Rozdział I

1. Waloryzacja turystyczna

2. Pojęcie i znaczenie waloryzacji turystycznej

Waloryzacja turystyczna polega na wyodrębnieniu dzięki różnorodnym metodom obszarów, które są najcenniejsze oraz najatrakcyjniejsze dla ogólnej turystyki. Podczas waloryzacji turystycznej wartościowane są struktury środowiska człowieka, w celach naukowych i praktycznych¹. Oprócz tego waloryzacja może być określona, jako ocena zasobów czy przydatności terenu dla potrzeb turystycznych. W Polsce jedną z pierwszych waloryzacji przeprowadził S. Leszczyński w 1938 roku i była to ocena walorów rekreacyjnych Podhala dla potrzeb planu regionalnego.

Pojęcie waloru wywodzi się z łaciny od słowa valēre, co oznacza bycie silnym, potężnym, zdrowy. Jest pewną wartością, znaczeniem². W literaturze występuje wiele definicji i klasyfikacji walorów turystycznych. Według Warszyńskiej J. i Jackowskiego A., walory są zespołem elementów naturalnego środowiska razem z pozaprzyrodnicznymi elementami, które łącznie, albo osobno są traktowane, jako przedmiot zainteresowania turysty. Według nich walory turystyczne, razem z dostępnością komunikacyjną i turystyczną infrastrukturą tworzą atrakcyjność turystyczną danego obszaru, miejscowości czy szlaku i w wielkiej mierze decydują o natężeniu ruchu turystycznego na poszczególnym obszarze. Często walory turystyczne utożsamia się z różnymi atrakcjami turystycznymi, widoczne to jest szczególnie w anglojęzycznej literaturze, gdzie występuje termin „waloru turystycznego”³. Polski autor Kruczek (2002) zaznacza, że walory turystyczne trzeba traktować w kategorii bardziej obiektywnej, która jest potencjałem rozwojowym dla zjawisk turystycznych, z kolei same atrakcje turystyczne to subiektywny element, ponieważ ich obecność na danym obszarze i świadomości turystów wymaga promocji i szczególnych zabiegów organizacyjnych. Atrakcje można tworzyć od samych podstaw, na „surowo” i w miejscach, które zupełnie są pozbawione walorów turystycznych. Atrakcje turystyczne są złożone z trzech elementów:

• turystów,

• miejsca do zwiedzania / oglądania,

• czynnika / wizerunku, który ma uczynić dane miejsce godnym uwagi⁴.

Jednak pojęcia atrakcji jest zdecydowanie szersze, a walory turystyczne składają się na atrakcję turystyczną. Obok walorów do atrakcji zaliczą się także między innymi elementy takie jak:

• infrastruktura turystyczna,

• ceny,

• dana postawa lokalnej społeczności⁵.

Pojęcie, które występuje często w literaturze jest pojęcie dziedzictwa, które to może stanowić synonim waloru turystycznego oraz krajoznawczego. Dziedzictwo definiowane jest, jako „element” przekazywany z pokolenia na pokolenie, pewna spuścizna, coś czym żyją ludzie obecnie i co zostanie dalej przekazane dzieciom oraz wnukom. Do dziedzictwa zalicza się zarówno obiekty, miejsca (kulturowe oraz przyrodnicze), a także niematerialne części kultury takie jak: literatura, filozofia, sztuka, tradycja, folklor⁶.

Podczas klasyfikacji walorów turystycznych można wziąć pod uwagę różnorodne kryteria, które zależą od celu badania. Dzieląc walory turystyczne najczęściej wybieranym kryterium jest stopień ingerencji ludzkiej w powstawanie ich. W polskiej literaturze walory turystyczne można podzielić na naturalne i antropogeniczne (stworzone przez człowieka). Do tego typu podziału nawiązuje krajoznawcza klasyfikacja walorów przyrodniczych. Innym podziałem, jest kryterium, który porządkuje walory pod względem przyciągania turystów i można w tym wypadku wyróżnić walory o randze międzynarodowej, krajowej, regionalnej, czy lokalnej. Wszelkie waloryzacje turystyczne cechują się sezonowością, ponieważ część z elementów może być dostępna / niedostępna w zależności od pory roku, walory mogą też zmieniać swój charakter. I jeśli weźmie się pod uwagę kryterium dostępności walorów turystycznych można je wówczas podzielić na walory stały, sezonowe oraz okazjonalne typu różnorodne imprezy kulturalne⁷. Kolejnym podziałem walorów turystycznych jest ich podział ze względu na prawo własności i tu można wyróżnić walory państwowe, albo walory prywatne takie jak niewielkie muzea. Z kolei ze względu na motywację ludzi do podjęcia turystycznej podróży walory turystyczne można podzielić na trzy grupy:

1. walory wypoczynkowe.

Znaczenie walorów wypoczynkowych to między innymi: umożliwienie turystom zregenerowanie sił i zapewnienie miejsca do odpoczynku. Walory te wiążą się więc bezpośrednio z obszarami, które w małym stopniu zostały przekształcone przez człowieka. Dominuje tam harmonijny krajobraz i sprzyjające warunki bioklimatyczne. Należą do nich tereny o rekreacyjnych zasobach środowiska, ośrodki kulturalnego życia i miejscowości, które stanowią modne centra rozrywkowo – wypoczynkowe, a także uzdrowiska⁸.

1. walory krajoznawcze.

Na które składają się zarówno obiekty materialne i niematerialne, naturalna albo antropogeniczne, które są przedmiotem zainteresowania turystów. Przyrodnicze walory krajoznawcze genetycznie wiążą się ze z przyrodniczym środowiskiem, a podział ich następuje ze względu na stopień ingerowania człowieka w ich powstanie. Podczas klasyfikacji tych walorów wykorzystywany jest funkcjonujący już w geografii podział środowiska gdzie wyróżnia się elementy przyrody nieożywionej między innymi takie jak: budowa geologiczna, rzeźba powierzchni, panujący klimat, z kolei elementy przyrody ożywionej to: roślinność i świat zwierzęcy. Aby uznać dany obiekt, jako walor krajoznawczy musi być on czytelny w krajobrazie, który da się poznać zmysłową percepcją. Znaczenie walorów krajoznawczych jest nie tylko dokumentacyjno – ochronne i naukowe, mają one również znaczenie poznawcze, czyli dydaktyczno – wychowawcze, a także rekreacyjne i estetyczne. Poza estetycznymi wrażeniami, walory, zwłaszcza te, które mają unikatowy charakter dają ludziom możliwość doznawania przeżyć duchowych, psychicznych, kształtują świadomość odbiorców (turystów). W przestrzeni turystycznej walory krajobrazowe są obecne w trzech głównych formach:

• punktowej takiej jak np. zabytkowy obiekt, źródło,

• liniowej, np. kolej wąskotorowa, rzeka

• obszarowej np. zabytkowy park.

W literaturze spotyka się także termin „wielkoprzestrzenne walory przyrodnicze”. Termin ten oznacza obszary, które człowiek przekształcił w niewielkim stopniu, są one objęte prawną ochroną z racji swoich wartości przyrodniczych, naukowych i dydaktycznych. Zalicza się tu takie elementy jak: parki krajobrazowe, narodowy, czy obszary chronionego krajobrazu⁹.

1. walory specjalistyczne.

Znaczenie mają tu cechy środowiska przyrodniczego, które dają możliwość ludziom na uprawianie różnorodnej turystyki wykwalifikowanej, oraz dostępne są różne rodzaje leczenia uzdrowiskowego i balneoterapii, w przypadku występowania na danym terenie odpowiednich złóż wód mineralnych i sprzyjającego klimatu. Wszystkie specjalistyczne walory muszą występować w przyrodniczym środowisku i mogą stanowić równocześnie walor krajoznawczy jak i wypoczynkowy, ale w tej sytuacji rozpatruje się ich znaczenie pod kątem przydatności dla turystyki specjalistycznej. Można wyróżnić walory specjalistyczne takie jak:

• żeglarskie,

• kajakowe,

• wędkarskie,

• taternickie,

• jeździeckie,

• myśliwskie,

• speleologiczne.

Do listy mona też dopisać takie walory jak: nurkowe, kolarskie czy motorowe. Nadrzędnie dobrze jest potraktować turystyczne walory krajobrazowe, które wiążą się z terenami o typowych cechach naturalnego środowiska. Do najatrakcyjniejszych zaliczane są tereny gdzie występują ciekawe formy geologiczne, gdzie są duże deniwelacje i kontrastowe zróżnicowanie terenu np. obszary gdzie morze styka się z lądem¹⁰.

Należy jednak zaznaczyć, że powyżej przedstawiony dychotomiczny podział walorów krajoznawczych na przyrodnicze i kulturowe występuje w celu uporządkowania walorów i ułatwia ich analizę i opis. Natomiast bardzo rzadko zdarza się, że turyści wykorzystują osobno takie walory, przeważnie poszczególne elementy nakładają i przenikają się ze sobą. Można wspomnieć o efekcie synergizmu w procesach kształtowania się turystycznych walorów z udziałem przyrody i wytworami ludzkimi¹¹. Wszelkie kulturowe atrakcje funkcjonują najczęściej w przyrodniczym środowisku i niejednokrotnie powstawały w danym miejscu właśnie ze względu na piękne i naturalne otoczenie. Występuje wiele ciekawych przykładów współistnienia kultury i natury mogą to być zamki, które lokowano w górach, nad rzeką, miasto - Wenecja, która jest poprzecinana kanałami oraz ogólnym wpływie naturalnego środowiska na kształtowanie się tradycji oraz folkloru w różnym miejscach na świecie, szerokiego wpływu na architekturę i rytm życia¹².

1.3. Planowanie i zagospodarowanie turystyczne

http://sciaga.pl/tekst/42963-43-zagospodarowanie_turystyczne_i_rekreacyjne

http://www.letniczas.eu/planowanie_w_turystyce

http://wgsr.uw.edu.pl/uploads/f_biblioteka/PIS/42/Andrzej%20Kowalczyk.pdf

http://docs3.chomikuj.pl/2419869899,PL,0,1,Planowanie-Turystyczne(1).doc

http://docs2.chomikuj.pl/2426859486,PL,0,0,planowanie-i-polityka-turystyczna.docx

http://www.wzieu.pl/zn/591/ZN_591.pdf

Planowanie strategiczne jest systematyczną metodą radzenia sobie ze zmianami, budowania konsensusu obejmującego całą społeczność oraz tworzenia wspólnej wizji lepszej przyszłości gospodarczej. Jest to twórczy proces, którego celem jest zidentyfikowanie najważniejszych zjawisk oraz uzgodnienie wiarygodnych celów, zadań i strategii, których realizacja będzie dotyczyć tych zagadnień. Planowanie strategiczne jest również ważnym narzędziem służącym zbliżeniu liderów gospodarczych oraz władz miejskich czy gminnych w celu stworzenia partnerskich inicjatyw prywatno-publicznych, służących poprawie klimatu gospodarczego oraz konkurencyjnej pozycji gminy lub miasta1 .

Planując podjęcie działań mających na celu rozwój turystyki w gminie lub w powiecie, należy rozpocząć od sporządzenia pogłębionej diagnozy czynników na nią wpływających. Trzeba przy tym pamiętać, że będą to zarówno czynniki wewnętrzne, na które wpływ ma społeczność lokalna, jak i zewnętrzne, niezależne od działań gminy, a leżące w kompetencjach władz regionalnych lub krajowych. Między innymi dlatego wyniki powyższej analizy powinny stać się przedmiotem zainteresowania nie tylko władz lokalnych, ale również gremiów decyzyjnych działających na wyższych szczeblach, z krajowym włącznie. Nie można jednak również zapominać, że istniej pewna grupa czynników od nas niezależnych, związanych głównie z trudną do przewidzenia międzynarodową sytuacją gospodarczą i polityczną. Jedną z metod służących określeniu czynników wpływających na stan i perspektywy rozwoju turystyki w polskich gminach jest, stosowana szeroko w naukach społecznych i ekonomicznych, metoda SWOT. Polega ona na określeniu słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń dla obszaru stanowiącego przedmiot analizy.

Planowanie:

– zakres przestrzenny,

– zróŜnicowanie czasowe.

Zagospodarowanie turystyczne jest to przystosowanie terenu dla potrzeb ruchu turystycznego i rekreacyjnego.

Cele zagospodarowania to: 

• Zapewnianie turystom dojazdu do miejsca przeznaczenia turystyki 

• Zapewnienie niezbędnych warunków egzystencji w miejscu realizacji podróży lub na terenie podróży (np. motele).

3. Chłonność i pojemność turystyczna i rekreacyjna oraz jej rola w udostępnianiu obszarów dla potrzeb zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego.

Chłonność turystyczna to zdolność środowiska do przyjęcia takiego obciążenia przez turystów, które zapewni optymalne warunki wypoczynku i nie spowoduje zahamowania równowagi biocenotycznej w środowisku, więc chłonność określa możliwość użytkowania turystycznego obszarów bez określania ich funkcji i sposobu zagospodarowania. Chłonność turystyczna danego terenu jest etapem wyjściowym do obliczenia wielkości projektowanych, czyli pojemności turystycznej. Chłonność turystyczna obszarów jest uzależniona w głównej mierze od odporności poszczególnych ekosystemów na użytkowanie turystyczne. Zależność ta jest wprost proporcjonalna. Im większa odporność środowiska, tym większa chłonność. Wyrazem wielkości odporności środowiska naturalnego są wskaźniki chłonności.
Pojemność turystyczna jest właściwością danego terenu, wynikającą z walorów i środowiska przyrodniczego oraz przypisywanej im funkcji, co wiąże się z odpowiednim sposobem zagospodarowania i użytkowania. Pojemność turystyczna określa maksymalną liczbę osób, która jednocześnie może realizować cele pobytowe bez obniżania wartości elementów środowiska naturalnego, a także korzyści rekreacyjnych.

Właściwa promocja turystyczna danego regionu powinna się opierać na możliwie najszerszym poznaniu jego walorów. Nie powinno się tu ograniczać do uwypuklania konwencjonalnych atrakcji turystycznych o pierwszorzędnym znaczeniu, ale przez nie dać możliwość poznania tych mniej znanych, drugorzędnych. Często turyści nie podróżują już tylko do samych obiektów, ale chcą coś przeżyć, zetknąć się z lokalną kulturą, czegoś dowiedzieć. Atrakcja turystyczna nierzadko nabiera swojego znaczenia wtedy, kiedy zostanie przedstawiona odbiorcy w formie tablicy, mapy, przewodnika, trasy lub innej infrastruktury.

Zapraszam zatem do współpracy w inwentaryzacji turystycznej w celach promocyjnych, projektowaniu lub rewitalizacji szlaków turystycznych i spacerowych. W trakcie gromadzenia informacji sięgam do możliwie jak najszerszej literatury, zbieram informacje w terenie i robię dokumentację fotograficzną przede wszystkim w następujących tematach:

• historia, kultura, architektura

• przyroda i krajobraz

• infrastruktura turystyczna terenu i jej powiązanie z regionem

Zebrane informacje mogą posłużyć do opracowania folderu lub przewodnika, a także do odkrycia nowych lub uwypuklenia istniejących atrakcji turystycznych w regionie. Przykłady zrealizowanych projektów możecie Państwo znaleźć tu.

---

1. Kruczek, Z., Kurek, A., Nowacki, M., Krajoznawstwo: zarys teorii i metodyki, wyd. Proksenia, Kraków 2006, s: 117↩

2. Kopaliński, W., , Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, wyd. Świat Książki, Warszawa 2013, s: 78↩

3. Reinius, S.W., Fredman P., Protected areas as attractions, Annals of Tourism Research, 2007, s: 34-35↩

4. Wall, G., Tourism Attractions: Points, Lines, and Areas, Annals of Tourism Research, 2007, s: 24-31↩

5. Nowakowska, A., Produkt turystyczny, w: Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Go- łembski, wyd. PWN, Warszawa – Poznań 2008, s: 71- 75↩

6. Kruczek, Z., Kurek, A., Nowacki, M., Krajoznawstwo: zarys teorii i metodyki, wyd. Proksenia, Kraków 2006, s: 121↩

7. Kruczek, Z., Kurek, A., Nowacki, M., Krajoznawstwo: zarys teorii i metodyki, wyd. Proksenia, Kraków 2006, s: 130 - 135↩

8. Nowakowska, A., Produkt turystyczny, w: Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Go- łembski, wyd. PWN, Warszawa – Poznań 2008, s: 82↩

9. Liszewski, S., Jakość środowiska naturalnego a jakość turystyki, w: Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Gołembski, wyd. PWN, Warszawa – Poznań 2010, s: 45↩

10. Liszewski, S., Jakość środowiska naturalnego a jakość turystyki, w: Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Gołembski, wyd. PWN, Warszawa – Poznań 2010, s: 52 - 53↩

11. Kożuchowski, K., Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji, wyd. Kurpisz, Poznań 2007, s: 36↩

12. Nowakowska, A., Produkt turystyczny, w: Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Go- łembski, wyd. PWN, Warszawa – Poznań 2008, s: 95↩