Przedstawicielstwo

Istotę przedstawicielstwa wyraża art. 95 § 2. W prawie polskim nie ma bezwzględnego wymagania dokonywania czynności prawnych osobiście. Co do zasady, możemy posłużyć się inną osobą. Przy spełnieniu pewnych warunków mamy do czynienia z przedstawicielstwem.

Przedstawicielstwo – czynność dokonana przez jedną osobę – przedstawiciela, wywoła skutki bezpośrednio w sferze prawnej innej osoby – reprezentowanego. Jest tak wtedy, kiedy przedstawiciel działa w granicach umocowania. Przedstawicielstwo dotyczy czynności prawnych. Nie znajdą zastosowania przepisy o przedstawicielstwie dotyczących czynności faktycznych.

Przedstawicielstwo czynne – przedstawiciel dokonuje czynności prawnej dla reprezentowanego.

Przedstawicielstwo bierne – przedstawiciel jest adresatem oświadczenia woli, odbiera je w imieniu reprezentowanego, jeżeli jest do tego upoważniony (art. 109 KC).

Art. 95 KC – z przedstawicielstwem mamy do czynienia w sytuacji, gdy jedna osoba – przedstawiciel, działa w imieniu innej osoby, czyli reprezentowanego, w granicach tzw. umocowania. Czynność ta wywołuje skutki prawne bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego. Z tego artykułu wynika zasada dopuszczalności przedstawicielstwa. Z zasady dla dokonywania czynności prawnych można ustanowić przedstawicielstwo.

Wyjątki:

• Z mocy prawa - testament, uznanie ojcostwa

• Ze względu na charakter czynności - przebaczenie – jest przejawem uczuć.

Przedstawiciel działa w imieniu i na rzecz reprezentowanego. Jednak to przedstawiciel składa oświadczenie woli.

Przedstawiciela trzeba odróżnić od posłańca. Posłaniec przenosi cudze, gotowe oświadczenie woli. Posłaniec nie składa własnego oświadczenia wioli. Przedstawiciel składa oświadczenie woli, ale w imieniu reprezentowanego

Trzeba odróżnić przedstawicielstwo od sytuacji działania organu osoby prawnej. Przy przedstawicielstwie zawsze są dwa podmioty. Reprezentowanym może być osoba prawna, np. gmina. Kiedy działa wójt to działa gmina, a kiedy działa przedstawiciel to działa w imieniu gminy.

Trzeba odróżnić przedstawicielstwo od tzw. zastępstwa pośredniego. Zastępca pośredni składa oświadczenie woli, ale przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego, a zastępca pośredni działa w swoim własnym imieniu. Skutki prawne dokonanej czynności prawnej pozostają w sferze zastępcy pośredniego. Jednak, jako, że działa on na rzecz zastępowanego to ma obowiązek przetransferować skutki prawne na zastępowanego. Z zastępstwem pośrednim mamy do czynienia, np. przy komisie. Komisant działa we własnym imieniu, natomiast z mocy umowy komisu jest zobowiązany rozliczyć się z komitentem. Student ma samochód do sprzedania. Może on jechać do komisu i powiedzieć, żeby ten samochód sprzedali. Komisant występuje w obrocie tak, jakby był właścicielem samochodu. Sprzedaje ten samochód we własnym imieniu. Nabywca nie wie, kto jest faktycznym właścicielem tego samochodu. To nie ma znaczenia. Komisant, na postawie umowy komisu, ma wydać studentowi uzyskaną cenę, pobierając prowizję. Innym przykładem jest osoba maklera i brokera na giełdzie.

Nie ma potrzeby rozróżniać przedstawicielstwa od prokury. Prokura jest rodzajem przedstawicielstwa. Jest także rodzajem pełnomocnictwa. Tzw. pełnomocnictwo procesowe to szczególny rodzaj przedstawicielstwa, regulowany w dużej mierze w KCP.

Powiernictwo(z ang. trust) też nie jest przedstawicielstwem. W prawie polskim umowy powiernicze nie są regulowane, ale występują w praktyce. W obrocie zdarza się też, że ktoś powierza swój majątek innej osobie. Powiernik ma zarządzać tym majątkiem we własnym imieniu, aby następnie wydać właścicielowi korzyści, jakie uzyskał. W prawie polskim można to podciągnąć pod umowę zlecenie.

Przedstawicielstwo ustawowe – wynika z ustawy. Przepis wymaga jednak konkretyzacji – orzeczenia, które ustanowi przedstawiciela ustawowego (nie dotyczy rodziców). Regulowane jest odrębnymi przepisami. Przedstawicielstwo ustawowe pojawia się w przypadku osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych. Kurator jest przedstawicielem ustawowym osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, opiekun jest przedstawiciel osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej oraz małoletnich niepozostających pod władzą rodzicielską, rodzice są przedstawicielami ustawowymi małoletniego potomstwa pozostających pod władzą rodzicielską, kurator ventis dla nasciturusa, doradca tymczasowy ustanowiony dla osoby pełnoletniej w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie. Przedstawiciel ustawowy potrzebny jest, aby umożliwić udział w obrocie cywilnoprawnym osobą, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych. Zakres działania przedstawiciela ustawowego określa ustawodawca. W pewnych przypadkach może wymagać doprecyzowania. Art. 181 KRiO – kurator ma możliwość zarządu majątkiem osoby częściowo ubezwłasnowolnionej tylko wtedy, jeśli sąd go do tego upoważni. Jeżeli przedstawiciel ustawowy przekroczy zakres umocowania czynność dotyka sankcja bezwzględnej nieważności. Czynność prawna będzie sprzeczna z ustawą. Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Zatem rodzic, który nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może sprawować władzy rodzicielskiej. Ma on obowiązek działania, reprezentowania. Wiąże się to z celem tej instytucji. W razie niewykonywania obowiązku może nastąpić sankcja wygaśnięcia przedstawicielstwa. Ustawa decyduje o tym, kiedy wygasa przedstawicielstwo ustawowe. Reprezentowany nie ma bezpośrednio nic do powiedzenia, jeżeli chodzi o odwołanie przedstawiciela ustawowego.

Pełnomocnictwo - jednostronna czynność prawna, mocą której jedna osoba (mocodawca) upoważnia inną osobę (pełnomocnika) do działania w swoim imieniu i ze skutkiem bezpośrednio dla siebie. Pełnomocnictwo to czynność prawna. Pełnomocnictwo regulowane jest w art. 98 i następnych KC. Jest to oświadczenie woli mocodawcy, wola reprezentowanego, wyrażona przez jednostronną czynność prawną, w której on daje kompetencje innej osobie do działania w swoim imieniu i ze skutkami dla siebie. Celem pełnomocnictwa jest rozszerzenie możliwości brania udziału w obrocie cywilnoprawnym. Zakres działania wynika z woli mocodawcy. Jeżeli pełnomocnik przekroczy zakres umocowania to nie musi to oznaczać nieważności czynności prawnej. Wyróżnia się dwie instytucje: rzekomy pełnomocnik, pierwotnie umocowany. Od pełnomocnika nie wymaga się pełnej zdolności do czynności prawnych. Powinien mieć taką zdolność, jaka jest wymagana do dokonania czynności, do której został wyznaczony. Z pełnomocnictwa wynika jedynie upoważnienie. Skoro jest to czynność upoważniająca to nie rodzi obowiązku działania, gdyż nie jest to zobowiązanie, ani rozporządzenie. Z samej natury pełnomocnictwa nie wynika obowiązek. Mocodawca nie może nałożyć obowiązku na drugą stronę. Wobec pełnomocnika nie ma żadnych sankcji. Obecnie nie spotyka się „czystych” pełnomocnictw. W praktyce najczęściej ten obowiązek jest, ale wynika on ze stosunku podstawowego. Tym stosunkiem podstawowym może być umowa zlecenie, umowa o pracę. Naruszenie tego obowiązki spowoduje sankcję, w zależności od tego, z czego on wynika. Pełnomocnictwo opiera się jednak na zaufaniu i kiedy mocodawca utraci zaufanie do pełnomocnika, to może go odwołać. O czasie trwania pełnomocnictwa decyduje mocodawca.

Pełnomocnictwo wcześniej było elementem zlecenia. Dopiero kodeks cywilny niemiecki odróżnił pełnomocnictwo od umowy zlecenia.

Pełnomocnictwo jest to jednostronna czynność prawna mocodawcy, w której upoważnia on pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych w swoim imieniu i skutkami dla siebie.

Wyróżniane jest pełnomocnictwo:

• Ze względu na zakres umocowania:

  • Ogólne –ma najszerszy zakres. Jest to dokonywane czynności zwykłego zarządu. Nie są one definiowane w ustawie. Są to czynności, które zmierzają do zachowania majątku, rzeczy w nienaruszonym, niepogorszonym stanie. Dążą do zachowania istoty rzeczy lub majątku. Nie obejmują rozporządzania majątkiem.

  • Rodzajowe – upoważnia do dokonywania czynności określonego rodzaju, typu. To mogą by czynności przekraczające zwykły zarząd.

  • Szczególne – obejmuje umocowanie do dokonywania indywidualnie określonej czynności prawnej, jednej lub kilku konkretnie wskazanych czynności prawnych.

• Prokura – pełnomocnictwo handlowe, uregulowane w kodeksie handlowym, a później w kodeksie spółek handlowych. Od 2003 roku prokura regulowana jest w KC. Prokura jest to pełnomocnictwo udzielane przez przedsiębiorcę, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są koniczne do prowadzenia przedsiębiorstwa.

• Pełnomocnictwo procesowe – umocowanie do wszystkich czynności łączących się z procesem.

Forma pełnomocnictwa

Obowiązuje zasada swobody formy przy pełnomocnictwie. Strony mogą się porozumie, jak takie pełnomocnictwo ma wyglądać. Pełnomocnictwo może być dorozumiane. W orzecznictwie SN przyjmuje się, że jeżeli pracodawca przyznaje określone czynności do wykonywania to przyjmuje się, że został umocowany do dokonywania tych czynności.

Drugi przypadek pełnomocnictwa dorozumianego reguluje art. 734 par.2 kc. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania czynności prawnej dla dającego zlecenie. Z samego faktu zawarcia umowy zlecenia wnika domniemanie, że przyjmujący zlecenie został umocowany.

Art. 20 KRiO – wzajemna reprezentacja małżonków. W sprawach zwykłego zarządu mogą reprezentować się bez pełnomocnictwa. Warunkiem jest pozostawanie małżonków we wspólnym pożyciu.

Wyjątki:

• Pełnomocnictwo ogólne pod rygorem nieważności musi być na piśmie – art. 99 § 2 KC.

• Przy pełnomocnictwie rodzajowym i szczególnym – jeżeli ustawa określa dla ważności danej czynności szczególnej formy to pełnomocnictwo musi mieć tą samą formę. Jest to nazywane formą pochodną, formą refleksową. Określa to art. 99 § 1 KC.

• Pełnomocnictwo do zawarcia małżeństwa – matrimonium per procura – art. 6 § 2 KRiO – forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym.

Pełnomocnictwo domniemane

• Art. 97 KC – okoliczność, że dana osoba jest czynna w lokalu do obsługiwana publiczności (t.j. bank, restauracja) uznaje się za umocowaną. Osoba jest czynna, jeżeli dokonuje czynności, jakie są w takim lokalu dokonywane. Musi to dotyczyć usług zwykle dokonywanych w danego typu przedsiębiorstwach

• Art. 734 § 2 KC – zlecenie to zobowiązanie do dokonania czynności prawnej. Domniemywa się, że zleceniu towarzysy pełnomocnictwo, nawet jeżeli treść zlecenia nie wskazuje na to wyraźnie. Możliwe jest wyłączenie tego domniemania. Wtedy zleceniobiorca będzie występował w roli zastępcy pośredniego.

• Art. 29 KRiO – małżonka uznaje się za umocowanego, nawet jeżeli tego przedstawicielstwa nie ma.

Sytuacja pełnomocnika

Pełnomocnik musi wiedzieć, że został umocowany. Na skutek pełnomocnictwa, pełnomocnik jest umocowany do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy. Pełnomocnik jest upoważniony do działania, a niezobowiązany. Sytuacje, gdy pełnomocnik jest upoważniony, ale niezobowiązany występuje niezwykle rzadko. Pełnomocnictwa udziela mocodawca przeważnie osobie, z którą pozostaje w pewnych stosunkach prawnych.

Nie wymaga się od pełnomocnika pełnej zdolności do czynności prawnych.

Pełnomocnictwo opiera się na zaufaniu. Pełnomocnik powinien dokonywać czynności osobiście. Zasadą jest, że pełnomocnik nie może ustanawiać dalszych pełnomocników. Nie powinien ustalać kolejnych pełnomocników – substytucji. Art. 106 KC wskazuje, że jest to możliwe wtedy, gdy wynika to z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub stosunku prawnego. Przykład: pełnomocnik procesowy może posłużyć się substytutem.

Jeżeli jest kilku pełnomocników to każdy może działać samodzielnie. Określa się to jako pełnomocnictwo samoistne. Możemy mieć także do czynienia z pełnomocnictwem łącznym. Dla skuteczności czynności wymagane jest wspólne działanie wszystkich pełnomocników.

Pełnomocnik nie może dokonywać czynności z samym sobą. To ograniczenie wprowadza art. 108 KC. Istnieje ryzyko naruszenia interesów mocodawcy. Nie jest to jednak zakaz bezwzględny. Może dokonywać czynności z samym sobą, jeżeli nie ma możliwości naruszenia interesów mocodawcy. Zasadą jest także, że pełnomocnik nie może reprezentować obu stron. To także nie jest zakaz bezwzględny.

Wygaśnięcie

Jeżeli mocodawca traci zaufanie do pełnomocnika to może pełnomocnictwo w każdym momencie odwołać. Jest to podstawowy sposób wygaśnięcia pełnomocnictwa. Mocodawca może zrzec się tego uprawnienia, przy czym musi to być uzasadnione treścią stosunku prawnego. Pełnomocnictwo wygasa także jeżeli pełnomocnik całkowicie utracił zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnictwo do dokonania określonej czynności wygasa po dokonaniu tej czynności lub jeżeli jest określony czas, po upływie tego czasu. Umocowanie wygasa także z chwilą śmierci mocodawcy lub pełnomocnika (art. 101§2).

Po wygaśnięciu pełnomocnictwa, pełnomocnik musi zwrócić mocodawcy dokumenty. Może jednak domagać się kopii tego dokumentu, z zastrzeżeniem jednak o wygaśnięciu umocowania.

Rzekomy pełnomocnik – falsus procurator –dokonanie czynności poza przedmiotowym zakresem umocowania. Jest to ktoś działa bez umocowania lub z przekroczeniem umocowania. był umocowany do dokonania jednej czynności, a dokonał inną. Konsekwencje działania rzekomego pełnomocnika są zróżnicowane w zależności od tego, czy ta osoba zawiera umowę, czy dokonuje czynności jednostronnej. Ważność umowy zależy od tego, czy mocodawca ją potwierdzi. Umowa jest umową kulejącą. Mamy do czynienia z sankcją bezskuteczności zawieszonej (art. 103 KC). Jeżeli czynność zostanie potwierdzona to jest ważna ex tunc. W przypadku braku potwierdzenia to czynność uznawana jest za nieważną ex tunc. Jeżeli mocodawca milczy to druga, zainteresowana strona może wyznaczyć termin. Bezskuteczny upływ tego terminu jest równoznaczny z bezskutecznością umowy. W przypadku braku potwierdzenia pełnomocnik odpowiada względem obu stron. Rzekomy pełnomocnik musi zwrócić świadczenia, które uzyskał oraz odpowiada w granicach odszkodowania ujemnego interesu umownego, związane z tym, że mocodawca liczył na zawarcie umowy. Jeżeli czynność jednostronna była skierowana do adresata, który zgodził się na działanie bez umocowania to stosuje się przepisy o umowie. Jeżeli chodzi o czynności jednostronne nieskierowane do adresata lub, gdy adresat nie wyraził zgody na działanie bez umocowania to czynności są bezwzględnie nieważne.

Pierwotnie umocowany – przekroczenie czasowych granic umocowania. Art. 105 KC – osoba działa po wygaśnięciu umocowania. Zasadą jest, że czynność jest ważna, chyba że kontrahent wiedział o wygaśnięciu umocowania lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Przedawnienie, prekluzja