Przyczyny wybuchu rewolucji

System sprawowania rządów absolutnych, który ostatecznie ukształtował się w okresie panowania Ludwika XIV (1643 - 1715) w drugiej połowie XVIII w., w okresie rządów Ludwika XVI (1774 - 1792) zaczął budzić coraz większe niezadowolenie społeczne.

Między innymi system sprawowania władzy nie odpowiadał najbogatszej grupie wchodzącej w skład stanu trzeciego tj. burżuazji handlowej i finansowej, do której zaliczali się bankierzy, dzierżawcy poborcy podatków czy bogaci kupcy. Grupa ta nie posiadała żadnego wpływu na podejmowane decyzje zarówno polityczne jak i gospodarcze.

Z czasem grupa ta pod wpływem haseł Oświecenia, zaczęła coraz wyraźniej domagać się zlikwidowania lub ograniczenia nadal obowiązujących przeżytków systemu feudalnego.

Największe niezadowolenie budziły przede wszystkim prawne i ekonomiczne przywileje stanu szlacheckiego i duchownego, które charakteryzowały się min. odrębnym sądownictwem czy wolnością podatkową. Przywileje ekonomiczne tych grup powodowały, iż cały ciężar utrzymania aparatu administracji państwa spoczywał na barkach stanu trzeciego.

Ponadto w latach 70. XVIII w. Francja zaczęła zmagać się z pierwszymi, poważnymi trudnościami gospodarczymi, które zaczęły stopniowo ale systematycznie destabilizować sytuację gospodarczą kraju.

W 1786 r. Francja zawarła z Anglią traktat handlowy, który spowodował obniżkę ceł, w wyniku czego ułatwił on towarom angielskim konkurencję w stosunku do towarów francuskich. W rezultacie podpisanie traktatu, doprowadziło do upadku szeregu działających na terenie Francji manufaktur i wzrostu bezrobocia.

W dekadzie lat 80. rolnictwo francuskie zaczęło zmagać się z szeregiem klęsk: min. pomór bydła, susza. W 1788 r. francuskich rolników nawiedziły zarówno gwałtowne burze, gradobicia jak i zaraza. W rezultacie automatycznie ceny francuskiego wina jak i zbóż poszybowały w górę. Tak fatalna sytuacja gospodarcza, doprowadziła ogromną rzeszę drobnych chłopów i biedotę miejską do permanentnej nędzy, która została pogłębiona przez wyjątkowo surową zimę przełomu 1788/1789 r.

W rezultacie, najubożsi obywatele, za katastrofalną sytuację, zaczęli obwiniać rząd Ludwika XVI. Tym samym stali się łatwym narzędziem w rękach burżuazji, niechętnej królowi i pozostałym dwóm stanom tj. szlacheckiego i duchownego.

Równocześnie wraz z pojawieniem się problemów społeczno - gospodarczych, wypłynął kryzys finansów publicznych. Zadłużenie państwa pojawiło się jeszcze przed objęciem tronu przez Ludwika XVI, ale to za jego czasów osiągnęło największe rozmiary.

Mimo systematycznego podnoszenia obciążeń podatkowych, na które skazany był tylko stan trzeci, nie udawało się pomniejszyć długu skarbu królewskiego. W dodatku, na skraj bankructwa, Francję doprowadziły ogromne sumy jakie szły na utrzymanie wystawnego dworu, dyplomację oraz armię i flotę wojenną. W dodatku dużym obciążeniem finansowym dla państwa były prowadzone przez Francję działania wojenne min. wojna siedmioletnia (1756 - 1763).

W obliczu narastającego kryzysu, Ludwik XVI podjął decyzję o zwołaniu w 1787 r. tzw. Zgromadzenia Notablów. Zebrane zgromadzenie szlachty i duchowieństwa odmówiło nałożenia nowych podatków. W rezultacie Ludwik XVI w obliczu narastającej fali krytyki, coraz powszechniejszego niezadowolenia, zdecydował się na zwołanie nie zwoływanych od 1614 r. Stanów Generalnych. Wybory do Stanów Generalnych przebiegały w napiętej atmosferze politycznej. Właśnie wtedy szerokie dyskusje wywołała broszura Emanuela Sieyesa pt. "Co to jest stan trzeci". W dodatku deputowani do Zgromadzenia otrzymywali od swoich wyborców tzw. zeszyty skarg, w których powszechnie domagano się ograniczenia władzy królewskiej, sprawiedliwych podatków, skasowania cenzury, wolności słowa.

Pierwsze zmiany

Nadejściem kresu istnienia monarchii absolutnej we Francji stało się uroczyste otwarcie 5 maja 1789 r. w Wersalu Stanów Generalnych. Już na wstępie stan trzeci, który posiadał podwojoną reprezentację, przedstawił propozycję obrad połączonych stanów oraz indywidualnego głosowania. Wysuwane żądania zostały natychmiast odrzucone przez stan szlachecki, mimo to na posiedzenia stanu trzeciego zaczęło przychodzić część niższych duchownych. W tej sytuacji E. Sieyes przedłożył wniosek pod głosowanie, na mocy którego stan trzeci 17 czerwca 1789 r. ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym. Ludwik XVI nie uznał tej decyzji i postanowił zamknąć salę obrad stanu trzeciego tłumacząc się potrzebą natychmiastowego remontu sali obrad. Decyzja ta nie wpłynęła zasadniczo na przebieg kolejnych wydarzeń.

W obliczu narastającego przesilenia politycznego do Zgromadzenia Narodowego przystąpiła część szlachty i duchowieństwa. W rezultacie 9 lipca 1789 r. Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Narodowe Zgromadzenie Ustawodawcze tj. Konstytuantę. Nowy twór polityczny podjął decyzję, iż Konstytuanta do czasu uchwalenia nowej konstytucji nie może zostać rozwiązana oraz nie może rozwiązać się sama.

Równocześnie po Paryżu zaczęły krążyć informacje, według których Ludwik XVI przy pomocy wojska, planuje przywrócenie dawnego porządku politycznego i społecznego. W tej sytuacji mieszkańcy Paryża wystąpili zbrojnie w obronie uformowanej kilka dni wcześniej Konstytuanty. Momentem szczytowym tych wystąpień stał się 14 lipca 1789 r. kiedy to tłumy mieszkańców po krótkiej walce zdobyły Bastylię. Fakt ten stał się symbolicznym zakończeniem absolutyzmu królewskiego we Francji a zarazem początkiem rewolucji . W celu zapewnienia ładu i spokoju na ulicach miasta, zostały powołane nowe władze miasta oraz utworzono Gwardię Narodową, na której czele stanął M. J. de La Fayette.

Wydarzenia w stolicy odbiły się szerokim echem w całym kraju i spowodowały całą serię podobnych wydarzeń. Chłopi zaczęli odmawiać wypełniania dotychczasowych powinności feudalnych, zaczęli napadać na majątki szlacheckie oraz siedziby duchowieństwa, niszcząc przy okazji wszelkie zapisy i zobowiązania prawne. Wydarzenia mające miejsce na wsi zostały następnie nazwane okresem "wielkiej trwogi". Ponadto zaniepokoiły samą Konstytuantę, która z 4 na 5 sierpnia 1789 r. podjęła decyzję o zniesieniu szlacheckich przywileji, poddaństwa osobistego, pańszczyzny, monopoli dworskich, sądownictwa patrymonialnego. Te i inne decyzje rozpoczęły okres likwidacji wielkiej własności ziemskiej. Wszystkie zmiany były traktowane przez chłopów jako wielkie dobrodziejstwo. W ten sposób zaczęli popierać w pierwszym okresie rewolucji idee rewolucyjne.

26 sierpnia 1789 r. Konstytuanta uchwaliła Deklarację praw człowieka i obywatela. W ten sposób zamknięto etap rewolucji, który określał zasady nowego ładu w rewolucyjnej Francji.

Projekt Deklaracji został opracowany przez La Fayette'a. Całość została pomyślana jako wstęp do przyszłej konstytucji. Przyjęty tekst za naturalne i niezbywalne prawa człowieka uznawał: wolność, własność, braterstwo, walkę z uciskiem. Ponadto formułowała ona zasadę suwerenności narodu: prawo, instytucje władzy państwowej, które miały być wyrazem woli narodu a nie monarchy. Ponadto głosiła równość wobec prawa, wolność słowa, prasy, tolerancję religijną.

Obok Deklaracji, Konstytuanta przeprowadziła szereg innych reform min. dokonano nowego podziału administracyjnego - podział na prowincję zastąpiono utworzeniem 83 departamentów, zniesiono ustrój cechowy, ostatecznie zniesiono podział społeczeństwa na stany, wprowadzono jednolity system miar i wag, zlikwidowano cła wewnętrzne. Dokonano także zmian w sądownictwie min. wprowadzono równe dla wszystkich sądy powszechne oraz odrębne instancje sądowe dla spraw cywilnych i karnych.

W 1790 r. wprowadzono w życie tzw. Konstytucję cywilną, czyli ustawę cywilną o duchowieństwie, która min. ograniczała liczbę biskupstw, likwidowała instytucje prowadzone przez kościół min. szkoły prowadzone przez duchownych. Ponadto wszyscy duchowni zostali zobowiązani do złożenia przysięgi na ustawę cywilną. W przeciwnym razie mieli utracić zajmowane stanowiska. Wprowadzenie ustawy cywilnej, doprowadziło do początku ostrego konfliktu i emigracji części duchownych. Zraziła również do Konstytuanty, pozostającego dotychczas w cieniu wydarzeń politycznych Ludwika XVI, który w czerwcu 1791 r. próbował uciec do sąsiedniej Belgii, która wówczas znajdowała się pod panowaniem Habsburgów. Jej niepowodzenie spowodowało wzrost nastrojów antykrólewskich. W lipcu 1791 r. pojawiły się opinie głoszące potrzebę zniesienia monarchii i wprowadzenia ustroju republikańskiego. Ostatecznie siłom burżuazyjnym udało zapanować się nad nastrojami opinii publicznej. W jej interesie, przede wszystkim leżało niedopuszczenie do sterów władzy "elementów" radykalnych i ubogich.

Formalnym zakończeniem przeobrażeń społeczno - polityczno - gospodarczych, stało się uchwalenie przez Konstytuantę 3 września 1791 r. konstytucji, która 14 września uzyskała akceptację Ludwika XVI i w ten sposób weszła w życie.

Francja monarchią konstytucyjną

14 września 1791 r. weszła w życie uchwalona przez Konstytuantę nowa Konsytuacja. Jednocześnie Konstytuanta podjęła decyzje o zakończeniu swojej działalności i postanowiła ogłosić nowe wybory. Nowa ustawa zasadnicza była pierwszą w całej Europie, spisaną konstytucją burżuazyjną. Na mocy jej postanowień, Francja miała stać się monarchią konstytucyjną, w której władza wykonawcza miała należeć do Ludwika XVI, który od tej pory stał się "królem Francuzów"ustawodawcza do Zgromadzenia Prawodawczego tj. Legislatywa. Prawa wyborcze zostały uzależnione od wieku oraz cenzusu majątkowego. Ponadto wszystkich obywateli podzielono na 4 kategorie: czynnych, biernych, elektorów i wybieralnych. Nowa konstytucja gwarantowała przewagę władzy ustawodawczej nad wykonawczą. 1 października 1791 r. odbyły się pierwsze obrady Zgromadzenia Prawodawczego. Pierwszoplanową rolę polityczną w Legislatywie zaczęła odgrywać grupa posłów, która została nazwana mianem "żyrondystów", których przywódcy pochodzili z bogatego departamentu Gironde.

Jednocześnie wraz z biegiem czasu doszło wewnątrz samego Zgromadzenia do politycznych walk i podziałów. Ich przyczyną stała się działalność szeregu paryskich klubów politycznych, które głosiły bardziej niż Zgromadzenie, radykalne hasła. Wśród nich, na czoło zaczęła wysuwać się grupa tzw. "jakobinów" tj. Stowarzyszenie Przyjaciół Konstytuanty. Na ich czele stał François Maximilien M. Robespiere.

W obliczu napiętej sytuacji politycznej i trudnościom wewnętrznych, żyrondyści stali na straży stanowiska, iż najlepszym wyjściem z problemów stanie się wojna z Austrią, do której wyemigrowała znaczna część francuskiego duchowieństwa. Ideę wojny z Austrią poparł Ludwik XVI, który liczył na szybką klęskę militarną wojsk francuskich, dzięki której przy pomocy oddziałów austriackich mógłby odzyskać utraconą pozycję. Pierwsze działania wojenne rozpoczęły się w kwietniu 1792 r. Szybko okazało się, iż wojska francuskie nie są w stanie wygrać kolejnych militarnych potyczek. W dodatku szereg dowódców oraz żołnierzy zaczęło przechodzić na stronę austriacką.

Początek Republiki i dyktatura jakobinów

Niepowodzenia żyrondystów doprowadziły do znacznego pomniejszenia ich roli politycznej. Równocześnie w Paryżu, w rezultacie akcji agitacyjnej M. Robesspierrea zaczęło dojrzewać przekonanie, iż odpowiedzialność za klęski militarne Francuzów ponosi przede wszystkim Ludwik XVI.

9/10 sierpnia 1792 r. Paryż ogarnęła fala rewolty, w efekcie której Ludwik XVI został aresztowany i osadzony w więzieniu. W następstwie wydarzeń, władzę tymczasowo objęła Rada Wykonawcza, na czele której stanął Georges Danton. We wrześniu 1792 r. odbyły się wybory do nowego zgromadzenia - Konwentu Narodowego. Jego pierwszym aktem prawnym było wydanie 22 września 1792 r. uchwały, na mocy której zniesiono monarchię, w miejsce której proklamowano republikę. Pod koniec 1792 r. w efekcie nacisków jakobinów rozpoczął się proces Ludwika XVI zakończony już w styczniu 1793 r. Ludwik XVI uznany za winnego zamachu na wolność narodu i bezpieczeństwo Francji, został skazany na karę śmierci, którą wykonano 21 stycznia 1793 poprzez ścięcie na gilotynie. Śmierć monarchy wywołała oburzenie wielu europejskich dworów, które zawiązały koalicję przeciwko rewolucyjnej Francji. Tymczasem, w kraju pogłębiły się trudności wewnętrzne, które charakteryzowały się min. wzrostem cen, brakiem żywności. Jednocześnie wybuchło kontrrewolucyjne powstanie w Wandeii.

Ponadto przez cały okres roku 1793 r. w Konwencie trwał zażarty konflikt o władzę między jakobinami a żyrondystami, który ostatecznie przyniósł zwycięstwo jakobinom. To właśnie oni, 2 czerwca 1793 r. dokonali przewrotu politycznego, w efekcie którego większość żyrondystów została aresztowana i skazana na śmierć.

Eliminując dotychczasową główną siłę polityczną, jakobini przystąpili do intensywnych prac nad nową konstytucją. Prace nad nią zostały zakończone juz w 1793 r. 24 czerwca 1794 r. została uchwalona nowa konstytucja. W swojej treści zawierała nowe postanowienia o wyraźnym charakterze demokratycznym. Jej podstawowym postanowieniem był zapis o równości wszystkich obywateli, którzy mieli otrzymać od państwa min. pracę, dostęp do edukacji, gwarancję nienaruszalność posiadanej własności. Za najświętsze prawo, konstytucja z 24 czerwca uznawała prawo oporu wobec niesprawiedliwych rządów.

Opracowana przez jakobinów nowa konstytucja nie zawierała tzw. trójpodziału władzy. Pełnię władzy prawodawczej otrzymało tzw. Ciało Prawodawcze, które miało być wybierane na 1 rok w wyborach powszechnych, równych bezpośrednich oraz jawnych. Czynne i bierne prawo wyborcze uzyskali wszyscy Francuzi, którzy ukończyli 21 lat. Najwyższa władza wykonawcza miała należeć do tzw. Rady Wykonawczej, która miała się składać z 24 członków wybieranych przez Ciało Prawodawcze.

W celu uspokojenia nastrojów społecznych zdecydowano się na taki styl rządów, gdzie władza miała być skupiona w reku ścisłej grupy oraz zastosowania środków wykonawczych. W rezultacie rzeczywistą władzę zaczął sprawować 10 - osobowy Komitet Ocalenia Narodowego, który nadzorował politykę wewnętrzną i zagraniczną. Obok niego ważna pozycję odgrywał Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego, który kierował tajną policją. Wszystkich przestępców politycznych miał sądzić Trybunał Rewolucyjny.

Stworzony w ten sposób aparat władzy, swoje rządy zaczął opierać na coraz powszechniejszym terrorze, który wzmógł się kiedy na czele Komitetu Ocalenia Narodowego stanął M. Robespierre, który był autorem koncepcji rządu rewolucyjnego, zgodnie z którą w momencie zagrożenia państwa i narodu należy bezzwłocznie zastosować wszelkie dostępne środki mające na celu ratowanie ojczyzny. W tym przypadku zastosowany terror miał być systemem rządzenia, a rząd - rządem rewolucyjnym.

Równocześnie przywódca jakobinów, musiał stawić czoła szeregu radykalnym prądom politycznym, a także atakom politycznym w Konwencie. Opozycja polityczna proponowała porzucenie dotychczasowej polityki terroru i zmianę polityki gospodarczej.

Mimo początkowej, powszechnej akceptacji tego stylu rządów, jakobini zaczęli tracić zaufanie opinii publicznej, które wynikały z trudnej sytuacji wewnętrznej min. utrzymywanie niskich plac, obowiązkowe dostawy na rzecz państwa, braki w zaopatrzeniu. Sukcesy, które za czasów dyktatury jakobinów zaczęto odnosić na wojnie z Austrią, potwierdziły tezę o możliwości zastąpienia polityki terroru rządami parlamentarnymi. Jednak M. Robespierre stał na straży innego stanowiska. 27 lipca 1794 r. został on odsunięty od władzy, aresztowany i skazany wraz innymi współpracownikami na śmierć.

Wydarzenia te symbolicznie oraz formalnie kończą okres wielkiej rewolucji francuskiej. Po usunięciu jakobinów z Konwentu i uchwaleniu nowej konstytucji rozpoczął się okres Dyrektoriatu, który stał się okresem, w którym burżuazja w zamian za spokojne korzystanie z osiągniętych zdobyczy ekonomicznych, stała się gotowa na podjęcie decyzji o przekazaniu władzy osobie, która zarówno cieszyła się autorytetem wśród opinii publicznej jak i w kręgach wojskowych. Taką osoba stał się generał Napoleon Bonaparte, nie związany wcześniej z żadnym ugrupowaniem politycznym, co umożliwiło mu 9 listopada 1799 r. (18 brumairea) dokonać zamachu stanu i objąć władzę.

Dół formularza

Wielka Rewolucja Francuska

Przyczyny:
-kryzys gospodarczy
- głód spowodowany nieurodzajem
- niekorzystne układy handlowe z Anglią

- rozrzutność dworu [ szczególnie królowej – miała wpływ na ministrów finansów ] wysokie koszty utrzymana

Wersalu

-spadek produkcji i zwiększenie podatków związane z długiem państwa na 5 miliardów liwrów

- wydatki na wojnę śiedmioletnią [ Francja po stronie Stanów Zjednoczonych Ameryki]

Francuskie stany :

1 - duchowieństwo i 2 - szlachta -dominująca rola w państwie , liczne przywileje honorowe , sądownicze i

podatkowe

Wewnętrzy podział pod względem materialnym:

W duchowieństwie liczny kler wywodził się z mieszczaństwa i chłopstwa; wyższe duchowieństwo było b.

bogate.

Arystokracja dworska bogatsza niż szlachta prowincjonalna i biedota miejska

3 - stan trzeci

o

mieszczaństwo i chłopi [ bankierzy, kupcy, przemysłowcy, robotnicy, biedota miejska

Stan 3 nie miał żadnego wpływu na sytuację polityczną, mimo iż stanowił 96% społeczeństwa francuskiego i

opłacał wysokie podatki .

Emanuel Sieyesa – „Co to jest stan trzeci?” – broszura, w której ksiądz dowodził że stan 3 ma predyspozycje do

sprawowania władzy.

Ludwik XVI chcąc ratować sytuację finansową, proponuje Zgromadzeniu Notabli projekt reformy, wg., której

stany uprzywilejowane miały zostać odciążone podatkami. Nie podjęto decyzji, zaproponowano zwołanie

Stanów Generalnych.
5 czerwca 1789 król zwołuje do Wersalu parlament [ pierwszy raz od 1614]
Spór: czy wszystkie stany razem biorą udział w obradach, liczba deputowanych
Ostatecznie ustalono, że stan 3 będzie miał jednakową ilość przedstawicieli, ale obrady odbędą się osobno.
stan trzeci zaprotestował i wezwał pozostałe stanu do wspólnych obrad, ale zgodził się na to tylko niższy kler.

17 czerwca 1789 – stan 3 przyjmuje nazwę Zgromadzenie Narodowe i uznaje się za przedstawiciela całego

społeczeństwa francuskiego

Ludwikowi XVI to się nie spodobało, pod pretekstem remontu zamknął sale obrad, ale stan 3 przeniósł się do

Sali gry w piłkę, gdzie podjęto uchwałę o kontynuowaniu obrad, aż do momentu uchwalenia konstytucji.

9 lipca 1789 – Zgromadzenie Narodowe -> Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne [ Konstytuanta] -> król pozornie wyraził zgodę na wspólne obrady wszystkich stanów, a w międzyczasie zgromadził wojska pod Wersalem.

Król usunął popularnego ministra finansów Jakuba Neckera;

Pod wpływem pogłosek, że wojsko ma rozkaz wymordować ludność stolicy,

14 lipca 1789 Paryżanie wyszli na ulice i skierowali się na Bastylię – [symbol starego ładu , gdzie spodziewali

się odnaleźć broń] , którą w krótkim czasie zdobyli

Na francuskich prowincjach zaczęły powstawać zarządy municypalne, na wsi wybuchały rozruchy chłopskie. Atakowali dwory i klasztory, niszczyli archiwa zawierające wykazy feudalnych powinności - była to tzw. Wielka Trwoga (przerażenie szlachty i burżuazji).

W ratuszu paryskim władzę objął deputowany Konstytuanty - Bau"lly, a w ślad za stolicą poszły i inne

miasta, usuwając znienawidzonych intendentów królewskich.

W Paryżu dzieki Józefowi La Fayetta powołano Gwardię Narodową – która miała strzec porządku -> król wycofał wojska , wrócił do Paryża i na znak jedności z narodem przypiął do swojego kapelusza trójkolorową kokardę

Pierwsze reformy

- zniesienie przywilejów , powinności feudalnych i dziesięciny

-wprowadzono równość obywateli wobec prawa [ 4-5 sierpnia ]

26 sierpnia 1789 – DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Dokument ten uznawał wolność i równość za naturalne prawa człowieka. Wprowadzono swobodę wyznania,

wolność myśli, słowa i druku.

- wprowadzono Monteskiuszowską zasadę trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą –

oznaczało to zakończenie rządów absolutnych

Naród uznany za zwierzchnią władzę w państwie.

Deklaracja Francuska oparta na Amerykańskiej Deklaracji Niepodległości, forma graficzna stylizowana na

dekalog, odwoływała się do myśli oświeceniowych Jeana Jacquesa Rousseau.

Ludwik XVI zwlekał z zatwierdzenie m Deklaracji. Lud paryski zmusił go, aby przeniósł się z Wersalu do
Paryża wraz z Zgromadzeniem Ustawodawczym, dzięki temu zwiększył się wpływ ludu na podejmowane przez
Konstytuantę reformy.

Reformy państwowe: [ minimalizacja kryzysu ekonomicznego]
-zniesiono cła wewnętrzne i ograniczono cechowe
- jednolity dziesiętny system miar i wag
- konfiskata majątków kościelnych -> przekazano odpłatnie w rece bogatych chłopów i mieszczan
- opodatkowanie mieszczaństwa i szlachty
-zniesiono zakony, wprowadzono wybieralność proboszczów i biskupów przez władze świeckie i obowiązkową
przysiek kleru na wierność konstytucji
Ci duchowni, którzy się podporządkowali mieli otrzymywać pensje od państwa
-burżuazja wprowadziła zakaz zrzeszania się strajków robotniczych.

Konstytucja
3 września 1789 – uchwalenie konstytucji
*ograniczenie władzy królewskiej
* wprowadzenie monarchii konstytucyjnej i trójpodziału władzy

Władza ustawodawcza oddana w ręce Zgromadzenia Prawodawczego – Legislatywy
Władza wykonawcza –król i ministrowie.
Król miał prawo weta, jednak straciło ono ważność w chwili ponownego uchwalenia ustawy przez parlament.
Konstytucja nie wprowadziła zasady równości.
Podział na 4 grupy majątkowe. Tylko płacący podatki określonej wysokości posiadali prawo wyborcze
[ znaczna cześć społeczeństwa francuskiego nie posiadała prawa wyborczego] – >
niezadowolenie tłumu.

Zgromadzenie Prawodawcze
1 października 1791 – pierwsze posiedzenie Legislatywy
większość stanowiła burżuazja, jednak w związku ze zróżnicowaniem zdań wyróżnił się podział na
prawicę – zwolenników monarchii
lewicę –republikanów
centrum – „bagno” – grupa deputowanych nie posiadająca określonych poglądów politycznych

Lewica żądała wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego i ustroju republikańskiego
dzieliła się na odłam
umiarkowany – deputowani z okręgu Gironde – żyrondyści

rewolucyjny :
- jakobini – najsilniejsza grupa , na czele z Maksymilianem Robespierre
-kordelierzy – Jezry Danton i Jean Paul Marrat [ zwolennik stosowania terroru i radykalizacji rewolucji]

Wojny z Austrią

Ludwik XVI uważał że pokonanie Austrii przywróciłoby absolutyzm. A Republikanie uważali że konflikt
zintegruje państwo i wzmocni rewolucję.
20 kwietnia 1792 – Legislatywa wypowiedziała wojnę Austrii
Francuski oficer Joseph Rouget de Lisle napisał „Pieśń wojenną armii Renu – która w 1795 jako Marsylianka
stała się hymnem narodowym

Początkowo Francja przegrywała, Austriacy bezpośrednio zagrozili Paryżowi

Żyrondyści ogłosili uchwałę „Ojczyzna w niebezpieczeństwie”, – której wzywali naród do walki

Żądano detronizacji Ludwika, uznawanego za zdrajcę

sierpień 1792 w Paryżu jakobini powołali rząd miejski „ Komuna Paryża”, – który przejął faktyczną władzę w
państwie. Pod hasłem obrony rewolucji wezwała ona lud Paryża do wystąpień i obalenia króla.
Legislatywa osadziła króla wraz z rodziną w więzieniu, jako obywatela Kapeta. O jego losie miał zadecydować
Konwent Narodowy, – czyli nadzwyczajna forma Zgromadzenia Narodowego.

Stopniowo władzę przejmowali jakobini – skupieni wokół Komuny Paryża
Fala terroru – arystokrację oskarżano o zdradę i porażki na froncie, przez to arystokracja coraz liczniej
opuszczała Francję.
Mimo oporu żyrondystów
11 stycznia 1793 w Konwencie odbył się proces Obywatela Kapeta o zdradę stanu. Obywatelem Kapetem był
nazwany dawny król Francji.

Nazwa ta wzięła się od Hugona Kapeta (zm. 996) - pierwszego władcy Francji z dynastii Kapetyngów.
Ludwik XVI i cała dynastia Burbonów często odwoływała się do związków rodzinnych z pierwszymi
władcami Francji, dlatego też gdy w okresie rewolucji zniesiono tytuły arystokratyczne zaczęto nazywać
byłego króla Ludwik Kapet. Określenie Obywatel Kapet miało zaś dla republikanów wydźwięk symboliczny,
ale było też ironiczne.

Obywatel Kapet został skazany na śmierć: 361 głosów było za, natomiast przeciw było 360 głosów. Król został
skazany większością tylko jednego głosu. 21 stycznia 1793 został zgilotynowany. Po jego śmierci rojaliści
ogłosili Królem Francji jego nieletniego syna - Ludwika XVII. Po restauracji Burbonów, 21 stycznia 1815
szczątki Ludwika zostały ekshumowane z cmentarza św. Magdaleny i złożone w krypcie Bazyliki Saint-Denis

Kilka miesięcy po Kapecie ścięto królową.

Francja stała się republiką, ale wykonanie wyroku na królu spowodowało powstanie pierwszej koalicji
antyfrancuskiej, w której skład wchodziły Austria , Prusy, Hiszpania , Holandia, i Anglia.
Koalicja odnosiła sukcesy, wspierała Francuzów z Belgii i znad Renu.
We Francji wybuchały powstania monarchistów.

Problemy militarne -> większe kłopoty gospodarcze. Brak żywności. Wystąpienia ludności na prowincji i w
Paryżu.
Jakobini próbowali zwalczać przeciwników politycznych.
w czerwcu 1793 uwięziono przywódców żyrondystów, dzięki czemu jakobini mieli przewagę w Konwencie

24 czerwca 1793 Konwent uchwalił nowa konstytucję, której nie wprowadzono z powodu trudnej sytuacji
politycznej
Chciano wprowadzić
* powszechne i bezpośrednie prawo , dostęp do oświaty
*pomoc państwa bezrobotnym i biednym
Władza ustawodawcza powierzona miała być Ciału Prawodawczemu

_____________________________________________________________________________________

Rewolucja francuska 1789 roku wywarła olbrzymi wpływ na historię Francji. W jej konsekwencji zaszły znaczące zmiany w obrazie społeczeństwa francuskiego. Najpoważniejszą z nich był między innymi kres feudalizmu.

Francja sprzed 1789 roku była jednym z najludniejszych krajów w Europie szerzącym kulturę na inne kraje europejskie. Pod względem społeczno- prawnym było to państwo stanowe, w którym dominowała specyficzna struktura społeczna. Społeczeństwo francuskie czasów ancien regime'u składało się tradycyjnie z trzech stanów: duchowieństwa, szlachty oraz Trzeciego Stanu, do którego należeli chłopi, mieszczanie, sankiuloci oraz ludzie wolnych zawodów. Stanowiło to feudalny ustrój społeczny jeszcze w 18 wieku. Stan szlachecki oprócz przywilejów honorowych jak np. Kara śmierci przez scięcie, a nie powieszenie, cieszył się również zwolnieniem od podatków głownych, prawem do polowań, monopolem na wyzsze godności kościelne, sądowe i administracyjne, a także pobieraniem danin od chłopów. Jednak szlachta nie była grupą jednolitą. Szlachta dworska utrzymywała się z dużych dóbr ziemskich, pensji i darowizn od monarchy, które pokrywały takie koszty utrzymania na dworze jak liczna służba, luksusowy ubiór, hazard czy przyjęcia, przez co popadała w długi. Najbiedniejsza była szlachta wiejska, która często traciła swoje tytuły szlacheckie z powodu pracy fizycznej i uprawiania własnej roli. Szczególnie znienawidzona przez chłopów, była przez nich nazywana hobereau , co oznacząło imię najmniejszego z ptaków drapieznych. Natomiat najbardziej władczą była szlachta urzędu i togi zwana noblesse de robe, która w ciągłej pogoni za pieniądzem często związna była z burżuazją. Licznymi przywilejami cieszył się także kler, jego siłę materialna stanowiły dziesięciny i posiadłości ziemskie, dzięki czemu Kościół Katolicki był zamożny. Stan duchowny posiadał też własną administrację i sądownictwo. Natomiast Trzeci Stan był silnie zróżnicowani, należała do niego zarówno burżuazja, dążąca do współrządzenia państwem, inteligencja, czyli ośrodek opiniotwórczy jak i chłopstwo. Burżuazja składająca się z inwestorów, kupców, bankierów dążyła do przejęcia władzy w kraju, toteż często wykorzystywała kryzys zadłużenia państwa i awanturniczą politykę króla. Wśród inteligencji najbardziej popularnym zawodem był prawnik, to właśnie adwokaci broniący interesów chłopów przed niesprawiedliwością systemu feudalnego wystąpią w 1789 roku w roli najważniejszej grupy burżuazyjnej rewolucji. Największy wpływ na kształtowanie opinii publicznej mieli pisarze i publicyści. Wśród ludu nieustającym problemem były próby obniżenia podatków i ceł, czyli zniesienia ciężarów feudalnych. Ten sam problem dotykał chłopów nieposiadających ziemi, bo w znacznej części chłopi byli właścicielami. Największe oburzenie wśród chłopów wywoływała dziesięcina i daniny feudalne. Danina przeznaczona była głównie dla kleru, bo w nie wielkim stopniu zużywano ją na cele parafialne i wsparcie dla biednych. Roszczenia chłopów dotyczyły zniesienia ciężarów feudalnych oraz ziemi, chłopi dążyli do posiadania ziemi na korzystniejszych warunkach lub podziału wielkich dzierżaw. Do społeczeństwo wiejskiego należą wielcy dzierżawców, drobni dzierżawcy, małorolni chłopi czy chałupnicy, między którymi jest wielka przepaść majątkowa. W ''starym porządku'' siły feudalne utraciły swa potęgę na rzecz nieograniczonej władzy króla, który był źródłem wszystkiego. Począwszy od Ludwika XIV we Francji aż do rewolucji 1789 roku panowała zasada suwerenności króla, dzięki czemu posiadał on władzę absolutna. Jako źródło prawa, administracji sam decyduje o interesach państwa i kieruje polityką zagraniczną. Jednak nieudolność rządów, długi i awanturnicza polityka choćby Ludwika XIV doprowadziła do kryzysu państwa i rewolucji burżuazyjnej.

W II połowie XVIII wieku w społeczeństwie francuskim zaczęły dominować idee oświeceniowe pod wpływem walki o wolność Stanów Zjednoczonych. Myśl oświeceniowa zmieniła nastawienie ludności nie tylko do świata ale też do rządów i władzy w państwie i ona w dużej mierze doprowadziła do wybuchu rewolucji. Nowe wartości burżuazji, młodych kapitalistów przybierały charakter bojowy i antyfeudalny w dążeniu do wyzwolenia się z pod zobowiązań wobec Kościoła, arystokracji i monarchy. W związku z ideałami oświecenia zastanawiano się czy państwo nie narusza granic równości i wolności obywateli. Jean Jacques Rousseau uznał, że najbardziej sprawiedliwe będzie państwo demokratyczne, z ograniczoną rola króla i zasada suwerenności narodu, Wraz z hasłami oświeceniowymi latem 1789 roku przeniesiono pożar rewolucji do kraju, nastapił okres tzw. Wielkiej Trwogi, wybuchały liczne bunty chłopskie w celu zniesienia ciężarów feudalnych i równouprawnienia obywateli.

Przełomem dla społeczeństwa francuskiego okazała się Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, którą wywalczyli obywatele, tworzyła zupełnie nową rzeczywistość. Została uchwalona dnia 26 sierpnia 1789 roku przez Zgromadzenie Narodowe, a przygotowana przez La Fayette w konsultacji z Tomasem Jeffersonem, autorem amerykańskiej Deklaracji niepodległości z 1776 roku. Najwazniejszym fundamentem tego dokumentu stała się zasada suwerenności narodu co oznaczały kres absolutyzmu i uprzywilejowanej pozycji króla. Państwo ma służyć prawom człowieka: wolności, równości, bezpieczeństwu, co zostało zaczerpnięte z idei Rousseau. Dokument ten znosił różnice społeczne, rozpoczęło się ujednolicanie miar i wag. Deklaracja stała się podstawą do uchwalenia nowej konstytucji. Jednak obalenie monarchii i przejęcie władzy przez Jakobinów w 1793 roku dało początek wielkiemu terrorowi ludności. Społeczeństwo nie akceptowało tej nowej władzy, wskutek czego wybuchały nowe bunty chłopskie krwawo tłumione przez wojska rewolucyjne. Ludzie byli zaniepokojeni terrorem Jakobinów, czego skutkiem było zorganizowanie spisku na Robespierre'a. W lipcu 1794 roku przeprowadzono zamach stanu a w 1795 roku konstytucje roku 3, która wprowadziła rządy dyrektoriatu aż 1799 roku, czyli przewrotu Napoleona.

24 XII 1794 roku zniesiono maksimum cen, co doprowadziło drozyzny i bankructwa systemu kartkowego. Nastepnie niezadowolenie ludzi spowodowane było niesprawiedliwością, bo bourgoeois bogacili się na dostawach do wojska i nie stronili od okazywania swojego luksusu. Nastały czasy karnawału, rozwijało się życie salonowe i świat mody. Jednak lud miejski wciąż manifestował żądając chleba i konstytucji.

Rewolucja przyniosła niezwykłe zmiany w społeczeństwie, przede wszystkim upadek feudalizmu i początek kapitalizmu, w którym uprzywilejowana była burżuazja. Pod wpływem rewolucji zrodziło się nowe społeczeństwo - obywatele równi z prawem. Ludzie pod wpływem doświadczeń setek pokoleń uznali, że nie warto tworzyć czegoś nowego, gdyż jest to nieznane i prowadzi do cierpień. Pod wpływem rewolucji tworzono nowe mysli i doktryny, m. In Ermond Bark był tworcą konserwatyzmu, potępiał rewolucje.

Przyczyny rewolucji tkwły w stosunkach gospodarczo-społecznych. W latach siedemdziesiątych XVIIIw nastąpiła ekonomiczna stagnacja, w końcu zaś lat osiemdziesiątych ogarnął Francję kryzys gospodarczy i polityczny, który zaostrzył konflikty społeczne. Na skutek nieurodzajów szerzyła się drożyzna, niekorzystny układ handlowy z Anglią pozwalał Anglikom wprowadzić ang. Towary na rynek franc., co hamowało rozwój rodzimego przemysłu. Rosło niezadowolenie stanu trzeciego, który coraz ostrzej krytykował uprzywilejowanie stanowiska duchowieństwa i szlachty,
próżniacze życie dworu wersalskiego, nieudolne rządy absolutne i rosnący ucisk podatkowy. Idee oświecenia, szerzone przez wybitnych pisarzy franc., pobudzały do walki o zniesienie przestarzałego systemu politycznego i ustroju feudalnego.
Na

Podobna praca 55^%

Rewolucja Francuska.

czoło stanu trzeciego wysuneła się najbardziej świadoma swych celów politycznych burżuacja, dążąca do obalenia absolutyzmu I zdobycia władzy. W walce o nowy ład społeczny liczyła ona na poparcie drobnego mieszczaństwa i chłopstwa, uginającego się pod obciążeniami na rzecz właścicieli ziemi, państwa I Kościoła.
Nieudolny rząd Ludwika XVI nie mógł opanować sytuacji; długi państwowe stale rosły. Nie mogąc uporać się z problemami finansowymi, król odwołał się do warstw uprzywilejowanych, ale Zgromadzenie Notablów (1787) nie zgodziło się na podatki I wtedy Ludwik XVI zwołał 5 V 1789 Stany Generalne, licząc, że posłowie uchwalą podatki dla ratowania skarbu państwa. Bogate mieszczańswto uznało to za dogodny moment do rozpoczęcia walki o władzę i reformy polityczne.

Zasiadający w Stanach Generalnych (zwołanych do Wersalu) posłowie stanu trzeciego zażądali wspólnych obrad z pozostałymi stanami. Król się temu sprzeciwił. Na wniosek deputowanego E. J. Sieysa, domagającego się zniesienia przywilejów dla szlachty i duchowieństwa, przedstawiciele stanu trzeciego postanowili ogłosić się Zgromadzeniem Narodowym. Nie dopuszczeni do sali obrad zebrali się w sali gry w piłkę i przysięgli, że się nie rozejdą, dopóki nie uchwalą konstytucji. Podejmowane przez króla próby pokrzyżowania planów Zgromadzenia Narodowego nie udały się
i Ludwik XVI musiał zgodzić się na wspólne obrady; była to zgoda pozorna, ponieważ król po kryjomu gromadził wojsko pod Wersalem. Na wiadomość, że ma ono uderzyć na Paryż, doszło do rozruchów i 14 VII 1789 do zdobycia Bastylii. Opanowanie tej niegdyś twierdzy, a zarazem I więzienia stanowiącego symbol absolutyzmu królewskiego, uważa się za początek rewolucji francuskiej. Ludwik XVI, nie dowierzając wojsku, nie zdecydował się na urzycie siły. Przybył do Paryża i zamanifestował pogodzenie się z nową sytuacją; na znak zgody ludu i króla do barw Paryża niebieskiej i czerwonej dołączono biały kolor Burbonów, symbolizujący władzę króla. W ten sposób dano początek narodowej fladze Francji.

Zdobycie Bastylii wywołało ?wrzenie rewolucyjne? na prowincji, gdzie powoływano nowe władze miejskie. Chłopi odmawiali świadczeń na rzecz szlachty i Kościoła, palili zamki i dwory. Pod wpływem tych wydarzeń w nocy
4/5 VIII 1789 Konstynuanta zniosła przywileje stanowe; 26 VIII ogłosiła Deklarację praw człowieka i obywatela. Konstytucja weszła w życie Francji 14 IX 1791. Umiarkowana burźuazja uznała, iź rewolucja jest zakończona. Wypadki we Francji jednak budziły zaniepokojenie na dworach sąsiednich państw, obawiająca się haseł rewolucyjnych I wrzenia wśród własnych poddanych.


Liczni emigranci spośród arystokracji franc. podsycali te obawy, a sam Ludwik XVI podjął tajne zabiegi, by uzyskać pomoc w celu stłumienia rewolucji. W Paryżu przygotowano plan, aby ułatwić królowi ucieczkę I umoźliwić mu przejście do Austrii, gdzie miał stanąć na czele emigrantów i armii niemieckiej. Plan ten został udaremniony przez poczmistrza w Varennes, który podczas zmiany koni w powozie, rozpoznał przebranego za sługę króla. Ludwik XVI zmuszony do powrotu do Paryża, zaprzysiągł konstytucję. We wrześniu 1791 zostało wybrane wg nowej ordynacji wyborczej, opartej na cenzusie majątkowej, drugie Zgromadzenie Narodowe, które przyjęło nazwę Zgromadzenia Prawodawczego (Legislatywa). Wobec niezdecydowanej polityki wewnętrznej i zagranicznej Legislatywa została zmuszona do ustąpienia.
O dalszym losie króla I ustroju Francji miało zdecydować następne Zgromadzenie zwane Konwencją Narodową lub Konwentem Narodowym, wybrane w sierpniu 1792 na podstawie powszechnego prawa wyborczego w dwustopniowym głosowaniu.W konwencji początkowo przewagę mieli żyrondyści, zwolennicy republiki demokratycznej, później jednak wpływy zdobyli bardziej radykalni, walczący o Republikę ludowodemokratyczną jakobini; przewodzili im G.J.Danton i M.Robespierre.

20 IV 1792 rewolucyjna Francja wypowiedziała wojnę Austrii , co wywołało entuzjazm wśród ludu, który spodziewał się, że wojna doprowadzi do całkowitego obalenia istniejącego ustroju. Wojna miała przebieg niegomyślny, na pomoc Austrii przyszły Prusy. Lud paryski posądzając króla o zdradę, uderzył 10 VIII 1792 na pałac królewski Tuileries. Ludwik XVI schronił się pod opiekę parlamentu, który polecił go uwięzić. 22 IX 1792 Konwencja ogłosiła Francję republiką. Pod naciskiem Jakobinów Ludwik XVI został uznany za winnego zamachu na wolność ludu I skazany na śmierć.
Wyrok wykonano 21 I 1793. źniej skazano i stracono królową Marię Antoninę oraz wiele innych osób z otoczenia króla. Obalenie monarchii pogłębiło proces rewolucji we Francji i dodało odwagi do walki, w rezultacie czego pokonano wojska austriackie i pruskie. Niebawem armia franc. przeszła do natarcia i opanowała Belgię oraz dotarła do Renu. Sukcesy wojenne rewolucyjnych wojsk franc. i ścięcie króla zmobilizowały dwory europejskie do walki z Francją. W 1793 powstała pierwsza koalicja, obejmująca kilkanaście państw z Wielką Brytanią na czele. Jednocześnie w samej Francji szerzyły się spiski monarchistyczne, a w Wandei (prowincja przy ujściu Loary) wybuchło wielkie powstanie kontrrewolucyjne. Posłuszeństwo władzom republikańskim wypowiedział Lyon, zaś Tulon zajęli Anglicy. Armie koalicji uzyskały przewagę i zajęły poprzednio utracone obszary oraz zagroziły całej Francji.

W kraju narastały trudności gospodarcze, szerzyła się drożyzna i spekulacja. Dla ratowania rewolucji jakobini powołali Komitet Ocalenia Publicznego, a 24 VI 1793 ogłosili nową konstytucję, najbardziej demokratyczną, zapewniającą wszystkim Francuzom od 21 roku życia bierne i czynne prawo głosowania. Konstytucja gwarantowała oświatę wszystkim obywatelą, pracę bezrobotnym, pomoc społeczną biednym. Ze względu na trwającą wojnę konstytucja ta nie weszła w życie. W celu przeciwdziałania spekulacji wprowadzono najwyższe ceny żywności. Chłopom ułatwiano nabywanie ziemi skonfiskowanej emigrantom I duchowieństwu. Jakobini wprowadzili również reorganizację armii, zobowiązując wszystkich mężczyzn w wieku 18 do 25 lat. Opracowana przez L. Carnota nowa taktyka wojenna pozwoliła Francuzom odzyskać inicjatywę strategiczną. Wojska koalicji zostały wyrzucone za Ren i utraciły część Holandii.

Dyktatura jakobinów była zaciekle zwalczana przez monarchistów. Jakobini odpowiedzieli na to ?polityką terroru?. W Paryżu powołano Trybunał Rewolucyjny, który kontrrewocjunalistów karał śmiercią. Rozpoczęto walkę z Kościołem. Terror jakobinów pdoprowadził do pacyfikacji kraju i stłumienia opozycji. Robespierre nie zmieniając metod rządzenia, likwidował swoich osobistych przeciwników, w tym i Dantona, sprzeciwiającego się terrorowi. Stopniowo przywódca jakobinów zaczął tracić poparcie wśród ludu, coraz bardziej niezadowolonego z krwawych rządów i odczuwającego nadal trudności aprowizacyjne. Wprowadzone przez Robespierr'a sterowanie gospodarką przez państwo godziło w burżuazję. Przeciwnicy Robespierr'a w Konwencji Narodowej dokonali 27 VII 1794 zamachu stanu I aresztowali go, a następnego dnia stracili na gilotynie bez sądu (28 VII 1794). W ten sposób został zamknięty radykalny okres rewolucji.

Rewolucja francuska zniosła całkowicie ustrój feudalny, zapewniła chłopom własność ziemi, zlikwidowała nierówność prawa, wprowadziła wolność słowa I wyznania oraz prawo nietykalności osobistej. Przyczyniła się do upowszechnienia oświaty, zapoczątkowała powszechną służbę wojskową, nadając wojsku charakter narodowy. Rewolucja doprowadziła do zreformowania Francji oraz upowszechnienia i wzmocnienia jej Dobrych Stron. Powstało nowy typ państwa- dzięki rewolucji.
Rewolucja francuska miała wpływ na cała Europę.


BIBLIOGRAFIA:
Lp.: Tytuł: Autor: Wydawnictwo: Rok:
1. Encyklopedia Szkolna historia K.Baczkowski WSIP Warszawa 1993
2. Encyklopedia Popularna J.Kofman PWN 1994

1. Przyczyny rewolucji francuskiej:
   -nieudana polityka Ludwika XV i Ludwika XVI
   -kryzys gospodarczy i głód
   -wzrost podatków, które obciążały stan trzeci, gdyż stan 1 i 2 były nieopodatkowane
   -stan trzeci oskarżył dwór o nadmierne wydatki
   -bankructwo państwa
   
   2) Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela:
   -prawo do wolności
   -prawo do własności
   -równość wobec prawa
   -prawo oporu wobec ucisku
   
   3) Konstytucja Francuska 3 września 1791:
   -podzieliła obywateli na 4 klasy, w zależności od posiadanego majątku
   -nie zrealizowała głoszonej zasady równości
   -Władza prawodawcza należała do Zgromadzenia Prawodawczego
   -Władza wykonawcza należała do monarchy
   -monarcha miał prawo veta
   
   4)Daty
   26.08.1789-Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
   3.09.1791-konstytucja francuska
   21.01.1793-śmierć Ludwika XVI
   .04.1793-powstanie Komitetu Ocalenia Publicznego
   .06.1793-przejęcie władzy przez jakobinów
   1793-konstytucja jakobinów
   1794-ścięcie Robespierra

Geneza rewolucji francuskiej

Okres panowania Ludwika XVI, to bardzo niekorzystny okres w dziejach Francji. Jeśli chodzi o sprawy gospodarcze, to po okresie stagnacji od połowy lat siedemdziesiątych nastąpił spadek produkcji. Ceny również spadały powodując zjawisko deflacji, ale zjawisko to, korzystne dla konsumentów, na dłuższą metę było zabójcze dla producentów, tak na wsi jak i w mieście. Coraz gorzej zarabiający wytwórcy kupowali mniej niż dawniej towarów. Zmniejszyły się też dochody panów feudalnych, choć starali się zapobiegać temu, ściągając więcej od swych poddanych. Na domiar złego królestwo nawiedziły klęski żywiołowe, takie jak susza i pomór bydła, kiedy to w 1785 r. padła prawie połowa pogłowia, nieurodzaj w 1788 r., wreszcie surowa zima przełomu lat 1788 – 1789.

 

Narastanie problemów gospodarczych przyspieszyła podatkowa polityka państwa. Potrzebowało ono coraz więcej pieniędzy na utrzymanie armii, floty i dyplomacji, na prowadzenie wojny amerykańskiej z Anglią, na cele publiczne i utrzymanie dworu. Rósł dług skarbu, który bezskutecznie starali się zmniejszyć kolejni ministrowie finansów. Splata długu państwowego, sięgającego 5 mld liwrów, pochłaniała połowę rocznych dochodów. Fatalny stan finansów przypisywano powszechnie rozrzutności dworu królewskiego, a w szczególności Marii Antoninie. Ograniczenie wydatków na dwór nie uratowałoby jednak państwa przed bankructwem. Francja, która była krajem wystarczająco bogatym, aby pokryć wydatki rządowe, potrzebna raczej była gruntowna reforma gospodarcza. Ta zaś, jak się miało okazać, nie była możliwa bez zmiany społecznego i politycznego ustroju królestwa.

 

Jednocześnie we Francji doby oświecenia panował niezmieniony od średniowiecza podział społeczny na szlachtę, duchowieństwo i tak zwany stan trzeci, do którego zaliczano mieszczaństwo i chłopów. Podział odzwierciedlał wpływ na życie polityczne, w którym brało udział duchowieństwo i szlachta. Oba stany miały dominującą role w państwie oraz liczne przywileje honorowe, sadownicze i podatkowe. Wewnętrznie stany te były zróżnicowane pod względem materialnym. Wśród duchowieństwa znaczna część stanowił niższy kler, wywodzący się z mieszczaństwa i chłopstwa, a tylko garstka wyższego duchowieństwa opływała w dostatek. Podobnie arystokracja dworska była znacznie bogatsza od szlachty prowincjonalnej i urzędniczej.

 

Również stan trzeci był silnie zróżnicowany wewnętrznie. W skład mieszczaństwa wchodzili zarówno bankierzy, kupcy, przemysłowcy, jak również robotnicy i biedota miejska. Pomimo dobrze rozwijającego się przemysłu, Francja nadal była krajem rolniczym. Wieś zamieszkiwali dzierżawcy gruntów, a także bardzo ubodzy bezrolni chłopi. Szybko rosnąca pozycja gospodarcza mieszczaństwa i bogatego chłopstwa nie znajdowała jednak odzwierciedlenia w pozycji politycznej. Stan trzeci nie miał żadnego wpływu na sytuację polityczną XVIII wiecznej Francji, mimo, że na niego został przerzucony ciężar płacenia podatków i partycypowanie w kosztach utrzymania państwa.

 

W obronie stanu trzeciego występowali nie tylko wielcy myśliciele oświeceniowi, ale także przedstawiciele stanów uprzywilejowanych. Popularnością cieszyła się broszura księdza Emanuela Sieyèsa zatytułowana „Co to jest stan trzeci?”, w której autor dowodził, że przedstawiciele tej grupy , stanowiący 96% społeczeństwa francuskiego, mają wszelkie predyspozycje do sprawowania władzy.

rewolucja francuska 1789–99, rewolucja społeczna, w której wyniku zostały obalone monarchia absolutna i ustrój stanowy we Francji;

dokonując demokratycznej transformacji systemu politycznego i prawnego rewolucja francuska doprowadziła do monarchii konstytucyjnej (1791), a następnie proklamowania I Republiki (1792), która z kolei po okresie terroru i wojen ustąpiła miejsca cesarstwu. Na dojrzewanie rewolucji francuskiej miało wpływ wiele czynników. Kryzys finansowy monarchii, ucisk fiskalny, pogłębiająca się niechęć do absolutyzmu i przywilejów stanowych, zdobywające coraz więcej zwolenników idee oświecenia i pojawienie się fenomenu „opinii publicznej”, a ponadto bardzo złe zbiory 1788 — wszystko to złożyło się na upowszechnienie dążeń do reformowania państwa. Na tym tle doszło do rewolty stanów, zwłaszcza wykształconej inteligencji (uosabianej przez adwokatów), która nie mogła liczyć na godziwe miejsce w państwie, chłopów, żądających zniesienia ciężarów feudalnych oraz miejskiego plebsu; mimo iż każdy ze stanów powodował się własnymi interesami, zacierały się one we wspólnym postrzeganiu wad monarchii i dążeniu do zmian. Kolejnymi etapami wymuszanych stopniowo reform było: 1) zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych (5 V 1789); podczas kampanii wyborczej do Stanów Generalnych skargi i postulaty reformatorskie, spisywane w tzw. kajetach skarg (cahiers des doléances), odegrały poważną rolę w powstawaniu nowej tożsamości społecznej Francuzów; 2) uznanie się Stanów Generalnych za Zgromadzenie Narodowe (17 VI); wyróżniający się przywódcy: M.J. La Fayette, G.H. Mirabeau i E.J. Sieyes; 3) przekształcenie się Zgromadzenia Narodowego w Konstytuantę (9 VII) i podjęcie prac nad konstytucją.

Obrady Konstytuanty toczyły się w atmosferze ostrego konfliktu z królem i częścią rządzącej arystokracji, przeciwnej reformom. Zdymisjonowanie popularnego ministra finansów J. Neckera, uznawanego za symbol dążeń reformatorskich, wywołało rozruchy. 14 VII lud Paryża (sankiuloci) zdobył twierdzę Bastylia — symbol monarchii represyjnej. W tej sytuacji Ludwik XVI zaakceptował dotychczasowe postanowienia Zgromadzenia Narodowego, zmierzając do ustabilizowania przemian i uniemożliwienia ich dalszej radykalizacji. Dworskie środowiska antyrewolucyjne oceniły decyzje króla jako grożące monarchii samozniszczeniem.

Rewolta chłopska na przełomie VII i VIII 1789 (Wielka Trwoga) skłoniła Konstytuantę do zniesienia praw i przywilejów stanowych, w tym bezpośrednio obciążających chłopów świadczeń feudalnych (4/5 VIII); przyjęta 26 VIII Deklaracja praw człowieka i obywatela potwierdziła m.in. zasadę równości wobec prawa, suwerenności narodu, wolności wyznania i słowa oraz nienaruszalności prawa własności. W 1790 przeprowadzono reformę administracyjną — nowy podział terytorialny (departamenty) zniósł partykularyzmy i przywileje lokalne, natomiast przyjęcie zasady wybieralności władz terenowych wzmocniło tendencje decentralizacyjne, osłabiając centralizm państwowy. Reforma Kościoła (1790), wraz z konfiskatą majątków kościelnych i likwidacją klasztorów, podporządkowała państwu duchowieństwo, zobowiązując je do złożenia przysięgi na tzw. konstytucję cywilną kleru (Konstytucyjny Kościół); przeprowadzenie tej reformy ułatwiała stanowa struktura Kościoła — początkowo wielu prostych księży poparło rewolucję francuską, natomiast arystokratyczna hierarchia na ogół opowiadała się za dawnym porządkiem (ancien régime). Uchwalona 3 IX 1791 konstytucja przekształciła Francję w monarchię konstytucyjną, z władzą ustawodawczą należącą do wybieralnego Zgromadzenia Prawodawczego.

Na przemiany polityczne wielki wpływ wywarła działalność klubów, zwłaszcza jakobinów, kordelierów i żyrondystów oraz ich przywódców (M. Robespierre, G.J. Danton, C. Desmoulins, J. Marat, J.P. Brissot, P. Vergniaud, H. Petion). W wybranej X 1791 Legislatywie przewagę zdobyli żyrondyści; IV 1792 Francja wypowiedziała wojnę Austrii, następnie Prusom — państwom uważanym za główne zagrożenie zewnętrzne. Niepowodzenia wojsk francuskich, chaos gospodarczy, głód i nędza spowodowały wrzenie ludności Paryża. Ludwik XVI, skompromitowany próbą ucieczki i podejrzany o współpracę z obcymi dworami w celu zdławienia rewolucji, został 10 VIII 1792 uwięziony. Nowo wybrany Konwent Narodowy, w którym żyrondyści utrzymali dotychczasową przewagę, proklamował 22 IX Francję republiką; królowi wytoczono proces o zdradę, został skazany i 21 I 1793 stracony. W następstwie tych wydarzeń powstała antyfrancuska I koalicja większości państw europejskich.

Trudna sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna Francji — konflikty społeczne, dyskryminacja religijna, bunty wojskowe i arystokratyczne, spiski rojalistycznej emigracji zabiegającej o pomoc obcych dworów, wreszcie wybuch powstania w Wandei i szuanów w Bretanii oraz lokalne rewolty — sprzyjały narastaniu państwowego terroru i wytworzeniu się jego samonapędzającego się mechanizmu. Wiosną 1793 władzę przejęli jakobini, zapoczątkowując okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, których głównymi instytucjami stały się Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego (i jego lokalne organy) oraz Komitet Ocalenia Publicznego. Terror uderzał w poważnym stopniu w tradycyjną tożsamość Francuzów, zwłaszcza w przywiązanie do wiary katolickiej i życie prywatne. Jakobini wyeliminowali żyrondystów: VI 1793 przywódcy żyrondy, oskarżeni o brak stanowczych działań wobec zagrożenia republiki oraz niechęć do scentralizowanego państwa z paryskimi instytucjami na czele, zostali aresztowani, skazani i straceni. Podjęte przez jakobinów działania nadzwyczajne (m.in. reorganizacja armii, likwidacja pozostałych ciężarów feudalnych na wsi i wprowadzenie maksymalnych cen i płac) miały obronić rewolucję francuską przed wrogami zewnętrznymi i wewnętrznymi, zapobiec klęsce głodu oraz zjednać im poparcie ludowe mas. Ustanowiono powszechne laickie nauczanie podstawowe; rozpoczęto tworzenie nowoczesnej narodowej instytucji kultury (Instytut Francuski), choć pośrednio przyzwalano na dewastację dóbr kultury związanych z dawnym porządkiem i Kościołem; wprowadzono system metryczny oraz nowy, antychrześcijański kalendarz (kalendarz rewolucyjny francuski); wreszcie chrześcijaństwo zaczęto zastępować religią obywatelską — oświeceniową, ateistycznym kultem Rozumu.

Terror osiągnął apogeum w wojnie domowej 1793–94. W imię obrony haseł rewolucji francuskiej oraz „jednej i niepodzielnej republiki” jakobini bezlitośnie prześladowali swych prawdziwych i urojonych przeciwników. Szczególnie krwawo rozprawiano się ze zbuntowanymi prowincjami (zwłaszcza z wyjątkowym okrucieństwem pacyfikowano Wandeę) oraz z uznawanymi za symbole dawnego porządku arystokratami i księżmi, odmawiającymi zaprzysiężenia na konstytucję cywilną kleru. Zwycięstwa wojenne armii republikańskiej i osłabienie sił kontrrewolucyjnych ożywiły wiosną 1794 opozycję przeciwko polityce terroru, który stał się zagrożeniem dla wszystkich warstw społeczeństwa; nasiliły się także dążenia do zliberalizowania gospodarki, zwłaszcza zniesienia cen maksymalnych i przywrócenia wolnego handlu. W IV 1794 Robespierre zlikwidował opozycję kordelierów (stracono m.in. Dantona i Desmoulinsa). Nienawiść do władzy i obawa, by nie stać się kolejnymi ofiarami terroru, doprowadziły 27 VII do obalenia jakobinów i przejęcia władzy przez termidorian (9 thermidor); 28 VII przywódcy jakobinów zostali aresztowani i straceni. Zlikwidowano część represyjnych instytucji republiki, zamknięto kluby jakobinów, zniesiono ceny maksymalne i przywrócono swobody indywidualne w gospodarce. Uchwalona 23 IX 1795 nowa konstytucja powierzała władzę wykonawczą dyrektoriatowi, a ustawodawczą — dwuizbowemu parlamentowi.

Udział wojska w nadzorowaniu ładu społecznego oraz pomyślny przebieg wojny (zwłaszcza włoska kampania Napoleona Bonapartego, umożliwiająca 1797 zakończenie wojny z I koalicją), doprowadziły do wzrostu politycznego znaczenia armii. Gdy 1798 na Francję uderzyły wojska II koalicji i armia francuska ponosiła klęski, w kraju zaś panował chaos polityczny i gospodarczy, generał Bonaparte wykorzystał niepowodzenia dyrektoriatu, 9 XI 1799 (18 brumaire) dokonał zamachu stanu i objął władzę, początkowo jako pierwszy konsul (konsulat), a od 1804 jako cesarz.

Rewolucja francuska stała się wzorem dla wielu ruchów rewolucyjnych w Europie i w Ameryce Łacińskiej w końcu XVIII i w XIX w.; do demokratycznych haseł rewolucji francuskiej nawiązywało także powstanie kościuszkowskie 1794. Przemarsz armii francuskiej przez Europę przyspieszył burzenie porządku feudalnego i zapoczątkował proces powstawania nowoczesnych państw i demokratycznych społeczeństw. Hasło „wolność, równość, braterstwo” legło u podstaw wielu doktryn społeczno-politycznych; jednocześnie rewolucja francuska częściowo usankcjonowała terror państwowy, co znalazło wyraz w późniejszych mutacjach myśli rewolucyjnej oraz w proponowanym przez nie kształcie państwa. Do jakobińskiego nurtu rewolucji francuskiej nawiązywały zwłaszcza Komuna Paryska 1871 i rewolucja bolszewicka 1917 (rewolucja październikowa w Rosji).

Stefan Meller

Encyklopedia PWN