkiego); początek

wykorzystywania

chomąt,

podków

i

ostróg

(sprowadzonych z Chin). Na ziemiach polskich
powstają wielkie własności ziemskie. W Persji (ob. Iran)
buduje się pierwsze wiatraki, a w Polsce pojawiają się
młyny wodne, grabie i cepy 2-dzielne. W Europie
rozpowszechnienie pługa i brony z żelaznymi zębami.
W Ameryce południowej zastosowanie guana do
nawożenia (Inkowie w Peru). W Polsce – pierwsze
wiatraki (Wielkopolska) oraz kosy.

Podręcznik

Podręcznik

rolnictwa

P.

Crescenziego

(Włochy)

rolnictwa

P.

Crescenziego

(Włochy)

rozpowszechniony

w

Europie

w

licznych

rozpowszechniony

w

Europie

w

licznych

tłumaczeniach (w Polsce od 1549)

tłumaczeniach (w Polsce od 1549)

IX – XIV w.

IX – XIV w.



Rozkwit rolnictwa i ogrodnictwa w Europie

Rozkwit rolnictwa i ogrodnictwa w Europie

w

związku z potrzebami rozbudowujących się miast.
Rozrost zbożowych folwarków pańszczyźnianych w
środk. I wsch. Europie i pogorszenie sytuacji chłopów
(tzw. wtórne poddaństwo). Początek wielkich prac
odwadniających w Holandii (budowa kanałów, śluz,
polderów).


Skonstruowanie pierwszego siewnika do zbóż

Skonstruowanie pierwszego siewnika do zbóż

(we

Włoszech). Sprowadzenie z Ameryki do Europy
(Hiszpania, Francja) kukurydzy, tytoniu, ziemniaka,
słonecznika oraz indyków.

połowa XIV – połowa XV wieku

połowa XIV – połowa XV wieku

Powstanie wielu encyklopedycznych dzieł

o rolnictwie w Europie; w Polsce –

„Gospodarstwo” Anzelma Gostomskiego

(1588)

i

„Oekonomika

ziemiańsko-

generalna” Jakuba Kazimierza Haura

(1675); autor propaguje

4-polówkę: ugór

– ozimina – roślina jara – ozimina

XVI i XVII wiek

XVI i XVII wiek



Skonstruowanie pierwszego siewnika

konnego do zbóż

(w Anglii) i ogrzewanej szklarni

(Holandia).



Przełomowym wydarzeniem w światowej

Przełomowym wydarzeniem w światowej

produkcji roślinnej jest wprowadzenie w Anglii (w

produkcji roślinnej jest wprowadzenie w Anglii (w

r. 1731) zmianowania roślin,

r. 1731) zmianowania roślin,

zwanego norfolskim:

burak pastewny – zboże jare z wsiewką koniczyny

burak pastewny – zboże jare z wsiewką koniczyny

czerwonej – koniczyna czerwona – zboże ozime

czerwonej – koniczyna czerwona – zboże ozime

;

;

na

ziemiach polskich wypiera ono 4-polówkę Haura.

 Pierwszy cukier pozyskany z buraka (Niemcy) i

zbudowanie młocarni (Anglia).



Podjęcie w wielu krajach europejskich hodowli

merynosów

sprowadzonych z Hiszpanii (ok. poł. XIX

w. nastąpił upadek wobec likwidacji pastwisk i
konkurencji Australii).


Powszechne

wprowadzenie ziemniaka do uprawy

polowej w zach. Europie oraz na całym kontynencie –
systemu płodozmianowego; upowszechnienie roślin
pastewnych, zwłaszcza koniczyny.

Widoczny postęp techniki i nauk rolniczych

;

również w Polsce, mimo zaborów! – świadczy o tym

m.in. Dzieło K. Kluka (1799) – „O rolnictwie”

XVII i XVIII wiek

XVII i XVIII wiek



W Niemczech sformułowano próchnicową teorię

odżywiania się roślin.



Założenie pierwszej w świecie cukrowni

(buraczanej) w Konarach na Śląsku oraz pierwszej

polskiej fabryki maszyn i narzędzi rolniczych w

Zwierzyńcu.

Powstanie w Niemczech (Möglin) i w Szwajcarii

(Hofwyl) pierwszych wyższych szkół rolniczych;

także w Polsce,

w latach 1816-1820 został

założony Instytut Agronomiczny w Marymoncie

.

XIX wiek

XIX wiek

Skonstruowanie pierwszego w Polsce siewnika
rzutowego, młocarni i zbudowanie młyna parowego
(w Warszawie), a w Anglii pierwszej w świecie –
konnej żniwiarki.

 W Chile rozpoczęto stosowanie saletry do celów
nawozowych.



Założenie

pierwszych

rolniczych

stacji

doświadczalnych w Anglii i Francji.

W

Polsce

ukazują

się

znane

dzieła

D.

Chłapowskiego

(1836)

–

„O

rolnictwie”

propagowanie zadrzewień i M. Oczapowskiego

(1836-1856) – „Gospodarstwo wiejskie

”

Zbudowano pierwszy konny kombajn

zbożowy (USA).



W Niemczech J. Liebieg w r. 1840

publikuje

pracę

„Teoria

mineralnego

odżywiania roślin”.

 Założenie pierwszej fabryki superfosfatu i

wprowadzenie do uprawy pługów parowych

(Anglia).



Wzięcie pod uprawę ogromnych obszarów

ziemi w Ameryce i Australii, częściowo w

Azji (Syberia).

Szybki wzrost plonów.

W Polsce – skonstruowano pierwszą żniwiarkę
do zbóż w fabryce Lilipopa (1856) i
zapoczątkowano naukową hodowlę roślin
(W. Pepłowski – 1864 r).

Odkrycie przyswajania azotu z powietrza przez
bakterie brodawek korzeniowych roślin
motylkowych (wzbogacenie gleby w azot) przez
duńskiego uczonego M. Beijernicka, polskiego A.
Prażmowskiego i niemieckiego H. Hellriegela.

W Niemczech opracowano metodę

syntetyzowania nawozowego azotu z powietrza.

W Rosji odkryto bakterie nitryfikacyjne w

glebie.

W Polsce wyhodowano odmianę buraka

cukrowego

o najwyższej wówczas w świecie zawartości

cukru (A. Janasz) – XIX w.

Burzliwy i dynamiczny rozwój nauki i

techniki,

zwłaszcza

mechanizacji

oraz

przemysłu chemicznego pracującego na

rzecz rolnictwa (wprowadzenie ciągnika

1910; w Polsce – 1922 i 1947).

 Fascynacja plonotwórczym działaniem

nawożenia mineralnego (300 - 400 i więcej

kg NPK/ha) i skutecznością pestycydów

(DDT – 1939-1946; 3 - 5 i więcej kg s.m/ha)

XX wiek

XX wiek

 Ówczesny postęp biologiczny w rolnictwie

Ówczesny postęp biologiczny w rolnictwie

podporządkowano mechanizacji i chemii

podporządkowano mechanizacji i chemii

(skrócenie

i

usztywnienie

słomy,

(skrócenie

i

usztywnienie

słomy,

ograniczenie krzewistości wykorzystanie

ograniczenie krzewistości wykorzystanie

składników pokarmowych itp.); szczególna

składników pokarmowych itp.); szczególna

rola – „zielonej rewolucji” za sprawą N.E.

rola – „zielonej rewolucji” za sprawą N.E.

Bourlaugha – 1966.

Bourlaugha – 1966.



Wiara w możliwości techniki i chemii oraz

„naciski” ekonomiki zrodziły wówczas (w
końcu lat 60-tych; w Polsce 10-15 lat później
atmosferę „rekordomanii ilościowej” oraz
trendy daleko idącej specjalizacji, uproszczeń i
minimalizacji;

w

płodozmianach

–

monokultura,

w

uprawie

roli

siew

bezpośredni

, w produkcji zwierzęcej duże

fermy i problem gnojowicy. Intensywność ww.
procesów i ich skutki zróżnicowały się bardzo
poważnie, w zależności od zasobów danego
kraju, poziomu nauki i technologii, systemu
politycznego

itp.;

stąd:

rolnictwo

niskonakładowe

(ekstensywne)

i

wysokonakładowe

(intensywne);

struktury

EWG i RWPG; rola tzw. „kontynentalistów”
(USA, Kanada, ZSRR i in.)



Lata 70.

przynoszą pewne zwątpienie,

niepokój

i

„opamiętanie”

w

kwestii

technizowania, chemizowania i specjalizowania
(ekonomizowania) rolnictwa w rozwiniętych
krajach Europy. Nie bez wpływu na to
pozostały wcześniejsze i współczesne temu
okresowi publikacje (z poważnym udziałem
Polaków): M. T. Milewski, 1953 – Geografia
wyżywienia, J. De Castro, 1954 - Geografia
głodu, R. Carson, 1963 – Milcząca wiosna, A.
Tuszka, 1965 – Spragniona ziemia, K.
Kusiorska, 1966 – Nauka w walce z głodem, A.
Leńkowa, 1969 – Oskalpowana ziemia, G.
Borgstrom 1971 – Głodująca planeta.

 Rodzące się ruchy proekologiczne

Rodzące się ruchy proekologiczne

(ideowo-filozoficzne, naukowe i praktyczne,
zapoczątkowane jeszcze w latach 20-tych przez
Rudolfa

Steinera)

przyczyniły

się

do

wyodrębnienia

trzech

podstawowych

współczesnych systemów rolnictwa:

-

Konwencjonalnego (przemysłowego)

-

Ekologicznego

(biologicznego,

biodynamicznego itp.)

-

Integrowanego

(zrównoważonego,

zharmonizowanego).