Politechnika Koszalińska
Wydział Budownictwa i Inż. Środowiska
Ochrona Środowiska
Rekultywacja obszarów zdegradowanych
Rok III, semestr VI / 2011/2012
Przedmiot: Rekultywacja wód i remediacja gleb

Analiza stanu Jeziora Bukowo

Wykonała: Sprawdziła:

Malwina Miszczyszyn mgr inż. Katarzyna Pikuła

1. Lokalizacja zbiornika:

Jezioro Bukowo położone jest na 54°21'26.69"N i 16°18'21.01"E ^[1] w północno- wschodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie sławieńskim, w Gminie Darłowo. Nad jego brzegami położone są: od strony zachodniej wieś Dąbkowice oraz po wschodniej miasto Bukowo Morskie ^[2]. Akwen ten należy do Obszaru Chronionego Krajobrazu "Koszaliński Pas - Nadmorski" oraz Natury 2000 (PLH 320041 Jezioro Bukowo) ^[3].

Ryc. 1. Jezioro Bukowo oddzielone mierzeją od Morza Bałtyckiego^[4].

1. Przynależność hydrologiczna:

Zbiornik wodny Bukowo (numer identyfikacyjny 20912) podlega pod Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie i położony jest w obszarze Regionu Wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Region bilansowania wód, w którym zlokalizowane jest Jezioro Bukowo, obejmuje swym zasięgiem obszar zlewni Wieprzy i przyległego Przymorza SZ16 ^[5]. Właścicielem jeziora jest Skarb Państwa, natomiast dzierżawcą i użytkownikiem Gospodarstwo Rybackie Mielno.

1. Ocena hydrologiczna:

Bukowo jest jeziorem płytkim, niestratyfikowanym, które powstało na utworach młodoglacjalnych, a zawartość wapnia przekracza wartość 25 mg Ca/L. Bliskość akwenu z morza pozwala zaklasyfikować je do typu abiotycznego: przymorskiego, który obejmuje region Niżu Środkowopolskiego ^[4]. Powierzchnia zwierciadła wody wynosi 1747,4 ha. Położone jest ono na wysokości 0,1-0,2 m n.p.m. ^[6]. W budowie jeziora można wyróżnić dwa wyraźnie zaznaczone przegłębienia, a także dwa plosa. Zbiornik posiada umiarkowanie rozwiniętą linię brzegową, dla której wskaźnik rozwinięcia przyjmuje wartość 1,57. Pojemność akwenu wynosi 32071,7 tys. m³. Misa jeziorna ma kształt wypukły, o czym świadczy wartość wskaźnika głębokościowego równa 0,64. Średnia głębokość Jeziora Bukowo wynosi 1,8 m, natomiast głębokość maksymalna to 2,8 m (Tab. 1).

Jezioro Bukowo zasilane jest wodami czterech większych cieków: dopływu ze Święcina i Iwięcinki, które uchodzą do plosa zachodniego, a także Bagnicy i Nowego Rowu wpływających do plosa wschodniego ^[5]. Zbiornik ma charakter przepływowy, wypływająca z niego woda, poprzez Kanał Szczuczy (Ryc. 2) łączy Jezioro Bukowo z Morzem Bałtyckim. Jest to zbiornik przybrzeżny, charakteryzujący się odcięciem od morza piaszczystą mierzeją. (Ryc. 1). Zmiany poziomu wody są niewielkie (do 1 m) i występują rzadko. Przyczyną ich powstania mogą być takie czynniki jak: opady, susza, czy drożność kanału. Występuje tutaj zjawisko cofki charakterystyczne dla rzek i jezior połączonych z morzem. W typologii rybackiej uważane jest za jezioro leszczowe.

Szerokie, piaszczyste plaże stanowią 1 % długości linii brzegowej. Brzegi są niskie, łagodne porośnięte trzcinowiskiem. Wokół zbiornika zachowane są naturalne pasy ochronne w postaci zadrzewień oraz zakrzewień. Akwen otoczony jest terenami podmokłymi oraz lasami łęgowymi. W jeziorze stwierdzono występowanie roślinności podwodnej.

Tab. 1. Parametry morfometryczne jeziora Bukowo.

Parametr morfometryczny	wartość
Powierzchnia	1747,4 ha
Głębokość maksymalna	2,8 m
Głębokość średnia	1,8 m
Objętość	32071,7 tys m^3
Wysokość lustra	0,1-0,2 m n.p.m.
Długość linii brzegowej	23200 m

Ryc. 2. Kanał Szczuczy ^[7].

1. Ocena podatności zbiornika na degradację:

Bukowo zaliczane jest do III kategorii podatności na degradację, co oznacza, że jest bardzo podatne na wpływy z zewnątrz. Parametrami, które zadecydowały o zakwalifikowaniu zbiornika do tej kategorii to: jego głębokość średnia, stratyfikacja wód, stosunek obliczeniowy powierzchni jeziora do długości jego linii brzegowej, czy iloraz powierzchni dna czynnego i objętości epilimnionu (Tab. 2).

Tab. 2. Ocena jeziora Bukowo pod względem podatności na degradację.

Ocena jeziora – podatność na degradację wg. SOJJ
Głębokość średnia [m]
Objętość jeziora/długość [tys. m^3/m]
Stratyfikacja wód [%]
Powierzchnia dna czynnego/objętość epilimnionu [m^2/m^3]
Wymiana wody [%]
Współczynnik Schindlera [m^2/m^3]
Zagospodarowanie zlewni bezpośredniej [%]
Średnia
Kategoria III- jezioro jest bardzo podatne na degradację

1. Ocena zlewni pod kątem dostarczania materii do zbiornika:

Współczynnik Ohlego zwany inaczej współczynnikiem jeziorności dla Bukowa wynosi 0,85. Jego wartość świadczy, iż zbiornik ten położony jest blisko strefy wododziałowej (zlewnia jest stosunkowo mała). Biorąc pod uwagę powyższy współczynnik oraz typ bilansowy jeziora (przepływowe) można stwierdzić, że zlewnia jeziora Bukowo ma ograniczone możliwości uruchamiania ładunku obszarowego oraz brak możliwości dostarczania materii do zbiornika (Tab. 3).

Tab.3. Ocena zlewni jeziora Bukowo pod kątem dostarczania materii do zbiornika.

Ocena zlewni pod kątem dostarczania materii do zbiornika
Współczynnik jeziora
Typ bilansowy
Użytkowanie zlewni
Średnia
Zlewnia ma ograniczone możliwości uruchamiania ładunku obszarowego i brak możliwości dostarczania materii do zbiornika

W zależności od sposobu użytkowania zlewni powstają w niej różne ładunki azotu i fosforu. Największe ilości biogenów dostarczane są do Jeziora Bukowo z gruntów ornych oraz z opadami atmosferycznymi – wynoszą one odpowiednio: 37,8 t i 22,5 t azotu oraz 1,3 t i 0,6 t fosforu w zestawieniu rocznym (Tab. 4).

Tab. 4. Ładunki azotu i fosforu powstające w zlewni w zależności od sposobu jej użytkowania oraz dostające się do jeziora wraz z opadem z punktowych źródeł zanieczyszczeń.

Spływ powierzchniowy
użytkowanie
grunty orne i tereny o budowie rozproszonej
lasy
łąki i pastwiska
środowiska podmokłe
ugory
zabudowa zwarta
zbiorniki wodne
opad atmosferyczny
punktowe źródła zanieczyszczeń
oczyszczalnie
inne źródła zanieczyszczeń
suma (kg/rok)

Tab.5. Ładunki azotu i fosforu powstające w zlewni z różnych źródeł w przeliczeniu na g/m² powierzchni jeziora.

Ładunek	Azot	Fosfor
Ze źródeł przestrzennych	37,70	0,13
Ze źródeł punktowych	-	-
Suma (g/m^2)	37,70	0,13

Największy udział w powierzchni zlewni całkowitej stanowią grunty orne. Zbiorniki wodne i lasy zajmują ponad 1/5 część zlewni, natomiast niewielką jej część stanowią ugory (Ryc.3., Załącznik 1). W zlewni bezpośredniej również dominują obszary użytkowane rolniczo. Ponadto duże połacie terenu zajmują: lasy i środowiska podmokłe (Ryc. 4, Załącznik 1).

Ryc.3. Procentowe zagospodarowanie zlewni całkowitej.

Ryc. 4. Procentowe zagospodarowanie zlewni bezpośredniej.

Załącznik 1

Zlewnia całkowita
CORINE
Zagospodarowanie terenu
Bagna śródlądowe
Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających
Lasy iglaste
Lasy liściaste
Lasy mieszane
Morze i ocean
Tereny głównie zajęte przez rolnictwo z dużym udziałem roślinności naturalnej
Zabudowa luźna
Zbiorniki wodne
Złożone systemy upraw i działek
Łąki

Suma	8750,85	100,00	Suma	8570,85	100,00

Bufor 100 m
CORINE
Zagospodarowanie terenu
Bagna śródlądowe
Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających
Lasy iglaste
Lasy liściaste
Zabudowa luźna
Zbiorniki wodne
Łąki
Suma
Bufor od 100 do 1000 (900 m)
CORINE
Zagospodarowanie terenu
Bagna śródlądowe
Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających
Lasy iglaste
Lasy liściaste
Morze i ocean
Zabudowa luźna
Złożone systemy upraw i działek
Łąki
Suma

Bufor 1000 m
CORINE
Zagospodarowanie terenu
Bagna śródlądowe
Grunty orne poza zasięgiem urządzeń nawadniających
Lasy iglaste
Lasy liściaste
Morze i ocean
Zabudowa luźna
Zbiorniki wodne
Złożone systemy upraw i działek
Łąki

Suma	1486,17	100,00	Suma	1486,17	100,00

W odległości 50 metrów od Bukowa znajduje się zabudowa miejska. Miejscowości położone nad zbiornikiem są skanalizowane, a ścieki kierowane są do mechaniczno-chemicznej oczyszczalni w Dąbkach, skąd dalej trafiają do odpływu jeziora. Gmina Darłowo ma ustalony plan miejscowy. Wokół akwenu zachowany jest pas nieogrodzony, znajdujący się 2 m od brzegu akwenu. Nad zbiornikiem położone są trzy wsie letniskowe: Dąbkowice (na mierzei pomiędzy jeziorem a morzem) oraz Dąbki i Bukowo Morskie (na wschodnim brzegu jeziora). Latem ta część akwenu jest intensywnie użytkowana rekreacyjnie. Infrastrukturę letniskową stanowią tam ośrodki wczasowe, ośrodki rekreacyjno-sportowe z wypożyczalniami sprzętu pływającego oraz pola namiotowe ^[10].

1. Stan ekologiczny zbiornika:

Stan ekologiczny akwenu wyznaczony został przy pomocy elementów biologicznych oraz fizykochemicznych. Badania wskazały na zły stan ekologiczny zbiornika. Niskie wartości parametrów biologicznych w dużej mierze zdecydowały o przyznaniu V klasy czystości wód. Większość parametrów fizykochemicznych wskazywała na stan ,,powyżej dobrego”. Problemem jest brak tlenu przy dnie pomimo tego, iż jest to zbiornik bardzo płytki (Załącznik 2).

Załącznik 2

Typ abiotyczny zbiornika	4
Współczynnik Schindlera	3,22
Stratyfikacja	brak
Wapń śr.w+l pow.	64,9 mg Ca/l

Elementy biotyczne
Wskaźnik
Chlorofil w. pow.
Chlorofil l. pow.
Chlorofil śr. w+l pow.
Multimetryczny indeks okrzemkowy
Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego

Stan ekologiczny zbiornika określony na podstawie e. biol.	V- zły

Elementy fizykochemiczne
Wskaźnik
Widzialność w.
Widzialność l.
Widzialność śr. w+l
Zawartość tlenu nad dnem
Śr. nasycenie tlenem hypolimnionu
Przewodność
N całk. w pow.
N całk. l. pow.
N całk. śr. w+l pow.
P całk. w. pow.
P całk. l. pow.
P całk. śr. w+l pow.

Stan ekologiczny zbiornika określony na podstawie e. fiz. – chem.	I-II – powyżej dobrego
Stan ekologiczny zbiornika	V- zły

1. Zalecenia dotyczące ochrony i poprawy stanu zbiornika:

Zbiornik Bukowo należy objąć ochroną. Dla zwiększenia możliwości retencjonowania wód w krajobrazie konieczna jest ochrona bagien śródlądowych znajdujących się w zlewni jeziora ^[8]. Pełnią one istotną funkcję, bowiem przyczyniają się do ograniczania spływu powierzchniowego do jeziora, a także gromadzenia wód opadowych ^[9]. Dlatego nie należy osuszać terenów podmokłych.

Ochrona zasobów wodnych w sensie jakościowym (w zakresie gospodarki ściekowej w zlewni) wymaga zaostrzenia warunków: odprowadzania ścieków na danym obszarze z uwagi na wysoką podatność zbiornika na degradację, a także z uwagi na brak kanalizacji w domkach letniskowych znajdujących się nad brzegiem ^[8]. Problemem jest fakt, iż jezioro może być zagrożone nielegalnymi zrzutami ścieków dopływających z Ośrodka Wczasowego Przedsiębiorstwa Usługowo-Handlowego ,,Mierzeja” s.c. w Dąbkowicach ^[10]. Wiadomo również, iż do odpływu zbiornika Bukowo kierowane są ścieki typu komunalnego pochodzące z oczyszczalni mechaniczno-chemicznej zlokalizowanej w Dąbkach.

Kolejnym poważnym problemem jest nadmierny spływ powierzchniowy z pól uprawnych. Aby ograniczyć dopływ zanieczyszczeń z gruntów ornych do Bukowa należy wprowadzić obowiązkowe stosowanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych, jaki i ograniczenie rolniczego wykorzystania nawozów organicznych, ścieków oraz środków ochrony roślin w zlewni bezpośredniej ^[8]. Dodatkowo, w celu ograniczenia spływu azotu i fosforu z gruntów ornych do jeziora stosownym będzie zastosowanie rowu opaskowego. Jest to wykop budowlany, którego zadaniem jest przechwycenie wody ze spływu powierzchniowego oraz odprowadzenie zebranej wody ^[11] do zbiornika terenowego (który należy odpowiednio zaprojektować i wybudować na końcowym odcinku takiego rowu).

Należy objąć ochroną naturalny pas buforowy, złożony z zakrzewień i zadrzewień, a także podjąć działania zapobiegające dewastacji brzegu i niszczeniu naturalnej roślinności. Jednym ze sposobów ochrony strefy brzegowej jest zlikwidowanie zanieczyszczeń stałych tj. różnego rodzaju odpadów, jest zamontowanie koszy w otoczeniu akwenu. Można również zatrudnić pracownika sezonowego, który obejmie ,,opiekę” nad terenem wokół Jeziora Bukowo i będzie pilnował czystości.

Ze względu na zły stan zbiornika, zalecany jest zabieg rekultywacji. Bukowo jest zbiornikiem płytkim i niestratyfikowanym, dlatego można w nim zastosować metodę usuwania osadów poprzez bagrowanie. Polega ona na oczyszczaniu dna zbiornika wodnego przy pomocy pomp, z zalegających warstw mułu oraz dużej ilości roślinności zanurzonej i wynurzonej ^[8]. Odsączone i wysuszone osady można wykorzystać rolniczo, natomiast wodę oddzieloną w odstojnikach od osadów oczyścić przez wytrącanie siarczanem glinu rozpuszczonych w niej biogenów, przez napowietrzanie jej i w końcu przez ponowną sedymentację i tak oczyszczoną zwrócić do jeziora ^[13].

1. Źródła informacji:

^[1] Google Earth 6

^[2] Google Maps

^[3] http://www.wzp.pl/srodowisko/formy_ochrony_przyrody/obszary_natura_2000_17.htm

^[4] http://www.domkifamilijne.pl/

^[5] http://www.kzgw.gov.pl/pl/Rastrowa-Mapa-Podzialu-Hydrograficznego-Polski.html

^[6] http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/

^[7] http://www.digitalphoto.pl/zdjecia/3037/

^[8] Dane ankietowe Urzędu Gminy

^[9] http://levis.sggw.pl/~ozw1/zgw/wis/99_00/Mokradla/bagna.htm

^[10] http://www.wios.szczecin.pl

^[11] http://www.teberia.pl/encyklopedia.php?a=ArtShow&ArtId=10797

^[12] http://www.polimat.pl/Bagrowanie

^[13] http://www.uwm.edu.pl/czachor/dyda/4-ekologia-jez-rekultywacja.pdf