TURYSTYCZNE WALORY RZEŹBY- wykład II(26.01.05)
Góra św. Heleny(1843r.) ok.3000 mpm- stożek ost. Pd-zach USA, Waszyngton górach Kaskadowych-część Koldyrierów Zach.
*to stratowulkan- złożony, warstwowy, w budowie geologicznej pokrywy oddzielane pokładami piroklastycznymi
Mt. Lassen-1914,1917
Na terenie młodych gór koncentracja wulkanizmu, sejsmika, trzęsienia ziemi-linia uskok św. Andrzeja
Uaktywniane- teoria Wegenera, dziś endogeniczna teoria kier globalnych(płyt)-cała skorupa dzieli się na wielkie płyty o wielkości kontynentów, mniejsze tworzy-przemieszczanie się tych kier dzięki procesom zachodzącym w atmosferze
Płyta Północnoamerykańska i Pacyficzna, San Juan ,The Fuca- wzdłuż linii zachodzą przemieszczania-efekty nacierania płyt:
-konwergencja w ruchu-nacieranie
-tensja- oddalone
-przesuwcze
Kontakt płyt: tempo przemieszczania się tych płyt spowodowało ożywienie komory wulkanicznej; tarcia generowane wielkiej energii cieplnej
W latach 70-tych Amerykańska Służba Geologiczna
Mt.St.Helen-najb. Aktywny i niebezpieczny wulkan na Hawajach-4,5tys.lat, 15 razy uaktywniał się(dekada)
Krótkoterminowe-zdjęcia termalne- teledetencja(filmy czułe na promieniowanie-relatywne podwyższenia temperatur pow. Ziemi)
Dokumentacja wulkanu-od lat '80sprawdzały się prognozy o eksplozji
Fazy (etapy)eksplozji-kulminacją jest erupcja
I faza-sejsmiczna- wstępna- lokalne trzęsienia Ziemi- epicentrum pokrywa się z komorą magmową,2miesiące przed wybuchem 8o w skali Richitera, gwałtowne wtargnięcia z komory magmowej do komina, wzrost prężności gazów(krater zamknięty),uszczelnianie wulkanu gazami wulk., wydostają się produkty gazowe-etap przygotowawczy
II faza-skroplona para wodna-odgazowane -Wydziela produkty ”kurzenie wulkanu” energia materiałów jest nieduża, podatne na lokalną cyrkulację, pod wpływem topnienia część kraterowa była wypełniana wielką bryłą lodową; lód, śnieg, duże opady atm.-duża ilość wody- uaktywnienie procesów stokowych, spotęgowanie procesów zew.-ściekanie błota z materiałem wulk. Niszczy szatę roślinną
W okresie poprzedzającym fazę III-zajście osuwiska jedno z najw. Na Ziemi zachwiana równowaga statyczna- odciążenie szczytu
III faza erupcji katastrofalnej-18 maja 1980-erupcja piroklastyczna o mocy 10 mega ton, porównywalne do 500 bomb wodorowych, atomowych...27 tys bomb- całkowita wyzwolona energia
Kolumna piroklastyczna z elementów stałych, gazowych i lawowych-kilkanaście kilometrów dolna warstwa troposfery
Eksplozja- 1miała charakter boczny a nie pionowy(ofiary śmiertelne)szybki proces 4-5 m/dobę-wypiętrzenie stożka-czop olacytowy(?)- korek w butelce, wypiętrzenie doprowadziło do jeszcze jednego osuwiska- eksplozja boczna-wielka chmura piroklastyczna 15 min. Poziomo a potem pionowo- podobieństwo do ogromnego wybuchu
Skutki eksplozji- straty w ludziach-większość związana z monitoringiem
materiał przesuwał się przez całe USA i Atlantyk i dotarł do Europy
Produktywność wulk. była niewielka1,5-2 km3 -niewiele w porównaniu z czasami historycznego Indonezyjskiego Tambora-60 km3 wpompował różne materiały(1916-rok bez lata)perturbacja- kilkadziesiąt metrów osadów
Duża ilość piroklastów, popioły wulk., helikopter rozpyla nawozy azotowe-unieruchomienie tych popiołów aby unikać rzek błotnych, i aby rozsiać szybkorosnące trawy
Rzeki błotne- mało związków azotowych ,po unieruchomieniu utworów pirokl.- samoodnawialność roślinności-łańcuch troficzny przerwany na 40 lat-w okresie krótkim po eksplozji-odbiła się i zaczęła rozwijać
1992- kaldera w obrębie części kraterowej, powstał mały stożek wulk.- czop bazaltowy
rzeka Tutle została zasypana przez naturalny proces wspomagany przez człowieka-przenosi materiał
niżówka-rzeka Tutle zmieniła zupełnie swój charakter- meandrująca-stała się systemem wielu stróg wodnych, przenoszone materiały wulk.-rzeka roztworowa z systemem odnóg, ramion
droga dnem doliny prowadziła do wulkanu-zniszczyła ją,ruch turyst .przeniesiony na wierzchowinę
dolina zasypana-po procesach stokowych- odgrzebane w sposób naturalny
pokryty drobnymi krzewinkami w sposób jednorodny: z lewej normalny las,po prawej z ?odzyskano-niska temp. gazów
hodowla bydła-wypasy zwierząt
drobne zniszczenia- drogi,tamy,kopalnie,12 tys km2 rocznie
działalność drobnych farmerów40 tys km2rocznie
powierzchnia gleby pod uprawę2-3 lata trzeciorzędowa, wyeksploatowane, porzucone i gosp. Ekstensywna
Na czym polegały podstawowe walory rzeźby
-obniżenie stożka wulk.500m
-dochodząc do 200ton
-powstała kaldera-wysadzanie stożka
-ciągłe odgazowanie
-asymetria kalder, obniżona część na pn, 500m dotyczy pd części
Obszar głębokiego ootczenia piroklastycznego obrzeżach tego terenu, krajobraz księżycowy, zbiorniki wodne zw stopnienia powstającego lodu, pozostałe ulegają odgazowaniu
-zjawisko ściekania wielkich potoków, z pyłami
-kratery uderzeniowe po upadku większych fragmentów skalnych, mikroelementy-upadek lapilli; bryły w skutek odpadów większych
teren silnie zalesiony-okolice do spływu Tatle drzewa,las został zniszczony
sieć dolinna zaczopowana,zasypana wielkie zagrożenie z wulkanami jest związ.z procesami zew.-wielkie potoki błotne wdawnych dolinach rzecznych- Zachary Portland
stolica Oregon-zagrożone przez potoki błota
Selva i wiecznie zielony las równikowy na wys.1200 przechodzi w górski wilgotny las równikowy
Kajman Czarny(do 5m długości) muliste lasy
Małpy:wełniaki szare,tamarina wąsata
Puna-3200-3800 powyżej górskiej granisy lasu,wysokogórska roślinność stepowa,kępy traw na obszarach suchych kolczaste krzewy i rośl.kobiercowa
Taruki(zajmują niszę koziorożca alpejskiego)bardzo rzadko
Obszar do lat '70 wzamieszkaniu jedynie przez 4plemiona indiańskie
Później odkrycie złóż ropy,budowa dróg,wyręby lasu
Rośliny używane przez człowieka
-owoce palm i olej palmowy
-orzesznica wyniosłą- orzechy brazylijskie
-hanercz zachodni
-kawa
-herbata
-barwniki arnota właściwa-czerwony
-substancje czynne:skroolanina,apika
-kałczuk-kałczukowiec brazylijski
-surowiec drzewny-heban, biostyros, meble, instr. muzyczne,
balsa wykorzyst. Do budowy jachtów-lekkie, ortopedyczny
tekowe plw.Indyjski Birma,Atyka;żywiczo-odporne mechanicznie, meblarstwo, okręty
Degradacja
-zmiany klimatyczne nieodwracalne
-XX-XXI- niszczony w dużym tempie rocznie 1,8%lasu-142 tys.km2 2010 w Afryce i Ameryce Śr. -niewielka ilość lasów powoduje odlesienie- destrukcaja lasu, niszczenia koron drzew-radykalne zmiany
przemysł drzewny-zyski
znajdowały się różne nasilenia strumienia
z programu-przechwycenie potoków błotnych, polegał na budowie prowizorycznych zbiorników wodnych magazynujących błoto-nie wytrzymały naporu ,wcześniejsze z wodą przetrwały
tworzą się koryta lawowe-potok lawowy
Odporność skał na niszczenie przez czynniki zew.
-rzeźba pow. Ziemi jako wyraz równowagi pomiędzy siłami morfogrnetycznymi- endogenicznymi i egzogenicznymi-a oporem materiałów, na które siły te działają
-czynnikiem oporu w systemach geomorfologicznych jest litologia
-wpływ różnej genezy skał na zróżnicowanie powierzchniowej warstwy litosfery pod względem składu chemicznego, mineralogicznego i wytrzymałości wewn. Na działanie czynników zewnętrznych
-podział ze wzgl. Na pochodzenie-magmowe,osadowe i metamorficzne(przeobrażone)
-w skałach o większej odporności na działanie czynników --> modeluj[Author:G] [Author:G] ących tempo niszczenia skal,jest powolne, w skałach o małęj odpoeności-szybkie, stąd na obszarach o zróżnicowanej budowie petrograficznrj występuje urozmaicona rzeźba
-odporność skał na działanie czynników modelujących zależy od skłądu mineralnego danej skały,od jej struktury i tekstury,od uławicenia i od uszczelniania
-geomorfologiczna odporność bezwzględna(ogólny szereg odporności Birkeland 1974r.) kwarcyt-czert-granit-bazalt-piaskowiec-mułowiec-dolomit-wapień
i względna odporność skał(uwzględnienie wpływu warunków klimatycznych na zachowanie skał)
np.skały wapienne w klimacie gorącym i suchym-odporne na różne typy wietrzenia,zachowują się róznie w róznych miejscach klimatycznych(wapień gorący-skała podatna na krasowienie,na zimnym-niszczenie inny charakter,rozpad na bloki)
Wietrzenie skał
*jest to całokształt zmian fizycznych i chemicznych,dokonujących się w skale wówczas gdy jest ona wyeksponowana na działanie atmosfery,hydrosfery i biosfery,naturalny proces rozdrabniania skał,czyli zmniejszenia ich zwięzłości i spoistości
-wietrzenie obejmuje cieńką,powierzchniową warstwę litosfery,zwaną sferą wietrzenia
Czynniki wietrzenia:
-promieniowanie słoneczne, decydujące o zróżnicowaniu temperatury na powierzchni Ziemi
-obecność wody(różnica agresywności)
-obecność gazów,gł.tlenu atmosferycznego i dwutlenku węgla
-świat roślin i zwierząt
Czynniki wpływające na tempo wietrzenia:
-warunki klimatyczne,głównie temperatura i wilgotność
-budowa podłoża skalnego(skład mineralny,ułożenie skał oraz ich porowatość i uszczelnienie)
-ukształtowanie terenu
-świat organizmów żywych,głównie szta rośl.,korzenie drzew
Typy wietrzenia:
Fizyczne(mechaniczne) i chemiczne,niekiedy wietrzenie biologiczne
Fizyczne-rozpad,dezintegracja,skały rozpadają się na coraz drobniejsze okruchy bez zmiany skłądu chemicznego
Odmiany wietrzenia fizycznego
1 wskutek nasłonecznienia(insolacja)
-warunki wietrzenia insolacyjnego
-postacie wietrzenia ins.
+rozpad ziarnisty(dezintegracja granulatna)
+rozpad blokowy(dezintegracja blokowa)
+ekstoliacja(łuszczenie się skał)
2 wskutek zamrozu
Ciśnienie jest zróżnicowane-gdy woda zamarza odziaływanie wody 100kg/cm2,,przy temp. niższej -200 2100 kg/cm2
Intensywniejsza dezintegracja
3 wskutek wysychania-namoczone
3 wskutek mechanicznego działania soli siły krystalizacja soli ;bezrodne sole w warunkach pustynnych i półpust. Łączenie może doprowadzić do zwiększenia o 300%kryst.soli kt. Występują, sedymentacja fizyczna lokalne oddziaływanie może być efektywne, woda jest rzadkością, w postaci rosy,mgły, łącząc się z bezrodnymi solami do zmian fizycznych-rozrost kryształów do procesów wietrzeniowych
5 wskutek mechanicznego działania
5organizmów roślinnych i zwierzęcych;wszelkie ryjące zwierzęta,spulchnianie warstwy glebowej(mieszane pokrywy zwietrzelinowa z makroszczątków rośl. I zwierzęcych)
Chemiczne wietrzenie-skały rozkładają się tzn. zmienia się ich skłąd chem.(powst. Nowe związki chem., łątwiej się rozpuszczaja, wchodzą w interację z innymi składnikami-skały wyjściowe)
Odmiany wietrzenia chemicznego:
1. Uwęglanowienie
2. Utlenianie
3. Uwadnianie
4. Redukcji (odtlenianie)
5. Wietrzenie biochemiczne, oddziaływanie chemiczne korzeni drzew, kwasy organiczne humusowe, huminowe w połączeniu z wodą
Pokrywa zwietrzelinowa - efekty wietrzenia
stanowi produkt wietrzenia
umozliwia kształtowanie gleb (gleby górskie, szkieletowe z pokrywa zwietrzelinową - niedojrzałe-więcej składników mineralnych.
Na stokach umożliwia grawitacyjne przemieszczanie materaiału skalnego, czyli procesy stokowe - denudacyjne
Klimat a wietrzenia - relacje, typy wietrzenia
- klimaty zimne - dominuje wietrzenie fizyczne, zamrozy, temp oscyluje ok. 0oC lub ujemne latem - insolacyjne przez krótki okres czasu, ograniczenie głębokości - gruntowne zlodowacenie podziemne
procesy wietrzeniowe - powierzchnia a strop powierzchniowy
klimaty umiarkowane w skali roku fizyczne i chemiczne, znajdują się w równowadze w zimowej porze - zamrozu - latem - insolacje/balans
klimat gorący odmiana sucha- wietrzenie insolacyjne, lokalny proces wietrzenia solnego - rozrastające się kryształy soli
klimat tropikalny wilgotny - udział wietrzenia fizycznego jest skromny, duży udział insolacje
Przeźrocza:
* rozpad blokowy-popgranicze klimatu suchego i półsuchego-rozpad piaskowca-dezintegracja na mniejsze skały
* skały wapienno dolomitowe - zaokrąglone krawędzie i narożniki, większa ilość wody
* Breis Kanion USA - procesy wietrzeniowe z denudacyjnymi, skały pochodzenia morskiego oddziaływają na warunki i na poszczególne skałki, łupki, wapienie, reagują na insolacje, skały mają ułożone poziomy, poszczególne warstwy wypreparował nagromadzony materiał ze skał - konserwują litą skałę (południowo zach część USA - ostańce wapienne - górna część piaskowca, ugięcia w seriach skalnych)
* czynnikiem który stymuluje procesy wietrzeniowe jest uszczelnianie skał
* pn Luków skalnych, erozyjno denudacyjna, selektywne procesy niszczenia, odprowadzone przez wiatr lub wodę
* ekstoliacje w strefie klimatu surowego z części północno wschodniej (Stan Majn) masyw granitowy, ślady odspajania lub obrywania, obieranie łusek skalnych, płyt- obnażanie skał
* wietrzenie mrozowe z szatą roślinną - blokowy rozpad
* płyta granitowa - rozpad na bloki, zaokrąglone naroża, dochodzi do rozpadu na składniki mineralne, kasza granitowa
* zamróz - różnice wahania temp wokół 0 stopni, w ciągu krótkiego lata arktycznego - poszotkowanie np. otoczaków
* gruboziarnista pokrywa (Spitzbergen) - ostrokrawędzistość materiału z oporem ulegają przemieszczaniu
* Karkonosze, Sudety - systemy pionowe i poziome szczelin w czasie zastygania magmy granitowej koncentrują się w procesach przecięcia tych szczelin składniki gazowe
* równiny pod Śnieżką - silny rozpad - dezintegracja, kasza granitowa-silnie zwietrzała
* Góry Świętokrzyskie - Łysogóry - Gołoborza - wietrzenie mrozowe - zlodowacenie, masyw górski był nunatakiem, gdzie był wystawiony na warunki klimatu peryglacjalnego - dezintegracja skał (skały oporowe - kwarcyty - dezintegracja pokrywy blokowej - ostrokrawędzisty materiał
* wskutek wysychania - mułki, iły, najpierw muszą napęcznieć - duża pojemność wody, mogą stracić tę wodę w wyniku parowania - zmniejszenie z wysychania, sieć szczelin. Główne, podrzędne, powtarzalność pęcznienia i wysuszania - powoduje rozkład
* w różnych klimatach obelisk w Egipcie - granitowych, w warunkach klimatu półsuchego(igła Kleopatry) przeniesione na plac Nowego Jorku (lato subtropikalny) zima kanadyjskie wiatry, duża zmienność klimatu w ciągu dziesiątków lat hieroglify uległy zamarznięciu.
Stok i procesy denudacyjne.
ogólne zasady denudacji
procesy wietrzenia i procesy zwietrzelinowe umożliwiają denudację - zespół procesów pod wpływem grawitacji
denudacja : zespół procesów przemieszczania produktów wietrzenia (tj pokrywy zwietrzelinowej) oraz powierzchniowych utworów skalnych pod wpływem siły ciężkości
zróżnicowanie hipsometrii obszarów kontynentalnych przyczyną istnienia stoków
stok - każdy fragment powierzchni ziemi nachylony pod kątem większym niż 0 stopni
ściany skalne - stoki o nachyleniu ok. 90 stopni
Rozwój ścian skalnych
procesy opadania i obrywania
formy rzeźby: wały (hałdy) usypiskowe, rynny korazyjne (źleby), stożki usypiskowe (piargi<90 stopni)
Ruch materiału skalnego na stożkach różnych od ścian skalnych
z przyczyn ruchu materiału
typy procesów : osuwanie, spełzywanie (pełznięcie), spływanie, spłukiwanie
Denudacja = ruchy masowe + spłukiwanie (materiał min i wody która nasączyła ten materiał)
procesy na stokach młodocianych (na ścianach i stokach stromych)
na stokach dojrzałych (stoki o mniejszych kątach nachylenia)
Podział procesów stokowych ze wzgl na ich tempo:
procesy szybki (gwałtowne)
procesy powolne
PROCESY FLUWIALNE I KSZTAŁTOWANIE DOLIN RZECZNYCH-wykład III
Uwagi ogólne
-klimatyczne uwarunkowania istnienia rzek[opad>parowanie+infiltracja(wsiąkanie)]
-2 typy rzek ze względu na usytuowanie obszaru zlewni w stosunku do obszaru zasilania(alimentacji)-rzeki w układzie geograficznym
-rzeki autochtoniczne: zasilane na całej długości danej rzeki
-rzeki allochtoniczne: ”karmione”w danym obszarze- Nil- podzwrotnikowy- zasilany, w klimacie suchym nadal funkcjonuje
Organizowanie się sieci rzecznej:
Stoki nie posiadają pokrywy roślinnej-łańcuch przekształceń spływu wody opadowej
Woda opadowa
⇣
spływ powierzchniowy(pokrywowy)
⇣
spływ linijny(bruzdowy)-koncentracja spływu w środkowej części stoku
⇣ procesy środkowe w obrębie danej zlewni dorzecza
strugi wodne-łączenie strug
strumienie i cieki(zasilane również przez wody podziemne)
⇣ spływające wody z wielu powierzchni stokowych, infiltracja
rzeki(zorganizowany spływ linijny, zasilane, w korytarzach roztokowych- mniej zorg., skoncentrowanie zasilania podziemnego)
Granice działalności rzek:
-góra(początek)źródło
-dolina-ujście(baza/podstawa/erozyjna)
-absolutna i lokalna baza erozyjna
Energia rzek i spływ wody w korycie rzecznym
-energia potencjalna i kinetyczna rzeki-twór rzeźbotwórczy,praca związ z en.kin
-praca rzeki+energia kinetyczna,zależy od masy i prędkości wody uwarunkowanej spadkiem terenu
-wykorzystywanie rzeki-największych spadków
-rozkład siły ciężkości w korycie rzecznym
-zależność między rozkładem energii kinetycznej a prędkościa wody w korycie rzecznym
-typy spływu wody:
*warstwowy(laminarny)niewielkie prędkości, warsewki wody, szybko przechodzi do:
*burzliwy(turbulencyjny)zawirowania, ma wpływ na dynamiczne procesy fluwialne, transport i pr. fluwialne
*śrubowy
3 podstawowe rodzaje działalności morfologicznej rzek:
1-dział.transportowa-materiały przenoszone przez wodę, nie jest destylowana, jest roztworem,duży wpływ wielkość i ciężar-nie przkracza zdolności transportowych
2-erozyjana
3-akumulacyjna
2kategorie transportu rzecznego
-transport substancji rozpuszczonych(roztwór)
-tarnsport części stałych
3sposoby transportu części stałych:
-w zawieszeniu(suspensja)iły,pyły-brak kontaktu z brzegiem
-przez stoki(saltacja)tr. skokowy- piaski, pulsacja kinetyczna, kontakt z dnem ziarenka pokonują skok
-przez toczenie i ślizganie(trakcyjny)otoczaki skalne podlegają podryganiu pod wpływem tarcia, kontakt z dnem i przesuwa się pod wpł.napierającej wody
Działalność erozyjna
3 typy erozji rzecznej
1-wgłębna-dno rzeki-koryto ulega pogłębieniu
2-boczna
3-wsteczna-źródłowiskowa,progi wodospady, proces na większą skalę na miskach źródł.- długość rzeki może się zwiększyć
-w utworach luźnych(klastycznych)przez rozmywanie
-nanosami własnymi rzki, akumulacja rzeczna-rozmywanie meteriałów uprzednio złożonych-spetryfikowane podczas wyższych stanów wody-duża energia gdy jest w stanie pobrać materiał i go przenieść
-w utworach litych-w górach okrążenie stonowane przez oddziaływanie materiału zboczowego, skontaktowany przez dno, narzędzie erozyjne danej rzeki-? Skalne-materiał rumowiskowy w kontakcie z dnem
Trojaki sposób erozji(gł. wgłębnej)w skałach litych:
1-korazja-chętnie w układach linijnych, zgodnie z osią koryta rzecznego -efekt rnny korazyjne-linijne zagłębienia w obrębie koryta-Tatry
2-korazja z eworsją- drążenie punktowe w układzie pionowym, potok górski z zaklęsłościami, ustabilizowanie otoczaków-wcinanie otoczaka
3-korazja połączona z kawitacją-woda w spływie burzliwym na terenie górskim miesza się z powietrzem, pęcherze na kontakcie ze skałą pękają, niszczenie litej skały-zapach świeżości
Efekty morfologiczne erozji wgłębnej:
-rynny korazyjne
-kociołki eworsyjne-Dolina Potoku Białego w Tatrach-większe formy
Erozja boczna-(związana ze spływem śrubowym-system wirów,atakuje brzeg)atakowanie ścian koryta rzecznego przez nurt rzeki-powstanie zaklęsłości-tworzenie koryta krętego a następnie meandrowego, koryta utrzymują prosty kierunek na długości najwyżej 10 szerokości koryta
Typ koryt rzecznych:
-prostolinijne(proste-rzadko, wymuszony)
-kręte, w tym meandrowe
-roztokowe(błądzące, zdziczałe, warkoczowate)spływ niezorganizowany, w obrębie własnych nanosów
-anastomizujące- optycznie przypominają ukł roztokowe, jak układ krwionośnysą bardziej stabilne, utrzymują się przez dłuższy czas bez obecności roślinności brzegowej i przez zwarte naniesione materiały iły, mułki
Działalność akumulacyjna rzek
-akumulacja funkcją utraty energii(zdolności transportowej)
Przyczyny akumulacji:
1-gwałtowne załamanie spadku rzeki-stożki napływowe w górach
2-uchodzenie rzeki do zbiornika wodnego- proces akum. Przyśpieszony
3-zmniejszenie się objętości przepływu rzeki-fluktuacje, zmiany objętości wody, niżówka hydrol., spada zdolność transportowa, zwiększa się akumulacyjna
Prostoliniowy przebieg- rzeka dąży do układu krętego, nurt w większej odległości, skłonności do akumulacji w strefie przybrzeża
Koryto meandrowe o zwiększonej krętości, strome skarpy brzegowe, brzegi wypukłe-kojarzone z przewagą akumulacji
Dominuje erozja boczna, procesy akumulacyjne-rzeki nie jest w stanie podtrzymać transportu, ze względu na umiejscowione łachy środkowe- bo w środku koryta, rozbicie na ramiona i odnogi,które błądzą wśród łach- przedpole topniejących lodowców- szer. kilka km, tysiące odnóg
Podstawowe formy akumulacyjne: łachy, mielizny, kępy, delty, terasa zalewowa (rozwój pionowy i poziomy)
Doliny rzeczne- powstają przez współdziałanie erozji rzecznej i denudacji (w obrębie stoku,zbocza doliny-efekt współdziałania erozji rzecznej i wgłębnej)
Typy dolin rzecznych
*przy samej erozji i ograniczonej denudacji(stadium inicjalne)-jary, gardziele, kaniony
*najprostsza forma doliny rzecznej(bardziej rozwinięta)- wcios, dolina wciosowa, U-kształtna-doliny młodociane,wczesna faza rozwoju, podlega innym procesom np.glacjalne
*doliny płaskodenne:
-z terasą zalewową(okresowe zalewanie dna podczas wezbrań pełnokorytowych)
-wrodzona-pradolina(wielka szerokość, niewspółmierność do dzisiejszych rzek, kształtowane w okresie glacjalnym przez rzeki roztokowe- tendencja do rozszerzania i migracji w systemie poziomym, powtarzalność, procesy z duża ilością wody)
-dolina zasypania
*doliny nieckowate-w profilu poprzecznym niecka, char. Procesu wietrzeniowy i akumulacyjny, proc. wietrzenia na bokach
*doliny meandrowe-kaniony- meandrowy przebieg rzeki Kolorado
Przełomy rzeczne-malownicze miejsca- złożona geneza
Terasy rzeczne- spłaszczenie w dolinie w sąsiedztwie aktualnego koryta, powyżej pozostałości po starych- systemy rzeczne
Delty- proste, złożone, schowane, wysunięte-strefa ujściowa
Przeźrocza:
*headwater-1467 m.n.p.m. Missisipi(źródło)wielkość danego systemu rzecznego-dopływów które stanowią całość syst. rzecznego-o niczym nie przesądza
*Źródło Rodanu- przykład o niedużej wydajności, nisza źródliskowa przekształcona przez człowieka, osuwiska, ruchy morowe, zakłócone w swobodnym przepływie wód-mur opadowy-zabezpieczenie
*strefa źródliskowa Renu(I j.Genewska)II źródło zasilania- topniejący lodowiec w górnej części rzeka uregulowana, stała budowa, reżim ustabilizowany, proces topnienia ustabilizowany,
*Wyżówka Potomac- burzliwy spływ wód- terasa zalewowa, zalesiona, wielkie głazy-podlegają transportowi- gdy woda jest gęstsza, więcej zawiesiny, głazy ulegają przemieszczeniu
*stan niżowy potok Szkocji- mniejsza zdolność kinetyczna i transportowa, obfita akumulacja, kamieńce (Tatry)tworzenie łach bocznych
*dolina o charakterze gardzieli, szerokość dolin-z potoku rzecznego, strome nachylenie
*płytowo zalegające formy skalne,rzeka-wodospady, szypoty- szybszy spływ wody,rozszerzenia-kociołki eworsyjne
*większa odporność skał, szybszy nurt wodny, kotły eworsyjne
*mini dolina U-kształtna- dynamiczna oś koryta strumienia
cych