Hierarchia ogniw procesu kształcenia
Proces kształcenia- inaczej proces nauczania i kształcenia się (promieniowo) CELE, wartości, zasady poglądowości, treści, metoda, forma organizacji procesu kształcenia, środki dydaktyczne
Zasady- normy postępowania dydaktycznego- dlaczego postępujemy tak a nie inaczej.
Treści- zobiektywizowany zbiór haseł, zawsze są czyjeś i jakieś, są wtórne wobec celów
Metoda- droga,sposób, FORMA odpowiada na pytanie gdzie. Środki dydaktyczne służą optymalizacji procesu nauczania(mapy,
Taksonomia celów kształcenia –
WIADOMOŚCI- 1. Zapamiętanie wiadomościuczeń potrafi:nazwa wymienić zdefiniować zidentyfikować wyliczyć 2. Zrozumienie wiadomościuczeń potrafi:wyjaśnić streścić zilustrować rozróżnić
UMIEJĘTNOŚCI- . Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych uczeń potrafi: rozwiązać skonstruować zastosować
Porównać sklasyfikować zmierzyć określić zaprojektować wybrać sposób 4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych uczeń potrafi: udowodnić, przewidzieć ,przeanalizować, wykryć, ocenić, zaproponować
Zasada trwałości wiedzy uczniów
Proces trwałego przyswajania wiedzy jest złożony, ponieważ „zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od tego materiału, ale i od stosunku osobnika do tego materiału”. Na stosunek ten ma wpływ wiele czynników, np. zainteresowanie i znaczenie tego materiału dla ucznia.
Reguły dydaktyczne dotyczące realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów
Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.
Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział.
Reguły dotyczące liczby i częstotliwości ćwiczeń
Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał.
Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania. Liczba powtórzeń stopniowo maleje, ale nie zanika całkowicie.Ważną formą utrwalania jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów
Podsumowanie
Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i empirycznej weryfikacji omawianych treści, gdyż sprzyja to ich opanowaniu.
Trwałość informacji nabywanych w formie układów logicznych jest większa niż trwałość wiadomości mało spoistych.
Kontrola wyników nauczania połączona z oceną, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy ucznia.
Zasada operatywności wiedzy uczniów
Polega ona na stwarzaniu sytuacji wymagających od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości i umiejętności zalecanych przez program, ale też posługiwania się nimi w pracy szkolnej
i pozaszkolnej.
Uczniowie powinni zarazem wykorzystywać zdobytą wiedzę w sposób planowany i świadomy, a to wymaga od nich możliwie pełnej samodzielności myślenia i działania. Poszukując na przykład pomysłu rozwiązania jakiegoś problemu, zdobywają nowe wiadomości i umiejętności, dzięki którym uczą się „nie dla szkoły, lecz dla życia”. W wyniku tego uczenia opanowują wiedzę, którą w przeciwieństwie do wiedzy „biernej” nazywamy wiedzą operatywną.
Reguły wynikające z operatywności wiedzy uczniów
Są to reguły akcentujące potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają analizie problem, z którym się zetknęli, formułują hipotezy, opracowują plan działania oraz sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty- jest to tzw. nauczanie problemowe.
Skuteczność metod n auczania – ile Zapamiętujemy- 10% z tego co słyszymy, 20% co widzimymy, 40%o czym rozmawiamy, 90% co robimy
Kryteria podziału organizacyjnych form nauczania
Na miejsce- szkolne- klasowo-lekcyjne, laboratoryjne, świetlicowe
Pozaszkolne- praca domowa, wycieczka, placówki kulturalno-oświatowe
Ze względu na czas- lekcyjne- indywidualne, zespołowe, grupowe-
Pozalekcyjne zajęcia wyrównawcze, zajęcia organizacji dziecięcych
Ze względu na liczbę uczestników- formy pracu= indywidualna, grupowa, zbiorowa
NIEPOWODZENIA SZKOLNE Trudności i niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.
KLASYFIKACJA NIEPOWODZEŃ
Niepowodzenia szkolne -niepowodzenia wych -niepowodzenia dydaktyczne:-ukryte -jawne: -przejściowe -względnie trwałe:-drugorocznoś -odsiew
NIEPOWODZENIA MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:
ukryty- te niepowodzenia występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo, że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją; niepowodzenia ukryte często prowadzą do niepowodzeń jawnych
jawny- z tym rodzajem niepowodzeń mamy do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako „niedostateczne”
OPÓŹNIENIE PRZEJŚCIOWE
w przypadku, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia w ciągu, np. I semestru nauki, to stanowi ona wskaźnik, tzw. jawnego opóźnienia przejściowego
OPÓŹNIENIE WZGLĘDNIE TRWAŁE
gdy ocena niedostateczna odnosi się do całorocznej pracy ucznia, to mamy do czynienia z opóźnieniem względnie trwałym, i taki uczeń musi poprawiać daną klasę, stając się uczniem drugorocznym
ODSIEW SZKOLNY
zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ W NAUCE SZKOLNEJ MOŻNA PODZIELIĆ NA:
czynniki względnie zależne od uczniów, np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo czynniki od uczniów względnie niezależne, np. zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:
przyczyny społeczno-ekonomiczne przyczyny biopsychiczny przyczyny dydaktyczne
PRZYCZYNY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE:
w większości przypadków uczniowie, którzy mają problemy z nauką i muszą powtarzać daną klasę, są dziećmi niedożywionymi, nie mającymi odpowiedniego ubrania, nie posiadającymi podręczników. Są to też dzieci, których rodzice nie posiadają niezbędnego minimum wykształcenia (to wiążę się z brakiem pomocy ze strony rodziców w odrabianiu lekcji) i które od najmłodszych lat przeciążone były pracą domową i zarobkową.
PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE:
różnice w rozwoju umysłowym uczniów spowodowane są różnicami warunków środowiskowych. Źródłami niepowodzeń są też różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Również wadliwe funkcjonowanie zadatków wrodzonych, czyli zdolności i cech charakteru, może być źródłem niepowodzeń szkolnych, ale w głównej mierze są to złe warunki życia
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE:
niepowodzenia szkolne uczniów są przypisane pracy nauczyciela. Czynnikiem decydującym o szkolnych losach uczniów jest praca dydaktyczno-wychowawcza, świadomy i celowy wysiłek pedagogiczny. Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych zjawiska niepowodzeń szkolnych jest zbyt sztywny system nauczania. System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, skazuje na niepowodzenie uczniów najsłabszych, a najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających pełny rozwój.
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
Źródłem niepowodzeń jest też niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz braki tkwiące w narzędziach tej pracy, np. podręczniki, pomoce dydaktyczne. Do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych zalicza się również: werbalizm, jednostronny intelektualizm, ciasny praktycyzm, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążanie uczniów pracą.
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
podział opóźnień szkolnych wg A. Gelmonta:
-ogólne- odnoszące się do wielu przedmiotów nauczania
-cząstkowe- obejmujące tylko jeden lub dwa przedmioty
każde z tych opóźnień może być chroniczne, względnie trwałe lub epizodyczne
PODSTAWOWE DYDAKTYCZNE ŚRODKI ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:
profilaktyka pedagogiczna, w tym nauczanie problemowe i grupowe
diagnoza pedagogiczna terapia pedagogiczna
PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:
praca uczniów na lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do kolektywnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków, itd. Dlatego też nauczanie problemowe w zespołach stanowi jeden z najpoważniejszych warunków skuteczności walki z niepowodzeniami szkolnymi.
DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:
podstawą diagnoza pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe, badania testowe oraz organizowanie dość często (ok.2x w miesiącu) zebrania nauczycieli. Opiekun klasy powinien ponadto prowadzić dziennik obserwacji pedagogicznych, współpracować z rodzicami uczniów, z organizacjami młodzieżowymi i z pozostałymi nauczycielami, aby poznać nie tylko warunki domowe ucznia, jego pozycję w rodzinie, itp., lecz również jego zainteresowania, skłonności, tempo pracy, itd.
DIAGNOZA PEDAGOGICZNA
Nauczyciele powinni również przeprowadzać w różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykryć występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowywania treści programowych. Podstawowym środkiem służącym do realizacji tego zadania są systematycznie dokonywane badania wyników nauczania po zakończeniu każdego działu programowego. Badania takie można przeprowadzić za pomocą, np. testów pedagogicznych. Ich wyniki stanowią podstawę do oceny postępów poszczególnych uczniów w nauce.
TERAPIA PEDAGOGICZNA:
terapia pedagogiczna może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo
terapia indywidualna- nauczyciel może posługiwać się różnymi formami pracy w celu usunięcia braków, np. może prowadzić indywidualne konsultacje, może polecić uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, itp. Jeśli te sposoby pracy indywidualnej nie doprowadzą do poprawy w nauce ucznia, wówczas nauczyciel powinien skierować go do odpowiedniej grupy wyrównawczej
zajęcia w grupach wyrównawczych powinny odbywać się po lekcjach na terenie szkoły. Ich celem jest zlikwidowanie ujawnionych u poszczególnych uczniów opóźnień w nauce. W grupach tych uczniowie powinni pracować samodzielnie pod kierunkiem nauczyciela. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by mógł on wyrównać braki i w konsekwencji aktywnie uczestniczyć w pracy klasy.
skład grup wyrównawczych nie powinien być stały
TERAPIA PEDAGOGICZNA
bardzo przydatne w pracy nad usuwaniem luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów są teksty programowane. Ponieważ dotyczą one tematów, w zakresie których uczniowie wykazują określone braki, pozwalają im pracować samodzielnie w stosownym dla każdego z nich tempie, a równocześnie zmuszają ich do systematycznej kontroli i oceny uzyskiwanych rezultatów.
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH I ICH ZWIĄZKI Z NIEKTÓRYMI ŚRODKAMI ZARADCZYMI:
przyczyny niepowodzeń: -społeczno-ekonomiczn -biopsychiczne
-pedagogiczne (w tym dydaktyczne) -względnie niezależne od nauczyciel -względnie zależne od nauczyciela:
-błędy i usterki metodyczne *profilaktyka pedagogiczna
-niedostateczna znajomość ucznió*diagnoza pedagogic -brak opieki nad uczniami opóźnionymi nauce ze strony szkoły *terapia pedagogiczna
Środki dydaktyczne
przedmioty materialne, które dostarczają uczniom określonych bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych i innych, dzięki czemu usprawniają proces kształcenia, a przez to wpływają korzystnie na jego przebieg i efekty. (Cz. Kupisiewicz)
Podział środków kształcenia
. kryterium podziału są rodzaje eksponowanych bodźców:wzrokowe; słuchowe; wzrokowo-słuchowe;
2. kryterium złożoności - ,,od prostego do złożonego”:
przedmioty oryginalne eksponowane w naturalnych warunkach;przedmioty oryginalne umieszczone w warunkach sztucznych;modelowe i obrazowe zastępniki przedmiotów oryginalnych;symbole, aparaty, maszyny.
Podział środków dydaktycznych
Środki naturalne tj.: okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, bezpośrednio przedstawiające rzeczywistość
Środki technicznepokazujące rzeczywistość w sposób pośredni: - wzrokowe: przeźrocza, film, rysunki, fotografie,
ilustracje z czasopism, folderów itp.;
- słuchowe: nagrania magnetofonowe, płytowe,audycje radiowe;
- wzrokowo słuchowe: programy telewizyjne,
multimedialne programy komputerowe;
- automatyzujące: maszyny dydaktyczne, komputery,fantomy i modele (np. do wykonywania iniekcji, resuscytacji).
Środki symboliczneprzedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.
Podział środków dydaktycznych wg W. Okonia
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
PROSTE- SŁOWNE (podręczniki, teksty drukowane) ; WZROKOWE (modele, mapy, reprodukcje obrazów
ZŁOŻONE- WZROKOWE (aparaty fotograficzne, mikroskopy, teleskopy) , SŁUCHOWE(gramofony, radia, magnetofon)
WZROKOWO-SŁUCHOWE (telewizor, wideo, komputer)
Funkcje środków dydaktycznych-
Ułatwiają uczniom poznawanie rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów w sposób bezpośredni, tzn. w drodze faktycznego kontaktu z nimi, lub pośredni, to jest poprzez kontakt z tymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami i procesami za pomocą ich zastępników.
Pobudzają i intensyfikują procesy myślowe u uczniów, ułatwiając im analizowanie, syntetyzowanie i porównywanie poznawanych obiektów oraz formułowanie i porównywanie na tej podstawie stosownych uogólnień.
Zastępują lub dopełniają czynności nauczyciela tam, gdzie jest to konieczne lub wskazane ze względów metodycznych, np. jako projekcje nagranych nagranych na taśmę wideo wykładów, tekstów programowanych itp.
upoglądowienie procesu kształcenia; intensyfikacja procesów myślowych u uczniów; służenia pomocą uczniom przy wykonywaniu różnorakich czynności praktycznych „stwarzanie sytuacji problemowych, w kształtowaniu życia uczuciowego, postaw i motywacji (...), słowem - w formowaniu całego człowieka" ( W.Okoń )
4 Funkcje środków kształcenia
UMOŻLIWIENIE PEŁNEGO POZNANIA OTACZAJĄCEGO ŚWIATA (bezpośredniego i pośredniego) MOTYWOWANIE DO SAMODZIELNEGO MYŚLENIA I DZIAŁANIA , KSZTAŁTOWANIE EMOCJI I POSTAW WOBEC OTOCZENIA, ROZWIJANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEKSZTAŁCAJĄCEJ RZECZYWISTOŚĆ
Środki wzrokowePodręczniki szkolne to podstawowy środek dydaktyczny w procesie zdobywania wiedzy. Bogato ilustrowane i wzbogacone niekiedy o płytę wraz z wersją multimedialną rozwijają wyobraźnię i pobudzają apetyt uczniów na wiedzę Mikroskopy, aparaty fotograficzne czy kamery telewizyjne umożliwiają poznawanie rzeczywistości, a przy pomocy nagrań wideo oraz ilustracji zapewniona jest obserwacja pośrednia.
W sposób ogólny pozwalają uczniom poznać rzeczywistość m.in. mapy, globusy i diagramy.
Środki słuchowe Te środki dydaktyczne najbardziej oddziałują na uczniowską wyobraźnię. Nagrania i koncerty muzyczne pobudzają młodzież do wzruszeń, emocji, osobistych przemyśleń Szczególnie w procesie nauki języków obcych nagrania na płytach i taśmach są nieodzowne do poznania obcej mowy i ukształtowania właściwego akcentu u uczniów.
Środki wzrokowo-słuchoweW tej grupie znajdują się środki najbardziej zaawansowane technicznie i najbardziej atrakcyjne dla uczniów: film, telewizja, multimedia W głównej mierze to właśnie komputery i multimedia sterują współczesnym procesem uczenia się i doboru materiału do kształcenia znacząco podnosząc jego efektywność.
Opracowują treści programowe.Są pomocne przy zarządzaniu oświatą.
Multimedia
Otwierają nowe możliwości dla dydaktyki łącząc w naturalny sposób nowoczesne środki techniczne z tradycyjnymi metodami dydaktycznymi tworząc multimedialne strategie dydaktyczne.
Zrewolucjonizowały proces komunikacji sprowadzając go do układu „nauczyciel – medium – uczeń”, przez co proces uczenia się może być indywidualny i wielokodowy, tzn. posługiwać się różnymi torami przepływu informacji.
Podsumowanie
Efektywność procesu nauczania i uczenia się zależy od właściwego doboru środków do celów lekcji, metod pracy dydaktycznej, wieku uczniów oraz nauczanych treści.
Warto też pamiętać, by forma nie przerosła treści.
METODA KSZTAŁCENIA Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów. (Wincenty Okoń)
TREŚĆ Źródło wiedzy Nauczyciel przekazuje wiadomości Uczniowie przyswajają wiadomości METODY SŁOWNE słowo słowem słuchając METODY OGLĄDOWE obiekt oglądowy pokazem obserwując METODY PRAKTYCZNE zajęcia praktyczne instruktażem pracując
Jedna czy więcej metod kształcenia?S. Hessen, J. H. Pestalozzi, J. F. Herbart Poszukiwanie jednej uniwersalnej metody - PEDAGOGIZM P. J. Galperin Proces kształtowania czynności rozpatrywany jest jako proces przekazywania doświadczeń – TEORIA ETAPOWEGO KSZTAŁTOWANIA CZYNNOŚCI UMYSŁOWYCH PROCES PRZYSWAJANIA – ETAPY Wstępne zaznajomienie uczniów z daną czynnością, celem i warunkami jej wykonania ,Formowanie czynności materialnych, Etap mowy zewnętrznej Etap mowy wewnętrznej ,Etap umysłowy
SYSTEMY KLASYFIKACYJNE - TYPY Czynności związane z nauczycielem , Czynności związane z nauczycielem i z uczniem
ości dotyczące ucznia i środowiska
KLASYFIKACJA METOD-Strukturyzacja a konwencjonalne ujęcie treści Związek treści z rzeczywistością a oderwanie od realiów Funkcjonalność treści a werbalizm Styl pracy nauczyciela ,styl demokratyczny a styl autorytarny ,nacisk na uczenie się młodzieży a nacisk na nauczanie wielostronne rozwijanie młodzieży a nauczanie treści programowych
Styl pracy uczniów autonomia a heteronomia ,twórczość a naśladownictwo ,wielostronna aktywność a aktywność jednostronna ,Społeczne uwarunkowania pracy uczniów ,łączenie różnych form pracy grupowej i jednostkowej a praca jednostkowa ,więź szkoły ze środowiskiem a izolacja szkoły od środowiska wszechstronny rozwój osobowości uczniów a jednostronny rozwój
TYPOLOGIA Metody asymilacji wiedzy , Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy Metody waloryzacyjne , Metody praktyczne
METODY ASYMILACJI WIEDZY- Pogadanka , Dyskusja , Wykład , Praca z książką
METODY SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY, Klasyczna metoda problemowa, Metoda przypadków, Metoda sytuacyjna , Giełda pomysłów, Mikronauczanie, Gry dydaktyczne
METODY WALORYZACYJNE (EKSPONUJĄCE) Metody impresyjne , Metody ekspresyjne
METODY PRAKTYCZNE- Metody ćwiczebne, Metody realizacji zadań wytwórczych
FORMY ORGANIZACYJNE NAUCZANIA- Zbiorowe i Jednostkowe - dzielą się na szkolne i pozaszkolne
Szkolne- lekcyjne (klasowo-lekcyjne, laboratoryjno-lekcyjne) i pozalekcyjne (koła zainteresowań, zajęcia fakultatywne, zajęcia świetlicowe)
Pozaszkolne- lekcyjne (wycieczka, zajęcia praktyczne w terenie) , pozalekcyjne (wycieczka, praca domowa)
Pozaszkolne- korepetycje , zajęcia wyrównawcze
LEKCJA Podstawowa forma organizacyjna procesu dydaktycznego, jako proces poznawczy uczniów, organizowany i kierowany przez nauczyciela.
Realizacja każdej jednostki metodycznej (kilka/kilkanaście lekcji przeznaczonych na opracowanie określonego tematu) powinna, zgodne z teorią poznania, obejmować następujące elementy: stworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego poznanie faktów , kształtowanie pojęć , wiązanie teorii z praktyką , kształtowanie umiejętności i nawyków,
utrwalanie umiejętności i nawyków, kontrola i ocena wyników nauczania
TYPY LEKCJI (podział ze względu na cel lekcji, jaki ma być osiągnięty,
Lekcja typu zasadniczego - Ma na celu zapoznanie z nowym materiałem
Lekcja ćwiczeniowa- Ma na celu zastosowania teoretyczne i praktyczne oraz utrwalanie umiejętności i nawyków
Lekcja powtórzeniowa - Ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości
Lekcja kontrolno-oceniająca - Ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich ocenę
Lekcja mieszana - Łącząca kilka powyższych elementów
KONSTRUKCJA LEKCJI- Część wstępująca (1-10 minut) - Organizacja klasy (kontrola frekwencji) Kontrola pracy domowej
Część zasadnicza (5-35 minut) - Wprowadzenie do nowej lekcji -Rozwinięcie tematu lekcyjnego ,Ćwiczenia w stosowaniu nowych wiadomości Część zstępująca (2-5 minut) - Podsumowanie nowych wiadomości , Zadanie pracy domowej
TYPY PLANÓW PRACY DYDAKTYCZNEJ- Roczny plan nauczania – rozkład materiału dla poszczególnych klas , Okresowy plan nauczania - dotyczy fragmentu materiału , Plan pojedynczej lekcji
WARUNKI KONIECZNE, aby przystąpić do realizacji lekcji Koncepcja i pomysł na lekcję , Sympatia do uczniów i pomoc w zrozumieniu, a nie wyręczanie uczniów w myśleniu , Stawianie zarówno uczniom, jak i sobie (nauczycielowi), wysokich wymagań
BUDOWA LEKCJI- Materiał, z którego lekcja ma być budowana , Wybór odpowiednich elementów , Projekt budowy , Fundament budowy , Szkielet konstrukcji , Rozpracowanie szczegółów i opracowanie poszczególnych części lekcji , Wystrój zewnętrzny lekcji , Kontrola techniczna , Rzut oka na całość, z uwzględnieniem płynności lekcji i jej rytmu, Finał budowy
ROZWÓJ SYSTEMÓW DYDAKTYCZNYCH
Pierwsze refleksje nad działalnością edukacyjną możemy doszukiwać się już u starożytnych filozofów greckich- Sofistów.
Za najwybitniejszego starożytnego filozofa, który wywarł znaczący wpływ na rozwój myśli pedagogicznej uważa się Sokratesa.469 - 399 p.n.e.
Szersze zainteresowanie problematyką dydaktyczną wystąpiło w XVII w.
Nastąpił rozwój teorii ogólno dydaktycznych, pojawiło się pojecie DYDAKTYKA
Krzysztof Helwig i Joachim Jung znaczenie dydaktyka, jako działalność edukacyjna nazywana nauczaniem, pojawiło się po raz pierwszy w pracy
„Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza” 1613r.
Jan Amos Komeński (1592-1670)1657r.
„ Wielka dydaktyka przedstawiająca uniwersalną sztukę uczenia wszystkich”
- dzięki tej pracy dydaktyka jako sztuka nauczania została na trwałe wpisana do języka pedagogicznego
sformułował zasadę nauczania „wszystkich wszystkiego” klasowo-lekcyjnego systemu nauki szkolnej
wyróżnił 3 podstawowe zdolności ludzkie, których rozwój zależy od działalności ludzkiej:
Umysł „zwierciadło rzeczy” Rękę rzeczy „naśladowcą” Język rzeczy „tłumaczeniem”
Jan Jakub Rousseau (1712-1778)1762r. „Emilu, czyli o wychowaniu” słynna zasada swobodnego wychowania
domagał się edukacji, która odpowiadałaby etapom rozwijającego się dziecka
Jan Henry Pestalozzi (1746-1827)„Jak Gertruda uczy swoje dzieci” kontynuator myśli pedagogicznej
J. A. Komeńskiego zmierzał do oparcia całego nauczania na psychologii rozwoju dziecka
wyróżnił 4 momenty stanowiące o procesie nauczania:
Spostrzeganie , Kształtowanie jasnych wyobrażeń spostrzeganych przedmiotów( ich liczby i kształtu);
Porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć;, Nazywanie przedmiotów (słowo), rozwijanie mowy.
wychodzi z założenia, że u podstaw wszelkiego poznania leżą trzy główne właściwości przedmiotów Liczba Kształt
Słowo nauczanie powinno się opierać na czynnościach sprowadzających się do liczenia, mierzenia i mówienia akcentował potrzebę wychowania moralno-religijnego i fizycznego
Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) 1806r. „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania” 1835r. „Wykłady pedagogiczne w zarysie” dążył do unaukowienia pedagogiki, a tym samym dydaktyki , Wyobraźnia podstawą życia psychicznego człowieka, starał się nadać możliwie ścisły charakter , teorie oparł na własnej metafizycznej filozofii
wyodrębnił 4 stopnie nauczania wychowującego:Jasność, Kojarzenie, System Metoda,
zasługa Herbarta dla rozwoju dydaktyki jest przede wszystkim to, że nie ograniczył sztuki nauczania, która stanowiła składową część pedagogiki, od tego czasu dydaktykę traktuje się jako naukę
Tuiskon Ziller i Wilhelm Reinzmodyfikowali stopnie nauczania wychowującego Herbarta w zakresie ich nazewnictwa i ilościW. Rein- wyszczególnił 5 następujących stopni formalnych:
Przygotowanie
Podanie
Powiązanie
Zebranie
Zastosowanie
Otton Willmann, 1923r. „Dydaktyka jako nauka o kształceniu podkreślał, że pedagogika i dydaktyka są dwiema zupełnie równorzędnymi naukami pedagogicznymi
Jan Władysław Dawid (1859-1914) 1882r. „Nauka o rzeczach” wybitny polski pedagog i psycholog
zwolennik systemu klasowo-lekcyjnego „Nauczyciel nie może po prostu być tylko wykładowcą (...), oprócz
tego powinien spełniać takie funkcje, jak funkcja wychowawcy, opiekuna doradcy, partnera, inicjatora różnych poczynań poznawczych uczniów, rozjemcy, sędziego ... Wymaga to oczywiście odpowiedzialności, wrażliwości na ludzką niedolę, ustawicznego samokształcenia, społecznikostwa, wysokiej kultury umysłowej i moralnej, tolerancji i obiektywizmu w ocenie innych, ale i przede wszystkim samego siebie”
Jan Władysław Dawid
za psychologiczny fundament nauczania uznał podstawowy proces psychiczny, na który składają się trzy momenty:
POZNAWANIE BEZPOŚREDNIE , POZNAWANIE POŚREDNIE , DZIAŁANIE
w procesie poznawania nowych rzeczy, prowadzącym do ukształtowania nowych pojęć, dostrzegał trzy etapy:
Wyodrębnienie rzeczy z tła i wyróżnienie poszczególnych jej części, Rozpoznawanie cech rzeczy
Stwierdzenie czy zostały uwzględnione wszystkie części i cechy typowe dal danej rzeczy
Przełom XIX i XX wieku
- PROGRESYWIZM PEDAGOGICZNY (USA) lub NOWYM WYCHOWANIEM (Europa)
progresywizm pedagogiczny wyrósł na gruncie filozofii pragmatyzmu, progresywizm zapisał się w rozwoju dydaktyki tym, że przedmiotem badań dydaktyki uczyniono czynności uczniów
John Dewey (1859-1952)1910r. „Jak myślimy”, wyeksponował rolę myślenia w uczeniu się łączył poznawanie wiedzy z działaniem w procesie rozwiązywania problemów wyróżniał on 5 następujących etapów:
Odczucie trudności, Wykrycie jej i określenie, Nasuwanie się możliwego rozwiązania Wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania, Dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia
Bogdan Nawroczyński (1882-1974) 1957r. „Zasady nauczania”
zmodyfikował Deweyowski proces uczenia, jego stopnie formalne
Celestyn Freinet (1896-1966)twórca systemu nowych technik w nauczaniu głównym założeniem jego systemu było przystosowanie szkoły dla dziecka
"Nasza praca polega na zbiorowym wysiłku nauczycieli, którzy spotykają się, dyskutują, zapraszają się nawzajem do swoich klas, aby pokazać co robią, wysłuchać życzliwej krytyki i wątpliwości kolegów, czy też pomóc w rozwiązywaniu ich problemów. Nie ma i nie może być w pedagogice dogmatów, bo jest ona związana z życiem, które jest w nieustannym ruchu"
wyeliminowanie tradycyjnego lokalu szkolnego- pozostaje jedna klasa jako ośrodek informacji oraz 8 pracowni, gdzie dzieci wykonują różne czynnościFreinet wyróżnia trzy fazy rozwoju: FAZA PRÓB I BŁĘDÓW FAZA URZĄDZANIA SIĘ
FAZA ZABAWY-PRACY
Piotr Jakowlewicz Galpierin (1902-1988) teoria etapowego kształtowania czynności umysłowych
wyróżnia trzy strony w czynnościach wykonywanych przez ucznia:
OrientacyjnąWykonawcząKontrolną
ważne jest pobudzać motywacje u uczniów
Koncepcja etapowego kształtowania czynności umysłowych:
Tworzenie orientacyjnej postawy czynnościKształtowanie czynności materialnych Mowa zewnętrzna
Mowa wewnętrzna Interioryzacja czynności
Dydaktyka współcześnie
Dydaktyka ta zmierza do opracowania takiego modelu procesu nauczania uczenia się, który pozwalałby łączyć w spójną całość poznanie zmysłowe z umysłowym, praktykę i jako źródło wiedzy, i jako kryterium jej prawdziwości z teorią, indywidualne cele i aspiracje oświatowe z polityką państwa.
Współczesny system dydaktyki ogólnej zmierza również do zlikwidowania typowej dla herbartyzmu i progresywizmu rozbieżności między teorią i praktyką, między wiadomościami i umiejętnościami, między zdolnością do opisywania i zmieniania rzeczywistości
Wincenty Okoń (1914-2011)
uznaje dydaktykę jako jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, zajmującą się nauczaniem innych i uczenia się we wszystkich formach życia społecznego
definiuje dydaktykę jako „naukę o kształceniu, jego celach i treściach oraz o jego metodach, środkach i organizacji”
Czesław Kupisiewicz (1924r.)
Dydaktykę traktuje jako „naukę o nauczaniu i uczeniu się, a więc jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka”
Dydaktyka polska ma swoją własną tożsamość, poglądy pedagogiczne polskich dydaktyków np.: W. Okonia czy Cz. Kupisiewicza, znane są również poza granicami Polski
TREŚCI NAUCZANIA W KSZTAŁTOWANIU ZMIAN W WIADOMOŚCIACH, UMIEJĘTNOŚCIACH I NAWYKACH
Tradycyjne i współczesne teorie doboru treści kształcenia
Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
Zwolennicy materializmu dydaktycznego:
J.A.Komeński-próby stworzenia podręcznika zawierającego wszystkie konieczne wiadomości dla ucznia
J.Milton-napisał “Traktat o wychowaniu”, opisujący program nauczania:
-nauka od 12 do 21 roku życia
-przedmioty j.ojczysty, 5 języków obcych, historia bibilijna, historia Kościoła, prawo, astronomia, historia naturalna, historia powszechna, architektura, nawigacja, medycyna, etyka, polityka, retoryka, logika
J.B.Basedow-zawężenie kręgu odbiorców swojego podręcznika “Elementarz dla młodzieży z lepszych stanów i jej przyjaciół”
Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
Głównym celem szkoły według materializmu dydaktycznego jest przekazanie uczniom jak największej wiedzy z jak największej ilości dziedzin nauki.
Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)
Wady encyklopedyzmu:
faworyzowanie jednej dyscypliny przez autora danego programu
wielość i różnorodność programów nauczania obejmujących obszerny materiał
pośpieszna i powierzchowna praca nauczyciela, często wychodząca poza zajęcia obowiązkowe
wiedza przyswojona fragmentarycznie, pamięciowo-> mało efektów, praca w domu
Formalizm dydaktyczny
Pod koniec XVIII w, twórca-E.Schmid
Przeciwieństwo encyklopedyzmu
Założenia:
treść teorii kształcenia jest tylko środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów
celem pracy szkoły jest pogłębianie tych zainteresowań
podstawowym kryterium doboru przedmiotów w nauce powinna być ich wartość kształcąca
Formalizm dydaktyczny
Podstawa teoretyczna-transfer dodatni-przeświadczenie o przenoszeniu się wprawy, przenoszenie się skutków jednego procesu uczenia się na inny.
Zwolennicy formalizmu dydaktycznego: Heraklit, Cycero, I. Kant, J. H. Pestalozzi
Formalizm dydaktyczny
Zaleta: potrzeba rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów: uwagi, pamięci, wyobraźni
Wada: w programach nauczania eksponowano głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematykę)
Utylitaryzm dydaktyczny
Powstanie tej teorii przypada na XIX-XXw.: USA - J. Dewey, Europa - G. Kerschensteiner
J. Dewey: pojmował kształcenie jako ciągłą “rekonstrukcję doświadczenia”; stwierdził, że proces i cel wykształcenia są tym samym
Utylitaryzm dydaktyczny
Założenia podstawowe:
głównym czynnikiem we współpracy przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia
dobór treści należy koncentrować na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego
postęp w pracy pedagogicznej polega na wyzwalaniu w uczniu nowych zachowań i nastawień związanych z dotychczasowym doświadczeniem
podstawowym kryterium doboru treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych dokonań ludzkości
zajęcia praktyczne są czynnikami aktywizującymi myślenie i działanie uczniów
Utylitaryzm dydaktyczny
Szczegółowe zasady budowania programów nauczania:
zasada problemowego podejścia do treści kształcenia-potrzeba grupowania treści w układy interdyscyplinarne i jednocześnie takie, których realizacja wymaga od uczniów pracy zespołowej
zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemów
zasada łączenia pracy z zabawą
zasada aktywizowania uczniów-podkreślająca samodzielne zdobywanie przez nich wiadomości i umiejętności
zasada włączania dzieci i młodzieży w nurt środowiska lokalnego, którego są kładnikiem-np. poprzez wycieczki do muzeów i zakładów pracy, udział w podejmowanych przez dorosłych pracach społecznych
Teoria problemowo-kompleksowa
Twórca-B. Suchodolski
Główna teza: wykształcenie ogólne musi być składnikiem wykształcenia zawodowego, ale jest ono podstawą pozazawodowego życia
Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać przyswajanie rzeczywistości, nie powinna przygotowywać specjalistów
Teoria problemowo-kompleksowa
Dobór treści: technika, socjologia, ekonomia, sztuka
Układ treści: jednolity w szkołach podstawowych, zróżnicowany w szkołach ponadpodstawowych
Teoria problemowo-kompleksowa
Zbudowanie układu problemowo-kompleksowego-> nie uczenie odrębnie przedmiotów, ale tworzenie problemów, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.
Strukturalizm
Twórcą jest Kazimierz Sośnicki, który próbował poprzez tę koncepcję rozwiązać problem przeładowania programów nauczania.
Strukturalizm
Założenia:
należy włączać do programów najważniejsze treści, czyli trwały dorobek danej nauki, które jednocześnie nawiązują do jej źródel historycznych i najwnowszych osiągnięć
należy budować programy odwierciedlające system wiedzy zarówno poszczególnych dyscyplin, jak i całkoształtu nauk
poznanie rzeczywistości realnej
Strukturalizm
Zasady pomocne w budowaniu programów:
strukturalnościnowoczesnościkultury logicznejżyciowościłączenia teorii z praktyką Strukturalizm
Podział treści przedmiotu:
elementy podstawowe: trwała wartość naukowa i kształcąca
elementy wtórne: niekoniecznie potrzebne uczniom szkoły ogólnokształcącej
Egzemplaryzm
Twórca-H. Scheuerl (koniec lat 50. XXw.)
Cel: redukcja materiału nauczania przy jednoczesnym niezubożeniu obrazu świata w świadomości uczniów.
2 metody:
nauczanie paradygmatyczne: uczeń poznaje “punkty węzłowe”, informacje konieczne aby sam sobie wytworzył obraz danego zagadnienia
zasada wyspowości (egzemplaryczny układ treści) zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły, należy operować “egzemplarzami tematycznymi”-każdy egzemplarz jest reprezentatywny dla danego tematu
Materializm funkcjonalnyTwórcą jest W.Okoń
Główne założenie:
Integralny związek poznania z działaniem-zapewnienie uczniom wiedzy i jednocześnie umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości
Podstawowym kryterium doboru i układu treści są względy światopoglądowe
Nauka poszczególnych przedmiotów powinna zawierać ich “idee przewodnie”
Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej
Programowanie dydaktyczne
Zasady budowania tekstów programowanych:
jasne określenie celów tekstu programowanego, w kategoriach czynności i wyników
materiał nauczania, który ma być zaprogramowany, należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki
wszystkie czynności typu “odpowiedź” powinny mieć charakter odwracalny-dostępne obserwacji z zewnątrz
Skojarzenia powinny mieć charakter odwracalny
Programowanie dydaktyczne
materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób
stsowanie do właściwości tematów-> dedukcyjny lub indukcyjny tok prezentacji materiału
z materiału należy wyodrębnić najważniejsze kwestie, wybrać przykłady i umożliwić uczniom podawanie własnych(przykontroli)każdy nowy termin, zasadę, prawo itd. należy eksponować w różnych kontekstach, aby uczniowie zrozumieli to iprzyswoili
Wnioski
Programy nauczania powinny zawierać materiał uwzględniający potrzeby społeczne, indywidualne potrzeby uczniów, eksponować treści podstawowe i nowoczesne o walorach wychowawczych i poznawczych
Należy zachować zasadę systematyczności i uwględnić możliwość kompleksowo-problemowej, a nawet egzemplarycznej realizacji tematów
Materiał programów nauczania powinien być dostosowany do zainteresowań i zdolności uczniów-indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli
Treści nauczania przedmiotów pokrewnych powinny być ze sobą skorelowane w obrębie poszczególnych działow i pojedynczych tematów
Wnioski
Przygotowanie uczniów do życia-uwzględnienie w programach problemów dotyczących preorientacji szkolnej i zawodowej (ułatwienia wyboru kierunku dalszej nauki czy zawodu)
Treści kształcenia powinny odznaczać się walorami wychowawczymi
Wychowanie ucznia dla przyszłości oraz przy założeniu kim chcemy, aby był-przedmiotowe i podmiotowe kryterium doboru treści
Problem przeładowania programów kształcenia należy rozwiązywać poprzez systematyczną aktualizację, selekcję materiału oraz wyrobienie w uczniach umiejętności samodzielnego uczenia się
Plany i programy nauczania
Plan nauczania
Plan nauczania zawiera pełny rejestr przedmiotów, rozkład na poszczególne lata, liczbę godzin dla każdego przedmiotu
Program nauczania
Na program nauczania składają się 3 elementy:
uwagi wstępne-cele kształcenia danego przedmiotu
materiał nauczania-w postaci działów tematycznych, tematów i podtematów
uwagi o realizaji programu-informacje odnoścnie metod, form i środków do realizacji głównych celów
Program nauczania
Program nauczania (w przeciwieństwie do planu) zawiera informacje odnoszące się do wiadomości, umiejętności i nawyków jakie uczniowie powinni opanować we właściwej kolejności
Zasady nauczania
Pojęcie zasad nauczania
Zasady kształcenia to najbardziej kontrowersyjna dziedzina dydaktyki, głównie z powodu rozbieżności w rozumieniu słowa „zasada” :
Zasada jako twierdzenie oparte na prawie naukowym, rządzącym jakimiś procesami
Zasada jako norma postępowania uznanego za obowiązujące
Zasada jako teza wywiedziona z jakieś doktryny
Zasady nauczania to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania
Zasady nauczania:
- zasada poglądowości
- zasada przystępności w nauczaniu
zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się
- zasada systematyczności
- zasada trwałości wiedzy uczniów
- zasada operatywności wiedzy uczniów
- zasada wiązania teorii z praktyką
Geneza zasad nauczania
Zasady nauczania ustalane są na podstawie analizy procesu nauczania-uczenia się, w wyniku której wykrywa się prawidłowości dotyczące określonych zjawisk dydaktycznych i ukazujące wzajemne, obiektywne zależności między podstawowymi składnikami owego procesu- są nimi: uczeń, nauczyciel oraz materiał nauczania.
Pedagodzy, którzy zdają sobie sprawę z tego, że wyniki uzyskiwane przez ucznia są zależne od stopnia jego aktywności umysłowej dostrzegają sens zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się.
Pedagodzy, którzy uświadamiają sobie fakt, że utrwalenie reakcji wywołanej przez dany bodziec zależy od częstotliwości skojarzeń łączących ją z tym bodźcem, uświadamiają sobie równocześnie sens zasady trwałości zdobywanej wiedzy.
Dostrzeganie konieczności wdrożenia uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania różnych problemów teoretycznych i praktycznych, wiąże się z przestrzeganiem zasady operatywności wiedzy oraz zasady wiązania teorii z praktyką... itp.
Zasada poglądowości
- usunięcie z procesu nauczania-uczenia się wszelakiego werbalizmu
- stosowana tak w podającym jak i w poszukującym toku nauczania- uczenia się
- uwzględnienie w formach jej realizacji wielu czynników
- nauczyciel realizuje ją stopniowo: -> operacje na konkretnych przedmiotach -> operacje zinterioryzowane oparte na rysunkach -> operacje z użyciem symboli i znaków
- reguły zasady poglądowości:
1) bezpośrednie poznawanie rzeczywistości jako punkt wyjścia pracy dydaktycznej z uczniem
2) umiejętne kierowanie działalnością poznawczą ucznia
Zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności)
Przy doborze materiału nauczania nauczyciel musi brać pod uwagę jego przystępność dla uczniów i dostosowametody nauczania do ich poziomu.
Reguły sformułowane przez Komeńskiego
W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego, co dalsze
np. nauka historii kraju ojczystego, później powszechnej
W nauczaniu należy przechodzić od tego, co dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze
Stawianie uczniom wymagań, którym nie mogą sprostać, zniechęca ich do pracy i niszczy motywację. Wymagania zbyt niskie nie mobilizują. Stopniowanie trudności zadań sprawia, że uczniowie pracują optymalnie, zbliżając się do granicy swoich możliwości.
W nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego, co nowe i nie znane
By poprawnie realizować tą regułę nauczyciel musi dokładnie poznać wiedzę wyjściową ucznia.
Zasada współczesna: w procesie nauczania należy uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów
Brak indywidualizacji wywiera niekorzystny wpływ nie tylko na uczniów słabych, ale i na uczniów zdolnych.
Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się
Właściwa realizacja tej zasady zależy od tego, jaką rolę wyznacza się nauczycielowi w pracy dydaktyczno-wychowawczej
Szkoła tradycyjna w kontekście zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się
Nauczyciel- centralna postać
Uczeń- nauka pamięciowa, brak aktywnego udziału w lekcji
Rezultat- brak warunków sprzyjających przestrzeganiu omawianej zasady.
Szkoła progresywistyczna w kontekście zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się
Nauczyciel- maksymalne ograniczenie aktywności nauczyciela
Uczeń- samodzielne wykonywanie wszelkich zadań, planów, projektów przez uczniów
Rezultat- pozbawienie nauczyciela funkcji kierowniczej, co prowadzi do utrudnienia realizacji omawianej zasady.
Ani herbartyzm, ani progresywizm nie stwarzał warunków sprzyjających właściwej realizacji zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się. Pierwszy z tych systemów pozbawiał uczniów inicjatywy, narzucał im gotowe wzory, podane przez nauczyciela, hamując jednocześnie ich aktywność i samodzielność pracy. Drugi natomiast zapewniał uczniom wiele swobody i samodzielności pod względem doboru i opracowywania zagadnień, ale jednocześnie usuwał ich poza zasięg umiejętnego kierownictwa, zmuszał do częstego uczenia się metodą prób i błędów, co utrudniało opanowanie wiedzy.
Współczesny system dydaktyczny stwarza korzystne warunki do realizacji omawianej zasady. Uznaje konieczność aktywnego i świadomego udziału uczniów w uczeniu się, jednocześnie kładąc nacisk na ukierunkowanie tej aktywności oraz wykorzystanie jej do urzeczywistnienia zawartych w programach celów i zadań kształcenia. Właściwy użytek aktywności może zapewnić tylko nauczyciel kierujący działalnością poznawczą uczniów, przy czym powinna być ona samodzielna i nowa dla uczniów, organizowana świadomie i celowo.
Reguły wynikające z zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się
Nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczeństwa
Nauczyciel powinien stawiać uczniów w sytuacjach wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą
Nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy
Zasada systematyczności
- zapewnia płynny przebieg procesu nauczania-uczenia się
- reguły zasady systematyczności:
1) określenie stanu wiedzy wyjściowej uczniów i bazowanie na niej przy wprowadzaniu nowego materiału
2) ustalenie „merytorycznego środka ciężkości” dla każdej lekcji
3) racjonalna organizacja lekcji, podział tematu na punkty i podpunkty i omawianie ich przez nauczyciela
4) streszczenia i syntetyzujące powtórzenia
5) zwracanie uwagi na sposób wyrażania myśli przez uczniów
6) wdrażanie uczniów do samodzielnej pracy od najmłodszych lat
Zasada wiązania teorii z praktyką
- służy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w sytuacjach praktycznych
- do form jej realizacji należy łączenie teorii z praktyką i traktowanie tego związku jako źródła wiedzy o świecie, kryterium prawdziwości tej wiedzy oraz jako zespół działań historyczno-społecznych, jednostkowych i zbiorowych pozwalających człowiekowi świadomie przekształcać rzeczywistość
- na jej realizację mają wpływ czynności poznawcze uczniów
Taksonomia celów
Taksonomie celów kształcenia
Taksonomia – (gr. taksis – układ, porządek, nomos – prawo) , względnie ścisły zespół zasad jakiejś klasyfikacji i opis wyodrębnionych jej członów.
Taksonomia celów kształcenia to wszelkie cele dydaktyczne dotyczące uczenia się w szkole opisane w kategoriach hierarchicznie uporządkowanego schematu klasyfikacyjnego. Hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został także osiągnięty. System ten wynalazł Bloom, który opracował dwie dziedziny (poznawcza, emocjonalna). Trzecią (psychomotoryczną opracował Baldwin.)
Za pomocą tej taksonomii można sklasyfikować trzy główne typy zachowania ludzkiego:
*dziedzina poznawcza (myślące formy zachowania) – Stawia pytanie : „Czy uczeń potrafi to wykonać”? W jej skład wchodzi : wiedza, rozumienie, zastosowanie metod, analiza, synteza, ocenianie ze względu na złożone cele;
*dziedzina emocjonalna (postawy, przekonania, wartości) –Stawia pytanie: „Czy uczeń chce to wykonać?”,W jej skład wchodzi działanie, wartościowanie, organizacja;
* dziedzina psychomotoryczna (ruchy ciała) – Stawia pytanie:„Czy uczeń potrafi to wykonać?”.W jej skład wchodzi: percepcja, nastawienie, działania kierowane, działania kompleksowe
W Polsce taksonomię opracował Bolesław Niemierko. Wyodrębnił 4 kategorie: zapamiętywanie, zrozumienie, zastosowanie w sytuacjach typowych, zastosowanie w sytuacjach problemowych. W opracowaniach dydaktycznych są one oznaczane dużymi literami alfabetu łacińskiego.
Zapamiętanie wiadomości (A) oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomemrozumienia wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wymienić, podać, określić, zdefiniować, wymienić, zidentyfikować.
Zrozumienie wiadomości (B) oznacza, że uczeń potrafi przedstawić je w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wyjaśnić, scharakteryzować, streścić, rozpoznać, rozróżnić, uzasadnić, zilustrować.
Poziom umiejętności:
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (C) oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: wykonać, rozwiązać, zastosować, skonstruować, porównać, określić, narysować, sklasyfikować, zmierzyć, połączyć, zaprojektować, wybrać sposób, wykreślić.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (D) oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania i rozwiązywania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów. Czasowniki używanie przy określaniu celów tej kategorii, to: udowodnić, przewidzieć, wykryć, zanalizować, ocenić, zaplanować, zaproponować, opracować
Ograniczenia taksonomii.
• Taksonomie stanowią wspólny język autorów programów szkolnych, podręczników, materiałów metodycznych, testów i raportów naukowych. Kategorie każdej z dziedzin mają pewne podstawy psychologiczne, ale w żadnym wypadku nie reprezentują jakiegoś jedynego naukowego modelu uczenia się. (Jest wątpliwe, czy taki model w ogóle dałby się skonstruować, a już w żadnym razie nie tak prostymi środkami.) Liczba kategorii w każdej taksonomii jest niewielka, po to by utrzymać choćby przybliżoną ich hierarchiczność i by dydaktycy przedmiotowi mogli taksonomię rozwinąć, wprowadzając ważne dla siebie podziały i szczegółowe klasy. Znaczenie poszczególnych kategorii jest w pewnej mierze kształtowane przez ich rangę w danej hierarchii. Na przykład „rozumienie wiadomości" jest rozumieniem elementarnym i statycznym - czymś więcej niż pamiętanie, ale mniej niż skuteczne posługiwanie się wiadomościami - nie zaś dogłębnym, filozoficznym rozumieniem istoty rzeczy lub rozumieniem pewnej procedury przez eksperta. Gdy przyjmie się taksonomię za racjonalną i wygodną konwencję, komunikowanie własnych intencji w gronie jej użytkowników będzie usprawnione.
· Taksonomie przypominają użytkownikom o wyższych celach kształcenia, wybiegających poza posłuszne, ale bierne uczestnictwo w zajęciach, zapamiętanie wiadomości, niekwestionowanie prawd i naśladowanie nauczycieli. Jeden z wybitnych dydaktyków mawiał, że wystarczyłaby mu tylko najniższa kategoria i połączona „reszta" taksonomii. Istotnie, znaczna większość typowych zachowań uczniów podczas lekcji i pytań stawianych im przez nauczycieli to „uczestnictwo" i „pamiętanie". Z tego nie wynika wszakże, iż warto spłaszczyć taksonomię, redukując wyższe cele kształcenia! Wręcz przeciwnie, wyższe cele wymagają szczególnie starannej analizy.
· Taksonomie nie wyznaczają toku ani metody zajęć edukacyjnych. Owszem, wychowanie uczestnika zajęć i animatora zajęć edukacyjnych to zadania czynnościowo odrębne, a zapamiętywanie wiadomości wymaga innego rodzaju ćwiczeń niż rozwiązywanie problemów. Jednakże lekcję możemy zacząć od (1) informacji o faktach, (2) próby pokonania głównej trudności pojęciowej, (3) elementarnych ćwiczeń lub (4) fascynującego problemu. Urozmaicenie toku i metody jest znacznie bardziej korzystne niż naśladowanie taksonomii w celu uzyskania płynnego przejścia od podstaw do specjalizacji. Wyodrębnienie czterech dziedzin i opisy poszczególnych kategorii mogą natomiast pomóc w określeniu, jakie czynności mają być wykonywane i jakie są przez uczniów wykonywane w toku zajęć.