Anna Sasal, Administracja publiczna, II stopień, I rok

73563

KONKORDAT

Bibliografia:

Akty prawne

1.Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318)

Literatura

1.Krukowski Józef „Konkordat Polski. Znaczenie i realizacja” 1999 r.

2.Włodarczyk Tadeusz „Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku ” tom 1, 1986 r.

1. Pojęcie i rodzaje konkordatów.

Konkordat to uroczysta umowa międzynarodowa zawierana między Stolicą Apostolską, a suwerennymi organami władzy państwowej zawarta zgodnie z zasadami prawa międzynarodowego na zasadzie partnerstwa, normująca stosunki między władzą świecką i kościelną w państwie, określająca jednocześnie zakres kompetencji obu stron bez względu na zakres regulowanych spraw, wywierającą skutki prawne dla obu stron.

W przeszłości konkordat (od łac. concordare - zgadzać się¹) określany był wieloma nazwami m.in. conventiones, tractatus, privilegia, concordia, pacta, pactum, pax, modus vivendi, concordata². Obecnie funkcjonują jedynie dwie spośród nich: konkordat oraz konwencja, które zastosowane zostały w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r.

Rozróżniamy kilka rodzajów konkordatów:

1. konkordaty klasyczne (wertykalne) zawierane od 1122 r. do 1962 r., czyli do Soboru Watykańskiego II odnoszące się głównie do ochrony interesów władzy świeckiej i duchownej, łagodzące konflikty dotyczące podziału kompetencji tych władz; ich przedmiotem była wzajemna wymiana przywilejów i ustępstw;

2. konkordaty współczesne (horyzontalne) podlegające doktrynom Soboru Watykańskiego II dotyczące współczesnych standardów obrony praw człowieka;

3. konkordaty całościowe szeroko regulujące kwestie interesujące Kościół i państwo;

4. konkordaty parcjalne regulujące określone zagadnienia w relacjach państwo-Kościół;

5. konkordaty czasowe zawierane z określeniem daty wygaśnięcia umowy;

6. konkordaty wieczyste.

1. Tryb zawierania konkordatów

Konkordat zawierany jest przez zgodne oświadczenie woli dwóch stron-Stolicy Apostolskiej i najwyższego organu władzy państwa zainteresowanego, posiadającego kompetencje do zawierania umów międzynarodowych.

Konkordat, jak każda umowa międzynarodowa podlega negocjacjom, które można podzielić na dwa etapy. Etap pierwszy można określić, jako negocjacje formalne, podczas których strony wzajemnie oddziaływają na siebie w celu uzyskania interesujących je rozstrzygnięć. Etap drugi dotyczy dążenia do realizacji zamierzeń części formalnej konkordatu. Negocjujące strony wyznaczają swoich pełnomocników, którzy w ich imieniu prowadzą rozmowy. Z ramienia Stolicy Apostolskiej kompetentnym do prowadzenia rozmów jest legat papieski. Strona państwowa wyznacza przedstawiciela rządu – premiera lub ministra spraw zagranicznych zgodnie z obowiązującą ustawą zasadniczą. Negocjacje prowadzone są z udziałem ekspertów i z zachowaniem dyskrecji wobec osób postronnych. W trakcie rozmów legat papieski może konsultować się z biskupami danego państwa i informować ich o postępach prac. Po ich zakończeniu następuje parafowanie dokumentu pierwszymi literami imion i nazwisk pełnomocników stron. Jest to bezpośrednie działanie przed uroczystym podpisaniem umowy i oznacza ostateczne zakończenie negocjacji. Podpisanie konkordatu otwiera drogę do jego ratyfikacji. Ze strony państwowej podpisu ratyfikacyjnego dokonuje głowa państwa, natomiast w imieniu Stolicy Apostolskiej-Papież. Konkordat publikowany jest we właściwym dla danej strony publikatorze. Dla Stolicy Apostolskiej jest to „ Acta Apostolicae Sedis”.

Po upłynięciu określonego czasu od ratyfikacji strony wymieniają przez upoważnione osoby noty ratyfikacyjne. Od tego momentu umowa nabywa moc obowiązującą w stosunkach międzynarodowych. Moment wejścia w życie postanowień konkordatu określony jest w klauzuli końcowej. Jeżeli przynajmniej jedna ze stron odmówi ratyfikacji umowy-uznaje się ją za niezawartą.

3.Ogólna charakterystyka Konkordatu polskiego.

Konkordat między Stolicą Apostolską a Polską został podpisany 28 lipca 1993 r.

Składa się on z dwóch części-preambuły oraz 28 artykułów.

Preambuła określa przesłanki, jakimi kierowały się strony tworząc konkordat i dążąc do jego podpisania. Pierwszym i zdaje się najważniejszym powodem prac nad konkordatem wymienionym w preambule jest chęć dążenia do trwałego i harmonijnego uregulowania wzajemnych stosunków. Artykuły można podzielić na tematyczne grupy. Artykuły od 1 do 5 potwierdzają niezależność państwa od kościoła, uznanie przez RP osobowości prawnej kościoła oraz swobodę działalności kościołów i związków wyznaniowych w RP.

Artykuły 6. i 7. rozstrzygają kwestie administracyjne, natomiast artykuł 8. odnosi się do sprawowania kultu i zawiera odniesienie do artykułu 5. W artykule 9. strony zawarły wykaz dni wolnych od pracy, oraz pouczenie o warunkach zmiany wykazu. Kolejne dwa artykuły reguluję kwestię zawarcia małżeństwa kanonicznego oraz skutków prawnych jakie ono powoduje. Artykuły 12. i 13. porządkują kwestie związane z nauczaniem religii w szkołach oraz swobodę wykonywania praktyk religijnych podczas uczestniczenia w różnego rodzaju formach zbiorowego wypoczynku. Artykuły od 14. do 18. określają możliwość zakładania i prowadzenie placówek oświatowych. Zawierają również wyliczenie placówek, które podlegają dotacji z budżetu państwa, określają udział kapłanów w trakcie ogłoszenia mobilizacji oraz w czasie wojny, zapewniają możliwość wykonywania praktyk religijnych przebywającym w zakładach penitencjarnych, opieki zdrowotnej oraz innych zakładach. Artykuł 19. stanowi o możliwości zrzeszania się wiernych, kolejny umożliwia prowadzenie działalności duszpasterskiej poprzez drukowanie pism o tematyce religijnej oraz emitowania programów w publicznej radiofonii i telewizji³.Artykuł 21. i 22. przyzwalają na prowadzenie działalności humanitarnej oraz misyjnej przez kościoły; artykuł 23. do 26. odnosi się do możliwości nabywania, zbywania, posiadania oraz użytkowania przez kościelne osoby prawne praw majątkowych, oraz mienia ruchomego jak i nieruchomego, regulują one również kwestie konserwacji oraz budowy obiektów sakralnych. Ostatnie artykuły Konkordatu zwane klauzulami końcowymi określają kwestie dotyczące ratyfikacji oraz wejścia w życie aktu.

23 lutego 1998 r. nastąpiła ratyfikacja Konkordatu przez Ojca Świętego, tego samego dnia prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski ratyfikował w Warszawie tenże Konkordat w imieniu Państwa Polskiego.

4. Preambuła i klauzule konkordatowe.

Preambuła to uroczysty wstęp do aktu prawnego zwykle o istotnym znaczeniu politycznym opisujący okoliczności wydania aktu oraz określający cele, jakim powinien on służyć.

Preambuła zawarta w Konkordacie polskim szczegółowo określa przesłanki, jakimi kierowały się Strony w trakcie jego tworzenia. Przesłanki te można podzielić na pięć grup:

• przesłanki socjologiczne

• przesłanki historyczne

• przesłanki aksjologiczne

• przesłanki legalizmu

• przesłanki polityczne.

Przesłankę socjologiczną dostrzega się w podkreśleniu faktu, że religia katolicka jest wyznawana przez większość społeczeństwa polskiego⁴. Nie oznacza to jednak, iż Rzeczpospolita jest państwem w pełni monoteistycznym. Przez użycie słowa „większość” podkreślono jedynie ilościowy współczynnik wyznawców tej religii do pozostałych. Nie stanowi to również nadania religii katolickiej charakteru religii państwowej.

Preambuła podkreśla historyczne podłoże relacji państwo-kościół ukazując rolę, jaką Kościół odegrał w całej historii Państwa Polskiego oraz działalność Jana Pawła II, która wpłynęła na obecne losy kraju.

Przesłanka aksjologiczna znalazła swój wyraz w uznaniu, iż fundamentem rozwoju wolnego i demokratycznego społeczeństwa jest poszanowanie godności osoby ludzkiej i jej praw. Stanowi to manifest ostatecznego zerwania z ideologią komunistyczną gardzącą podstawowymi wartościami. Ostatnia a zarazem najistotniejsza-przesłanka polityczna zawarta została w pierwszych wersach preambuły. Mówi ona o podstawowym i najważniejszym motywie , którym kierowały się Strony tworząc Konkordat a mianowicie o trwałym i harmonijnym uregulowaniu wzajemnych stosunków między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim. Jest to fundament Konkordatu. Bez woli obu Stron dbania o pomyślny rozwój Państwa Polskiego Konkordat ten nie mógłby zaistnieć.

W każdej umowie międzynarodowej zawarte są klauzule końcowe. Stanowią one końcowe umowy dotyczące kwestii formalno-prawnych podpisania dokumentu.

Klauzule konkordatowe można podzielić na dwie główne grupy:

1. klauzule materialne

   1. federacyjne

   2. stosunków dyplomatycznych

2. formalne

   1. derogacyjne

   2. interpretacyjne

   3. o trybie rozstrzygania sporów

   4. ratyfikacyjne

   5. dotyczące wejścia w życie

   6. określające języki umowy

   7. rewizyjne

   8. dotyczące czasu obowiązywania

   9. denuncjacyjne

   10. prolongacyjne.

W Konkordacie polskim odpowiednio do stosowanej praktyki międzynarodowej umieszczono klauzule końcowe. Nie zostały jednak zawarte w nim wszystkie spośród wyżej wymienionych klauzul formalnych.

Konkordat Polski ze Stolica Apostolską zawiera klauzulę określająca tryb regulacji nowych rozwiązań, która umieszczona została w art.27. umowy. Mówi ona, iż sprawy wymagające nowych lub dodatkowych rozwiązań będą uregulowane na drodze nowych umów między Układającymi się Stronami albo uzgodnień między Rządem Rzeczpospolitej Polskiej i Konferencją Episkopatu Polski upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską⁵. Zawarcie tej klauzuli podyktowane było niemożnością zawarcia w konkordacie szczegółowych kwestii proceduralnych interesujących Strony. Dodatkową kwestię stanowił okres, w jakim tworzony był projekt konkordatu. Wiele spraw czekało na uregulowanie lub wymagało zmiany, więc nielogiczne było by zamieszczanie regulacji, które w przyszłości mogłyby być sprzeczne np. z Konstytucją.

Obecny konkordat nie zawiera również klauzuli derogacyjnej. Wynika to z faktu, iż konkordat z 1925 r. przestał obowiązywać ze względu na istotna zmianę charakteru państwa. Rząd funkcjonujący po II wojnie światowej dążył do wykluczenia Kościoła z życia społecznego i propagował ateizm. 12 IX 1945 r. Rada Ministrów Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej-wbrew zasadom prawa międzynarodowego-uchwaliła deklarację, iż konkordat przestał obowiązywać⁶. Z biegiem lat wprowadzano coraz to nowsze utrudnienia mające na celu laicyzację społeczeństwa. Art. 28 Konkordatu zawiera klauzulę interpretacyjną. Czytamy w nim, iż układające się strony będą usuwać na drodze dyplomatycznej zachodzące między nimi różnice dotyczące interpretacji lub stosowania niniejszego konkordatu⁷.

Zapis ten spowodował, że ani Stolica Apostolska ani Państwo Polskie nie mogą odwoływać się do trybunałów międzynarodowych odnośnie Konkordatu. Wszelkie niejasności stanowią podstawę do negocjacji miedzy wyznaczonymi przedstawicielami Stron.

Konkordat, jako uroczysta umowa międzynarodowa podlega ratyfikacji przez najwyższe organy władzy obu Stron ⁸.Wyraża to również art.29, który mówi, wprost, iż konkordat niniejszy podlega ratyfikacji ⁹. Artykuł ten zawiera oprócz wyżej wymienionej klauzuli ratyfikacyjnej klauzule dotyczącą terminu wejścia w życie konkordatu oraz klauzule języka. Stanowi on w tej kwestii: wejdzie on [konkordat] w życie po upływie jednego miesiąca od dnia wymiany dokumentów ratyfikacyjnych. Konkordat niniejszy sporządzono (…) w dwóch egzemplarzach, każdy w językach polskim i włoskim¹⁰. Ratyfikacja nastąpiła 23 II 1998 r., wymiana not ratyfikacyjnych została dokonana 25 III 1998 r. w Watykanie, wejście w życie 24 IV 1998 r. Konkordat nie zawiera klauzuli dotyczącej czasu obowiązywania, co teoretycznie oznacza, iż jest on umową wieczysta, lecz może podlegać nowelizacji na podstawie prawa traktatowego. Z dniem wejścia w życie Konkordat uzyskał pełną skuteczność w wewnętrznym porządku prawnym obu Stron i w ten sposób stał się integralnym elementem polskiego jak i kościelnego porządku prawnego.

---

1. Krukowski J. „Konkordat Polski. Znaczenie i realizacja”, s.18↩

2. Włodarczyk T.”Konkordaty. Zarys historii…”, s.9↩

3. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318) art.20 ust.2↩

4. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318)↩

5. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318), art. 27↩

6. Krukowski J. „Konkordat Polski. Znaczenie i realizacja”, s. 48↩

7. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318) art. 28↩

8. Krukowski J. „Konkordat Polski. Znaczenie i realizacja”, s. 187↩

9. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318) art. 29↩

10. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz.318)↩