Młoda Polska
Heglizm- teza, antyteza, synteza jako trójstopniowe cykle przeinaczeń
Każda postać bytu na drodze swej ewolucji musi spotkać swoje przeciwieństwo, a z tego przeciwieństwa wyłania się nowy stan syntezy, a rezultaty z tego stanu stają się punktem wyjścia dla nowego porządku rzeczy
Wilhelm Dilthey 1833-1911
Pojęcie struktury- uważał, że stosunek napięć emocjonalnych i intelektualnych powoduje ukształtowanie jednostki, nadają jej jedność strukturalną. Taką jedność posiadają wszystkie jednostki w zbliżonym do siebie wieku, tzw. pokolenie. W momencie kiedy jednostka jest w okresie nauki szkolnej jest podatna na wpływy i nauki, co skutkuje wyrobieniem w sobie swoistego indywidualizmu. Struktura ta kształtuje się pod wpływem dwóch czynników. W sporze posiadania kulturalnego i pod presją istniejących czynników życia, jednostki te mogą wyrobić sobie swoje własne poglądy oraz zasady moralne.
W polskiej humanistyce poglądy Dilthey`a przejmuje Kazimierz Wyka- Modernizm Polski, Pokolenia Literackie
Ludwik Popławski- O modernistach
Zwycięstwo modernizmu było wynikiem tego, że w życiu kulturalnym zaczęły brać udział jednostki z niższych warstw społecznych. Kultura rozwijała się na dwóch płaszczyznach 1) kultura warstw historycznych, kierowniczych i posiadających, mająca ukształtować charakter arystokratyczny i elitarny; 2) kultura ludowa. W wieku XIX związku ze równouprawnieniem społecznym i polotycznym zaczęły w Polsce kształtować się nowe warstwy społeczne- „nowa klasa” nie wyrosła jednak z żadnego środowiska, czy wyższej kultury jednak udało jaj się zachować „świeżość i surowość instynktów społecznych”
MP jako okres idealistycznych systemów dobry romantyzmu. Pozytywizm Comte`a, empiryzm Milla, ewolucjonizm Spencera- wszystkie patronujące mieszczańskiej cywilizacji, zamknęły się w minimalizmie, obawie przed dziedzinami zjawisk niesprawdzonych.
Filozofia- przedmiotem miały być fakty, metodą doświadczenie, odżegnywała się od zjawisk metafizycznych, narzędzie poznania zmysły, a generalna tendencja to zdolność redukowania i sprowadzania rzeczywistości do najprostszych form. Zjawiska moralne sprowadzano do społecznych, a społeczne do psychicznych. Psychiczne do biologicznych, a biologiczne do mechanicznych. Odpowiednikiem tego typu myślenia stał się naturalizm, minimalistycznie sprowadzający swoją złożoność życia do fizjologicznych odruchów.
Filozofia i sztuka- drobiazgowość szczegółowe opisywanie świata, charakter scalającej syntezy, orientuje człowieka w jego przeznacz niech i zadaniach życiowych.
Filozofia MP:
Schopenhauer-elementy kantowskiego fenomenalizmu, widzenie w świecie zjawiskowym tylko wyobrażenie i złudę. Woluntarystyczna metafizyka, upatrująca istotę bytu w ślepym, irracjonalnym impulsie. Impuls ten filozof nazwał wolą. Wypływające z tej metafizyki konsekwencje : pesymistyczny pogląd na świat i etyka współczucia. Na dnie istnienia jest ślepy popęd,, który nigdy nie może być zaspokojony. Człowiek pragnie szczęścia mimo, że jest ono nieosiągalne, pragnie życie mimo, że koniec jest tragiczny. Lepiej jest żyć niż nie żyć. Człowiek cały czas odczuwa niedostatek i waha się między pożądaniem, a rozczarowaniem. W filozofii S. można odnaleźć nie tylko motywy z religii buddyjskiej, ale także i chrześcijańskiej- świętość i współczucie. Dobrowolna rezygnacja i wyzbycie się pragnień, bezinteresowna miłość, uśmiercenie samolubnej żądzy i radosne poddanie się cierpieniu.
Nietzsche- jego filozofia jako wyraz romantycznego buntu przeciwko fetyszom i dogmatom epoki, przeciwko deterministycznym teoriom dziedziczenia i środowiska, przeciwko „ideologii przeciętności”. Gest wielkości, wola mocy oraz ideał nadczłowieka, przeciwstawiał N. małej epoce, która „produkowała małych ludzi”. W tych poglądach nie był osamotniony, miał swoich poprzedników np. Max Stirner (odrzucenie wszelkich wiar, norm, zasad, praw, wartości- uważał je za czystą fikcję. Realnością jest jedynie jednostka, a jedynym prawem jest jej własna wola. Podobny wątek rozwijał Tomasz Carlyle, który odrzucał kolektywistyczną teorię rozwoju, a znaczące wydarzenia w historii wyznaczał wielkim jednostkom, bohaterom.) N. jako wróg demokracji, krytyk moralności chrześcijańskiej. Człowiek był dla N. tylko formą przejściową, skazany na zagładę. Sensem świata miało być urzeczywistnienie nowego stylu życia, którego znakiem miało być pojęcie nadczłowieka- istota doskonała, mędrzec, twórca i bohater.
Bergson- filozofia umożliwiała rozwój nauk ścisłych- rzeczywistość jako nieprzerwany wytrysk nowości. Istnienie to wieczny ruch, rozpęd twórczy, życionośny. Nie można go pojąć myślą. Umysł jest zwrócony ku świadomości, odznacza się przyrodzonym niezrozumieniem życia, ale ma przyrodzoną władzę ujmowania bezpośredniego zjawisk i przedmiotów w samej ich realnej naturze. Za pomocą intuicji przenosimy się do wnętrza samej rzeczy tym samym przenikając jej najgłębszą indywidualną istotę.
Filozofia Bergsona rozwiązywała antynomię filozofii pozytywistycznej- sprzeczność między wolnością a determinizmem. Odrzucając determinizm przeciwstawiamy mu rzeczywistość różnorodną. Ograniczając intelekt rehabilitujemy metafizykę i wyzwalamy żywioły irracjonalne.
Modernizm- pojęcie, które miało określać nowszą sztukę, ale w momencie jej powstawania. Hasło zaczerpnięte z francuskiego. Początkowo uważano, że modernizm jest synonimem naturalizmu, realizmu. Dopiero w 1890 roku grupa literatów stwierdziła, że modernizm znacznie rożni się od naturalizmu i bardziej przychylny jest sztuce arealistycznej i subiektywnej. Kazimierz Wyka zaproponował użycie terminu modernizm odnośnie początkowej fazy MP, w której po raz pierwszy ujawniły się symptomy tego nurtu. Indywidualizm, liryzm, symbolizm, i zwrot ku zagadnieniem metafizycznym
Impresjonizm- lata 70. XIX w. Renoir, Monet Cezann, Aleksander Gierymski, Pankiewicz, Podkowiński, głowni przedstawiciele impresjonistyczni. Supremacja momentu nad ustalonym stanem rzeczy, subiektywne wrażenie nas intelektualną analizą, rozbicie statystycznego obrazu na rzeczywistość dynamiczną, pełną napięć i ruchu. W obrazach rozbicie barwy na walory, gra refleksów, świateł i cieni, drżące punkty barwne, szkicowość i mgławicowość konturów. Literatura: Verlaine, Balmont, Tetmajer, Żeromski, Maeterlincka, Rittnera.
Symbolizm- 1880r. francuska szkoła Le Symbolisme, na łamach dziennika Le Figaro pierwszy manifest, którego autorami było Jean Moreas i Paul Adam. Nacisk na sens i zawartość ideową nowej epoki. Twórczość symbolistów jako metafizyka w obrazach. cała rzeczywistość empirii była dla nich tylko i wyłącznie przenośnią świata idei. Mallarme- największy ze wszystkim symbolistów- był platonikiem. Uważał rzeczywistość zmysłową za zdeprawowaną formę jakiegoś bytu idealnego i absolutnego. Świat dźwięków jako domena i swoisty język sztuki muzycznej. Sztuka z samej natury czysto formalna, i semantyczna. Poezja miała działać na zasadzie analogii. Zamiast nazywać przedmiot miała go jedynie aluzyjnie podsuwać wyobraźni czytelników. Symbol miał służyć jako znak obrazowy podstawiony w miejsce rzeczywistości duchowej jako równoważnik rzeczywistości metafizycznej odpowiednik, stanów i zjawisk. Z jednaj Stroby była to postawa wobec świata o wybitnie idealistycznej orientacji, z drugiej strony była to technika i konwencja poetycka, która podniesiona została do rzędu zasady generalnej i dominującej.
Neoromantyzm- opozycja do pojęcia modernizm. Ricarda Huch wydała dwie głośne pozycje, które traktowały o romantyzmie. Autorka napisała swoistą syntezę romantyzmu. Według niej romantyzm był wielkim spełnieniem syntezy kulturowej, kojarzącej najwspanialsze wartości wieków minionych, stworzone przez kulturę grecko- rzymską oraz przez XIX wiek. Ostatnia epoka która zrealizowała doskonale ideał jedności między ideą a życiem, między marzeniem, a rzeczywistością. Zaprzeczenie naturalistycznego determinizmu. Program ruchu neopozytywistycznego, który nawiązywał do idei starej romantyki z początków wieku. Edward Porębowicz 1902r. Poezja polska nowego stulecia- płeć i mózg, mężczyzna o kobieta, których syntezą byłaby jakaś fantastyczna postać androgeniczna, metafizyka płci nawiązuje do Heglowskiej triady.
Dekadentyzm- początkowo posługiwali się tym wyrazem ludzie, którzy byli przeciwnikami nowego prądu. Słowo to funkcjonowało jako nazwa epoki, wyraźnie schyłkowej i skazanej na nieuniknioną zagładę. Nazwa ta nie była nowa, zazwyczaj pojawiała się kiedy działo się coś co budziło lęk i zapowiadało zbliżającą się katastrofę. Takim prorokiem katastrofy był J.J. Rouseu, widząc jedyną drogę ocalenia w powrocie do natury. Aksjologia ta przyznawała wyższą wartość i powab niż zdrowiej elementarnej sile zwycięskiego następcy. Charles Baudelaire Kwiaty zła. Dekadencja dekadentyzm miało dwojakie znaczenie. W przeświadczeniu wyznawców było ono dodatnie natomiast przeciwnicy stosowali je pejoratywnie.
Młoda Polska- nazwa stworzona za wzór tych, które funkcjonowały na zachodzie. Wspólnota, którą stworzyli młodzi ludzie urodzeni przeważnie pod koniec lat 60. I 70.
Wagner- myśl jednoczenia wszystkich sztuk w jednej sztuce uniwersalnej. Koncepcja dramatu muzycznego, który łączy w sobie dźwięk, słowo, kształt i barwę, ruch sceniczny, gest aktora z fizjologią, religią i światem mitów starogermańskich i celtyckich.
Franciszek Liszt- wielka muzyka programowa, mistyczne natchnienia i tragiczne poczucie antynomii między rzeczywistością świata, a jakimś bytem nadzmysłowym.
Edward Grieg- ulubieniec epoki :D nowy gatunek wypowiedzi muzycznej, łatwo rozpoznawalny na skutek specyficznego kolorytu północnego, osiąganego poprzez wzbogacanie własnych zasobów melodycznych harmonicznymi i metro rytmicznymi elementami norweskich tańców i melodii ludowych.
Kołysanka
Pieśń Solwejgi z Peer Gynta
Wiosna
Poranek
Polska, kompozytorzy
Mieczysław Karłowicz
Grzegorz Fitelberg
Karol Szymanowski watki epokowe, nawiązywali do Wagnera, Liszta,
Ludomir Różycki Czajkowskiego, inspirowali się poezją i refleksją filozo-
Apolinary Szeluto liczną