Rządowy proces decyzyjny jest świadomym i zorganizowanym- czyli nieautomatycznym działaniem nastawionym na osiągnięcie założonego celu.

W wyjaśnieniu pojęcia rz. Pr. Dec. mniej istotnie SA rozważania sfery prawniczej. Chodzi tu bowiem nie tyle o formalny produkt tego procesu (akt czy projekt aktu) ile o sam mechanizm decyzyjny wraz z jego zewnętrznymi skutkami- tymi obiecywanymi przez rząd, oczekiwanymi przez społeczeństwo i tymi które zachodzą realnie.

Decydowanie polega na rozeznaniu problemu czyli ustaleniu istniejącego stanu oraz tego pożądanego. Polega również na określaniu różnic i możliwości ich usunięcia. Jest to także wybór dostępnych sposobów postępowania i w końcu samo działanie przekształcające stan istniejący w pożądany.

Największym wyzwaniem dla uczestników procesu decyzyjnego jest zgoda co do faktów i celów, precyzyjne sformułowanie problemu do rozwiązania, określenie możliwych dróg osiągnięcia celu i ustalenia konsekwencji przyjęcia różnych opcji, wreszcie wybór ścieżki postępowania i wariantów rezerwowych, ustalenie mechanizmów obserwacji i kontroli oraz ewentualnego korygowania przebiegu działań, informacja o podjętej decyzji i jej wykonanie.

Na podstawie tych informacji wymienić można główne kryteria racjonalności procesu decyzyjnego:

Skuteczność postępowania, korzystność działań, jakie przedsięwzięto dla osiągnięcia tego skutku i ich ekonomiczność.

RzÄ…dowy proces decyzyjny ma dwie warstwy:

- postać prawna- zgodną z wymogami jakie stawia konstytucja i ustawy oraz

- merytoryczną strukturę procesu decyzyjnego- którego celem jest optymalizacja rozstrzygnięcia podejmowanego w danych warunkach.

Postać prawną dobiera się do rozstrzygnięcia, które w konkretnej sytuacji zostało uznane za optymalne.

Warto podkreślić, że nie istnieje jeden uregulowany przepisami wzorzec procesu decyzyjnego, można mówić o różnych jego wariantach, choć w każdym przypadku będą miały zastosowanie podobne uwarunkowania i wymogi.

Wykres:

Ukazuje główny problem, jaki napotyka podejmowanie decyzji o złożonym charakterze w dużych, wielopiętrowych strukturach organizacyjnych. W strukturach takich konieczna jest specjalizacja, a wraz z jej postępem wzrasta waga mechanizmów koordynacyjnych.

W aspekcie formalnym głównym wyrazem rządowego procesu decyzyjnego są rozstrzygnięcia podejmowane przez Radę Ministrów. W trybie kolegialnym. Ponad to rozstrzygnięcia tego rodzaju podejmuje sam Prezes Rady ministrów i członkowie. Rady Ministrów (ministrowie). A z ich upoważnienia także inne osoby. Razem biorąc, wszystkie te rozstrzygnięcia są decyzjami rządowymi sensu largo. Produkty rządowego procesu decyzyjnego są zróżnicowane. Można je klasyfikować na wiele sposobów. Ze względu na rolę w procesie rządzenia należy przede wszystkim wymienić te, które służą kształtowaniu polityki , i te, które służą realizacji polityki (wykonawcze). Rozstrzygnięcia mogą mieć charakter strategiczny lub taktyczny czy operacyjny. Mogą być długofalowe lub z krótkim horyzontem odniesienia. Jedne dotyczą określonych problemów traktowanych całościowo , inne – spraw jednostkowych. Jedne dotyczą problemów zewnętrznych. Inne – własnego aparatu administracyjnego rządu (zarządzanie zasobami). Ze względu na treść, mogą zawierać postanowienia regulacyjne, postanowienia alokujące środki pieniężne, ustalenia programowe, rozstrzygnięcia kierownicze, organizacyjne, personalne, nadzorcze. Ze względu na charakter, mówi się niekiedy o rozstrzygnięciach inicjujących i decyzyjnych (rozstrzygających). Często po drodze występują też rozstrzygnięcia cząstkowe , dotyczące jedynie określonego elementu problemu lub jakiegoś etapu postępowania. Mogą występować samoistnie albo stanowić element całego ciągu działań organizatorskich lub wykonawczych. Mogą być merytoryczne albo tylko proceduralne. Ze względu na formę prawną, rozstrzygnięcia mogą należeć do kategorii źródeł prawa lub aktów stosowania prawa (będą to akty lub projekty aktów) Mogą to być akty o mocy powszechnie obowiązującej albo akty kierownictwa wewnętrznego. Obok aktów normatywnych mogą występować akty indywidualne, ale tez i szczególne akty pozanormatywne (analityczno-programowe). Z punktu widzenia instrumentalizacji polityki, bardzo istotne znacznie mają właśnie różnego rodzaju akty o charakterze programowym. Przyjmowane przez Radę Ministrów na różnych podstawach prawnych – od szczegółowych do najbardziej ogólnych takie jak program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, narodowa strategia rozwoju regionalnego czy krajowy program poprawy.

Na ekranie widzimy zestawienie ilościowe dokumentów rozpatrywanych i przyjętych przez RM, Prezesa RM oraz Szefa Kancelarii RM w latach 1998-2002. Jak widać, przeciętnie na cotygodniowym posiedzeniu RM przyjmuje 15-25 rozstrzygnięć. W praktyce jednak bywa, że porządek obrad RM obejmuje niekiedy i kilkadziesiąt spraw. Głównym wyzwaniem w pracy rządu jest jakość przyjmowania rozstrzygnięć. Istota rządu polega bowiem na tym, że spraw posiedzeniu RM się nie głosuje, lecz rozstrzygnięcia są przyjmowane na zasadzie konsensusu. Możemy wyróżnić kilka stałych faz rządowego procesu decyzyjnego.

Na początku pojawia się inicjatywa która może ale nie musi przekształcić się w przyjęty dokument rządowy. Stanowi ona zawsze początek procesu decyzyjnego. Możemy wyróżnić kilka źródeł inicjatywy. Pierwszym jest sama administracja rządowa w ramach której na bieżąco prowadzone są merytoryczne prace nad różnymi zagadnieniami w poszczególnych działach administracji rządowej. Z jednej strony są to prace nakazane przez ustawy, z drugiej związane z problemami występującymi na tle praktyki administracyjnej. Prace te prowadzone są w urzędach centralnych, w urzędach wojewódzkich i samych ministerstwach. Drugim głównym źródłem inicjatywy jest właśnie program partii, która wygrała wybory lub umowa koalicyjna oraz expose premiera w którym wymienia się zazwyczaj główne punkty programu jego rządu. To właśnie sami ministrowie i premier oraz ich gabinety winni wytwarzać główny impuls programowy rządu przez cały czas jego funkcjonowania. Prace rządu są programowe. Programowanie to ma zapewnić prawidłowe, racjonalne zarządzanie sprawami kraju. Są również inne źródła inicjatyw prac rządu wśród których wymienić trzeba: media, organizacje pozarządowe w tym gospodarcze, samorząd, związki zawodowe i inne. Oddzielną kwestią o której trzeba tu wspomnieć jest rola rozmaitych grup interesu oraz działań lobbystycznych, których znaczenie w procesie kształtowania priorytetów prac rządowych jak i treści samych projektów i rozstrzygnięć jest bardzo duże.

Drugim etapem procesu decyzyjnego jest opracowanie projektu rozstrzygnięcia i formalne zgłoszenia go do rządowego procesu decyzyjnego. Projekt powstaje zasadniczo we właściwym ministerstwie lub w Kancelarii Prezesa RM. Ta faza prac nad rozstrzygnięciem jest bodaj najważniejsza. Tu bowiem pomysł programowy przekształca się w dokument. W każdym nawet najdrobniejszym przypadku przygotowywany proces rozstrzygnięcia uwzględniać musi analizę uwarunkowań rożnego rodzaju- takich jak zobowiązania oraz możliwości prawne i finansowe rządu i innych podmiotów prawa publicznego. Właśnie w tej fazie prac najistotniejsze znaczenie ma współpraca czynnika politycznego w ministerstwie (sekretarz, podsekretarz stanu) z czynnikiem urzędniczym i fachowym (eksperci). Przed opracowaniem projektu należy dokonać analizy stanu rzeczy ze wskazaniem pożądanych kierunków zmian oraz przewidywanych skutków społeczno- gospodarczych różnego rodzaju. Do projektów przygotowuje się uzasadnienie, w którym przedstawia się wstępną ocenę skutków regulacji. Następnie projekt podlega wewnętrznym uzgodnieniom w resorcie a potem jest kierowany do konsultacji zewnętrznych oraz do zaopiniowania w Rządowym Centrum Legislacji. W tym punkcie kończy się ta faza prac i projekt rozstrzygnięcia rządowego opuszcza ministerstwo, wchodzą w fazę uzgodnień.

Ta faza postępowania nad projektem dokumentu rządowego ma na celu uzgodnienie jego treści i formy z innymi zainteresowanymi podmiotami i instytucjami. Wyróżnia się 2 grupy. Jedną stanowią środowiska zewnętrzne, drugą zaś ministrowie i inne organy administracji rządowej. Projekt podlega pierw konsultacjom zewnętrznym które odgrywają istotną rolę, ponieważ o projekcie o jego słuszności i skuteczności możemy zobaczyć jak widzą to zainteresowane kręgi zawodowe, społeczne itp. Również konsultacje zewnętrzne pozwalają ocenić rządowi poziom społecznej akceptacji jego działania i zaufania jakie budzi. Z kolei uzgodnienia międzyresortowe służą koordynacji prac rządu i administracji centralnej. Chodzi zarówno o usytuowanie danego rozstrzygnięcia w całokształcie polityki rządu jak i o wykluczenie ewentualnej kolizji z innymi projektami i politykami rządu. Etap ten służy również wyartykułowania odmiennych ocen, poglądów i stanowisk, wyrażanych przez innych uczestników rządowego procesu decyzyjnego. Tak więc w praktyce postępowanie to ma na celu przede wszystkim wyjaśnienie intencji projektu rozstrzygnięcia rządowego oraz przyjęcie konkretnych rozwiązań, wyeliminowanie rozbieżności stanowisk i wreszcie rozstrzygnięcia sporów pojawiających się na tym tle. Uczestnicy postępowania zgłaszają na piśmie swoje uwagi i propozycje, które organ analizuje i uwzględnia albo odrzuca. Niekiedy procedura zostaje powtórzona gdy w wyniku uwzględnienia uwag projekt ulega poważnym zmianom. Wynikiem ustaleń które zapadają w powyższym trybie, jest nowa wersja projektu rozstrzygnięcia rządowego. Jeśli wersja ta nadal budzi wątpliwości projekt trafia wraz z protokołem rozbieżności na posiedzenie komitetu RM. Gdy mino to rozbieżności pozostają, przedstawia się je do rozstrzygnięcia RM.

Podjęcie rozstrzygnięcia przez RM stanowi ostatni w zasadzie etap rządowego procesu decyzyjnego. Na posiedzeniu rzadko toczy się już dyskusja a udział w procesie biorą już tylko politycy (członkowie RM). W tym zakresie kluczowa jest rola Sekretarza Rady Ministrów, która odpowiada nie tylko za przebieg obrad RM, lecz również za ich przygotowanie od strony formalnej. Zgodnie z porządkiem posiedzenia RM najpierw rozpatruje się projekty dokumentów w pełni uzgodnionych, niewymagających zatem dyskusji, następnie te, które trafiły pod obrady z protokołem rozbieżności lub z uwagami członków RM, potem dokumenty o charakterze informacyjnym i sprawozdawczym, następnie sprawy parlamentarne, analizy problemowe i inne dokumenty dotyczące podstawowych problemów polityki rządu i inne sprawy podmiotowe i wreszcie sprawy bieżące. Przebieg obrad RM jest nagrywany i dokumentowany w formie zapisu przepisu posiedzenia oraz w postaci protokołu ustaleń. Niekiedy projekt rozstrzygnięcia rządowego bywa akceptowany przez RM w trybie obiegowym. Tryb ten może jedynie dotyczyć projektów do których uczestnicy postępowania nie mieli zastrzeżeń. Podjęcie rozstrzygnięcia przez RM zamyka rządowy proces decyzyjny, co nie oznacza końca danej sprawy a raczej odwrotnie jest dopiero początkiem wielu dalszych działań. Ich kształt zależy od treści i dokumentu. Mogą to być działania wykonawcze podejmowane w administracji rządowej, procedura legislacyjna w Sejmie itp.