UNIWERSYTET OPOLSKI

System kształcenia specjalnego

w

Niemczech

Justyna Tront

PTO II

Spis treści:

1. Podstawowe informacje o kraju

2. Administracja szkolna

3. Prawne podstawy systemu kształcenia niepełnosprawnych w Niemczech

4. .Klasyfikacja dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

5. Formy kształcenia niepełnosprawnych.

6. Bibliografia

1.Podstawowe informacje o kraju.

Niemcy są republiką federalną, jej ustrój oparty jest na demokracji parlamentarnej. Głową państwa jest prezydent wybierany co 5 lat. Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament Bundestagu i Bundesratu. Zaś władzę wykonawczą sprawuje rząd federalny, na czele którego stoi kanclerz federalny. Administracyjnie kraj dzieli się na 16 krajów związkowych, z których każdy ma odrębny parlament, rząd i administrację.

2.Administracja szkolna.

Ustawodawstwo edukacyjne i system oświaty spoczywa w rękach poszczególnych landów (kraje związkowe). Każde z nich ma własne Ministerstwo Oświaty i posiada własne prawo szkolne, które stanowi na swym obszarze. Jednak autonomia poszczególnych landów jest ograniczona prawem federalnym. Ogólne decyzje dotyczące ram i kierunków rozwoju systemu szkolnego podejmowane są przez Konferencję Ministrów Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (KMK), w której każdy kraj związkowy posiada swoją reprezentację.

Organizacja systemu szkolnictwa

Wychowanie przedszkolne jest nieobowiązkowe (Kindergarden) trwa trzy lata i jest przeznaczone dla dzieci od 3 do 6 roku życia.

Obowiązek szkolny zaczyna się dla wszystkich dzieci, które do 30 czerwca danego roku ukończyły 6 rok życia i trwa w zależności od landu od 9-12 lat.

Obowiązkowa szkoła podstawowa trwa 4 lata i kończy się uzyskaniem świadectwa Grundschule, które daje możliwość kształcenia w szkole średniej.

Szkoła średnia zbudowana jest z dwóch szczebli:

1. Szkoła średnia pierwszego stopnia, w skład której wchodzą:

- Hauptschule- pięcioletnia obowiązkowa szkoła główna. Ukończenie jej uprawnia do podjęcia nauki w różnego rodzaju szkołach zawodowych

- Realschule- sześcioletnia obowiązkowa szkoła realna, której ukończenie umożliwia naukę na drugim szczeblu kształcenia średniego oraz przystąpienie do matury, ale nie daje uprawnień do podjęcia studiów wyższych

- Gymnasium- dziewięcioletnia szkoła ogólnokształcąca, kończąca się uzyskaniem świadectwa maturalnego oraz umożliwiająca drogę do studiów wyższych

- Gesamtschule- dziewięcioletnia szkoła rozszerzona

1. Szkoła średnia drugiego stopnia, która obejmuje dwu- lub trzyletnie szkoły zawodowe o wielu różnych specjalnościach.

3.Prawne podstawy systemu kształcenia niepełnosprawnych w Niemczech

6 maja 1994 r. Komisja Ministrów Kultury w Landach Niemieckich uchwaliła–„Zalecenia dotyczące specjalnego- pedagogicznego wspierania w szkołach w RFN (Empfehlungen zur sonrder- pädagogische Förderung In den Schulen In der Bundesrepublik Deutschland)”, który zastąpił analogiczny dokument z 1972 r., w którym wyraźny był prymat segregacyjności i dyskryminował uczniów niepełnosprawnych sensorycznie i fizycznie, ponieważ pominięto potrzebę szkół maturalnych (Gymnasium).

Ustalono podstawowe zasady:

• Położono nacisk na integrację

• Zaakcentowano związek pomiędzy pedagogiką ogólną i pedagogiką specjalną

• Jednoznacznie zerwano z głoszonym wcześniej poglądem, że najlepszym miejscem nauczania jest szkoła specjalna, miejscami uczenia się dzieci i młodzieży niepełnosprawnej mogą być również szkoły powszechne

• Założono, że wszyscy uczniowie niepełnosprawni powinni otrzymywać równe szanse oświatowe niezależnie od miejsca i sposobu kształcenia

• Zostały dopuszczone różnorodne formy organizacyjne, w których możliwe jest specjalne pedagogiczne wsparcie

• Szkoły specjalne jako szkoły przeznaczone dla dzieci niepełnosprawnych są określane jako szkoły wspierające

• Centralnym pojęciem różnicującym zostało pojęcie potrzeby specjalnego wspierania pedagogicznego, które nie wskazuje na dany defekt, lecz oznacz jedynie, że dziecko niepełnosprawne potrzebuje pomocy w uczeniu się

Aby uniknąć stygmatyzacji, dla różnych typów szkół wprowadzono 9 kategorii niepełnosprawności, które nazwano głównymi punktami ciężkości specjalnego wspierania (Förderschwerpunkten)- są one przede wszystkim pozytywnie zabarwione

1. Uczenie się (dawniej trudności w uczeniu się)

2. Widzenie (dawniej niedowidzący i niewidomi)

3. Słyszenie (dawniej niedosłyszący i niesłyszący)

4. Mowa (dawniej zaburzenia mowy)

5. Rozwój somatyczny i motoryczny (dawniej niepełnosprawni fizycznie)

6. Rozwój umysłowy (dawniej niepełnosprawni intelektualnie)

7. Rozwój emocjonalny i społeczny ( dawniej zaburzenia w zachowaniu)

8. Choroba

9. Bez przyporządkowania (dawniej pozostałe)

Dla każdej kategorii opracowano odrębny program kształcenia, a w przypadku uczniów wymagających wsparcia w uczeniu się i rozwoju umysłowym wyraźnie odbiegający od programu poszczególnych typów szkół ogólnokształcących. Taka sytuacja nieco utrudnia i ogranicza zasięg kształcenia integracyjnego.

4.Klasyfikacja dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Specjalne potrzeby edukacyjne są podstawą do udzielania wsparcia pedagogicznego w szkołach specjalnych, powszechnych i innych formach instytucjonalnych. Specjalne potrzeby nie wynikają tylko z niepełnosprawności, czy upośledzenia umysłowego, ale dotyczą trudności w uczeniu się, problemów wychowawczych, dzieci z zaburzeniami mowy i komunikacyjnymi oraz dzieci chorych.

O wszczęcie diagnozy mogą prosić rodzice lub może zostać rozpoczęta w szkole. Jest następnie zatwierdzana przez lokalne władze oświatowe. Specjalny nauczyciel zapewnia potrzebną ekspertyzę na temat rodzaju i stopnia niepełnosprawności, przez obserwację dziecka wydajności, jak również biorąc pod uwagę wszelkie zaświadczenia lekarskie wydane przez szkoły lub specjalistyczne usługi medyczne. Jeśli sytuacja jest znana rodzicom, zanim dziecko zacznie szkołę, wszystkie odpowiednie dokumenty należy złożyć do organu edukacji, który następnie przydzieli typ szkoły.

Każde dziecko, niezależnie od stopnia upośledzenia, wraz z ukończeniem 6 lat podlega obowiązkowi szkolnemu. Ma zatem nie tylko obowiązek, ale też i prawo uczęszczania do szkoły. W wyjątkowych wypadkach istnieje możliwość odroczenia rozpoczęcia nauki o 1 rok. Również w trakcie trwania nauki jedynie bardzo istotne przesłanki zdrowotne umożliwiają wydłużenie nauki o dodatkowe 3 lata.

5.Formy kształcenia niepełnosprawnych.

Między 1994 r. a 2002 nastąpił w Niemczech znaczący wzrost liczby uczniów korzystających ze specjalnego pedagogicznego wsparcia. Wzrost ten ma charakter systematyczny, co pozwala przewidywać, że będzie się także utrzymywał w przyszłości. Przemiany niemieckiego systemu kształcenia specjalnego znajdują odzwierciedlenie w różnorodnych działaniach podejmowanych w obszarze szkolnictwa.

W Niemczech system edukacji i wychowania osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych opiera się na zróżnicowanym, indywidualnym podejściu do jednostek. Wyróżnia się szkoły powszechne, szkoły specjalne oraz instytucje wspierające dzieci i młodzież w ich rodzinie i szkole.

Edukacja specjalna jest raczej rozumiana jako konieczne uzupełnienie w szczególnych sytuacjach szkolnictwa powszechnego. Zgodnie z „zaleceniami w sprawie organizacji szkół specjalnych” w Niemczech funkcjonują przedszkola specjalne oraz szkoły specjalne o dużym stopniu zróżnicowania w krajach związkowych. Są to szkoły dla niewidomych, szkoły dla niesłyszących, szkoły dla dzieci upośledzonych umysłowo, szkoły dla dzieci z trudnościami w nauce, szkoły dla dzieci z problemami wychowawczymi.

System kształcenia osób niepełnosprawnych obejmuje 4 poziomy i trwa 12 lat.

Poziom niższy (6-9 lat życia) Cechą charakterystyczną poziomu niższego jest zabawa i nauczanie przez zabawę. W tym okresie dziecko uczy sie podstawowych zasad zachowania w kontaktach z innymi ludźmi, zapoznaje sie z przedmiotami z otoczenia. Poznaje nazwy i funkcje różnych przedmiotów

Poziom średni (9-12 lat życia) Typową dla tego poziomu jest lekcja umożliwiająca samodzielne współdziałanie, choćby przy intensywnej i bezpośredniej pomocy nauczyciela. W tym czasie powiększa się przestrzeń nauczania, dlatego zajęcia bardzo często odbywają się poza budynkiem szkolnym. Uczniowie uczą się rozumieć informacje pochodzące ze znaków i symboli. Wówczas wprowadza się pierwsze liczenie, porównywanie wielkości i ilości przedmiotów. Duży nacisk kładzie się na zajęcia sportowe.

Poziom wyższy (12-15 lat życia) Na tym poziomie wzrasta znaczenie pracy, zabawa zostaje w znacznym stopniu ograniczona. W dalszym ciągu rozwija się umiejętność spędzania wolnego czasu w sposób kulturalny. Nowymi elementami działalności są zabawy towarzyskie i zajęcia techniczne. Rzemiosło zyskuje na znaczeniu. Młodzież poznaje różnorodne materiały i narzędzia, zdobywa również podstawowe doświadczenia w pracy z danym narzędziem czy materiałem. W toku działalności szkoły wprowadza się pojęcia czasowe, np. zaznajomienie z zegarem. Czytanie pełnego słowa, poznanie liczb i wielkości stają sie głównymi treściami nauczania na tym poziomie. Innym działaniem jest wdrażanie się uczniów do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, odpowiedniego zachowania w miejscach publicznych. Zajęcia sportowe bazują na licznych propozycjach spotkań integracyjnych.

Poziom warsztatowy (15-18 lat życia) Ten okres służy do przygotowania do życia dorosłego i pracy zawodowej. Właśnie wtedy uczą się poprawnie wykonywać określoną pracę i zdobywają nawyki zawodowe. Na uwagę zasługuje odbywana praktyka zawodowa w warsztatach (minimum 2 tygodnie). Młodzież zostaje poinformowana o swoich prawach i obowiązkach zawodowych, również o sposobach wynagrodzenia. Propozycje wolnego czasu odpowiadają potrzebom dorosłych

Luki w systemie wychowania oraz edukacji dzieci i młodzieży mogą też wypełniać różnego rodzaju szkoły alternatywne, które pozwalają rozwiązywać dylematy integracji takich osób w środowisku szkół powszechnych.

Podstawowe formy wsparcia w ramach pedagogiki specjalnej w szkołach powszechnych to :

-wsparcie w trakcie lekcji w szkole specjalnej

-wsparcie w ramach współpracy międzyinstytucjonalnej

-wsparcie w ramach centrów edukacji specjalnej

-wsparcie w obszarze kształcenia zawodowego i integracji na rynku pracy.

Przykładem wspierania dzieci w formie współpracy międzyinstytucjonalnej jest „wczesne intensywne wsparcie szkolne dla dzieci i młodzieży” realizowane w Ośrodku Eckenhagen w Nadrenii Północnej – Westfalii. W poszczególnych krajach związkowych, podobnie funkcjonujące instytucje mogą być traktowane jako typy szkół specjalnych.

Wczesne intensywne wsparcie szkolne dla dzieci i młodzieży, to model pracy nakierowany na dzieci objęte obowiązkiem szkolnym oraz na dzieci młodsze. Jego celem jest zapobieganie pogłębianiu się marginalizacji społecznej, włączania dzieci do szkół powszechnych i nakierowywanie ich na uczestnictwo w życiu społecznym.

Model opiera się na pracy z małą grupą (ok 8 osób) w formie całodziennej. W ramach tego modelu odbywają się intensywne zajęcia opiekuńcze, wychowawcze i edukacyjne realizowane przez pedagogów specjalnych. Zajęcia te kierowane są do dzieci 6-8 letnich, potrzebujących intensywnej pomocy szkolnej i terapeutycznej.

Obok szkół specjalnych niemiecka pedagogika specjalna dysponuje modelami pełnej i częściowej integracji.

Klasy normalne wspomagane przez dochodzących pedagogów specjalnych

Forma przeznaczona dla uczniów zagrożonych niepełnosprawnością, oraz tych uczniów niepełnosprawnych, którzy są w stanie sprostać programom w szkołach powszechnych. Uczniowie uczęszczają do normalnych klas szkolnych i otrzymują dodatkową pomoc specjalno- pedagogiczną w zakresie poradnictwa i terapii

Klasy normalne ze specjalno- pedagogicznym nauczaniem wspierającym

Klasy dla uczniów niepełnosprawnych, mających trudności w nauce spowodowane obniżoną sprawnością intelektualną bądź zaburzeniami rozwojowymi. W tych klasach respektowana jest zasada różnicowania celów nauczania (uczniowie niepełnosprawni nie muszą osiągać celów przewidzianych programem swojej klasy). Stosuje się w nich indywidualizacje nauczania oraz stałą liczbę zajęć dodatkowych, prowadzonych przez pedagogów specjalnych. W Berlinie takie rozwiązanie jest powszechne i nosi nazwę integracji jednostkowej, ponieważ do klasy normalnej uczęszcza jedno dziecko niepełnosprawne, które obok zajęć przewidzianych planem obowiązują 4 godziny zajęć dodatkowych.

Szkoły i klasy integracyjne

Klasami integracyjnymi w Niemczech są oddziały szkolne, które:

• Skupiają uczniów zdrowych i niepełnosprawnych

• Posiadają zredukowaną liczbę uczniów

• Różnicują cele kształcenia

• Są prowadzone przez dwóch nauczycieli, z których jeden jest pedagogiem specjalnym

Klasy te są organizowane na poziomie szkoły podstawowej. Wyróżniamy dwa modele:

1. Fläming- Grundschule- posiada 15 osobowe klasy, w tym 5 uczniów niepełnosprawnych (model 10+5) przeważnie przyjmowani są uczniowie , których niepełnosprawność została rozpoznana we wczesnym dzieciństwie. Otrzymują oni zatem pomoc specjalno- pedagogiczną już przed pójściem do szkoły. W tego typu placówkach pracuje dwóch pełnoetatowych nauczycieli na klasę, z których jeden jest pedagogiem specjalnym.

2. Uckermark- Grundschule- podstawowym jej założeniem jest przekonanie, że każde dziecko powinno uczęszczać do szkoły w miejscu zamieszkania i tam otrzymywać właściwe wsparcie, klasa szkolna w tym modelu liczy 20 uczniów w tym 2 wymagających dodatkowej, specjalno-pedagogicznej pomocy (model 18+2). Uczniowie są często identyfikowani dopiero w trakcie uczęszczania do szkoły. Funkcjonują trzy ciągi klas, na każdym z nich zatrudniony jest dodatkowo jeden pedagog specjalny.

Małe klasy stosujące metody pedagogiki specjalnej

Ich podstawowym celem jest ułatwienie procesu adaptacji szkolnej dzieci niepełnosprawnych oraz takie wspomaganie ich rozwoju, aby mogły kontynuować nauke poza segregacyjnym segmentem systemu szkolnego. Są oddziałami na terenie szkół powszechnych i mają charakter przejściowy, z reguły obejmują tylko pierwszą i drugą klasę. W takich klasach znajduje się do 10 osób i realizowane są w nich programy odpowiednich klas szkoły podstawowej uzupełnione i zmodyfikowane o oddziaływania diagnostyczne i rewalidacyjne.

Współpraca szkół normalnych i specjalnych

Współpraca odbywa się z reguły między placówkami pierwszego stopnia kształcenia. Najlepiej jest gdy placówki zlokalizowane są w jednym budynku. Za możliwą i celową uznaje się współpracę na trzech poziomach: miedzy nauczycielami, rodzicami i uczniami.

Specjalne pedagogiczne centra kształcenia

Jest instytucją regionalną lub ponadregionalną, zapewniającą wsparcie dzieciom z jednym lub wieloma typami niepełnosprawności w prewencyjnych, integracyjnych, stacjonarnych i kooperacyjnych formach. Kształcenie to powinno się odbywać w rejonie zamieszkania.

Mobilne służby pedagogów specjalnych

Ich zadaniem jest wspieranie niesegregacyjnego kształcenia dzieci z zaburzeniami w zachowaniu w Bawarii.

6.Bibliografia:

1. Dziewulak D., Systemy szkolne w Unii Europejskiej, s.92-97, wyd. Żak, Warszawa 1997

2. Kusztal J., Formy wsparcia i pomocy edukacyjno- wychowawczej dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych w Niemczech; w. Chowanna, tom 1 (38) edukacja a marginalizacja i wykluczenie społeczne; red. Nowak A.; wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego; Katowice 2012

3. Szumski G., Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych; wyd. APS; Warszawa 2006

4. Szumski G., Kształcenie niepełnosprawnych w Niemczech- zarys systemu; w. Z pedagogiki porównawczej; red. Rabczuk W.; wyd. IBE; Warszawa 1998

5. Speck O., Zmiany uwarunkowań rozwoju pedagogiki specjalnej w Niemczech; w. Rozwój i funkcjonowanie osób niepełnosprawnych- konteksty edukacyjne i prawne; red. Gajdzica Z.; wyd. Impuls, Kraków 2007

6. Wasiliew I., Wychowanie integracyjne w Niemczech; w. Edukacja i Dialog 1996/9

7. http://berlin.angloinfo.com/information/family/schooling-education/special-needs-education/, dostęp: 10.12.2012r.