METODY I FORMY KSZTAŁCENIA

1. Geneza metod i form kształcenia

W dydaktyce wyróżnia się 4 podst. etapy historycznego rozwoju metod i form kształcenia.

Etap I - rodzice, którzy sami uczyli swoje dzieci ustępują miejsca na-lom zawodowym, przygotowanym do posług. się słowem mówionym.

Etap II - do słowa mówionego dochodzi słowo pisane - książka.

Etap III - na równi dochodzi żywy ogląd, nauczanie problemowe, szkolenie praktyczne i wartościowanie.

Etap IV - intensywna automatyzacja i komputeryzacja kształcenia.

Żadna z metod stosowana oddzielnie jeśli stosujemy je osobno nie zapewnia osiągnięcia zamierzonych celów. Efekty przynosi stosowanie wielu metod.

2. Metody kształcenia

Korzystne z dydaktycznego pkt widzenia sposoby, za pomocą których na-le zgodnie z zasadami logiki myślenia, prowadzą uczniów do poznania. Tak rozumiane metody są zarazem metodami uczenia się, gdy uczniowie stosują je w toku samodzielnego dochodzenia do poznania.

3. Formy kształcenia

a)zamienny termin do nazywania pewnej grupy metod nauczania, w których wyróżniane są metody szczegółowe

b) w skali makro - dla oznaczenia różnych systemów nauczania(np. forma klasowo-lekcyjna, praca laboratoryjna)

c) w skali mikro - mniejszy podział klasy- -lekcja szkolna, praca domowa ucznia, wycieczka

Formy nauczania:

a)zabawowa, b) podająco-zabawowa,

c) problemowo-zabawowa, d) podająco -problemowo-zabawowa, e) wycieczka

METODA czyli Jak uczyć skutecznie, jak dobierać czynności i środki aby osiągnąć zamierzone cele. Najpierw ukształtowały się metody słowne a następnie oglądowe, problemowe, praktyczne i wartościowania. Pełne klasyfikacje prezentowane są w 4 podstawowych grupach: A) metody asocjacyjne - podające, B) metody poszukujące - problemowe, metody operacyjne - praktyczne, D) metody waloryzacyjne - wartościowania, eksponujące

A)Metoda asocjacyjna (podająca)

Szerokie zastosowanie w szkole podstawowej, średniej jak i w szkolnictwie wyższym. Często nadużywane w ed. wczesnoszkolnej i szkole podstawowej, prowadza do zasypywania uczniów nadmierna ilością informacji. Nauczyciel powinien mówić jasno, wyraźnie i zrozumiale.

Met podające: a)pogadanka b)dialog c)opis d)opowiadanie e)inscenizacja f)praca z książką g)wykład

a)pogadanka - wywodzi się z noweli, krótkiego utworu epickiego, podającego zwarta i mocno zarysowana akcję, zmierzająca do określonego rozw. Charak. się zwięzłą, silnie określona kompozycją, istotną rolę odgrywa tez problem związany z postacią głównego bohatera. Ze wzg na role dydaktyczną rozróżnia się 3 rodz pogadanki: wstępna-przygotowuje uczniów do określonej pracy, wytworzenie gotowości do pracy; pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości, przebiega w formie rozmowy na-la z uczniami; pog utrwalająca polega na operowaniu poznanym materiałem przez uczniów

b)dialog(dyskusja)za pomocą dialogu autor charak. Postacie i przedstawioną fabulę. Uczestnicy tworzą świat przedstawiony. Twórcą dialogu był Platon. Sokrates nauczał wg następującego toku zadawania pytań: prowokujących, badających, podchwytliwych, o definicję, krytycznych. Odmiana dialogu jest dyskusja, erystyka - sztuka prowadzenia sporów,

c)opis- pokaz, gat. publicyst-liter z pogranicza reportażu. W skład opisu wchodzą utwory będące sprawozdaniami z rzeczywistych wydarzeń w których autor brał udział lub był świadkiem. Najprostsza metoda słowna, często wykorzystywana w naucz początkowym i szk. podst., część składowa innych metod, np. dyskusji, pogadanki. Polega na przedstawieniu nazwy przedmiotu, zjawiska, wydarzenia czynności. Każdemu opisowi towarzyszy pokaz, który opiera się na prostej analizie i syntezie: opisując rozkładamy na cząstki, które pokazujemy, następnie składamy uogólniając.

d)opowiadanie - utwór epicki niewielkich rozmiarów, często porównywalny z nowelą, różniący się od niej swobodna kompozycją. Posiada jednowątkowa fabułę czasami nieco rozbudowaną, nie ma ograniczeń kompozycyjnych. Zasadniczym celem metody opow jest wywoływanie określonych przeżyć, wpływających na kształtowanie postaw uczniów, barwne i emocjonalne przedstawienie określonych wydarzeń

e)inscenizacja- prastara metoda nauczania wywodząca się ze starożytnego teatru, który przedstawiał powikłana ludzkich losów, wyrażał przekonania i idee moralne. W polskich szkołach m inscenizacji dobrze znana już była w XVII wieku, stosowali ja jezuici na lekcjach retoryki. Inscenizacja stwarza okazję do realizacji kształtowania postaw, przeżyć, smaku artystycznego oraz kształtowania wyobraźni, fantazji, rozwijanie mowy, ćwiczenie pamięci a także rozwijanie zainteresowań czytelniczych i teatralnych Etapy inscenizacji: trafny wybór utworu, rozpisanie utworu na role, rozdanie ról dzieciom, pamięciowe opanowanie roli, wybór techniki wyk dekoracji, opracowanie podkładu muzycznego, próba generalna, zaproszeni widzów, wykonanie widzów, inscenizacja, podsumowanie i ocena pracy

f)praca z książką samodzielne wykorzystywanie tekstów drukowanych, nagranych i ekranowych. Wyrosła z tego, że na-l miał prawo a często i obowiązek odsyłania ucznia po potrzebną wiedzę do np. encyklopedii (metoda paznokciowa - uczeń podkreśla paznokciem w książce stron, których powinien się nauczyć) Uczeń powinien systematycznie pod okiem na-la wdrażać się do samodzielnej pracy z książką.

4 odmiany pr z książką stos w szk. podst.. a) jako metoda uczenia się z podręcznika w celu zdobycia lub utrwalenia wiadomości b)jako met sporządzania notatek przy ponownym czytaniu c)jako met poznawania lektur obowiązkowych, uzupełniających i rozszerzających d)jako met odprężenia po trudach nauki np czytanie powieści

B)Metody poszukujące (problemowe)

Umożliwiają przekształcenie wiedzy biernej w czynną, sprzyjają poznawaniu wiadomości i umiejętności oraz stosowaniu ich w praktyce. Podst. metody w tej grupie to a)klasyczna met problemowa i jej odmiany, b)met przypadków, c)met sytuacyjna, d)sesja oryginalnych pomysłów e)gry dydaktyczne

a) klasyczna met problemowa i jej odmiany - polega na stawianiu uczniów w sytuacjach problemowych wymagających od nich intensywnego wysiłku intelektualnego i samodzielnej działalności poznawczej na lekcji. Problem to trudność o charakterze teoretycznym lub praktycznym, która wywołuje badawczą postawę ucznia i prowadzi do wzbogacenia przez niego wiedzy. Sytuacja problemowa - wywołuje uczucie trudności, pomieszane z ciekawością oraz chęć do zaspokojenia jej. Analiza sytuacji prowadzi do sformułowania problemu. Z kolei następuje etap wysuwania hipotez zmierzających do rozw problemu. Weryfikacja hipotez nast. Przez wykonanie pewnych zadań, rozumianych jako czynność wykonywana podczas weryfikacji hipotez. Rezultaty tych zadań decyd. o tym która hipotezę przyjmiemy za słuszną. Rozw problemu następuje w kolejności: określenie sytuacji problemowej, analiza, wysuwanie, analiza i wybór hipotez zmierzających do rozwiązania problemy, weryfikacja hipotez w drodze rozwiązania, ostateczne sprawdzenie i ocena uzyskanych wyników.

Odmiany klasycznej m problemowej:

Met odkrywcza - 2 typy zadań:

1.znaleźć dane i warunki =>

a)orientacja wyjściowa, b)postawienie hipotezy, c)rozw zadania, d) weryfikacja rozw, e)zast praktyczne

2. udowodnienie teza i założenie =>

a)poszukiwanie związków między tezą a założeniem, b)ułożenie panu rozwiązania c)realizacja planu, d)weryfikacja rozwiązania

Met wynalazcza- opiera się na procesie myślowym i racjonalizatorstwie i wynalazczości, których mechanizmy nie są jeszcze poznane. Ogólne ogniwa tej metody => a)uświadomienie sobie braków i wad w konkretnym rozwiązaniu, b)poszukiwanie usprawnienia przez eliminowanie braków i wad, c) poszukiwanie zasady, na której można oprzeć nowe rozwiązanie, d) dok prób przez eksperymentowanie i ocena nowego rozwiązania.

Met optymalnego planu działania - rozwiązywanie problemów technologicznych, produkcyjnych, konstr, ekon. Jej typowe ogniwa =>

a)uzmysłowienie sobie potrzeby działania w danej sytuacji, b)sformułowanie głównego zadania oraz idei określonego zamiaru, c) szczegółowa analiza aktualnej i postulowanej sytuacji, d)poszukiwanie rozwiązania, e)realizacja planu i ocena.

Met sytuacyjna- różni się od met przypadków stopniem złożoności i obszarem treści, którą uczniowie mają rozpoznać. Treści te z reguły obejmują całokształt danych, obrazujących procesy, zdarzenia lub zjawiska zachodzące w jakiejś dziadzinie. Podstawą do organizowania zajęć są: opisy sytuacyjne, przedstawiające możliwie wyczerpującą i obiektywną, stan faktyczny bez komentarza i ocen. Met sytuacyjna podobnie jak met przypadków ma na celu zapoznanie uczniów z nową wiedzą, kształtowanie umiejętności myślenia i wartościowania (np. uczeń źle odnoszący sie na-lki)

Sesja oryginalnych pomysłów - (twórcze rozwiązania zadań, kszt. grup twórczego myślenia, trening twórczości, grupowe myślenie spontaniczne) Twórcą wszystkich znaczeń jest George Polya - laureat nagr Nobla. Podst. postulatem jest to, że każdy jest zdolny do działania twórczego, a liczba i jakość wyników twórczych zależna jest przede wszystkim do sposobu wykorzystania tych zdolności. Zdominowanie zawodów twórczych przez mężczyzn jest nieporozumieniem. Dwie okoliczności wpływają na rozwój dyspozycji do twórczego rozw zadań. Pierwszą jest obecność zachęty, dodatniego wartościowania, prób działania innowacyjnego. Drugą - odroczenie krytyki do czasu zrealizowania aktu twórczego.

Gry dydaktyczne(met symulacyjne) - gry dyd tym różnią się od met sytuacyjnych, iż w ostatnich sytuacja stanowi czynnik niezmienny, a nie poddający się już przemianom, a w grach dyd zmusza uczestników do wkalkulownia zmian, które zachodzą dzięki procesowi symulacji. W grach dyd zostaje więc wprowadzony czynnik czasu i zmienności sytuacji, przez co stają się bardziej praktyczne. Gry dyd tym się różnią od gir zwykłych, że te ostatnie są po to by wygrać, a dyd po to aby uczniów czegoś nauczyć. W większości gier dyd znajduje się zadanie i rozwiązanie, więc słuszne jest umieszczenie ich w metodach problemowych. Gry wyodrębnia się spośród zabaw, jako te, które maja tzw stawkę, czyli wartość wygranej lub przegranej. Najważniejszymi elementami gry są: struktura posunięć osób grających zmieniająca się sytuacja w całej strukturze gry, warunki wygranej. Wszystkie te elementy nazywa się regułami gry. W procesie dyd gry spełniają 4 podst zadania: a)służą jako met poznawania wiedzy, kształtują umiejętności, nabywania wprawy; b) jako forma rozwijania działalności twórczej; c)jako narzędzie działalności twórczej d)jako środek rozwijania zainteresowań. Model lekcji z gra uzależniony jest od charakteru samej gry. Głównym zdaniem na-la jest obserwacja poczynań grających, służenie im pomocą w razie potrzeby oraz podsumowanie. Gry dyd można uszeregować ze wzg na metody pracy i reguły gry.

C)Metody operacyjne (praktyczne)

ze wzg na możliwość ich zastosowania w naucz pocz i w szk podst.

Do podst metod zaliczamy: laboratoryjną, zajęć praktycznych, pokazu, instruktażu, ćwiczeń poznawczo - motorycznych.

Met laboratoryjna - met naukowo- badawcza(szk średnia i wyższa), w szkole podst wstęp do tradycyjnej metody laboratoryjnej - w odp salach rozmieszczone SA przyżady do badan podst zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz pewnych elementów techniki. Na-l umożliwia wyk eksperymentów i doświadczeń.

Met zajęć praktycznych- chcąc udowodnić na czym polega istota zajęć praktycznych w szk pods trzeba pamiętać, że choć prace ręczne były wykonywane z największym zapałem, nie staną się one praca pedagogiczną, dopóki nie powstaną z poprzedzającego je umysłowego przygotowania, doprowadzającego je do wykonania planu. Są one całkowicie uprawnione całkowicie uprawnione, gdyż przyczyniają się do rozwoju umysłowego, ale tylko, gdy są dziecięca zabawą. Istota pracy pedagogicznej jest to ze szkoła ma obowiązek wyprowadzić dziecko z postawu zabawowej i doprowadzić je do postawy pracy. Na to trzeba wieloletnich zabiegów. Met zajęć praktycznych obejmuje szeroki zakres czynności ucznia, które mogą poznać ucząc się u różnych specjalistów na-li. Tyle jest odmian tej metody ile różnych specjalności.

Met pokazu - demonstruje wzorowe wykonanie czynności, na początku zajęć, w fazie wstępnej, w czasie późniejszego ćwiczenia, w podsumowaniu. Pokaz aktywizuje deomotorykę ucznia, wyzwalając przy tym dążenia naśladowcze, które mogą przybierać cechy mechaniczne, jeżeli towarzyszące im omówienie nie wnika w związki przyczynowe zachodzące między celami działania. Właściwe połączenie pokazu i wyjaśnienia zapewnia podst korzyści: pomaga w wyk czynności w konkretnej danej sytuacji. Najskuteczniejsze są dwie formy: 1. po omówieniu werbalnym następuje pokaz, 2.omówienie ilustrowane jest pokazem.

Met instruktażu -metoda przygotowująca uczniów do samodzielnego działania. Jej wartość polega na tym ze zapewnia przygotowanie do działania za pomocą pokazu wzorowych czynności. W czasie instruktażu , który ułatwia uczniom uświadomienie stojących przed nim zadań i sposobów ich realizacji. Metoda ta stwarza dogodne warunki do omówienia i przedyskutowania z uczniami wielu problemów, pozwala na wymianę doświadczeń. Ogniwa => a)podanie tematu i celu zajęć, b)przyp teoretycznych podstaw działania c)opis czynność d)spraw zrozumienia e) pokaz czynności f) sprawdzenie zrozumienia g)omówienie częstych błędów wyst w działaniu

Met ćwiczeń poznawczo - motorycznych rozwijanie umiejętności zarówno umysłowych jak i praktycznych oraz do przemiany umiejętności w nawyki. Pozostaje przyjąć ich podział na 3 grupy- ze wzg czynności uczniów, na ich strukturę, na sposoby utrwalania materiału. Dziedzina ćwiczeń motorycznych jest bardzo szeroka, ogólnie obejmuje wyćwiczenie , wyk sprawnych, najbardziej ekonomicznych ruchów docelowych. Najpierw uczy ogólnych zasad wykonywania ruchów docelowych, nast. Ruchów zmierzających do wykonywania ruchów maszynom, nast. Przekształcenie ruchów w nawyki i sprawności- wyćwiczenie ruchów docelowych.

D)Metody waloryzujące (eksponujące)

w zależności od rodzaju wartości zmienia się sposób ich eksponowania. Inaczej eksponuje się wart oralne, których nośnikiem jest dzieło literackie, a inaczej gdy jest nim biografia człowieka, kształcąca się nim młodzież korzysta z pokazów waloryzacyjnych: radia, teatru, kina imprez sportowych. Uczniowie powinni najpierw poznać w szkole sferę doznań emocjonalnych, sposoby wartościowania, ideały życiowe aby mogli samodzielnie wykorzystać całe bogactwo edukacji kulturalnej.

Met impresji - met impresyjne sprowadzają się do wprowadzania uczniów w odczuwanie, przeżywanie i wypowiadanie swoich odczuć i wrażeń o odpowiednio eksponowanych na lekcji wart estetycznych , ekonomicznych i symbolicznych. Chodzi o to, aby wywołać u uczniów stany radości, zadowolenia i przyjemności. Natomiast u uczniów starszych potrzebę usuwania napięć, konfliktów wewnętrznych.

Met ekspresji polega na wywołaniu u uczniów wyrażania w postawie i ruchach zew dosadnego stanu wew. Zasadnicza różnica między stanem impresji a ekspresji polega na tym, że w met impresji uczeń określa dzieło sztuki, ocenia go i wartościuje a w met ekspresyjnej poznaje określone wartości dzieła sztuki.

Metoda psychodramy (drama) - uszczegółowiona met empatyczna, odgrywanie ról, co wymaga wczuwania się w przeżycia i sytuację innego człowieka. Met stosowana w terapii i wychowaniu pomaga przezwyciężyć lęk, nieśmiałość, pozwala na lepsze samopoczucie w otoczeniu.

Met empatii - poj. empatii narodziło się w estetyce niemieckiej w XIX wieku wyjaśniające oddziaływanie dzieła sztuki na odbiorcę. Z języka niem. Einfuhlung - wczucie się w sytuację, z czasem poj empatii rozszerzono, traktując ja jako organizacyjną formę spotkań autorskich twórców dzieł sztuki z dziećmi. Mechanizm empatii jest prosty, wymaga świadomego zaangażowania uczuciowego bądź intelektualnego.

Met koncertu muzycznego G. Lozanowa - na każdej lekcji prowadzonej różnymi metodami powinna towarzyszyć odp dobrana muzyka: a)jako wprowadzenie odprężenia, b)”koncert aktywny” - przekazanie inf do utworu muzycznego, c) „koncert pasywny” - muzyka barokowa

---