Wykład, dn.7.11.2009 r.

ADMINISTRACJA FRANCJI ABSOLUTNEJ.

Administracja centralna- król na czele państwa, był pomazańcem bożym, co skutkowało jego nietykalnością i nieomylnością. Stał na czele aparatu administracyjnego będąc źródłem prawa, będąc jednocześnie suwerenem. Król był wcieleniem państwa.

Charakterystyczna była walka organów jednoosobowych z wieloosobowymi na jednym szczeblu.

Organy jednoosobowe administracji centralnej:

1. PIERWSZY MINISTER

Pierwsi ministrowie w okresie 300 lat monarchii absolutnej:

1. Riechelieu

2. Mazarin

3. De Fleury

Wszyscy trzej byli kardynałami.

Pierwsi ministrowie skupili kierownictwo, pełnię władz w swoich rękach. Byli najważniejsi w państwie. Tytuł kardynała był tylko tytułem grzecznościowym, nie urzędem.

To stanowisko wynikało z faktu, że żyli oni w trakcie panowania władców słabych. Król rządził formalnie, ale to pierwsi ministrowie rządzili państwem. Królowie nie pozbywali się pierwszych ministrów, ponieważ przynosili im oni korzyści.

W nauce pierwszy minister jest pierwowzorem ministra.

1. KANCLERZ

• Wywodzi się ze średniowiecza

• Stał na czele kancelarii królewskiej

• Koordynował politykę zagraniczną Francji

• Prowadził korespondencję dyplomatyczną

• Stał na czele sądów najwyższych monarchii

1. GENERALNY INTENDENT FINANSÓW

• de Sully- był pierwszym Generalnym Intendentem Finansów

• Colbert- najsłynniejszy GIF

• Skupiał w sobie całość funkcji gospodarczych –podatki, cła, finanse, inwestycje strukturowe, marynarka wojenna, kolonie, handel zagraniczny

• Realizował politykę merkantylizmu bowiem monarchia absolutna była pierwszym systemem ustrojowym, który wprowadził planowanie gospodarcze

1. CZTEREJ SEKRETARZE STANU

U schyłku XVI w pojawiają się sekretarze stanu. Wywodzili się oni z dawnej kancelarii królewskiej. Ich zadaniem była koordynacja działań zarządu centralnego w terenie.

Początkowo mieli kompetencje określone terytorialnie. W czasach Henryka IV uznano ten system za nieefektywny i każdemu z sekretarzy podporządkowano określony resort:

• Sekretarz wojny

• Sekretarz spraw zagranicznych

• Sekretarz marynarki

• Sekretarz domu królewskiego (obsługiwał administracyjnie sprawy dynastii królewskiej)

Nie było natomiast sekretarza administracji-byłoby to sprzeczne z zasadą, że całość administracji spoczywa w rękach króla.

Ci wszyscy urzędnicy tworzyli ministeriat, który w przypadku monarchii absolutnej nie oznaczał gabinetu ministrów, ale raczej był zapleczem logistycznym i intelektualnym króla.

Obok ministeriatu w systemie administracji centralnej funkcjonowały tzw. rady- organy kolegialne, na czele których stał król. Było ich 5.

Najważniejszą była RADA STANU (inaczej tajna rada lub rada państwa). W jej skład wchodzili obok króla wszyscy członkowie ministeriatu, jak również osoby powołane przez króla, cieszące się dużym autorytetem.

Rada Stanu podejmowała najważniejsze decyzje polityki wewnętrznej i zagranicznej.

RADA STRON PROCESOWYCH-na czele stał kanclerz. Był to najwyższy organ sądowy we Francji, do niej wpływały odwołania od wyroków sądów francuskich-parlamentów. Wyroki były wydawane w imieniu króla.

RADA DEPESZ-kierował nią kanclerz. Zajmowała się sprawami pilnymi, do natychmiastowego załatwienia. Pisma formułowane przez tą kancelarię zaczęto nazywać depeszami.

RADA FINANSÓW- GENERALNY INTENDENT

RADA SUMIENIA- kierował nią król, brał czynny udział w posiedzeniach. Rada sumienia miała strzec czystości wyznania gallikańskiego- francuski katolicyzm.

ADMINISTRACJA LOKALNA WE FRANCJI W DOBIE ABSOLUTYZMU.

Francja aż do rewolucji była podzielona na 11 prowincji- pokrywały się one z dawnymi granicami księstw terytorialnych. Był to historyczny podział administracyjny.

Prowincje francuskie były podzielone na okręgi. Średnio na prowincji funkcjonowały 3 okręgi, czyli w sumie 34 okręgi. Na czele prowincji stali gubernatorzy, których po raz pierwszy powołał Henryk III w okresie wojen religijnych. Chodziło o to, by utrzymywać porządek w prowincjach. Urząd ten spoczywał w rękach najwyższych stanem, zamożnych i ważnych rodów.

Rozległe kompetencje administracji cywilnej, wojskowej, sądownictwa czyniło ich groźnymi dla władzy królewskiej. Ludwik XIV dążył do ograniczenia ich kompetencji. Powołał on w prowincjach zastępców gubernatorów. Zastępcy uzyskali te same kompetencje co gubernatorzy. W wyniku takiej sytuacji następował spór kompetencyjny, który rozstrzygał król-zawsze na rzecz zastępcy.

Na czele okręgów stali intendenci. Stanowili oni podporę monarchii absolutnej. Intendenci realizowali zasady unifikacji i centralizacji kraju. Do ich kompetencji należał: zarząd strukturami wojskowymi i cywilnymi, jak i policja rozumiana jako nadzór i kontrola państwowa. W rękach intendentów spoczywało kierownictwo wymiaru sprawiedliwości.

Urząd intendenta uchodził za wysoce profesjonalny, a obsadzany był przez szlachtę urzędniczą. Był to jeden z najnowocześniejszych urzędów w ówczesnej Europie.

MONARCHIE ABSOLUTYZMU OŚWIECONEGO.

PRUSY:

Od1701 roku Prusy są królestwem o bardzo specyficznej formie. Stają się królestwem, na początku realizują idee francuskie, jednak nie przystają one do państwa wschodnioeuropejskiego, feudalno-rolniczego. W takim państwie w żaden sposób nie można było realizować polityki merkantylizmu.

W połowie XVII wieku władcy pruscy jako książęta zawarli układ ze szlachtą, w myśl którego aż do połowy XIX wieku szlachta pruska (junkrzy) utrzymała pełnię władzy nad chłopami oraz niezależność ekonomiczną w zamian za oddanie pełni władzy politycznej w ręce władców. To pozwoliło na zbudowanie w Prusach specyficznej formy absolutyzmu, czyli tzw. absolutyzmu oświeconego (1713-40 Fryderyk Wilhelm I; 1740-86 Fryderyk II Wielki).

Kryterium wiedzy stał się rozum. Władca jest „sługą państwa” i w swoich poczynaniach, które zawsze są słuszne i racjonalne kieruje się wyłącznie „racją stanu”, czyli interesem państwa. Ponieważ Bóg wybrał go na króla ze względu na jego walory intelektualne i moralne, każda próba podważenia jego władzy byłaby surowo karana jako przejaw głupoty. W ręku władcy spoczywała pełnia władzy administracyjnej, w przeciwieństwie do Francji była nieograniczona. Monarchia oświecona absolutna w Prusach była systemem skrajnego autorytaryzmu i pierwszym państwem w pełni policyjnym. Policja bowiem miała za zadanie nie tylko nadzorować i kontrolować zachowania, ale również wpływać na myśli i poglądy poddanych. W tym celu w Prusach powołano tajną policję-jej zadaniem było również rozbijanie grup niechętnych monarchii i eliminowanie niewygodnych poddanych, także w drodze prowokacji.

Monarcha był źródłem prawa i jego wykonawcą. Byli najwyższymi biurokratami. Skutkowało to centralizacją i konsolidacją władzy. Decyzje królewskie były podejmowane tajnie poprzez tzw. nakazy gabinetowe. Pojawiło się pojęcie rządów gabinetowych, co oznaczało skupienie pełni władzy w prywatnym gabinecie króla. Tym samym polityka zewnętrzna i wewnętrzna była wyłączona. Władza królów pruskich czy sojusz ze szlachtą opierała się na dwóch fundamentach- militaryzm i patriotyzm państwowy.

MILITARYZM- podporządk.rozwoju państwa, jego ekspansji, a wszystkie podejmowane reformy miały służyć potrzebom militarnym. Militaryzm prowadził do uwojskowienia większości struktur cywilnych państwa, w działaniu których istotniejsze było ślepe posłuszeństwo niż samodzielność.

PATRIOTYZM PAŃSTWOWY- Prusy były kosmopolityczne, wielonarodowe, otwarte na emigrantów, jednak żądali w zamian całkowitej lojalności. Nie istniał naród pruski, pruska tradycja. Urzędnicy pruscy byli lojalni wobec państwa i dynastii. Za tą wierność władzy byli wynagradzani źle i kiepsko, ale bardzo szybko. Wśród urzędników pruskich powstał etos urzędniczy, czyli system wartości, któremu urzędnik służył i go realizował.

ORGANY ZARZĄDU CENTRALNEGO:

1. Tajna Rada- istniejąca od 1604 roku; została przekształcona w 1684 roku w tajną dworską kamerę. System administracji gospodarczej i podatkowej w Prusach nazywany był kameralizmem. Najważniejszym organem było Generalne Dyrektorium- centralny urząd administracyjny sprawujący nadzór nad administracją lokalną jak i nad administracją wojskową na szczeblu centralnym i lokalnym. Generalne Dyrektorium dzieliło się na 4 departamenty o kompetencjach rzeczowo-terytorialnych. W 1780 roku w Generalnym Dyrektorium zasiadało 5 ministrów i 19 tajnych radców stanu.

2. Ministerium Gabinetowe- było w polityce zagranicznej tym, czym było Generalne Dyrektorium w polityce wewnętrznej. Ministerium Gabinetowe miało charakter tajny, powstało w 1728 roku. Cel- koordynacja polityki zagranicznej, a także opracowywanie projektów i raportów dotyczących sytuacji innych państw europejskich.

3. W 1766 roku powstała Generalna Dyrekcja Monopoli i Ceł-do jej zadań należało psucie polskiej monety [tj.bicie monet o niższej wartości, sfałszowanych-miało to na celu osłabienie polskiej waluty i gospodarki] i restrykcyjna polityka zagraniczna.

4. Ministerium do spraw Śląska

ADMINISTRACJA LOKALNA W PRUSACH.

Prusy były podzielone na okręgi, tak zwane kamery: wojny i domen-dzieliły się one na okręgi zwane powiatami, na czele których stał radca ziemski, tzw. landrat. Landrata mianował król spośród 4 kandydatów przedstawionych mu przez lokalny sejmik. Tym sposobem aż do schyłku tego urzędu, czyli do końca III Rzeszy landraci byli w dwuznacznej sytuacji. Wynikało to z faktu, że z jednej strony był organem samorządu, a z drugiej strony był urzędnikiem królewskim. Problemem landrata był spór kompetencyjny (1806-1815)