SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY

-podstawą są ekosystemy wydmowe (ruchome wydmy są tu osobliwością, ponieważ jest ich bardzo mało w Europie- są jeszcze w Hiszpanii)

-1945r- starania o utworzenie nadmorskiego PN na dwóch najwartościowszych odcinkach linii wybrzeża

-ostatecznie SPN funkcjonuje od 1 stycznia 1967r w 1977r został zaliczony do światowych rezerwatów biosfery pod patronatem UNESCO

-walory związane z silną dynamiką podłoża, zmianami linii brzegowej, poziomem wód gruntowych i przemieszczaniem się wydm, tzw. białych gór

-granica SPN obejmuje jezioro Gardno i Łebsko + mierzeja; +obszary torfowiskowe i bagienne

-wydmy nadmorskie i śródlądowe (mają inną genezę i roślinność)

Ze wszystkich PN w Polsce tylko SPN :

• Ma większą powierzchnię wodną niż lądową

• Chroni równocześnie nadmorskie ekosystemy wydmowe, jeziorne, torfowiskowe i leśne

Cechy SPN:

• Ze względu na ubogie kwaśne podłoże flora naczyniowa jest niezbyt bogata ale specyficzna

• Florę wyróżnia niski stopień synantropizacji, gdyż skrajne warunki siedliskowe i peryferyjne położenie nielicznych wsi utrudniają położenie obcych gatunków

• Historia SPN jest dobrze zachowana w kopalnych glebach i złożach torfu, które stanowią naturalne archiwum i źródło wiedzy

• Niski stopień zanieczyszczenia w stosunku do innych parków narodowych

FLORA SP:

-Jest umiarkowanie bogata (liczy około 900 gatunków) O składzie flory decyduje ubogie i specyficzne siedlisko. Duża liczba siedlisk prezentuje skrajne warunki życiowe przynajmniej w zakresie jednego czynnika ekologicznego, stad możliwość występowania tylko tych roślin, które mają specyficzne przystosowania.

-Większość gatunków należy do grup:

• Acydofilnych

• Oligotroficznych lub mezotroficznych

• Psammofilnych  występują na piaskach (wydmach)

• Borowych – związane z nadmorskim lasem sosnowych

-W SPN występuje wiele gatunków o zasięgach eurosyberyjski lub środkowosyberyjskim, ale o swoistości flory decyduje obecność tych roślin, których centra zasięgowe położone są na W lub NE od Polski.

- gatunki atlantyckie

• Wrzosiec bagienny (masowo)

• Brzeżyca jednokwiatowa – rzadko, ale licznie; makrolit wodny jezior oligotroficznych

• Poryblin jeziorny – j. w.

• Wiciokrzew pomorski – sporadycznie na ubogich siedliskach

• Woskownica europejska – krzew występujący w wilgotnych borach na podłożu wydmowym, na torfowiskach wysokich, w brzezinie bagiennej i w śródlądowych zaroślach

• Długosz królewski – paproć; chroniony

-gatunki borealne

• Malina moroszka – w SPN poza zwartym zasięgiem, stanowiska wyspowe; dość licznie; głównie w luźnym drzewostanie sosnowym, na torfowiskach wysokich

• Bażyna czarna – składnik typowy dla borów nadmorskich; relikt glacjalny; występuje w borach, na torfowiskach wysokich i wrzosowiskach między wydmami

• Bagno zwyczajne

• Trzcinnik prosty

• Zimoziół północny

• Fiołek torfowy; chroniony

-psammofity – są to rośliny przystosowane do wzrostu na piasku. Mają liniowy zasięg występowania wzdłuż wybrzeży europejskich; umiarkowane wymagania termiczne

• Piaskownica zwyczajna; trawa

• Wydmuchrzyca piaskowa; trawa

• Mikołajek nadmorski; „biegacz”

• Obecne są również gatunki występujące na wydmach śródlądowych: jasieniec piaskowy, kocanki piaskowe

• W SPN ze względu na chłodny i wilgotny klimat nie pojawiają się gatunki ciepłolubne

-drzewa

• Najważniejszą rolę odgrywa tu sosna (80% drzewostanu). Niewielka rola olszy czarnej i brzozy brodawkowatej, mało buka, dębu szypułkowego, jesionu i osiki.

• Nieliczne drzewa i krzewy nie stanowią atrakcji SPN. O atrakcyjności tego terenu decydują inne grupy, bogactwo reliktów.

FAUNA SPN:

-wpływ na świat zwierzęcy mają trzy czynniki:

• Położenie w strefie nadmorskiej

• Różnorodność środowisk i ich typów w całości obszaru

• Stopień zbadania fauny

-ssaki

• w SPN występuje 39% ssaków notowanych w Polsce. Prawie połowę stanowią drobne gryzonie i owadożerne, w większości są to gatunki pospolite. Wyjątek stanowi rzęsorek mniejszy, który występuje tylko w trzech izolowanych populacjach: na południu (pogórze i góry), w Puszczy Białowieskiej i na Pomorzu Zachodnim.

• największym gryzoniem jest tu piżmak, gatunek obcy faunie polskiej. Pochodzi on z Ameryki N. Do Polski przewieziony jako zwierze hodowlane futerkowe. W 1905 roku uciekł z hodowli w Czechach i rozprzestrzenił się po Europie. Odznacza się dużą płodnością.

• do drobnych ssaków drapieżnych zaliczamy tu kunę leśną i domową, łasicę łaskę, tchórza, gronostaja. Większość z nich odżywia się gryzoniami, jedzą też pisklęta i jaja. Ich naturalny wróg to puchacz.

• większe i duże ssaki SPN są następujące: zając, lis, sarna, jelenie, dzik, łoś, foka szara, jenot. Jenot jest gatunkiem obcym, pochodzi z lasów liściastych Dalekiego Wschodu. Łoś natomiast jest najpotężniejszym z jeleniowatych.

-ptaki

• duża różnorodność i liczebność gatunków. W SPN stwierdzono 257 gatunków (64% awifauny polskiej), w tym 144 gatunki lęgowe i 20 prawdopodobnie lęgowych. Wynika to z kilku czynników:

• Duża naturalność siedlisk

• Znaczny obszar wodny

• Położenie w strefie wybrzeża  biegną tedy coroczne trasy wędrówkowe ptaków

• Gatunki pospolite: kaczki krzyżówki, gęś gęgawa, łyski, łabędź niemy, mewy, trzcinnik.

• Mewa śmieszka to rzadki gatunek SPN. Od SPN rozpoczęła się w 1968 roku kolonizacja polskiego wybrzeża przez mewę srebrzystą. Obecnie rozprzestrzeniona wzdłuż brzegów morskich i w głąb lądu aż do środkowej Wisły.

• Mewa pospolita gniazduje głownie w strefie borealnej. Jest głośna i agresywna. Ich populacja rośnie ze względu na dokarmienie przez ludzi. Gniazduje wzdłuż brzegów morskich i dużych jezior.

• Mewa śmieszka gniazduje w północnej i środkowej Europie i jest najliczniejszym gatunkiem mewy w Europie. Ma czerwony dziób i nogi.

• Kormorany zagnieździły się na wyspie Kamiennej w połowie lat 80-tych (Jezioro Gardno). Obserwuje się u nich charakterystyczne suszenie piór. Osiedliły się bezpośrednio na ziemi. Są agresywne wobec innych ptaków. Na Mierzei Wiślanej jest najliczniejsza kolonia kormoranów w Polsce (około 5 tysięcy par).

• Ohar jest rzadkim ptakiem lęgowym wybrzeża i SPN.

• Zasięg sowy włochatej w Polsce pokrywa się z naturalnym występowaniem świerka. Na terenie SPN jest to jeden z najliczniejszych gatunków sów. Największą sową w Polsce jest puchacz. Podlega on ochronie strefowej – rezerwat dookoła każdego gniazda o promieniu 200m; jest mu potrzebny spokój, ma zróżnicowane miejsca gniazdowania.

• Żuraw jest gatunkiem chronionym. Występuje na terenach zabagnionych, torfowiskowych lub oczkach śródpolnych. Jest łatwy do zaobserwowania (atrakcja turystyczna) ze względu na charakterystyczny odgłos (klangor), widowiskowe podrywanie się do lotu i taniec żurawi (w parach lub większej grupie).

• Czapla siwa buduje gniazda na drzewach, nad wodami, czasem w trzcinach, krzewach lub na skałach. Często gniazduje nad kormoranami.

PRZYRODA SPN, JEJ WALORY I OCHRONA; TURYSTYKA W SPN

-Walory turystyczne SPN

• Wielość typów siedlisk na małym obszarze

• Występowanie siedlisk rzadkich w skali Pomorza, kraju i kontynentu

• Wysoka czystość atmosfery

• Swoistość flory, szereg gatunków rzadkich i związanych ze specyficzną warunków skrajnych ekologicznie (piaszczystych, słonych, torfowiskowych, oligotroficznych)

• Występowanie wielu reliktów geograficznych

• Możliwość obserwacji interesujących procesów zachodzących szybko: zmiana położenia wydmy ruchomej, zawiewanie roślin, lasu, odsłanianie martwego lasu

• Możliwość obserwacji naturalnego środowiska przyrodniczego o bardzo małym stopniu przekształcenia przez człowieka (o niewielkich wpływach antropogenicznych)

-Ochrona przyrody w SPN

• Na 1/3 powierzchni ochrona ścisła

• Na obszarach chronionych częściowo prowadzi się:

  • Przebudowę drzewostanów na terenach leśnych

  • Koszenie łąk w zbiorowiskach nadbrzeżnych

  • Umiarkowany odłów ryb

• Niezależnie od ochrony stosuje się biologiczne i gospodarcze formy ochrony lasów. Szczególnie dotyczy to ochrony drzew przed owadami. Pod szczególnym nadzorem i opieką znajdują się ptaki:

  • Mają do dyspozycji 300 skrzynek lęgowych rozmieszczonych w różnych siedliskach

  • Troskliwie zapobiega się pożarom przez budowę pasów przeciwpożarowych

-Szczególne przedmioty ochrony w SPN:

• Mierzeja – ruchome wydmy i inne formy geologiczne, nadmorskie bory, psammofity, kopalne gleby

• Olszyna

• Moroszka

• Klukowe buki- reliktowy las bukowo – dębowy na glebie bielicowej i murszastej. Najważniejsze w Parku stanowisko mezofilnej roślinności lasu liściastego

• Klucki las – obiekt glebowo – drzewostanowy; dynamika drzewostanu i runa

• Bory torfowe – obiekt glebowo – drzewostanowy

• Bielice

• Ochrona ptaków, głównie powierzchni lęgowych: Wyspa Kamienna, Gardneńskie Lęgi, Klukowe Lęgi, Gackie Lęgi, Żarnowskie Lęgi.

-Ochrona przyrody a turystyka

• Poza ochroną przyrody Park ma także inne zadania:

  • Propagowanie wiedzy o przyrodzie

  • Wykazywanie wartości przyrody dla ludzi

  • Uczenie właściwego kontaktu z przyrodą

• Pogodzenie działalności ochroniarskiej z rekreacyjną jest trudne i wymaga kompromisów. Podstawowe zadania:

  • Wytyczanie ścieżek turystycznych

  • Urządzenie ścieżek dydaktycznych nawet w obszarach ochrony ścisłej dla osób szczególnie zainteresowanych, grup studenckich, naukowców

  • Organizowanie przyrodniczych muzeów i ekspozycji

• Bezpośrednie kontakty z przyrodą wpływają korzystnie na ludzi

-Szlaki turystyczne

• Czerwony – umożliwia zapoznanie się z procesami nadbrzeżnymi i wydmowymi, obserwacje różnych postaci lasów, piękne krajobrazy

• Żółty – prowadzi przez łąki, tereny podmokłe i obszar wilgotnych lasów

• Szlaki zielone – kształt pętli, co umożliwia obserwacje roślinności i krajobrazu od strony morza i jezior. Mają charakter spacerowy

• Szlaki czerwone przebiegające południkowo prowadzą do plaży

• Ponadto:

  • Ścieżka przyrodniczo – dydaktyczna przechodząca przez Klucki Las

  • Punkty widokowe:

    • Wzgórze Rowokół

    • Koło Kluk, widok na Jez. Łebsko

    • Między jeziorami Dołgie Małe i Wielkie  obserwacje ptaków

  • Muzeum przyrodnicze w Smołdzinowie

  • Skansen ludowy w Klukach  grupa etniczna Słowińców

POSZCZA BIAŁOWIESKA (BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY)

Historia BPN i motywy utworzenia

1921 – utworzenie „Rezerwatu”

1922 – powstaje Puszczańskie Muzeum Przyrodnicze

1932 – szczególna jednostka administracyjna „PN w Białowieży”

1974 – Rezerwat Biosfery UNESCO

Puszcza Białowieska należy do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych Europy. Jest w niewielkim stopniu przekształcona antropologicznie.

Główny obiekt to rezerwat ścisły, który jest wyłączony z wszelkiej działalności antropogenicznej.

Cel to ochrona naturalnych zespołów roślinnych i zwierzęcych wraz z ich środowiskiem (ekosystemów).

FLORA I ROŚLINNOŚĆ BPN

- 1200 gatunków w Puszczy a na terenie BPN 650 gatunków

- najcenniejsze zbiorowiska

• Wielogatunkowy las liściasty

  • o charakterze grądów (grab- drzewo, grąd – zbiorowisko leśne), dębowo-lipowo-grabowy z udziałem świerków, klonu, jesionu i wiązu

  • zajmuje najżyźniejsze gleby brunatne

  • charakteryzuje się właściwa strukturą pionową i wiekowa drzewostanów

  • struktura piętrowa

    • piętro koron – najwyższe pojedyncze drzewa, wysokie świerki

    • piętro koron główne – dęby, Lipi, klony, młode świerki

    • piętro koron najniższe – graby i dorastające inne drzewa

• borealny bór świerkowy, świerczyna bagienna

  • w runie największy udział mają mchy torfowe

  • w drzewostanach dominuje świerk

  • gatunek wyróżniający się: listera sercowata

- pozostałe zbiorowiska leśne

• bory mieszane sosnowo-dębowo-świerkowe

• bory świeże sosnowo-świerkowe

• bory bagienne na dawnych torfowiskach wysokich

• bagienne lasy olszowe w bezodpływowych nieckach ze stojącą wodą (olsy)

• łęgi olchowo-jesionowe wzdłuż rzek i strumieni

• bór świerkowy, torfowcowi

• torfowiska niskie i wyskie

• roślinność wodna i szuwarowa w starorzeczach

- rekordowe wymiary drzew

• dęby – wys 41m, obw. 7,3m, masa 70m³

• świerki – powyżej 50m

• lipy i jesiony – do 43m

• dzika jabłoń – do 24m

• wierzba iwa – 26m

- krzewy – leszczyna, kruszyna, jarzębina, wawrzynek wilcze łyko

- w łęgach wyst ponadto: porzeczka czarna i alpejska, kalina koralowa, trzmielina i czeremcha

- relikty klimatyczne na torfowiskach niskich

• brzoza niska

• wierzba borówko listna

- rośliny chronione

• sasanka otwarta

• lilia złoto głów

• Orlinie pospolity

• Storczyk plamisty

• Rosiczka okrągłolistna

• Grążel żółty

REZERWAT KRAJOBRAZOWY WŁADYSŁAWA SZAFERA

- utworzony w 1969r poza terenem Parku Narodowego

- pomiędzy Hajnówką a Białowieżą

- park leśny – chroni drzewostany dębów, grabów, sosen i świerków

- rezerwat przecina zachodnią cześć puszczy, dając przegląd jej zbiorowisk leśnych

- dodatkowe elementy tworzą brzoza brodawkowata i topola osika

- występują:

• Bodziszek żałobny

• Bluszczyk kosmaty

• Groszek skrzydlasty

- 26 gatunków chronionych

- obce gatunki: klon jawor, dąb czerwony

- drzewo rozkłada się - do gleby powracają mikro i makroelementy, które drzewo magazynowało w ciągu życia

- martwe drzewo jest magazynem wody

- na martwej korze wyrastają młode drzewa

- martwe drzewo żyje także po śmierci – rozkładające się drzewa mieszczą w sobie dwukrotnie więcej komórek niż można by naliczyć za jego życia

- wywracające się drzewa tworzą wykroty – lęgną się tam ptaki

- niektóre mchy i wątrobowce występują tylko na rozkładającym się drzewie, a pod leżącymi kryją się płazy i inne drobne zwierzęta

FAUNA

-850 gatunków owadów

- kręgowce

• 12 gatunków płazów

• 7 gatunków gadów (żółw błotny)

• 249 gatunków ptaków (bocian czarny, żuraw, jastrząbek, orlik krzykliwy, kruk, 8 gatunków dzięciołów)

• 41 gatunków ssaków (żubr, łoś, bóbr, ryś, wilk, gronostaj)

- w parku funkcjonuje zamknięty ośrodek hodowli żubra oraz zagrody pokazowe z żubrem, żubroniem, jeleniem, dzikiem, Knokkem polskim i wilkiem

- Niedźwiedź w Puszczy Białowieskiej

• Współcześnie nie ma niedźwiedzi

• W XIX w uległ eksterminacji , w 1937r podjęto próbę restytucji

• Od XVIw były chwytane i żywe przewożone do królewskich posiadłości do organizacji walk, np. psy, konie, niedźwiedzie

• Cele polowania: cenne futro, sadło, zagrożenie dla bydła i barci

• Barcie zawieszano wysoko, zasłaniano ich wylot, drzewa otaczano wkopanymi zaostrzonymi palami, budowano platformę poniżej barci

• Ostatni raz widziano je w 1878r

• Po uzyskaniu niepodległości chciano je wprowadzić od nowa. Przywieziono samicę z młodymi, ale one nie bały się ludzi i trzeba było je usunąć ze względów bezpieczeństwa

- żubry – ochrona

• XVI w polowania tylko za pozwoleniem władcy

• 1938r – objęcie ścisłą ochroną

• 1966r – figuruje w Czerwonej Księdze

• Chroniony jest we wszystkich krajach gdzie występuje

• SA roślinożerne

• Wydaja głos zwany chrzczeniem

• Mają dobry wzrok i węch

• Gwałtowny spadek liczebności pod koniec I wojny światowej

• Ratowanie żubra etapy:

  • I – rozmnożenie w ogrodach zoologicznych i rezerwatach

  • II – wypuszczenie Zubrów na wolność (w Polsce i Białorusi)

- bocian czarny

• W przeciwieństwie do bociana białego zakłada gniazda na terenach niezamieszkałych, w lasach, na terenach wilgotnych, w niżu i w górach

• Zimują w płd lub wsch Afryce