TURYSTYCZNE WALORY BIOSFERY

WYK ŁAD 3 1.03.2012r

DOLINA DOLNEJ WISŁY – zespół parków krajobrazowych

- Nadwiślański Park Krajobrazowy

- Chełmiński Park Krajobrazowy

- Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wisły

- Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego

- pełni funkcję korytarza ekologicznego, który służy migracji flory i fauny, jako jedyny w Polsce chroni zagospodarowaną rolniczo dolinę największej Polskiej rzeki

ATRAKCYJNE ELEMENTY FLORY I ROŚLINNOŚCI

- lasy łęgowe :

• poziom najwyższy topola biała i czarna

• Poziomi niższy wierzba biała i krucha

• Podszyt niskie wierzby, trzmielina europejska, bez czarny

• Runo wielogatunkowy gąszcz, m.in. bylica pospolita, starzec rzeczny, kostrzewa olbrzymia, pokrzywa zwyczajna, charakterystyczna obecność chmielu

- łęgi są najbogatszym w ptaki i ssaki środowiskiem leśnym środkowej Europy, umożliwiają lęgi dla 40% gatunków ptaków gniazdujących w Polsce

- starorzecza, liczne wzdłuż Wisły, na dawnych terenach zalewowych rzeki, są siedliskiem życia licznych gatunków roślin i zwierząt, m.in. paproci wodnej – salwinia pływająca, gatunku silnie chronionego w Europie

- wydmy nadrzecza z roślinnością psammofilną , szczotlicha siwa, Chrószcz nagołodygowy, sporek wiosenny

- murawy kserotermiczne, na terenach użytkowych, przez wieki jako pastwiska bo gleby są bardzo żyzne, bogate w węglan wapnia, do wysokich temperatur nagrzewa się górna warstwa gleby i dolna warstwa atmosfery, dzięki temu występują tam gatunki stepowe takie jak: ostnica Jana, ostnica włosowata, wilczy pieprz roczny w Dolnej Wiśle i Dolnej Odrze

- szuwar trzcinowy i skrzyp olbrzymia, najbogatsze stanowisko w Europie, gatunek chroniony

- torfowisko w Linjach ze stanowiskiem brzozy karłowatej – reliktu glacjalnego

- grąd zboczowy

OSOBLIWOŚĆ FAUNY

- ponad 1000 gatunków chrząszczy

- rybitwa białoczelna i rzeczna

- tracz nurogęś

- siewczka obrożna

- derkacz

- orły

- wydry

REZERWATY PRZYRODY

-Parowy Ostnicowe Gruczyna (stepowy)

- Śnieżynka (leśny)

- Wielka Kępa Ostromecka – fragment lasu łęgowego

- Reptowo – chroni kolonie czapli siwych

- Grabowiec – leśny

- Las Mariański – leśny

- Góra Św. Wawrzyńca – stepowy

ROŚLINY CHRONIONE

- sto plamek krwisty (storczyk)

- rosiczka okrągłolistna

- kruszczyk błotny

- grążel żółty

- barwinek pospolity

INICJATYWY ZESPOŁU PARKÓW

- wypas owiec wrzosówek – ochrona muraw kserotermicznych

- kolekcja strych odmian jabłoni

- kolekcja starych odmian zbóż

- miody

ZABYTKI KULTURY MATERIALNEJ

- związane m.in. z przybyciem menonitów (ludności holenderskiej) w Polowie XVIw, większość była rolnikami, sprowadzili rasowe bydło holenderskie, ich obowiązkiem było budowanie i utrzymywanie wałów

- związane z obecnością krzyżaków

- ośrodek muzealno-dydaktyczny w Chrystkowie

RÓWNIKOWY LAS DESZCZOWY

- obszar związany ze strefą gorącą o wyrównanych warunkach pogodowych w ciągu całego roku

- pod względem bogactwa form jest to centrum życia na Ziemi, szacowana liczba gatunków zwierząt wynosi 5-30mln, wśród nich przeważają małe organizmy bezkręgowe, ogromna liczba owadów, z których większość (90%) zasiedla strefy międzyzwrotnikowe

- warunki środowiskowe sprzyjają przetrwaniu, a podczas milionów lat ewolucji wykształciły się różnorodne formy życiowe roślin i zwierząt wykorzystujące wszystkie nisze ekologiczne

- struktura środowiska roślinnego

• Wielopoziomowa warstwa koron, niższe drzewa są zacienione, odsunięte od wiatru, intensywnego słońca i deszczu. Występują tu liczne grupy zwierząt, których życie toczy się wysoko nad powierzchnią ziemi

• Zredukowana warstwa poszycia

• Dno lasu w specyficznym mikroklimacie, stabilnej temperaturze i wilgotności, stałym zacienieniem, brakiem wiatru

• Brak ściółki leśnej, gdyż stałą wysoka temperatura i wilgotność oraz duża liczba mikroorganizmów powoduje natychmiastowy rozkład martwej materii organicznej

- dominacja fanerofitów i epifitów

- osobliwości flory: bukiet nica

Struktura lasu deszczowego i nemoralnego
Las deszczowy równikowy
Bardo liczne gatunki drzew
Wielopoziomowa warstwa koron
Zredukowana warstwa podszycia
Brak lub bardzo ubogie runo leśne
Brak ściółki
Najbardziej zróżnicowaną gatunkowo warstwą lasu jest warstwa koron (fanerofity + epifity)

Drzewa lasu równikowego i strefy umiarkowanej
Drzewa lasu równikowego
Drzewa bardzo wysokie do 50m
Kora bardzo cienka lub brak
Liście ciemnozielone, błyszczące, grube, duże, o podzielonych blaszkach liściowych, wymieniane stopniowo w rytmie zależnym od gatunku
Brak słojów rocznego przyrostu drewna
Często występują korzenie podporowe o dużych rozmiarach
Płytki system korzeniowy
Na drzewach występują epifity

- fauna warstwy koron

• Motyle

• Płazy bezogonowe

• Gryzonie z rodziny wiewiórolotkowatych

• Latające węże

• Ptaki

• Torbacze z rodziny dydelfowatych

• Nadrzewne mrówkojady

• Małpy

- fauna warstwy koron

• Przemieszczane się

  • Długie skoki na błonach lotnych rozpostartych pomiędzy kończynami

  • Smok latający – jaszczurka, szybuje na błonach skórnych rozpiętrzonych na ruchomych żebrach, które w locie rozsuwają się na boki

  • Chwytny ogon małp

  • Brachiacja – przemieszczanie się małp bokiem, przy zmianie kończyn z lewej na prawą i odwrotnie

  • Ptaki mają małe i krótkie skrzydła

• Pokarm – liście i owoce podstawą pożywienia

  • Wyjce – rano grupą zajmują drzewo i spędzają tam cały dzień jedząc

  • Leniwce – wiszą na drzewach, przyczepione potężnymi pazurami, spożywają liście, 20 gatunków roślin, bakterie celulotyczne, pokrycie włosów glonami

  • Nietoperze – gatunki owado i owocożerne

• Małpy człekokształtne – gibbony, orangutany, goryle, i szympansy (wyróżnia je brak ogona)

• Większość małp żyje wysoko na drzewach, niżej te grupy które stosują bardziej urozmaiconą dietę

- fauna warstwy koron – ptaki

• Harpia wielka – tylko w Ameryce

• Tukany – tylko w Ameryce, około 35 gatunków, nadrzewne, owadożerne, gniazdują w dziuplach

• Papugi – żywią się owocami i nasionami, wydają skrzekliwe odgłosy, pojawiają się nad brzegami rzek i jedzą tam grudki gliny, żeby uzupełnić niedobory minerałów

• Dzioborożce – Azja i Afryka

• Gołębie – wielokolorowe

• Cudowronki, czyli rajskie ptaki, tworzą mieszane stada

Park Narodowy Manu

- wschodnie obrzeża i przedgórze Cordillera de Carobaya, pogranicze Andów i Amazonii

- jeden z najbogatszych rejonów Nowego Świata

- pod ochrona UNESCO od 1987r

- do tej pory stwierdzono

• 850 gatunków ptaków (1/10 światowej awifauny)

• 100 gatunków nietoperzy

• Ok. 500tys stawonogów (owady, skorupiaki, wije)

- na 1ha przypada 200 gatunków drzew

- piętra roślinne

• Selva (las deszczowy, kajman czarny)

• Ceja (mgliste lasy górskie powyżej 2400mnpm, małpy wielniaki szare)

• Puna (wysokogórska roślinność stepowa, turaki zajmujące niszę koziorożca alpejskiego)

Park Narodowy Virunga

- pasmo górskie Mitumba w środkowo wschodniej Afryce

- pod ochroną UNESCO

- las deszczowy, monsunowy oraz sawanny

- goryle górskie

- słonie afrykańskie, nosorożce, bawoły, hipopotamy, okapi, gerezy białobrode

- stożki wulkaniczne, niektóre wykorzystane pod uprawy ze względu na żyzne wulkaniczne gleby

Zmiany zasięgów wilgotnych lasów równikowych

- długookresowe, niekorzystne zmiany klimatu

- klęski żywiołowe

- przyczyny antropogeniczne – nasilają się z czasem

• Wędrowne rolnictwo żarowe – sposób uprawy

• Wielkie inwestycje agroprzemysłowe, plantacje roślin tropikalnych

• Hodowla zwierząt – zajmowanie terenów leśnych na pastwiska, w Afryce naturalnym ograniczeniem rozszerzania obszarów pastwiskowych jest obecność muchy tse-tse

• Programy osadnictwa i kolonizacji – potrzeba rozwiązania problemu braku ziemi uprawnej w obszarach gęsto zaludnionych

• Inwestycje górniczo-przemysłowe i hydroenergetyczne (zagospodarowanie terenu słabo rozwiniętych, peryferyjnych, słabo zaludnionych) np. eksploatacja rud miedzi, żelaza, boksyty, ropy naftowej

• Wyręby w celu uzyskania drewna

Surowe pozyskiwanie z lasów deszczowych

- heban

- balsa

- drzewo tektowe

- kauczukowiec brazylijski

- lekarstwa

- barwniki

- kawa, kakao

Konsekwencje niszczenia i zaniku wilgotnych lasów równikowych

- zagrożenie bioróżnorodności na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym

- zmiany klimatyczne

Skala zanieczyszczeń

- wyrąb drzew na skalę przemysłową, 45tys km² rocznie

- budowy dróg – 12tys km² rocznie

Osobliwości dendrologiczne Ameryki

- sekwoje

• rosną w górach Sierra Nevada w Kalifornii

• Są potomkami drzew, które rosły na Ziemi przed milionami lat i przetrwały plejstocen na obszarach nie objętych zlodowaceniem. Tworzyły lasy trzeciorzędowe.

• Są jednymi z najstarszych organizmów żywych na Ziemi

• Wiek niektórych określa się na ok. 3tys lat

• Średnica 8m, najwyższy okaz 82m wysokości, całe drzewo waży prawdopodobnie ok. 2tys ton

• Długowieczność zawdzięczają korze o gr 60cm chroniącej przed szkodnikami i chorobami

• Kora zawiera taninę, która zawiera charakterystyczny czerwony kolor i chroni przed owadami i grzybami

• Wichura nie jest w stanie jej przewrócić

• Rzadko ulegają spalaniu, przeważnie przetrwają pożar

- araukaria (araukaria araucana)

• Część wsch i Zach Ameryki płd

• Zimozielone, wysokie drzewo, do 70m

• Szyszki do 30cm długości i 5kg wagi

• Najbardziej lubi dobrze nawodnione gleby pochodzenia wulkanicznego

• Nasiona araukarii stanowią podstawowy składnik pożywienia pewnych grup Indian żyjących w górach

STREFA ŚRÓDZIEMNOMORSKA

- obszar wokół Morza Śródziemnego, ograniczony zasięgiem występowania oliwki

- klimat ciepły, chłodne, wilgotne zimy, gorące, suche lata

- suma rocznych opadów ok. 500-550mm

- naturalne zbiorowiska leśne zniszczone (przyczyny historyczne, pośrednictwo klimatyczne)

- wysoki stopień synantropizacji roślinności

- charakterystyczna formacja roślinna: makia

- oliwka europejska:

• Należy do pan tropikalnej rodziny oleaceae

• Występowanie oliwki wyznacza zasięg strefy śródziemnomorskiej

• Niewielkiej wielkości, max 20m, podłużne, szarozielone liście

• Długowieczne

- sosna pinia

• Parasolowata korona, sztywne, dość długie igły

• Jadalne nasiona, piniole

• Występowanie ograniczone do strefy śródziemnomorskiej

- cyprys wiecznozielony

• Występuje głównie w Basenie Morza Śródziemnego, Azji i USA

• Pochodzi prawdopodobnie z Azji Mniejszej oraz Krety i Cypru

• Długowieczny

• Uprawniany i rozpowszechniany jako drzewo użytkowe i ozdobne

- dąb korkowy

• Pozyskiwany z terenów nadmorskich, zwłaszcza zachodnich części Morza Śródziemnego

• Ogromne plantacje lasów korkowych do tworzenia korków do win

- figa

• Ok. 300 gatunków figowców, w tym wiele użytkowych

• Rosną w strefach gorących, tropikalnej i subtropikalnej, najczęściej w lasach deszczowych

• Niektóre przechodzą 3 stadia rozwoju: epifit liana drzewo

• Owoce jadalne

• Liście niektórych gatunków służą jako papier ścierny

- judaszowiec brezylkowaty

- kasztan jadalny

• Współczesny naturalny zasięg występowania uważa się za niemożliwy do ustalenia

• Uprawiany ze względów jadalnych

• Duże złożone liście

• Osiąga 30 – 40m wys i obwód przy podstawie 10m

- żbik

• Występowanie: Hiszpania, Włochy, Grecja, obszar Kaukaski, Europa Środkowa

• Samotnik, aktywny w nocy

• Żywi się małymi gryzoniami

• Zamieszkuje tereny leśne, przede wszystkim liściaste

• Wysuwane pazury

- magoty

• Maroko, Algeria, Gibraltar

• Łagodna małpa o wadze kilku do kilkunastu kilogramów, żyje w stadach, ok. 30 osobników

• Je owoce, nasiona, liście, owady, w zimie igliwie i korę

• Występuje w jodłowych i cedrowych lasach na wysokości 2000mnpm

• Stadem zajmuje teren kilku km²

- kot kramarski

• Występuje w Dolinie Rodanu na płd Francji

• Wykorzystywane gospodarczo

• Żyją w słonych rozlewiskach

• Są odporne na ukąszenia owadów

• Zjadają słonorośla

• Stada złożone z ogiera i kilku klaczy

• Atrakcja turystyczna

- popielica

• Aktywna o zmierzchu i w nocy

• Sprawnie się przemieszcza, skacze, wspina

• Waży ok. 200g, przed snem zimowym do 300g

• Je owoce, liście, owady, orzechy, ptaki, jaja

• Występuje w środkowej i płd Europie oraz na Bliskim Wschodzie

• W gęstych koronach drzew

• Zapadają w sen zimowy

Atrakcje turystyczne obszaru śródziemnomorskiego

- kulturowe

- krajobrazy – urozmaicona rzeźba terenu, morze, góry, skały, liczne pozostałości dawnych budowli

Szata roślinna w zasadzie uboga ale zróżnicowana: makia, zarośla, zagajniki drzew, pojedyncze drzewa, gaje oliwne, krzewy kolorowo kwitnące i pachnące, wiele roślin z olejkami eterycznymi

- szereg roślin użytkowych: owoce (cytrusy, brzoskwinie, oliwki, figi, morele, arbuzy, melony, kasztany), orzechy (pinie), przyprawy

- pośredni obszar pochodzenia roślin uprawnych, np.zbóż, maku

- największy ruch turystyczny latem, ale występuje również w pozostałych porach roku, nastawienie na zwiedzanie wiosną i jesienią

Park Narodowy Doñana

- położony w płd-zach Hiszpanii w Andaluzji

- 50 tys ha powierzchni, dodatkowo otulina 55tys ha (park krajobrazowy)

- miejsce wypoczynkowe dla ptaków wędrujących pomiędzy Europą a Afryką

- największy w Hiszpanii teren podmokły, ostoja dla zagrożonych gatunków ptaków

- urozmaicony krajobraz

- występują bagna, wydmy, lasy sosnowe oraz matorral – jest to suche zbiorowisko krzewiste z dębami

- fauna: ryś hiszpański, żółw Hermanna, hiszpańskie orły cesarskie, cyraneczki, świstuny, ibisy, duże flamingi

- ruch turystyczny:

• Lotnisko w Sewilli

• Autostrada w Huelva

• Wycieczki organizowane tylko przez biura podróży

• Park czynny przez cały rok

LAS BOREALNY

- klimat umiarkowany chłodny, krótki sezon wegetacyjny, gleby bielicowe, wykształcone na różnej skale macierzystej. Słaba aktywność organizmów glebotwórczych

- opady 250 – 300mm

- występowanie: płn Azja (Syberia), płn-wsch Europa, Ameryka Płn. Zawsze z wyjątkiem krańców północnych zajętych przez tundrę

- znaczna część położona na wiecznej zmarzlinie

- obejmują największy obszar na kuli Ziemskiej, są w niewielkim stopniu zmienione przez człowieka

- Roślinność

• Tajgę tworzą 4 rodzaje drzew: sosna, świerk, jodła, modrzew

• Domieszki stanowią drobnolistne drzewa liściaste z rodzajów: brzoza, topola, wierzba i olsza, tworzą one niższy poziom koron

• Podszyt stanowią podrosty drzew oraz jałowiec

• Runo leśne: wrzosowate (wrzos, borówki, wrzosiec bagienny), bażyna czarna, gruszyczkowate, paprocie, mchy porosty

• Zróżnicowanie ekologiczne i geograficzne zależy od

  • Warunków glebowo-wodnych

  • Ostrości zim

  • Struktury dominacyjnej drzewostanu

- torfowiska

• Niskie – korzystają z przypowierzchniowych lub gruntowych wód o wyraźnym ruchu poziomym, odczyn słabo kwaśny lub zasadowy, podłoże eutroficzne, zasobne w sole mineralne

• Wysokie – zasilane woda z opadów atmosferycznych, odczyn kwaśny, podłoże oligotroficzne lub dystroficzne, ubogi skład florystyczny

• Przejściowe – korzystają z wody z opadów atmosferycznych i z wód powierzchniowych, pośredni stan troficzny, roślinność charakterystyczna dla siedlisk ubogich, pośrednich i żyznych, mszary torfowcowe, zbiorowiska mszysto-turzycowe, krzewinkowe i leśne

• Charakterystyczne gatunki torfowisk: żurawina błotna, malina moroszka, krzewiste brzozy, sosna, turzyca bagienna, borówka bagienna i brzusznica, modrzewnica zwyczajna, przygiełka biała

- struktura zbiorowiska roślinnego

• 2,3 lub 4 gatunki drzew

• Drzewa niskie o smukłej kolumnowej sylwetce (kąt padania promieni słonecznych)

• Las mało zwarty, świetlisty

• Bardzo ubogie poszycie (jałowiec + podrosty)

• Najbardziej zróżnicowana gatunkowo warstwa runa leśnego (chamefity, hemikryptofity, kryptofity – formy umożliwiające przetrwanie w trudnych warunkach klimatycznych)

• Gruba ściółka leśna

• Ubogie, kwaśne gleby

- zając polarny

• Występuje w Ameryce Płn

• Większość czasu spędza w lasach

• Zimą zmienia sierść na białą

• Potrafi dobrze, szybko biegać i pływać

• Roślinożerny

- wydra kanadyjska i europejska

• Żywi się roślinnością, rybami

• Dobrze pływa, mocne, krótkie kończyny, ogon przypominający wiosło, służący za ster

• Poluje w nocy

• Nie lubi terenów penetrowanych przez człowieka

- renifer

• Żyje w bezleśnych terenach tundry arktycznej ale także w lasach borealnych

• Samice również mają poroże

• Osiągają 60-70km/h

• Roślinożerne

• Wiosną migrują na pastwiska

- rosomak

• Gęsta, nieprzepuszczalna wodę sierść

• Samotnik

• Znaczy teren ostrą wonią piżma i zaciekle go broni

• Ciąża przedłużona

• Wytrwale goni swoje ofiary

- niedźwiedzie, m.in. baribal

• Wszystkożerne

• Duże

• Zwierzę nocne, w ciągu dnia żeruje tylko jesienią gromadząc zapas tłuszczu

• Gawrę tworzy w dziupli

- łoś

• Samotnik, wędrowiec

• Długie nogi

• Zimą łączą się czasem w małe stada

• Aktywne w dzień i w nocy

- wilki

Tiven National Park

- Szwecja

- Celem założenie było zachowanie naturalnego lasu, nieprzekształconego przez gospodarkę leśną

- Podstawowe atrakcje parku to : las i skały, niektóre porośnięte mchami, 31 jezior, trasy o dł 2,5,9,15km

Sezonowość turystyki w strefie borealnej

- wyraźna sezonowość

- ciepłe lato oraz długi dzień umożliwiają zwiedzanie i wypoczynek

- wycieczki na Przylądek Północny, Lofty, zwiedzanie obszarów płn i środkowej Skandynawii, specyficzna architektura skandynawska

- penetracja lasów kanadyjskich

- Syberia

- zima długa i bardzo mroźna, krótki dzień uniemożliwia organizację ruchu turystycznego