. Pojęcie rewalidacji indywidualnej jej formy, zadania, zasady prowadzenia oraz etapy pracy terapeutycznej
Zajęcia rewalidacji indywidualnej mają wyrównać zaniedbania pedagogiczne oraz wynikające z nich braki w nauce, a także poprzez odpowiednie ćwiczenia usunąć wady i zaburzenia mowy, rozwijać procesy poznawcze, tj. spostrzeganie, uwagę, myślenie itp., usprawniać koordynację ruchową oraz usuwać trudności w czytaniu, pisaniu i rachowaniu. Zajęcia te dodatkowo powinny eliminować wady postawy, a poprzez psychoterapię łagodzić i usuwać zaburzenia emocjonalno-uczuciowe (Mikrus,Wyczesany 2001).
Wyróżniamy następujące formy pracy rewalidacyjnej:
- zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze;
- zajęcia korekcyjne:
a) usprawnianie technik szkolnych określane mianem terapii pedago-
gicznej (Czajkowska, Herda 1989),
b) usuwanie wad wymowy - logopedię,
c) korekcję wad postawy - gimnastykę korekcyjną.
Zadaniem rewalidacji indywidualnej organizowanej w szkole specjalnej jest:
- przeciwdziałanie zaburzeniom nerwowym i emocjonalnym powstałym
na tle wad i trudności;
- przeciwdziałanie wadom i trudnościom wywołującym zaburzenia
nerwowe i emocjonalne;
- wzmocnienie u uczniów przekonania o tym, że mogą przezwyciężyć
napotkane trudności i dorównać do poziomu zespołu danej klasy (Kępa, 1981).
Zasady jakimi winniśmy się kierować w ramach pracy rewalidacyjnej nie odbiegają od podstawowych zasad pedagogiki specjalnej muszą jednak uwzględniać specyfikę zajęć indywidualnych. Gąsowska i Pietrzak-Stępkowska (1994) wyodrębniają następujące zasady reedukacji:
Możliwie pełna indywidualizacja pracy z każdym dzieckiem.
Stawianie zadań dostosowanych do możliwości dziecka i zapewnienie warunków do poprawnego wykonywania ćwiczeń.
Powolne, systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostych do bardziej złożonych.
Zapewnienie warunków do utrwalania prawidłowych umiejętności i likwidowania niekorzystnych nawyków.
Dostosowywanie czasu trwania poszczególnych ćwiczeń do wydolności dziecka.
Mobilizowanie dziecka do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń. (por.; Doroszewska, 1989; Szurmiak, 1987; Lovaas, 1993; Czajkowska, Herda 1989).
W opracowaniach metodycznych dotyczących terapii pedagogicznej naj-
częściej autorzy wyodrębniają 2 etapy pracy:
- etap wstępny (przygotowawczy), zwany psychoterapeutycznym,
- etap reedukacji (terapii) właściwej.
Podział taki wynika przebiegu pracy i rodzaju środków stosowanych na danym etapie terapeutycznym.
2.Znaczenienie rewalidacji indywidualnej w procesie dydaktycznym
uczniów upośledzonych umysłowo
Już Kostrzewski (1976) udowodnił, że dzieci upośledzone umysłowowo w stopniu lekkim wykazują gorszy rozwój sfery percepcyjno-motorycznej w stosunku do dzieci, które nie są upośledzone, w tym samym wieku inteligencji.
Uzasadniając potrzebę organizowania pomocy indywidualnej dla uczniów upośledzonych umysłowo Maurerowa (1979, 1980), wyodrębniła dużą grupę uczniów szkół specjalnych mających znaczące trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. Poziom tych umiejętności był znacznie obniżony w stosunku do ich rozwoju umysłowego. W późniejszych badaniach autorka ta dowodziła, że zasadnicze różnice między uczniami szkoły specjalnej w umiejętności czytania są spowodowane obniżonym poziomem elementarnych funkcji percepcyjno-motorycznych (Maurerowa 1984). Dowodzi to, że w ramach upośledzenia umysłowego występują zwykle w różnym stopniu nasilone niedorozwoje rozmaitych funkcji psychicznych. Może to dotyczyć procesów percepcji wzrokowej, słuchowej i koordynacji percepcyjno-kinestetycznej. Na niedorozwoje te nierzadko nakładają się dodatkowo różnorakie wady wzroku słuchu, mowy, motoryki itp. Te zaburzenia oraz zaburzenia życia emocjonalnego powodują szczególne trudności w nabywaniu nowych wiadomości i umiejętności, jak również w nawiązywaniu kontaktów społecznych (Mikrus, Wyczesany 2001). Taki stan rzecz wymaga obok ogólnych specjalnych oddziaływań pedagogicznych wprowadzenia specjalistycznych oddziaływań na najbardziej utrudniające rozwój, najniżej rozwinięte i zaburzone funkcje (Kirejczyk, 1981). Postulat ten realizowany jest w ramach rewalidacji indywidualnej.
3.Organizacja zajęć rewalidacji indywidualnej
W chwili obecnej są to bardzo dobrze wyposażone i urządzone pomieszczenia dydaktyczne. Zaopatrzone w różnorakie pomoce rewalidacyjnej oprzyrządowanie logopedyczne, bogatą biblioteczkę publikacji z zakresu terapii indywidualnej. Zarówno gabinet logopedyczny jak i terapii pedagogicznej posiadają komputer z odpowiednim oprogramowaniem. Wystrój gabinetów przypomina raczej pokój do zabaw niż miejsce do pracy szkolnej. Jest to zgodne założeniami rewalidacyjnymi, które mówią, że praca indywidualna winna być prowadzona w atmosferze jak najbardziej odbiegającej od tego z czym uczeń styka w klasie (Gąsowska, Pietrzak-Stępkowska, 1994). Zajęcia gimnastyki korekcyjnej prowadzone są na sali gimnastycznej. Gro zajęć rewalidacyjnych prowadzą nauczyciele specjalizujący się w tego typu pracy. Nauczyciele ci posiadają odpowiednie wykształcenie i uprawnienia w tym kierunku. Stale bogacą swój warsztat pracy i rozszerzają wiedzę praktyczno-teoretyczną z zakresu rewalidacji indywidualnej.
Uczniowie do zajęć rewalidacyjnych kwalifikowani są poprzez: analizę dokumentów spływających do szkoły, konsultację z nauczycielami wychowawcami oraz pogłębioną diagnozę pedagogiczną przeprowadzaną przez osobę prowadzącą terapię. Ze względu na poziom rozwoju funkcji percepcyjnych oraz wiadomości szkolnych większość zajęć ma charakter indywidualny. W przypadkach, w których mamy do czynienie z podobnym poziomem rozwoju łączymy uczniów w grupy 2-3 osobowe. W gimnastyce korekcyjnej grupy organizowane są ze względu na rodzaj wady postawy określany przez lekarza.
Po zakwalifikowaniu ucznia do zajęć rewalidacyjnych terapeuci wypełniają tzw. arkusze rewalidacyjne dziecka. Arkusze te zawierają obok podstawowych informacji o uczniu pełną diagnozę jego przypadku, plan terapii, sposób realizacji oraz miejsce na uwagi o postępach. Arkusze te są aktualizowane po każdym roku pracy. Oprócz arkuszy rewalidacyjnych dysponujemy arkuszami oceny umiejętności czytania i pisania. Arkusze te ułatwiają określenie poziomy podstawowych umiejętności szkolnych jakimi są czytanie i pisanie (arkusze zostaną przedstawione w kolejnym artykule).
Zależnie od rodzaju zaburzeń czy niedorozwoju danych funkcji percepcyjnych, wady wymowy, poziomu wiadomości umiejętności szkolnych dobiera się odpowiednie metody czy programy terapeutyczne (przegląd stosowanych metod i programów zostanie przedstawiony w kolejnym artykule). Każdy uczeń objęty rewalidacją indywidualną posiada teczkę wytworów do gromadzenia prac z całego okresu terapii.
Na zakończenie każdego semestru terapeuci składają sprawozdania ze swojej pracy. W sprawozdaniach tych szczególnie uwzględnia się przypadki uczniów czyniących wyjątkowe postępy lub z którymi praca nie przynosi pożądanych efektów. Przynajmniej raz w semestrze odbywają się zebrania zespołu rewalidacyjnego w skład którego wchodzą: dyrektor ośrodka, dyrektorzy szkoły i internatu, nauczyciele-terapeuci, nauczyciele i wychowawcy uczniów objętych terapią. W czacie trwania zespołów omawia się postępy terapii poszczególnych uczniów, ustala kierunki dalszej pracy.
Bibliografia
J. Czajkowska, K. Herda: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, Warszawa 1989,
J. Doroszewska: Pedagogika specjalna, Wrocław 1989.
T. Gąsowska, Z. Pietrzak-Stępkowska: Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1994,
Z. Kępa: Rewalidacja indywidualna, (w:) Nauczaniu w klasach 1-3 szkoły specjalnej, red. I. Stawowy-Wojnarowska, Warszawa 1981,
K. Kirejczyk: Nauczanie i wychowanie dzieci lekko upośledzonych umysłowo w przedszkolu i klasach początkowych, (w:) Upośledzenie umysłowe -
-pedagogika, red. K. Kirejczyk, Warszawa 1981,
J. Kostrzewski: Różnice w profilu inteligencji niektórych uzdolnień oraz cech motorycznych dzieci upośledzonych umysłowo (w:) Z zagadnień psychologii dzieci umysłowo upośledzonych, Warszawa 1976,
I. Lovaas: Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo, Warszawa 1993,
A. Maurer: Badanie nad trudnościami dzieci upośledzonych umysłowo w opanowaniu umiejętności czytania i pisania, Szkoła Specjalna 5, 1984,
A. Maurer: O potrzebie postępowania korekcyjno-wyrównawczego w szkołach specjalnych, (w:) Materiały III Krajowego Sympozjum Psychologii Defektologicznej (Wrocław 1979), Wrocław 1980,
A. Mikrus, J. Wyczesany: Elementy metodyki nauczania początkowego dzieci upośledzonych umysłowo, Kraków 2001,
M. Szurmiak: Podstawy