Atrakcje geoturystyczne

1.Kopalia soli Wieliczka w 1978 roku wpisana przez UNESCO. 1996 roku zaprzestano całkowicie eksploatacji złoża. Wielicka kopalnia liczy 9 poziomów 64 metrów, zaś ostatni leży 327 Łączna długość chodników łączących około 3000 wyrobisk (chodników, pochylni, komór eksploatacyjnych, jezior, szybów, szybików), przekracza 300 km. Kopalnię cechuje unikalny mikroklimat, na który składa się – obok dużej wilgotności i zawartości chlorku sodu – stała temperatura (ok. 9-12 °C), ciśnienie, jonizacja i wysoka zawartość w powietrzu potasu, magnezu i wapnia. W kopalni powstało w roku 1951 Muzeum Żup Krakowskich. Wielicka kopalnia usytuowana jest w zachodniej części podkarpackich złóż solnych, których wiek określany jest na około 15 milionów lat. Złoże powstało w okresie mioceńskim, wieku badeńskim, w trakcie zaniku Morza Mioceńskiego, które stało się morzem zamkniętym o wysokim stopniu zasolenia. południowej części akwenu doszło do uformowania się złoża bryłowego a w północnej i środkowej jego części powstało złoże pokładowe (warstwowe). Podczas ostatnich ruchów górotwórczych Karpat nastąpiło nasunięcie się złoża bryłowego na pokładowe. Znana na całym świecie podziemna Trasa Turystyczna wielickiej kopalni powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Około miliona turystów rocznie zwiedza ok. 3 km trasy składającej się z 20 komór, położonych na głębokościach od 64 do 135 metrów (poziomy I-III). Kaplica św. Kingi. Komora Weimar W latach 60. XX wieku dół komory zalano solanką, tworząc jeziorko. Wybudowano również pomost widokowy, galerie i schody. Komora stanisłąwa Staszica Ta najwyższa komora całkowita wysokość 50 m.

2.Kopalnia soli w Bochni – najstarszy zakład przemysłowy w Europie Początki kopalni sięgają roku 1248 W komorze Ważyn 250 m pod ziemią organizowane są także noclegi. Można tu także skorzystać z najgłębiej na świecie położonego boiska sportowego, 140 m zjeżdżalni łączącej poziom IV i VI oraz usług podziemnej restauracji. Z wyjątkowych atrakcji bocheńskiej kopalni soli należy także wymienić kolejkę kursującą ponad 200 m pod ziemią oraz podziemną przeprawę łodziami po zalanym solanką korytarzu znajdującym się 230 m pod ziemią. Złoże powstało w okresie mioceńskim, wieku badeńskim, w trakcie zaniku Morza Mioceńskiego, które stało się morzem zamkniętym o wysokim stopniu zasolenia. południowej części akwenu doszło do uformowania się złoża bryłowego a w północnej i środkowej jego części powstało złoże pokładowe (warstwowe). Podczas ostatnich ruchów górotwórczych Karpat nastąpiło nasunięcie się złoża bryłowego na pokładowe. Wśród komór odznacza się komora Ważyn. usytuowana na głębokości około 250 metrów. Jej długość wynosi 255 m, maksymalna szerokość blisko 15 m, wysokość zaś ponad 7 metrów. To ogromne, wspaniałe wnętrze nie posiada przy tym żadnych podpór. Fantastycznie prezentują się strop i ociosy, poprzerastane warstwami soli oraz anhydrytów, tworzących naturalne „ornamenty”.

3.Jaskinia Raj – wapienna jaskinia krasowa położona w pobliżu Chęcin (Góry Świętokrzyskie) długość jej korytarzy wynosi 240 metrów. Temp wynosi ok. 9° C, a wilgotność wynosi ok.95%.Wyróżnia się dobrze zachowaną szatą naciekową. Korytarze powstały w dewonie ok. 350 mln lat temu. W późnym trzeciorzędzie i czwartorzędzie jaskinia powiększała się. Zamieszkiwana była przez neandertalczyków. W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście do jaskini zostało całkowicie zasypane (co zapewne ochroniło szatę naciekową jaskini). Do jaskini wejście prowadzi przez sztucznie przekopany chodnik o długości 21 metrów. Zwisające ze stropu sople to stalaktyty, natomiast sople wyrastające z dna ku górze to stalagmity. Draperie na ścianach jaskini Raj są także naciekami tworzącymi oryginalne wzory. Robią one ogromne wrażenie na zwiedzających. Wybierając się w Góry Świętokrzyskie należy koniecznie zwiedzić to niecodzienne miejsce.

4.Krzemionki, znane także jako Krzemionki Opatowskie – rezerwat archeologiczny, chroniący zespół neolitycznych kopalni krzemienia pasiastego. Położony jest on pomiędzy wsiami Sudół i Magonie w powiecie ostrowieckim. Kopalnie krzemienia w tym miejscu zostały odkryte w 1922 przez geologa Jana Samsonowicza. Zlokalizowano tu przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników. Muzeum szczyci się zrekonstruowanym warsztatem rzemieślniczym, w którym można obejrzeć pradawną technikę wydobycia i obróbki krzemienia. Tysiące lat temu używano go do wzniecania ognia i tworzenia narzędzi i broni, Można zobaczyć 500m podziemna trasa turystyczna, która przedstawia wnętrza neolitycznych kopalń. wioska neolityczna o pow. 1,5 ha. Krzemień pasiasty W Polsce występuje w postaci konkrecji (do 2 m) lub warstw w obrębie skał górno jurajskich

5.Jaskinia Niedźwiedzia- najdłuższa jaskinia całych Sudetów, położona w Masywie Śnieżnika, w dolinie w pobliżu wsi Kletno. Odkryta podczas eksploatacji kamieniołomu marmuru w 1966 rok. Otwór wejściowy na wysokości 800 m n.p.m. Rozłożone horyzontalnie korytarze mają łączną długość ponad 3,5 km i znajdują się na 3 poziomach. Podczas eksploracji jaskini natrafiono w namuliskach na szczątki tysięcy zwierząt plejstoceńskich, przede wszystkim niedźwiedzia jaskiniowego. W dolnych partiach znajduje się olbrzymich rozmiarów Sala Szampańska, której wysokość dochodzi do 45 m. Korytarze jaskini pokryte są licznymi formami naciekowymi. Okazałe stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, kaskady, misy martwicowe oraz draperie naciekowe są uważane za jedne z najciekawszych elementów szaty naciekowej w polskich jaskiniach. W grudniu 2011 w dolnych partiach jaskini dokonano odkrycia nowych korytarz Sala Mastodonta dł 100m. Głównym czynnikiem wytwarzającym wewnątrz marmurowego okrucha krytarze i sale, była erozja - wypłukiwanie przez wodę kalcytu (węglanu wapnia) - związku z którego zbudowane są skały wapienne. Woda okresowo wypełniała cały przekrój korytarzy - powstawały wtedy tuby, kominy i kotły, w innych okresach płynęła dnem korytarzy wymywając brzegi, tworząc rowy i żłobki. W miarę wypłukiwania kalcytu z górotworu wapiennego woda stopniowo eroduje coraz niższe partie jaskini, a górne piętra przechodzą w stadium naciekowe.

6.Złoty Stok Najstarsze prace wydobywcze prowadzono w okolicach już około 2000 lat p.n.e. Od tego czasu aż do lat dzisiejszych zdołano wydrążyć przeszło 300 km sztolni, szybów i chodników rozmieszczonych aż na 21 poziomach. a przestrzeni całego okresu wydobywczego, tj. w ciągu ponad 700 lat, wydobyto w Złotym Stoku ok. 16 ton czystego złota. Po 5 latach prac uruchomiono Podziemną Trasę Turystyczną "Kopalnia Złota", udało się udostępnić niezwykle ciekawe sztolnie: "Sztolnię Gertuda" , "Sztolnię Czarną Górną" z jedynym w Polsce podziemnym wodospadem (8 m wysokości), Sztolnię Czarną Dolną. Największy rozkwit górnictwa złota przypadł w Złotym Stoku na początek XVI w. W 1507 r. przeniesiono tu z Ząbkowic Śląskich mennicę książęcą i zaczęto bić złote dukaty. Przyniosło to wzrost rangi miasta i wymierne korzyści finansowe. W drugiej dekadzie XVI w. zaczęły tu inwestować europejskie spółki górniczo-hutnicze. W tym czasie ze swoich prawie 200 kopalni Złoty Stok dostarczał około 8% całej europejskiej produkcji złota. pierwszy na świecie odstrzał skał przy pomocy czarnego prochu strzelniczego (1612 r.)

7.Błędne Skały– zespół bloków skalnych na wysokości 853 m n.p.m., tworzący malowniczy labirynt w Górach Stołowych. Na dnie górnokredowego morza osadziły się grube pokłady piaskowców. W trzeciorzędzie, w czasie orogenezy alpejskiej zostały one wydźwignięte wraz z całymi Sudetami. Następnie rozpoczął się długotrwały okres erozji i odprowadzania zwietrzeliny. Na skutek nierównej odporności poszczególnych warstw skalnych na wietrzenie i poszerzania szczelin, przecinających masyw w trzech kierunkach, powstały głębokie na kilka metrów korytarze o zmiennej szerokości. Obecnie pomiędzy różnorodnymi formami skalnymi takimi, jak skalne maczugi, grzyby, czy słupy przebiega kilkusetmetrowa trasa turystyczna. Niektóre ze skał posiadają własne nazwy takie jak Stołowy Głaz, Tunel, Kuchnia czy Kurza Stopka. W Błędnych Skałach kręcono filmy: Opowieści z Narnii: Książę Kaspian

8.Słowiński Park Narodowy Jest położony w środkowej części polskiego wybrzeża, w województwie pomorskim. Od 1977roku rezerwat biosfery UNESCO. Charakterystycznymi elementami Parku są przymorskie jeziora, bagna, łąki, torfowiska, nadmorskie bory i lasy, a przede wszystkim wydmowy pas mierzei z ruchomymi wydmami. Symbolem Parku jest mewa. Prawdziwym unikatem w parku sa ruchome wydmy. Wyrzucany przez morze piasek jest osuszany przez słońce i wiatr i wywiewany dalej w głąb lądu. Efektem tego procesu, który trwa juz ponad 5 tysięcy lat są ruchome wydmy, których wysokośc przekracza 30 metrów. Nie znają one litości i zasypują wszystko co napotkają na swej drodze. Częstym widokiem sa przysypane do połowy kikuty drzew. Wydmy zwiększają swoją powierzchnię jednocześnie tracąc nieco na wysokości. Na powierzchni piasków wiatr tworzy bajeczne wzory rozciągające się na całej długości wydmy. spotkać tu można puchacza, żurawia, bociana czarnego, bataliona. Obejmuje przybrzeżne jeziora Łebsko i Gardno, silnie zwydmioną Mierzeję Łebską.

9.Groty Mechowskie długosć 65m wytworzona w osadach fluwioglacjalnych zlodowacenia bałtyckiego. Duża osobliwość geologiczna w skali Niżu Środkowoeuropejskiego, chroniona od 1955 roku jako pomnik przyrody nieożywionej. Po drugiej wojnie światowej udostępniona dla ruchu turystycznego. Geneza powstania jaskini jest złożona. Rozwinęła się w gruboziarnistych piaskowcach i zlepieńcach scementowanych spoiwem kalcytowym. Przesączające się wody wymywały luźniejszy materiał tworząc niewielkie początkowo podziemne pustki. Przyotworowe partie jaskini kształtowane były m.in. przez procesy erozji wodnej i eolicznej. Jaskinia posiada kilka otworów; charakterystyczne są skalne kolumny z piaskowca o większej odporności. Prześwity pomiędzy nimi prowadzą do dalszych części, w tym dosyć rozległej salki, gdzie kończy się trasa turystyczna. W głąb wzgórza morenowego biegnie niski korytarz kilkudziesięciometrowej długości. Występują w nim formy naciekowe: niewielkie stalaktyty, żebra i polewy, częściowo zabarwione na kolor czerwony, dzięki obecności związków żelaza rozpuszczonych w wodzie.

10.Mazury region geograficzno-kulturowy w północno-wschodniej Polsce. Obejmuje tereny Pojezierza Mazurskiego i Pojezierza Iławskiego, administracyjnie wchodzi w skład województwa warmińsko-mazurskiego. Krajobraz regionu został ukształtowany przez ostatnie zlodowacenie północnopolskie . Z tego okresu pochodzi, znaleziony w okolicach Giżycka, fragment rogu renifera Najwyższy szczyt Mazur – Dylewska Góra położona jest na wysokości 312 m n.p.m.Do największych jezior na Mazurach należą Śniardwy(polodowcowe), będące największym jeziorem w Polsce (pow. 113,8 km²) oraz Mamry(polodowcowe morenowe), które jest jeziorem o największej objętości w PL. Atrakcją turystyczną jest Pole Bitwy - Grunwald, na których w 1410 r. Sieć kanałów wodnych łączących liczne jeziora jest atrakcją dla żeglarzy i wodniaków. Wiele jezior jest połączonych kanałami żeglownymi (kanały mazurskie, Kanał Elbląski). Przydrożne aleje drzew. Pałace oraz dwory z założeniami parkowo-ogrodowymi. Mazurskie cmentarze ewangelickie. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą sprzed 15 tys. lat. Odkryto tu ślady kultury łużyckiej XIII–V w. p.n.e

11.Wezuwiusz jeden z najbardziej znanych wulkanów nad Zatoką Neapolitańską. Wezuwiusz, zaliczany do stratowulkanów i nielicznej grupy wulkanów pierścieniowych, jest jednym z pięciu najniebezpieczniejszych wulkanów świata. Początki jego aktywności sięgają okresu sprzed około 16 tys. lat. Najbardziej wzmożonym okresem aktywności wulkanu były lata 1631-1872. Według ostatnich pomiarów, jego wysokość wynosi 1281 m n.p.m., głębokość krateru – 230 m, średnica – 550-650 m. Dzisiejszy stożek znajduje się na kalderze utworzonej podczas wybuchu z 79 roku w którym zniszczone zostały miasta: Pompeje, Herkulanum i Stabie. Ostatni duży wybuch został odnotowany dnia 13 marca 1944 r. Objęte kompleksową ochroną jako park narodowy. Ogólna liczba gatunków roślin na terenie parku narodowego wynosi około 906 gatunków. Dolne partie stoków Wezuwiusza porastają sztucznie nasadzone mieszane lasy złożone z pinii i zimozielonych dębów ostrolistnych.

12.Etna czynny stratowulkan, na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Jest to obecnie najwyższy i największy w Europie stożek wulkaniczny (145 km obwodu u podnóża). Wysokość 3340 m n.p.m. Stratowulkan powstał w późnym czwartorzędzie, na starszym wulkanie tarczowym. Zbudowany jest głównie z bazaltów. Z krateru na szczycie wydobywają się pary i gazy, w czasie erupcji – bomby wulkaniczne i popioły. Ponad 270 kraterów bocznych Na wschodnim stoku rozpadlina o stromych ścianach, głębokości do 1000 m. (jest to kaldera). Dolne stoki są gęsto zaludnione, pola uprawne, sady i winnice sięgają ok. 800–900 m n.p.m. Górna granica lasu na wysokości 2200 m n.p.m. Do 3000 m n.p.m. murawy wysokogórskie, powyżej zastygła lawa, w górnym piętrze przez większą część roku pokryta śniegiem (miejscami pola firnowe). Na wysokości 2942 m n.p.m. znajduje się obserwatorium wulkanologiczne. Od V wieku zanotowano 80 dużych wybuchów, z których najsilniejszy był ten z 1669 roku, kiedy została zniszczona Katania Ostatnia erupcja wulkanu nastąpiła 4 marca 2012 roku. Według mitologi greckiej we wnętrzu Etny znajduje się kuźnia Hefajstosa.

13.Stromboli – wyspa w archipelagu Wysp Liparyjskich (część Włoch), położona na Morzu Tyrreńskim. Na wyspie wznosi się czynny wulkan o wysokości 926 m n.p.m. (podwodna część wznosi się z głębokości ok. 2300 m p.p.m.) i tworzy wysepkę o tej samej nazwie mającą powierzchnię blisko 12,4 km² i zbudowaną z ryolitów, bazaltów i andezytów. Jest to typowy stratowulkan. Na wyspie mieszka ok. 600 osób. wybuchy Stromboli często mają postać seryjną (co 10-12 min) i wyrzucają w powietrze lapille, bomby wulkaniczne oraz popioły. Ze stożka stale unosi się strużka dymu. Ostatni wybuch o znaczącej sile miał miejsce w 1933. W 2003 roku osunięcie się do morza lawy na ścianie wulkanu (Sciara del Fuoco) spowodowało lokalne tsunami. Od tego czasu na wyspie jest specjalny system ostrzegania zarządzany przez obronę cywilną. Na stokach Stromboli kwitnie uprawa winnej latorośli (spowodowana żyznymi wulkanicznymi glebami).

14.Islandia Pod względem geologicznym Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego. Położona na "gorącym punkcie" Grzbietu Śródatlantyckiego, posiada wiele, w tym czynnych, wulkanów, m.in. Heklę, Katlę, Askję, Grimsvötn, Hvannadalshnúkur (najwyższy szczyt kraju). O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery (samo słowo jest pochodzenia islandzkiego). Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań. Zgodnie z nazwą, Islandia to także "kraj lodu" – około 11 proc. powierzchni tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce. Największe z nich to: Vatnajökull – 8300 km², Langjökull – 953 km².Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta. W licznych zatokach i fiordach ulokowały się mniejsze lub większe osady. Głównym miastem państwa jest jego stolica Reykjavík, gdzie mieszka 119,1 tys. mieszk., czyli blisko 2/5 ludności kraju. Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach, głównie turystycznych.

15.Kaldera Yellowstone – kaldera wulkaniczna znajdująca się pod powierzchnią ziemi na terenie parku narodowy Yellowstone jest najstarszym parkiem narodowym na świecie. UNESCO.w USA w stanie Wyoming. Nazywana także "Yellowstone supervolcano" Kaldera Yellowstone o rozmiarach ok. 55 x 80 km znajduje się nad tzw. plamą gorąca i jest pozostałością po gigantycznych eksplozjach superwulkanu, jakie miały miejsce 2,1 mln, 1,3 mln oraz 640 tys. lat temu. Były to erupcje o najwyższym stopniu w 8-stopniowej skali VEI W czasie ostatniej, największej erupcji, 640 tys. lat temu, do atmosfery zostało wyrzucone ponad 1000 km³ materiału piroklastycznego. Na zakończenie tej erupcji doszło do zapadnięcia się opróżnionej komory i powstania kaldery zapadliskowej. Obszar ten nazywany jest wielką kalderą. Później następowały mniejsze erupcje lawowe, bez wyrzutu piroklastyków. Ostatni wypływ lawy miał miejsce 70 000 lat temu. Badania terenu falami sejsmicznymi wykazały że komora magmowa znajduje się 5 - 10 kilometrów pod powierzchnią ziemi. Ze względu na możliwość kolejnego wybuchu, kaldera jest monitorowana za pomocą rozmieszczonych na jej obszarze odbiorników GPS oraz pomiarów radarowych wykonywanych przez satelity. W obserwacje kaldery zaangażowane są zespoły uczonych

16. Kapadocja
- historyczna kraina w TURCJI
- domy, kościoły wykute w TUFACH – ‘księżycowy krajobraz’
- leży między Morzem Czarnym, a Górami Taurus
- obszar ok. 600 km2
- podziemne miasta
- obszar ukształtowany ok. 60 mln lat temu przez aktywność 3 wulkanów: Erciyes, Hasan oraz Göllü
- erupcja – popiół + piasek=tuf – skała osadowa bardzo miękka, która ulegała z wiekiem licznym erozją
Do największych atrakcji turystycznych w Kapadocji zaliczymy:
- Uchisar - skalne miasto, liczne skalne kościoły, najbardziej znane znajdują się w Goreme i Soqanli
-- tufowe doliny Kapadocji: Dolina Miłości i Dolina Wyobraźni
- Dolina Ihlary – prawdziwa oaza zieleni w przepięknym wąwozie; najbardziej urozmaicony krajobraz z fantastycznymi ostańcami. Najbardziej atrakcyjne to połączone 9-kilometrowym tunelem Kaymakli i Derinkuyu .
17. Kilimandżaro
- leży w Tanzanii przy granicy z Kenią
- najwyższa góra Afryki (5895m)
- w jego skład wchodzą trzy szczyty będące pozostałością po trzech wulkanach: szczyt Uhuru na wulkanie KIBO (Kilimandżaro) – 5895 m n.p.m. Mawenzi – 5150 m n.p.m. Shira – 3940 m n.p.m.
- Pierwszym Polakiem, który zdobył Kilimandżaro był Antoni Jakubski, zoolog. Było to w 1910 roku.
- UNESCO – 1987r. -Rozbudowany układ pięter roślinnych - od podnóża: stepy, rzadkie suche lasy, wiecznie zielone lasy górskie, roślinność krzewiasta, łąki górskie, wieczne śniegi.

18. Carlsbad Caverns
- południowo-wschodnia część stanu Nowy Meksyk, USA
- utworzony w 1930r.
- UNESCO – 1995r.
- 83 jaskinie, w tym LECHUGUILLA, trzecia pod względem długości (182 km) i najgłębsza (498m) w Stanach Zjednoczonych Nietoperze 400 tyś szata naciekowa zagospodarowana restauracje winda

19. Mammoth Cave
- najdłuższa jaskinia świata, USA, Kentucky
- długość ponad 591 km
- leży na terenie PN Jaskini Mamuciej
- żyje tam ponad 200 gatunków zwierząt
- najduje się w paśmie wzgórz zbudowanych głównie ze skał wapiennych
- w roku 1812 w jaskini wydobywano saletrę niezbędną do produkcji prochu
- trasy liczące łącznie 19 km korytarzy na 5 poziomach
- w jaskini znajduje się kilka jezior, rzek i wodospadów. Największą rzeką jest Echo River szeroka na 6-18 m i głęboka na 1,5-8 m, żyją w niej bezokie ryby jaskiniowe

20. Jaskinia Postojna
- SŁOWENIA - 20 km podziemnych sal i korytarzy - temp. +8
- osmolone wejście – w 1944 r wysadzono tu skład paliw
- ODMIENIEC JASKINIOWY – bezoki płaz
- trasa turystyczna – 5,5 km, 1,5 h….. 4 km kolejką, 1700m pieszo
- wydrążona przez rzekę Pivkę
- 9 km od wejścia do jaskini znajduje się Predjamski Grad, czteropiętrowy zamek zamykający wejście do kolejnej jaskini pod 120-metrową pionową skałą. Wielometrowe żółto-beżowo-pomarańczowe nacieki, stalaktyty, stalagmity, kurtyny skalne.

21. Jaskinie krasu słowacko-węgierskiego (Domica-Boradla)
- Domica to słowacka część słowacko-węgierskiej Jaskini Baradla, największej jaskini Krasu Słowacko-Węgierskiego
- z 25 kilometrów długości całej Baradli, do samej Domicy przynależy 5140 m
- jedną z jej najciekawszych atrakcji stanowi dla zwiedzających spływ po podziemnej rzece o nazwie Styks
- powstała w środkowotriasowych jasnoszarych wapieniach typu Wetterstein, należących do płaszczowiny silickiej. Korytarze i sale jaskini rozwinięte są głównie wzdłuż szczelin tektonicznych. Powstały na skutek korozyjnej i erozyjnej działalności cieków podziemnych Styksu i Domickiego potoku
- Domica jest jaskinią krasową typu przepływowego, temp. wewnątrz jaskini waha się pomiędzy 10 i 12,3 stopni C, wilgotność zaś wynosi 95–97%
- w bogatej szacie naciekowej zwracają uwagę formy tzw. tarcz i bębnów typowe dla jaskini Domica, kaskadowo rozmieszczone misy naciekowe, stalaktyty w kształcie cebuli i stalagmity w kształcie pagod
- w korytarzu Suchá Chodba były znalezione kości niedźwiedzia jaskiniowego

22. Colca
- kanion rzeki COLCA, Peru
- najgłębszy kanion na Ziemii (2 razy głębszy od Kolorado)
- ściany z lewej strony wznoszą się na wysokość 3200m, z prawej 4200m - 120 km dł.
- dno pozbawione roślinności, ‘krajobraz księżycowy’
- pierwsze przepłynięcie w 1981r. – Polacy – wyczyn wpisany do Księgi Rekordów Guinessa--> polskie nazwy – Wodospady JP II, kanion Polaków, kanion Czekoladowy

23. Cotahuasi
- kanion rzeki Cotahuasi w regionie Arequipa, w Peru
- drugi pod względem głębokości kanion w Ameryce – 3370m
- w pobliżu znajdują się dwa opadające w dół wąwozu wodospady: Sipia (150 m) i Uskune (90m).
- w 1988 obszar kanionu został uznany strefą turystyczną i można w jego rejonie uprawiać trekking, kolarstwo górskie organizować wyprawy kajakowe i loty na lotniach.
- w dolinie rzeki Cotahuasi znajdują się źródła termalne, z których wypływa woda o temperaturze od 40 do 100 °C

24. Kolorado
- przełom rzeki Kolorado w stanie Arizona, USA, przez płaskowyż Kolorado
- wykształcony głównie w ŁUPKACH
- w kanionie znajduje się pełny przekrój geologiczny od proterozoiku (era prekambryjska) po trias (era mezozoiczna)
- w obecnym kształcie Wielki Kanion ma 349 km dł. i w najgłębszym miejscu (Wąwóz Granitowy) 2 133 m gł.
- szerokość waha się od ok. 800 m do 29 km w najszerszym miejscu
- jest to największy przełom rzeki na świecie (nie najgłębszy)
- obszar kanionu stanowi Grand Canzon National Park
- platforma widokowa SKYWALK – 2007r. – szklany pomost, ‘najwyższy balkon na Świecie’

25. Bryce
- PN Bryce Canzon, Utah, USA pow. 145 km2
- Bryce Canyon nie jest prawdziwym kanionem, ponieważ nie płynie przez niego rzeka
- niecka kanionu w kształcie amfiteatru, powstała na skutek erozji termicznej i chemicznej:
-dodatnie i ujemne temp. – woda wpływa – zamarza – różnica temp. – naprężenia
- woda deszczowa o odczynie kwaśnym – rozpuszcza skały wapienne
- iglice skalne zwane HOODOO, zbudowane z wapienia, mają od 1,5 do 45 m wysokości,
do najbardziej znanych należą formacje nazwane: Thor's Hammer (Młot Thora), The Hunter (Myśliwy) i Queen Victoria (Królowa Victoria)
- naturalne okna i łuki skalne: największym i łatwo dostępnym łukiem jest Natural Bridge (Naturalny Most)
- na terenie parku znajdują się liczne tzw. SLOT CANYONS - wąskie i stosunkowo głębokie szczeliny skalne, mają zazwyczaj od 100 do 300 m dł., 30 do 60 metrów gł. i do 5 metrów szer., jednym z najbardziej popularnych jest Wall Street, przez który prowadzi szlak Navajo Loop Trawl
- turystyka - dwa kempingi, kilkadziesiąt kilometrów szlaków turystycznych o zróżnicowanym stopniu trudności, parku możliwe jest również uprawianie narciarstwa

26. Death Valley/Dolina Śmierci
- Kalifornia, USA dł. 225 km, powierzchnia ponad 8 tys, km2
- obszar bezodpływowej depresjii na pustyni MOJAVE, najniższy pkt 86 m.p.p.m. – największa depresja Ameryki Północnej, druga największa depresja półkuli zachodniej
- depresja powstała w TRZECIORZĘDOWYM ROWIE TEKTONICZNYM
- dolinę otacza potężne pasmo górskie Panamint oraz pasmo gór Amargosa
- klimat zwrotnikowy, suchy
- najbardziej suche miejsce Ameryki Północnej i jedno z najgorętszych miejsc na Ziemi – 56,7 stopnia C
- rzeki w dolinie mają charakter okresowy
- niewielki słono jezioro Badwater (najniższy pkt na dnie tego stawu) 1994r. – Park Narodowy

27. Yosemite
- dolina w środkowej Kaliforni - 11 km dł.
- kraina ‘gigantów’, klejnot amerykańskiej przyrody
- Grizzly Giant – sekwoja licząca 2700 lat, 65m wys., średnica 9 m
- jest przykładem U-kształtnej doliny polodowcowej, a jej współczesny wygląd jest wynikiem ruchów górotwórczych, erozji wodnej i miażdżącej siły lodowców
- skalne masywy - EL CAPITAN i HALF DOME:
- EL CAPITAN to blok litego granitu wysoki na ponad osiemset metrów, czyli dwa razy tyle co EMPIRE STATE BUILDING, jest to jedna z najwyższych ścian skalnych na ziemi
- drzewa zwane mamutowce sięgają na wysokość trzydziestu pięter
- Wodospad YOSEMITE FALLS (najwyższy wodospad Ameryki Północnej), 13 razy wyższy od wodospadu NIAGARA

28. Tara
- Czarnogóra, kanion Tary – najdłuższej rzeki państwa (149 km)
- główna atrakcja Parku Narodowego Durmitor
- powstały w wyniku erozji rzecznej kanion rozciaga się na 82-km odcinku i jest najgłębszym kanionem w Europie (3 lub 4 na świecie ??)
- głębokość do 1300 m na rzece Tarze często organizowane są spływy - rafting
- UNESCO – 1977r. niesamowicie czysta woda

29. Meteora
- środkowa Grecja masyw skał z piaskowca wysokość do 540 m
- na szczytach skał umiejscowiony jest zespół prawosławnych klasztorów (monastyrów) W XVI w. powstało już 24 klasztorów, dziś mnisi zamieszkuja jedynie 6 z nich. W klasztorach mozna podziwiać wiele cennych fresków i relikwie.

30. Arches National Park
- wschodnie Utah, USA
- założony w 1971r., powierzchnia 309 km2
- mechanizm powstawania łuków skalnych: wpływają na to pionowe naprężenia w obrębie skorupy ziemskiej prowadzące do powstawania głębokich, równoległych spękań w grubych warstwach piaskowca.
W wyniku procesów erozji i wietrzenia poszerzających te szczeliny następuje wykształcenie murów skalnych. Procesy wietrzenia mrozowego powodują łuszczenie i wykruszanie się płytek rozwarstwionego piaskowca. Jeśli wietrzenie to przebiega z większą intensywnością u podstawy muru, powstają nieckowate zagłębienia, które z czasem mogą przekształcić się w okno skalne, a przy sprzyjających warunkach w łuk skalny
(Wieże Sądu) - ostańce w kształcie smu­kłych wież o niezwykle fantazyjnych kształtach
(Okna) - sławne łuki skalne, m.in. Delicate Arch – symbol parku
(Diabelski Ogród) - Landscape Arch - jeden z największych wolnostojących, naturalnych łuków skalnych na świecie

31.Devils Tower – intruzja wulkaniczna o wysokości 386 metrów licząc od podstawy i 1558 metrów n.p.m., położona niedaleko miejscowości Hulett we wschodniej części stanu Wyoming. Indianie nazywali górę zwykle "Górą Niedźwiedzia"  Obecną nazwę nadał górze płk Richard Dodge, dowódca ekspedycji, która została w roku1875wysłana w Góry Czarne z zadaniem zmapowania terenu i sprawdzenia ile prawdy jest w doniesieniach, że w górach tych jest złoto Devils Tower została pierwszym z amerykańskich pomników narodowych ,ustanowionym 24 września 1906 roku przez prezydenta Theodore'a Roosevelta, który w specjalnej deklaracji ustanawiającej Devils Tower National Monument Pierwszego wejścia dokonali 4 lipca 1893 roku dwaj miejscowi farmerzy którzy zbudowali ponad 100-metrową drewnianą drabinę z kołków wbijanych w szczeliny skalne. Otaczający Devils Tower sosnowy las i położona poniżej preria obfitują w liczne gatunki ptaków (orzeł przedni, bielik amerykański, jastrząb, sokół, sępnik różowogłowy, sroka czarnodzioba,błękitnik górski, pustułka amerykańska). Z ssaków najczęściej napotkać można jelenie wirginijskie i pieski preriowe. Wielkie kolonie tych ostatnich widać wyraźnie przy drogach dojazdowych do parku. Góra pojawiła się w filmie Stevena Spielberga Bliskie spotkania trzeciego stopnia w 1977 roku.

32.Monument Valley Dolina Pomników lepiej znana na świecie pod amerykańską nazwą Monument Valley to duży, niesamowity obszar krajobrazu, będący jednocześnie jednym z najczęściej fotografowanych obszarów na ziemi. Teren należący do Indian Navajo tworzy Monument Valley Park, będący zarazem doskonała bazą wypadową do Wielkiego Kanionu Kolorado. Jest to wyjątkowe skupisko niesamowitych formacji skalnych, tak charakterystycznych dla pustynnych terenów USA. Charakterystyka doliny Większość skał znajdujących się w dolinie to piaskowce, które łatwo ulegają erozji, dzięki czemu mogą być kształtowane przez wiatry i deszcze w niesamowite formy. W Monument Valley znajduje się ich wiele, a różnią się nie tylko wielkością, lecz także wysokością, która zawiera się pomiędzy 400 i 1000 metrów. Wokół skał rosną pojedyncze kaktusy, krzewy i karłowate drzewa, uzupełniając krajobraz. Rejon ten odznacza się niskim opadem deszczu i jest suchy, ale w okresie opadów deszczu niespodziewanie zakwita wiele roślin, upiększając całą dolinę zielenią i całą skalą barw. Krzewy i kaktusy, mogące przerwać bez wody całe miesiące, są jednymi z nielicznych żyjących tutaj stale roślin. Monument Valley nie jest bezpieczne, ponieważ miękkie skały wciąż ulegają erozji, rozpadają się tworząc niestabilne środowisko.. Inną przyczyną ograniczeń są odkryte ważne znaleziska archeologiczne dotyczące kultury dawnych Indian Atrakcje Należą do nich na przykład rysunki naskalne w obszarze Mesa Verde w pozostałych indiańskich Pueblo czy naturalny most skalny.

33. Ayers Rock Uluru, – formacja skalna w centralnej części Australii, na Terytorium Północnym. Znajduje się w parku narodowym Uluru-Kata Tjuta, Liczy ponad 300 m wysokości i 8 km obwodu. Przez wiele lat Uluru było uznawane za największy monolit świata. Nie jest to jednak prawdą, gdyż monolit Mount Augustus jest ponad dwukrotnie większy. Ponadto wedle nowszych badań Uluru wcale nie jest monolitem, lecz częścią większej formacji skalnej, do której należą również Kata Tjuta . Jest przykładem twardzielca. Uluru po raz pierwszy zostało opisane przez podróżnika Ernesta Gilesa w 1872 jako "zadziwiający kamyk" Zbudowane z prekambryjskich piaskowców (arkozy), zawierając różne minerały, Uluru wydaje się zmieniać kolory w zależności od padającego światła. Czerwonawy kolor skały powodujetlenek żelaza (III) na jej powierzchni, co jest naturalne w wypadku skał zawierających wiele tlenków żelaza w swoim składzie, lecz w tym wypadku może być podkreślane przez gładką powierzchnię skały i warunki oświetlenia. Jest to święte miejsce dla miejscowych aborygenów, w jaskiniach u podnóża skały znajduje się wiele malowideł ściennych. 

34. Pustynia Pstra – półpustynia w amerykańskim stanie Arizona na Wyżynie Kolorado. Rozciąga się od Parku Narodowego Wielkiego Kanionu do Parku Narodowego Skamieniałego Lasu na północnym brzegu rzeki Małe Kolorado. Na jej terenie znajdują się rezerwaty Indian plemion Hopi i Navaho.Nazwa pustyni pochodzi od powszechnych, zalegających płytowo formacji skalnych o jaskrawych kolorach, głównie czerwonych, pomarańczowych, żółtych i szarych .Około 200 mln lat temu Pustynia Pstra była szeroką, bagnistą równiną zalewową. Zalewy pozostawiły po sobie warstwy mułu, żwiru i popiołów wulkanicznych, z których powstały piaskowce i łupki. Później tereny te zalało duże morze a następnie, około 65 mln lat temu, obszar Pustyni Pstrej został wypiętrzony podczas ruchów górotwórczych, które utworzyły Góry Skaliste. Obecnie na jej terenie znajdują się liczne skamieniałości z okresu triasu, między innymi liczne egzemplarze skrzemieniałego drewna, z których znany jest Park Narodowy Skamieniałego Lasu.

35. Sahara – strefa pustynna położona w północnej Afryce. Jest ona największą gorącą pustynią na Ziemi , rozciągająca się na długości 5700 km od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie po Morze Czerwone na wschodzie; od północy ograniczona jest górami Atlas i wybrzeżem Morza Śródziemnego. Znajduje się na terytoriach 11 państw Sahara obejmuje teren 14 pustyń: m.in. Wielki Erg Wschodni Wielki Erg Zachodni , Al-Dżuf, Erg Szasz. Występujące na pustyniach szaroziemy mają bardzo słabo rozwiniętą warstwę próchniczą, lub całkowity jej brak. Powoduje to bardzo rzadkie występowanie roślin na tych terenach. W niektórych miejscach znajdują się oazy z dostatkiem wody i bujną roślinnością. Jest tu znacznie więcej zwierząt niż w otwartym terenie. Pustynie Afryki północnej i Półwyspu Arabskiego. Roślinność tych pustyń jest zróżnicowana na kilka typów w zależności od budowy i wilgotności podłoża. Najbujniejsza jest ona w obniżeniach zwanych na Saharze daya i w dolinach wyschłych rzek – ued (wadi). Rosną w nich miejscami nawet drzewa np. topole. Dość bogata jest również roślinność na skałach, czerpiąca wodę, nagromadzoną podczas deszczów, ze szczelin skalnych. Pustynia sprawia wrażenie pozbawionej wszelkiego życia, ale nawet w tych wyjątkowo trudnych warunkach żyją rośliny i zwierzęta Ciekawym przykładem jest róża jerychońska, która jest bardzo dobrze przystosowana do życia na pustyni. Wiatr pędzi te rośliny w kształcie kuli, które tworzą zaschnięte pędy okrywające owocostan na duże odległości. Wówczas, gdy spadnie trochę deszczu, pędy się prostują, a nasiona rozsiewają. Ze względu na warunki pustynne (piaski, susza, ograniczony dostęp do wody) nie ma tam odpowiednich warunków do rozwoju życia. Gęstość zaludnienia jest niska (około jednej osoby na km²). Mieszkańcy Sahary to głównie nomadowie. Najbardziej liczne to pasterskie plemię Tuaregów. Przemierzają oni, wraz ze swoimi stadami kóz,owiec i wielbłądów, rozlegle obrzeża pustyni w poszukiwaniu pastwisk oraz wody. Prowadzą również handel wymienny z mieszkańcami oaz. Zwierzęta to m.in. antylopy adaks fenki (lisy pustynne)skoczki pustynne dromadery (wielbłądy jednogarbne) owce grzywiaste.

36. Gobi, półpustynia w Mongolii Południowej, na terytorium Mongolii i Chin. Równinna depresja, pokryta ubogą roślinnością pustynno-stepową. Występują rozległe obszary niskich, kopulastych wzniesień, pomiędzy którymi, w rozległych kotlinach, wytworzyły się solniska. Ruchome piaski zajmują stosunkowo niewielką część obszaru. Gobi przecina kilka grzbietów górskich, m.in. Chara-narin, Chürchü, o wzniesieniach przekraczających 2000 m n.p.m. Brak jest stałej sieci rzecznej, występują liczne, niewielkie, słone jeziora .Klimat Gobi cechuje kontynentalizm, znaczne roczne amplitudy temperatury i małe opady atmosferyczne. Często występują burze piaskowe.

37.Jezioro Wiktorii – jezioro pochodzenia tektonicznego, położone na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej, w kotlinie między Wielkim Rowem Zachodnim a Wielkim Rowem Wschodnim. Zaliczane jest do tzw. Wielkich Jezior Afrykańskich. Jego wody podzielone są między trzy państwa: Kenię, Ugandę i Tanzanię. Zajmuje powierzchnię 68,8 tys. km², co sprawia, że jest to największe jezioro Afryki, największe tropikalne jezioro świata, drugie jezioro słodkowodne świata, trzecie pod względem powierzchni i ósme pod względem objętości na świecie. Jezioro Wiktorii leży w dorzeczu Nilu. Wpada do niego m.in. Kagera, która uznawana jest za źródłowy odcinek tej rzeki. Wypływa z niego natomiast Nil Wiktorii (zwany także Nilem Białym).Regularna żegluga na jeziorze jest dobrze rozwinięta. Miejscowa ludność utrzymuje się z rybołówstwa. By zwiększyć połowy wprowadzono do jego wód okonia nilowego którego pojawienie się zachwiało ekosystem jeziora. Wiele endemicznych gatunków ryb znalazło się na krawędzi wyginięcia. Większe miasta nad Jeziorem Wiktorii to Mwanza, Musoma i Kisumu. Kilkanaście kilometrów od brzegów jeziora leży stolica Ugandy Kampala. Jezioro odkrył w 1858 angielski podróżnik John Speke, który nazwał je na cześć królowej brytyjskiej Wiktorii. Na półwyspie Koja nad Jeziorem Wiktorii znajduje się cmentarz polskich uchodźców z czasów II wojny światowej. Cmentarz został odnowiony i zinwentaryzowany w 2009 roku przez ekspedycję historyczną z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

38. WODOSPAD IGUAZU Wodospad leżący na granicy Brazylii i Argentyny na rzece Iguaçu. a także blisko granicy paragwajskiej. "Iguazú" w języku Indian Guaraní oznacza "wielką wodę" i rzeczywiście słusznie. Rwące wody rzeki spadają z wysokości nawet 70-ciu metrów, tworząc 275 wodospadów (na długości ok. .  Objęty po obu stronach ochroną - parkiem narodowym. Wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury i Przyrody UNESCO. Najwyższy wodospad Gardziel Diabła ma ok.. wysokości – jest zatem wyższy od słynnej Niagary. Cały kompleks został przygotowany do przyjmowania codziennie setek turystów: wyznaczone i ograniczone barierkami szlaki, mosty i tarasy widokowe ciągnące się kilometrami. Punkty informacyjne i mapy ze szlakami. Jest to bezwątpienia wielki interes, ale odpowiednio skanalizowany . Znajdujące się między progami wychodnie skalne pokrywają gęste kępy drzew i innych roślin: palm, bambusa oraz koronkowych paproci drzewiastych, stanowiących forpocztę otaczającej rzekę dżungli. Pod drzewami kwitną dzikie tropikalne kwiaty: begonie, ananasowate i storczykowate haftują podszycie olśniewającymi barwami. W tej orgii kolorów uczestniczą też ptaki, np. papugi, w tym ary, i inne jaskrawo ubarwione.

39. Wodospad Niagara Rzeka Niagara, Mniej więcej w połowie drogi rzeka rozwidla się na dwie części i spada dwiema około 50-metrowymi kaskadami. Te dwie części to część amerykańska, w całości na terytorium USA, której kaskady American i Bridal Veil 51 i wysokości, łącznie około szerokości) rozdzielone są wąską wyspą Luna Island ( szerokości i długości), i część "kanadyjska" Horseshoe (podkowa, wysokości i 900 szerokości). Granica między USA i Kanadą biegnie środkiem tej drugiej części).Wodospad jest stosunkowo młody w skali geologicznej. Rzeka Niagara powstała około 12 tys. lat temu, po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, i wpierw wodospad znajdował się w okolicach dzisiejszego Queenston. Tam właśnie woda spadała ze Skarpy Niagary, czyli geologicznej "skarpy", która ciągnie się aż do Jeziora Górnego na zachodzie i daleko wzdłuż południowych brzegów jeziora Ontario na wschodzie. Od czasu powstania na skutek erozji skał wodospad cofnął się około w górę rzeki, w stosunku do pierwotnego położenia. Ślad wodospadu to długi kanion (tzw. Niagara Gorge) ciągnący się na północ od wodospadu i również warty zwiedzenia. Próg wodospadu zbudowany jest z ułożonych warstwowo skał o zróżnicowanej odporności: dolomitów, wapieni i piaskowców, porozdzielanych grubymi warstwami łupków. U podnóży wodospadu tworzą się potężne kotły eworsyjne: ich intensywne pogłębianie obniżyło dno rzeki tak, że jej głębokość u stóp progu wynosi obecnie około . Ciągłe podmywanie podstawy wodospadu, szczególnie szybko postępujące w warstwach mniej odpornych łupków, powoduje obrywanie się pozostałych, wywieszonych fragmentów ściany. W rezultacie prowadzi to do szybkiego cofania się progu, które wynosi średnio ok. na rok.Wodospad Niagara przelewa wody na sekundę. Obecnie erozja skał została w znacznej mierze spowolniona dzięki serii prac inżynieryjnych wykonanych w ciągu ostatniego stulecia. Najbardziej dramatyczna z nich miała miejsce w 1969 r., kiedy kaskada amerykańska została "wyłączona" na kilka miesięcy przez tymczasową zaporę wybudowaną w górze rzeki. W tym samym czasie uprzątnięto wielkie głazy zalegające na dnie, co umożliwiło rejsy statków pod sam wodospad. Zarówno wówczas, jak i w 1848 r. wody wodospadu zamarzły w czasie zimy. Blisko połowa wody z wodospadu jest odprowadzana i zasila dwie elektrownie, zarówno po stronie kanadyjskiej jak i amerykańskiej.

40. Salto del Angel najwyższy wodospad świata - 979 metrów. Położony jest w Wenezueli, na wyżynie La Gran Sabana. Wodospad Salto del Angel znajduje się na terenie Parku Narodowego Canaima i jest jedną z największych atrakcji tego park. Jego wody wypływają ze stoku Płaskowyżu Auyan Tepuri. Jest to wodospad kaskadowy, który wpada do Río Churún Salto del Angel został odkryty w 1935 roku przez amerykańskiego pilota Jimy'ego Angela, który wówczas przelatywał nad górami Wenezueli w celu odnalezienia złota. Przez ponad 10 dni wraz ze swoim towarzyszem przedzierał się przez gęste lasy tropikalne Wenezueli by zamiast złota odkryć przepiękny, zapierający dech w piersiach i zdumiewający swą wielkością wodospad Salto del Angel.
Dotarcie do wodospadu graniczy z cudem. Są dwa sposoby, które umożliwiają dostęp do Salto del Angel. Jednym z nich jest łódka, jednak ta opcja dostępna jest tylko w porze deszczowej, kiedy poziom wody w rzekach jest znacznie większy niż w pozostałej części roku. Druga opcją, obowiązującą przez resztę roku jest samolot. Jest to najwygodniejszy i najczęściej dostępny środek, pozwalający obejrzeć to niezwykłe cudo natury. Wodospad jest również atrakcyjnym miejscem dla fanów skoków B.A.S.E. Na obszarze stanu Amazonas powszechnie występują utwory aluwialne i góry stołowe zbudowane z piaskowców. Południowa część tarczy gujańskiej – Gran Sabana zbudowana jest ze zlepieńców i piaskowców

41. Morze Martwe Słone jezioro bezodpływowe położone w tektonicznym Rowie Jordanu, na pograniczu Izraela i Jordanii.Znajduje się między wysokimi klifami i górami. Od strony zachodniej wznoszą się Góry Judzkie, a od wschodniej Płaskowyż HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=P%C5%82askowy%C5%BC_Moabski&action=edit&redlink=1"Moabski .Jest najniżej położonym i najbardziej zasolonym jeziorem na Ziemi. Lustro wody znajduje się w najniższym punkcie Ziemi, 418 m p.p.m. a dno jeszcze niżej. Zasolenie wynosi ok. 30% Powierzchnia jeziora wynosi 1020 km² Ponieważ morze jest tak nisko położone, woda z niego nie odpływa. W XX wieku ilość wody wpływającej do Morza Martwego zmniejszyła się z powodu wykorzystywania części wód Jordanu przez Izrael i Jordanię, a także zmian klimatycznych. Znaczne parowanie powoduje obniżanie się lustra wody i wytrącanie pokładów soli. W upalny dzień odparowuje aż siedem milionów ton – wyjaśnia to dlaczego morze się nie rozszerza. Ale w przeciwieństwie do wody, która wyparowuje, sole i inne sole mineralne, a nawet pływające w wodzie minerały pozostają. Dlatego jest ono najbardziej słonym akwenem na Ziemi w związku z tak dużym zasoleniem w Morzu Martwym prawie zupełnie nie ma życia organicznego, za to z wody pozyskuje się znaczne ilości soli kuchennej i potasowej (zasoby oceniane na 43 mld ton).W tak nisko położonym terenie powietrze jest aż o 10% bogatsze w tlen^{HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Martwe"[2]} i mikroelementy. Ciśnienie atmosferyczne dochodzi do Hg^[3] i jest najwyższe na świecie. Dodatkowo jest nasycone bromkami. Poza tym bogate w minerały czarne błoto oraz gorące źródła siarkowe spotykane wzdłuż wybrzeża wykorzystuje się do leczenia chorób skóry i stawów Niestety ze względu na trudne warunki geologiczne w okolicy znajdują się jedynie nieliczne wybudowane uzdrowiska i kilka wydzielonych dostępnych publicznie plaż. Większość linii brzegowej jest niedostępna

42. JEZIORO BAJKAŁ jezioro tektoniczne w Azji, zwane „Błękitnym okiem Syberii” . Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto – pod względem powierzchni – drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie. Leży w rowie tektonicznym, lustro wody znajduje się na wysokości 456 m n.p.m. Rozciąga się na długości 636 km. Jego maksymalna szerokość wynosi 79 km. Wokół jeziora rozciąga się wiele pasm górskich. Jezioro ma duże znaczenie dla żeglugi i rybołówstwa. W 2. połowie XIX w. pionierskie badania Bajkału prowadzili m.in. polscy zesłańcy: A. Czekanowski, J. Czerski. Do najpopularniejszych regionów Jeziora Bajkał należy niewątpliwie Wyspa Olchon oraz malutka wioska Listwianka o niepowtarzalnej i typowej dla tamtego regionu atmosferze będącej jednocześnie niewielkim kurortem. Wyspa Olchon to wymarzone miejsce dla miłośników przyrody, spokoju

43.Crater Lake Jezioro Kraterowe – najgłębsze jezioro Stanów Zjednoczonych, leżące w stanie Oregon na terenie Parku Narodowego Jeziora Kraterowego. Kryształowo czysta woda sprawia, że jezioro ma zawsze błękitną barwę. Powstało około 7700 lat temu w wyniku erupcji, a następnie zapadnięcia się części wierzchołka wulkanu Mount Mazama. Powstała kaldera wypełniła się wodą opadową ze śniegu i deszczu (jezioro nie posiada dopływów w postaci rzek).W 1902.r został założony Park Narodowy Jeziora Kraterowego na powierzchni 741,48 km². Na jego terenie znajduje się Jezioro Kraterowe o głębokości 597 m. Jest to najgłębsze jezioro w USA, a siódme co do głębokości na świecie. Na terenie Parku Narodowego znajduje się wiele szlaków turystycznych oraz kilka kempingów. Spośród dyscyplin, które można uprawiać w parku można wymienić: wędkarstwo, pływanie oraz nurkowanie.

44. Wielka Rafa Koralowa albo Wielka Rafa Barierowa 1983 UNESCO– największa na świecie rafa koralowa, położona u wybrzeży Australii. Jest to największa na Ziemi pojedyncza struktura wytworzona przez organizmy żywe, widoczna nawet z kosmosu (jako biała smuga na tle błękitnego oceanu). na Morzu Koralowym, ciągnąca się na przestrzeni ok. 2000 km. Występuje ok. 350 gatunków koralowców, ponad 4000 gatunków mięczaków oraz blisko 2000 gatunków ryb. Zbudowana jest z wapienia, który tworzą szkielety obumarłych koralowców. Żyją na nich całe kolonie innych organizmów i żerują bardzo liczne gatunki zwierząt. Wiek rafy ocenia się na ok. 20 mln lat, a niektórych jej części nawet na 45,5 mln lat.

45. FJORDY NORWESKIE
-Fiord – rodzaj głębokiej zatoki, mocno wcinającej się w głąb lądu, często rozgałęzionej, z charakterystycznymi stromymi brzegami, powstałej przez zalanie żłobów i dolin polodowcowych
Fiordy to wąskie, otoczone stromymi brzegami zatoki, wciskające się w ląd nawet na głębokość kilkuset kilometrów. Powstały w epoce lodowcowej w wyniku żłobienia skał przez ogromne masy lodu i kamieni. Mogą mieć głębokość nawet ponad kilometr. Zazwyczaj są bardzo wąskie, a rozgałęziają się na wiele jeszcze węższych odnóg. Najbardziej spektakularne fiordy skupione są w zachodniej części kraju, nie bez przyczyny zwanej krainą fiordów.
-Sognefjord - najdłuższy norweski fiord o długości ponad 200 km, położony w sąsiedztwie postrzępionych górskich szczytów i huczących wodospadów.
- Nærøyfjord jest jednym z najbardziej zjawiskowych norweskich fiordów. Szeroki na zaledwie 250 metrów i otoczony stromymi brzegami. Nie bez powodu znalazł wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
-15-kilometrowy Geirangerfjord – UNESCO,

46. Patagonia (dawna nazwa Patagonica) – kraina geograficzna w południowej części Ameryki Południowej, położona na terenie Argentyny i Chile. Znajduje się między Oceanami: Atlantyckim a Spokojnym, sięga na płn. po rzekę Rio Negro, obejmująca około 900 000 km²,

Na zachodzie wybrzeże posiada liczne fiordy i wyspy. Bezpośrednio nad Patagonią wznoszą się Andy – góry wulkaniczne i silnie zlodowacone. Kulminujące się w Monte San Valentin (4058 mn.p.m.) i Fitz Roy (3370 m n.p.m.). Rzeki, spływające do oceanu Spokojnego (Palena, Yelcho, Pascua) porozcinały góry głębokimi jarami. Od wschodu Patagonii przylega do Andów kraina jezior, a następnie płaska płyta poprzecinana rzekami: Limay-Negro, Chubut, Deseado, i Chico.

Odkrywca tych obszarów, Ferdynand Magellan, według przekazu kronikarza wyprawy dookoła świata i jednego z nielicznych uczestników, którzy przeżyli, A. Pigafetty nazwał ludy zamieszkujące ten obszar "Patagão" (lub Patagón), a samą krainę Patagonia. Jedna z popularnych interpretacji wywodzi ją od rzekomo występujących tam gigantycznych ludzi

W latach 1878-1881 wojska argentyńskie, dowodzone przez generała Julio Argentino Rokę, włączyły do Argentyny wschodnią część tego rejonu. Zachodnią część regionu anektowało Chile w porozumieniu z Argentyną na mocy traktatu z Buenos Aires (1881 rok).