Metody kształcenia w wychowaniu fizycznym.

1. Pojęcie metody

Przez metodę wychowania rozumie się na ogół systematycznie stosowany sposób postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca (por. W. Okoń, 2001, s.235; K. Konarzewski, 1992, s. 36). Inna definicja mówi, że metoda wychowania to „świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego” (Pedagogika, 2000, s. 123).

W pedagogice metody dzieli się na:

• metody indywidualne i grupowe (K. Konarzewski, 1987, s.24-276).

• metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego (M. Krawczyk, 1965, s. 96-240; E. Gessler, 1973).

• metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem (H. Muszyński, 1981, s. 318-341).

• metody strukturalne i sytuacyjne (K. Konarzewski, 1992, s.328-344).

2. Klasyfikacja metod wychowania fizycznego

Biorąc za podstawę, między innymi, poziom aktywności wewnętrznej i upodmiotowienie ucznia S. Strzyżewski zaproponował następującą klasyfikację metod (S. Strzyżewski 1986, s. 132-199).

1. Metody odtwórcze:

• metoda naśladowcza ścisła

• metoda zadaniowa ścisła

• metoda programowanego uczenia i usprawniania

1. Metody aktywizujące osobowość ucznia:

• metoda zabawowa

• metoda opowieści ruchowej

• metoda bezpośredniej celowości ruchu (R. Czyżewskiego)

1. Metody twórcze (kreatywne):

• metoda problemowa

• metoda ruchowej ekspresji twórczej (R. Labana)

• metoda C. Orffa.

Pierwsza grupa metod służy do realizacji zadań ściśle określonych, wymagających sterowania zewnętrznego, jak np. nauka techniki konkurencji sportowych, korygowanie wad postawy ciała itp.

Metodami należącymi do drugiej grupy posługujemy się zazwyczaj w realizacji zadań częściowo określonych, które można w miarę samodzielnie realizować.

W realizacji zadań wymagających od ucznia pełnej samodzielności i inwencji twórczej posługujemy się metodami kreatywnymi.

Autor niniejszego opracowania zaproponował jeszcze inną klasyfikację (2005, s. 231-267), w której, ze względu na funkcjonalność, wyodrębniono trzy grupy metod, są to:

1. Metody podające:

• metoda naśladowcza ścisła

• metoda zadaniowa ścisła

• metoda programowanego uczenia i usprawniania

2. Metody poszukujące:

• Metoda problemowa

• Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa)

3. Metody ekspresyjne:

• metoda zabawowa

• metoda opowieści ruchowej

• metoda ruchowej ekspresji twórczej (R. Labana)

• metoda C. Orffa.

Tym trzem grupom metod odpowiadają procesy: przyswajania, poszukiwania oraz przeżywania.

Zadania pedagogiczne mogą być realizowane różnymi sposobami, czyli odpowiednio dobranymi metodami. Metody - zdaniem T. Tomaszewskiego - służą do rozwiązywania problemów i należy je dobierać do problemów, a nie odwrotnie (T. Tomaszewski, 1970, s. 244). Jeśli problemu, o których pisze T. Tomaszewski, porównamy z zadaniami, to metody służą do rozwiązywania zadań. Każde zadanie pedagogiczne zawiera w sobie element treściowy, wiążący się z pytaniem: co należy robić?, a także element operacyjny odpowiadający na pytanie: jak należy postękiwać?, aby osiągnąć zamierzony cel. Pierwszy element dotyczy treści realizowanych na lekcji w związku z zadaniem, drugi - sposobu realizacji lub rozwiązywania zadania. Tym sposobem jest właśnie metoda.

Skuteczność zastosowanych metod zależy w dużej mierze - poza umiejętnością posługiwania się nimi - także od zaistniałej sytuacji wychowawczej i cech osobowości wychowanka, jak również od nabytych przez niego doświadczeń i aktualnych wpływów środowiska.

Tabela 1. Metody wychowania fizycznego

(wg klasyfikacji S. Strzyżewskiego)

Metoda	Czynności nauczyciela	Motywowanie ucznia	Czynności ucznia	Cel	Dodatkowe walory
	2	3	4	5	6
1. Metody odtwórcze
Metoda naśladowcza ścisła	Nauczyciel opisuje lub demonstruje ćwiczenie, wydaje komendy, koryguje, ubezpiecza i ocenia, nie mówiąc uczniowi, jaki jest cel tego ćwiczenia.	Uczeń jest motywowany karą lub nagrodą (oceną, pochwałą lub naganą). Traktowany jest przedmiotowo.	Uczeń sterowany zewnętrznie, ściśle odwzorowuje nauczane ćwiczenia.	Szybkie nauczenie czynności ruchowych lub usprawnianie.	Brak elementów osobo- twórczych. Metoda ta przyzwyczaja do bierności, utrwala schematyczność zachowań
Metoda zadaniowa ścisła	Nauczyciel opisuje i objaśnia ćwiczenie podając jednocześnie jego cel. Naprowadza, koryguje błędy i zabezpiecza.	Uczeń stawiany jest w sytuacji zadaniowej i jest wewnętrznie motywowany, wie że ma braki i musi je usunąć, a do tego służą te ćwiczenia.	Uczeń w miarę możliwości stara się wiernie odtwarzać ćwiczenia.	Uczenie się zadań ruchowych i usprawnianie. Stosujemy ją w gimnastyce korekcyjnej, gdzie potrzebne jest duże zaangażowanie osobiste ucznia.	Zadania podane przez nauczyciela stają się osobistymi, wewnętrznie akceptowanymi zadaniami uczniów.
Metoda programowanego uczenia się i usprawniania	Nauczyciel daje uczniowi program, tablicę poglądową z instrukcjami do nauczania określonej czynności ruchowej lub usprawniania.	Uczeń jest sterowany zewnętrznie. Do aktywności zachęca go się głównie za pomocą oceny.	Uczeń indywidualnie realizuje program, sam się kontroluje i na bieżąco ocenia.	Samodzielne uczenie się ruchu (ćwiczenia) lub usprawnianie fizyczne.	Występują tu elementy indywidualizacji ucznia. Metoda ta przygotowuje ucznia do samodzielnego podejmowania decyzji.
2. Metody aktywizujące osobowość ucznia
Metoda zabawowa	Nauczyciel podaje uczniom fabułę zabawy, a w przypadku gry również przepisy	Uczeń jest motywowany atrakcyjnością zabawy, współzawodnictwem w grze.	Uczeń bawi się lub bierze udział w grze, pełni różne role, jak w życiu dorosłym, przeżywa	Celem tej metody jest usprawnienie, dostarczenie dziecku radosnych przeżyć emocjonalnych i przygotowanie do życia dorosłego, poprzez pełnienie różnych ról w zabawie.	Uczeń jest przedmiotem i podmiotem zarazem w procesie wychowania fizycznego. Ta metoda kształtuje osobowość dziecka.
Metoda opowieści ruchowej	Nauczyciel opowiada dzieciom jakąś opowieść lub wspólnie śpiewają piosenkę.	Nauczyciel poprzez opowiadanie lub tekst piosenki uaktywnia wyobraźnię dziecka i skłania je do treści opowiadania.	Uczniowie ilustrują ruchem treść opowiadania lub śpiewanej piosenki; przedstawiają czynności ludzi, zwierząt, roślin itp.	Metoda ta ma głównie na celu kształtowanie ekspresji i wyobraźni ruchowej, wypowiadanie się przy pomocy ruchu.	Usprawnianie fizyczne w mniejszym zakresie doskonalenie umiejętności ruchowych.
Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa) R. Czyżewskiego	Nauczycie stawia uczniów w sytuacji zadaniowej.	Motywem do działania jest atrakcyjny i bezpośredni cel. Cel właściwy jest „ukryty”, znany nauczycielowi.	Uczeń indywidualnie wykonuje postawione przed nim zadanie ruchowe.	Usprawnianie fizyczne; dostarczenie uczniom dużej dawki ruchu.	Kształtowanie wyobraźni ruchowej dziecka.
3. Metody twórcze (kreatywne)
Metoda problemowa	Nauczyciel stawia uczniów wobec problemu do rozwiązania.	Elementem motywującym jest postawienie przez nauczyciela problemu, który trzeba rozwiązać.	Uczniowie, rozwiązują problem. Proces rozwiązywania zadania odbywa się według nast. cyklu: Z-M-D-W (zadanie -myślenie -opracowanie projektu działania -działanie - wynik)	Usprawnianie fizyczne, rozwiązywanie problemów.	Wyrabia myślenie oraz zdolność poszukiwania, samodzielnego podejmowania decyzji, przewidywania wyniku, projektowania działań, rozwiązywania problemów, tworzenia modeli rozwiązań.
Metoda ruchowej ekspresji twórczej (R. Labana)	Nauczyciel określa zadania, aranżuje sytuacje, mówi co uczniowie mają robić. Pokaz jest zbędny, uczniom pozostawia się swobodę w wykonaniu zadania.	Uczeń motywowany jest własną naturalną skłonnością do wyrażania swoich stanów psychicznych, nastrojów i uczuć przy pomocy ruchów.	Uczeń uruchamia swoją wyobraźnię, inwencję twórczą, pomysłowość, fantazję i doświadczenia przedstawia ruchem sytuacje i zdarzenia.	Kształtowanie ekspresji ruchu, wyobraźni ruchowej, fantazji, inwencji twórczej, estetyki ruchu, poczucia rytmu itp. Twórca metody wyróżnił 16 (dla dzieci - 8) grup tematycznych.	Wyrażanie swoich stanów psychicznych, nastrojów, uczuć, zdarzeń, sytuacji itp. za pomocą akcji ruchowych.
Metoda C. Orffa	Nauczyciel określa zadania, aranżuje sytuacje. Posługuje się instrumentami melodycznymi i perkusyjnymi.	Jak wyżej.	Uczniowie muzykują oraz ćwiczą, improwizując ruchy przy akompaniamencie tworzonej przez siebie muzyki.	Jak wyżej + umuzykalnienie.	Lepsze zrozumienie pojęć muzycznych.

Opis metod wychowania fizycznego

1. Metoda naśladowcza ścisła

Polega na dokładnym odwzorowaniu demonstrowanego ruchu. Stosuje się ją w nauczaniu czynności ruchowych. Przy pomocy tej metody można w stosunkowo krótkim czasie uzyskać dobre efekty w nauczaniu. Każde ćwiczenie, czy bardziej złożona czynność ruchowa jest ty ściśle określona i ma tylko jedno rozwiązanie.

Czynności nauczyciela polegają na dokładnym demonstrowaniu i objaśnianiu czynności ruchowych, wydawaniu komend, stosowaniu środków akustycznych, korygowaniu popełnianych błędów , ubezpieczaniu i ocenianiu. Czynności motywujące ograniczają się jedynie do nagradzania lub karania oceną. Uczeń jest tu przedmiotem zabiegów dydaktycz-nych, jest sterowany zewnętrznie przez prowadzącego zajęcia.

Aby osiągnąć cel, np. opanować jakąś umiejętność, uczeń musi powtarzać czynność (ćwiczenie) dziesiątki razy.

Ta metoda, choć ma swoje zalety, nie rozwija osobowości uczniów w pozytywnym kierunku, ponieważ ogranicza możliwość kierowania sobą, zwiększa natomiast zaporze-bowanie na impulsy płynące z zewnątrz, obniża zdolność ucznia do zmiany postępowania w przypadku zaistnienia innych okoliczności, przyzwyczaja do niesamodzielności, nie pobudza do inicjatywy i do odpowiedzialności za swoje czyny, utrwala schematyczność zachowań.

2. Metoda zadaniowa ścisła

Ma zdecydowana przewagę nad metodą naśladowczą, ponieważ uczeń w wyniku odpowiednich czynności nauczyciela znajduje się w sytuacji zadaniowej i jest wewnętrznie umotywowany. Stwarzanie sytuacji zadaniowej odbywa się poprzez uświadomienie mu stanu braku umiejętności lub odpowiedniej sprawności, istnienie wady postawy ciała itp. Nauczyciel uświadamia uczniowi cel ćwiczenia i przekonuje go do osiągnięcia tego celu. W ten sposób cele lekcji stają się osobistymi, wewnętrznie akceptowanymi celami dla uczniów.

3. Metoda programowanego uczenia się i usprawniania

Istotą tej metody jest samodzielne realizowanie zadania ruchowego, którym może być uczenie się określonego ćwiczenia lub usprawnianie według wcześniej przygotowanego programu w postaci broszury lub tablic poglądowych z odpowiednimi instrukcjami. W porównaniu z poprzednio omówionymi metodami uczniowi pozostawia się tu pewną swobodę w uczeniu się lub usprawnianiu. Dużą rolę odgrywa w tej metodzie samokontrola i samoocena ucznia.

Metoda ta jest zalecana w nauczaniu technik sportowych i jest często stosowana w procesie treningowym. Metoda programowanego usprawniania funkcjonuje na podobnych zasadach, jak metoda programowanego uczenia się. Programowanie zadań usprawniających jest znacznie łatwiejsze niż programowanie zadań odnoszących się do nauczania techniki ruchu i nie wymaga od ucznia większego wysiłku intelektualnego. Przykładem metody programowanego usprawniania są tak zwane „ścieżki zdrowia” oraz obwody ćwiczebne.

4. Metoda bezpośredniej celowości ruchu

Istota tej metody polega na wykonywaniu przez ucznia postawionych zadań, będących dla niego bezpośrednim, zrozumiałym i w miarę atrakcyjnym celem. W rzeczywistości jednak, właściwym celem nie jest wykonanie prostego zazwyczaj zadania ruchowego, lecz aktywność ruchowa, która mu towarzyszy i jej efekty. Osiągane tu są ważniejsze cele, znane często tylko nauczycielowi. Występuje tu motywowanie pośrednie, gdyż zadania mają charakter pomocniczy, a ich wykonanie jest konieczne do osiągnięcia innego, ważniejszego dla ucznia celu.

Twórca tej metody, Polak - Romuald Czyżewski, przy użyciu zwykłych przedmiotów potrafił nadać zadaniowy sens działalności ruchowej i spowodować duże zainteresowanie i zaangażowanie ćwiczących. Twórca metody podkreślał, że nie chodzi w niej o ruchy standardowe, wykonywane z nakazu, jak w metodzie ścisłej, lecz o ruchy spontaniczne wykonywane samodzielnie, na swój sposób, zmierzające do optymalnego wykonania zadania postawionego w formie problemu (R. Czyżewski, 1959). Repertuar ćwiczeń R. Czyżewskiego obejmował ruchy bardzo proste, zrozumiałe i nie wymagające długich wyjaśnień.

Metoda bezpośredniej celowości ruchu jest - obok metody zabawowej i opowieści ruchowej - podstawową metodą w wychowaniu fizycznym dzieci w przedszkolu i w klasach niższych szkoły podstawowej.

Dla zilustrowania podajemy jeden przykład zadania ruchowego z repertuaru tej metody. Uczniowie otrzymują od nauczyciela zadanie, aby utrzymać jak najdłużej w powietrzu podrzucone do góry piórko - cel bezpośredni. Dla wykonania tego zadania uczeń musi dmuchać na to piórko i wykonywać wiele różnych ruchów, jak: obieganie, podskoki, przysiady, czasem leżenie itp., tym samym ćwiczy i usprawnia się.

5. Metoda opowieści ruchowej

W tej metodzie dużą rolę odgrywa nauczyciel, który poprzez opowiadanie lub tekst piosenki uaktywnia wyobraźnię dziecka i skłania je do odtwarzania zachowaniem się (ruchem) treści opowiadania lub piosenki lub do przedstawienia czynności ludzi, zwierząt, roślin, pojazdów mechanicznych. Nauczyciel opiera się tu na wyobraźni dziecka, na jego doświadczeniu życiowym oraz poczynionych obserwacjach ludzi i świata przyrody. Metoda ta ma zastosowanie głównie w przedszkolu i w klasach niższych.

6. Metoda zabawowa

Zabawa jest najważniejszą formą aktywności ruchowej dziecka, najbardziej charakterystyczną dla tego okresu. Jedna z teorii zabawy (F. Froebel) głosi, że zabawa jest przejawem potrzeby samowyrażania się. Podkreśla też, że zabawa umożliwia zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, że ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne oraz poznawanie otaczającej rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Odgrywanie różnych ról w zabawie przygotowuje dziecko do wypełniania społecznych funkcji, wykonywanych później w życiu dorosłym. Odtwarzanie tych ról staje się dla dziecka celem i źródłem zadowolenia.

Stosując tę metodę, opieramy się na wyobrażeniach zdobytych przez dzieci w wyniku obserwacji lub na wyobrażeniach wywołanych przez nauczyciela. Spowodowana w ten sposób czynność ruchowa będzie odzwierciedleniem tego, co w wyobraźni dziecka dokonało się pod wpływem bezpośredniej obserwacji lub informacji nauczyciela.

Ruchy wykonywane przez dzieci nie muszą być dokładnym odtworzeniem zaobserwowanych w życiu czynności. Trzeba dać dzieciom dużo swobody w interpretowaniu tych czynności i nie hamować ich fantazji.

W dydaktyce wychowania fizycznego wyróżnia się dwie odmiany tej metody, a mianowicie metodę zabawowo-naśladowczą, związaną z gimnastycznymi formami ruchu i metodę zabawową klasyczna, związaną jedynie z zabawami i grami ruchowymi (S. Strzyżewski, 1986). Grę ruchową charakteryzują - w odróżnieniu od zabawy - następujące elementy: gra toczy się według ściśle określonych reguł, w grze występuje współzawodnictwo, gra kończy się z chwilą wygrania przez jeden z zespołów lub pojedynczego ucznia.

Tym, czym dla zabawy jest fabuła, tym dla gry jest przepis, który reguluje jej przebieg. I choć gra formalnie różni się od zabawy, to jednak w istocie podlega założeniom metody zabawowej.

Zabawy i gry ruchowe, ze względu na swoją różnorodność, wymagają od uczestników wszechstronnej aktywności ruchowej. Mają duże zastosowanie w rekreacji, w szkolnym wychowaniu fizycznym i we wszystkich dyscyplinach sportowych., jako element przygotowawczy. Spełniają funkcję rekreacyjną, wychowawczą, prospektywną, dydaktyczną, kształtującą sprawność i wdrażają do przestrzegania w życiu obowiązujących norm etycznych.

W zabawach i grach występują różnorodne sytuacje i momenty wychowawcze, które nauczyciel powinien wykorzystywać. Te sytuacje to potrzeba udzielenia pomocy słabszemu koledze lub koleżance, poszanowanie wspólnej własności oraz wykazanie się odpowiedzialnością za powodzenie całej grupy lub klasy. W grach występuje często potrzeba godnego zachowania się po przegranej grze, potrzeba karności, przytomności umysłu, uczciwości, sprawiedliwości i przestrzegania przepisów.

Z. Gilewicz wyraził pogląd, iż niezależnie od sposobu klasyfikowania zabaw i gier dostrzega się w nich pewne zasadnicze i z wychowawczego punktu widzenia wyjątkowo ważne momenty. Są to:

- manipulowanie przedmiotami,

- naśladowanie czynności wziętych z życia,

- konstruowanie form symbolizujących pewną rzeczywistość,

- wchodzenie w role innych osób,

- ześrodkowanie uwagi i wysiłku intelektualnego, emocjonalnego i ruchowego na czynnościach,

- współdziałanie z partnerem i grupą,

- radość w działaniu i zadowolenie z osiągnięć, np. w grze,

- uczucie odprężenia, rekreacji i oderwania się od codziennej rzeczywistości,

- liczne dodatkowe przeżycia,

- poczucie własnej wartości i możliwości.

Rodzaje zabaw i gier ruchowych:

zabawy ze śpiewem	zabawy i gry rzutne
zabawy orientacyjno-porządkowe	zabawy i gry skoczne
zabawy na czworakach	zabawy i gry z mocowaniem
zabawy i gry bieżne	zabawy ożywiające

7. Metoda ruchowej ekspresji twórczej Rudolfa Labana

Tabela 2. Opis metody

Temat I - Wyczucie (świadomość) własnego ciała

Formy totalnego działania występujące w biegu, chodzie, cwałowaniu, przewrotach i innych ruchach lokomocyjnych, w skokach, zwisach, ćwiczeniach rozciągających ciało. Celem ćwiczeń jest rozwijanie gibkości i przekonania o możliwości w zakresie obszerności ruchów w stawach.

Przykłady ćwiczeń: Ruchy lokomocyjne: bieg za pięścią, łokciem, kolanem, przedzieranie się przez gąszcz, ruchy naśladujące węża, rybę, zawody bokserskie i piłkarskie. - Skoki z jednej nogi na drugą, podskoki z obrotami. Rzuty, chwyty, zagarniania i rozgarniania, ruchy naśladujące pływanie, zmywanie itp. Ruchy zamykające i otwierające ciało. Ruchy raptowne i zwolnione; Ruchy symetryczne i asymetryczne. Ruchy naśladowcze: ukłony, potakiwania, zaprzeczenia, naśladowanie ruchów zwierząt, pisanie liter głową itp.

Temat II - Wyczucie ciężaru (siły)

Pojęcie ciężaru i siły można wyrazić za pomocą ruchów energicznych. Przeciwstawne do nich są ruchy lekkie, delikatne, ostrożne i niezdecydowane. Ciężar i siłę wyrazić można również za pomocą gestu i mimiki, np.: atlety, żołnierza, a także delikatnej tancerki itp. Siła przejawia się w mocnym chwycie, podnoszeniu „na niby”, zgniataniu, , uderzaniu, a lekkość - w cichym stąpaniu, w ruchach łagodnych, delikatnych i zaokrąglonych.

Przykłady ćwiczeń: Ruchy mocne i szybki: nagły wyskok z okrzykiem, żywiołowy skok z obrotem itp. Ruchy mocne i wolne: przeciwstawianie się siłom, stawianie oporu lub zmuszanie kogoś do uległości za pomocą siły, ciągnienie, pchanie wozu, skręcanie, podnoszenie itp. Ruchy lekkie i szybkie: puszczanie strzały, podrzucanie, strzepywanie, lekkie uderzanie stopą o podłogę, szybkie podskoki, uniki, gesty wyrażające zaskoczenie itp. Ruchy lekkie i wolne: falujące i wolne kroki, figury taneczne walca angielskiego, menueta, kujawiaka itp

Temat III - Wyczucie i opanowanie przestrzeni

Grupa ta obejmuje różne czynności lokomocyjne i ćwiczenia na różnych poziomach: niskim (w leżeniu, siadzie, przysiadzie i na czworakach); średnim (w pozycji schylonej, w klęku) i wysokim (we wspięciu).

Przykłady ćwiczeń: W biegu, chodzie lub leżeniu sięganie jak najdalej i jak najwyżej. Wznoszenie się „szybowca” jak najwyżej, a następnie lądowanie. Z dowolnej pozycji posuwanie się po linii zygzakowatej w trzech etapach, każdy etap należy przebyć w innej pozycji - niskiej, średniej, wysokiej. Skoki przez partnerów rozstawionych na całej sali gimnastycznej w niskich i zamkniętych pozycjach (skoki wykonywać w sposób fantazyjny)

Temat IV - Rozwijanie wyczucia płynności ruchu, ciężaru ciała oraz przestrzeni i czasu

Występują tu głównie ruchy lokomocyjne z pokonywaniem przeszkód. Ruchy powinny być wykonywanie płynnie. Muszą przebiegać po linii prostej, kątowej lub zakrzywionej. Ruch może być swobodny, wolny lub skrępowany, hamowany, zgaszony.

Przykłady ćwiczeń: Upatrujemy sobie jakiś punkt i zdążamy do niego klucząc po linii po linii krzywej. Naśladujemy lot motyla, który co pewien czas siada na kwiatku. Rysujemy palcem lub kredą na podłodze jakąś figurę geometryczną lub literę, a następnie przebiegamy po takiej samej linii w powiększeniu. Dowolny taniec w wysokiej pozycji, gdy muzyka gra żywo, gdy zwalnia - obniżamy się do leżenia. Slalom między chorągiewkami lub piłkami z przenoszeniem ciężaru ciała raz na jedną, to znów na drugą stronę.

Temat V - Kształtowanie umiejętności współdziałania z partnerem lub zespołem

Występujące w tej grupie akcje ruchowe wymagają dostosowania swoich ruchów do ruchów partnera, podzielności uwagi i pilnego obserwowania partnera. Ograniczają swobodę własnego działania. Celem jest: kształtowanie szybkiego refleksu oraz rozwijanie cech społecznych.

Przykłady ćwiczeń: Materiał ćwiczebny można podzielić na pięć grup. Naśladowanie ruchów partnera: w rozsypce uczniowie odpowiednio reagują na ruchy nauczyciela, to zbliżają się do niego, to oddalają, podskakują, obracają się; w dowolnym ustawieniu naśladowanie ruchów nauczyciela: użytkowych, sportowych, gry na instrumencie itp.; w parach „mycie lustra”, partner jest lustrzanym odbiciem i wykonuje te same ruchy (czasem jest fałszywym odbiciem). Wspólny taniec: w dwójkach dzieci wirują w dowolny sposób, po czym się oddalają, aby znów się spotkać i wirować w inny sposób; w dwójkach każdy tańczy oddzielnie w dowolny sposób i w określonej pozycji (niskiej, średniej, wysokiej), w zgodnym lub niezgodnym rytmie, po linii prostej lub krzywej; dowolny taniec w dwójkach. Dialog ruchowy: w parach jedno dziecko tańczy w pozycji wysokiej, drugie niskiej i zmiana; jedno w pozycji otwartej, drugie zamkniętej; jedno wykonuje ruchy rozrzutne i szerokie, drugie skrępowane itp. Statuetki: w dwójkach lub większych grupach dzieci budują efektowną piramidę lub wielofigurową statuetkę i rozbierają ją; w dwójkach swobodny taniec z towarzyszeniem muzyki, a gdy muzyka przestaje grać - dzieci zatrzymują się tworząc efektowne statuetki, symetryczne i asymetryczne, to samo pojedynczo. Ćwiczenia z przyborami: w dwójkach jedno dziecko kozłuje lub podrzuca pikę, a drugie stara mu się ją odebrać; w dwójkach jedno dziecko zakłada sobie szarfę z tyłu za gumkę od spodenek, a drugie stara mu się ją wyciągnąć; w dwójkach naprzeciw siebie każde dziecko trzyma pionowo laskę jednym końcem opartą o podłogę, na sygnał zmiana miejsc i chwyt drugiej laski zanim upadnie na podłogę; improwizacje ruchowe z przyborem przy muzyce.

Temat VI - Użycie własnego ciała jako urządzenia w czynnościach utylitarnych

Zawarty w tej grupie materiał ćwiczebny jest rozwinięciem tematu pierwszego. Występują tu jednak trudniejsze i bardziej skomplikowane ćwiczenia, za pomocą których uczeń stara się dociec, jaką rolę spełniają poszczególne części jego ciała w opanowaniu sztuki ruchu i w rozwoju motoryczności. W obrębie tego tematu można wyróżnić sześć rodzajów aktywności ruchowej, są to: 1) gesty, 2) przenoszenie ciężaru ciała i środka ciężkości, 3) ruchy lokomocyjne służące do przenoszenia ciała z miejsca na miejsce, 4) skoki, 5) obroty, w których ciało zmienia front, 6) ruchy symetryczne i asymetryczne. Ruchy te należy łączyć w bardziej złożone akcje ruchowe.

Przykłady ćwiczeń: Gesty: ruchy chwytania, ciągnienia, naciskania, pchania itp.; w dwójkach i większych grupach - „naprawianie pojazdu mechanicznego” lub „statku kosmicznego w stanie nieważkości”. Przenoszenie ciężaru ciała w miejscu: wychylanie się w różne strony, jak można najdalej, bez i z utratą równowagi; w pozycji na czworakach - przenoszenie ciężaru ciała w różne strony; Ruchy lokomocyjne: chód krokiem kołyszącym się z przenoszeniem ciężaru ciała z nogi na nogę; chód skradający się, a następnie gwałtowny rzut; bieg w dowolnym i wciąż zmieniającym się kierunku z gestami ramion; naśladowanie łyżwiarza na lodowisku, baletnicy na scenie itp. Skoki: różne skoki z lądowaniem na jedną i na obydwie nogi; skoki z pomocą współćwiczącego; improwizacje ruchowe ze skokami jako głównym elementem. Obroty: obroty wokół własnej osi ciała z gestami i bez gestów ramion; obroty wokół obranego przedmiotu lub partnera; łyżwiarskie piruety; toczenie ciała po podłodze, przewroty w przód i w tył, łączenie przewrotów, przerzuty bokiem; improwizacje ruchowe z przewrotami, przerzutami i toczeniem. Ruchy symetryczne i asymetryczne: w miejscu przyjmowanie różnych pozycji symetrycznych i asymetrycznych; ruchy symetryczne i asymetryczne w skokach (sportowych), wiosłowanie, pływanie różnymi stylami itp.; improwizacje ruchowe ze skokami symetrycznymi i asymetrycznymi

Temat VII - Rozpoznanie i doskonalenie podstawowych akcji ruchowych

W tej grupie można wyróżnić: pchnięcia, cięcia, płynięcia, ślizgania się, wykręcania, naciskania, klepania, drgania. Po opanowaniu tych ruchów w izolacji łączymy je jedne z drugimi.

Przykłady ćwiczeń: Jak wyżej.

Temat VIII - Kształtowanie wyczucia rytmu pracy

Celem ćwiczeń tej grupy tematycznej jest wykazanie uczniom, że ruch oraz rytm jaki towarzyszy temu ruchowi wywodzi się z pracy i podlega tym samym zasadom, co ruchy w pracy. Rytm jest naturalnym zjawiskiem i ma właściwości stymulujące aktywność ruchową. Może być zachowany w pracy bez żadnych bodźców pochodzących z zewnątrz lub narzuconych za pomocą muzyki, śpiewu i instrumentów perkusyjnych oraz gestów.

Przykłady ćwiczeń: Wykonać jakąś czynność ruchową z zaznaczeniem trzech faz: zamachu, właściwego wysiłku i odpoczynku. Wykonać szereg podobnych ruchów w tempie szybkim i zwolnionym. Zaznaczyć rytm pracy przy śpiewie i muzyce. W dwójkach zaznaczyć na instrumencie muzycznym (perkusyjnym) rytm pracy swojego partnera. W dwóch grupach, jedna nadaje rytm pracy za pomocą klaskania lub tupania, a druga wykonuje dowolne ruchy w podanym rytmie. Improwizacja ruchowa z muzyką oparta na motywie czynności pracy, bądź improwizacja ruchowa na tle żywego słowa.

8. Metoda Carla Orffa

Metoda ta jest powszechnie znana w pedagogice wychowania muzycznego. Od pewnego czasu wykorzystuje się ją w wychowaniu fizycznym. Jej charakterystyczną cechą jest posługiwanie się instrumentami melodycznymi i perkusyjnymi. Uczniowie muzykują, oraz ćwiczą, improwizują czynności ruchowe (jak w metodzie R. Labana) przy akompaniamencie tworzonej przez siebie muzyki.

9. Metoda problemowa

Metoda odznacza się tym, że zadania ruchowe realizowane na zajęciach mają charakter mniej lub bardziej samodzielnych i otwartych problemów. Uczeń jest sterowany wewnętrznie.

Czynności ruchowe w tej metodzie oparte są na mechanizmie emocjonalno-motywacyjnym. Czynnikami motywującymi do działania są zadania, których rozwiązanie stanowi dla ucznia pewien problem, który wymaga odpowiedniego poziomu sprawności fizycznej i pracy umysłu. Motywację do działania wzmacniają ponadto takie czynniki, jak: informacja o wartościach kultury fizycznej, aspiracje uczniów, konflikty informacyjne itp. Proces rozwiązywania zadania przy zastosowaniu tej metody przebiega według następującego cyklu: Z - M - D - W (zadanie - myślenie - działanie - wynik). Czynności informacyjne i motywujące ucznia polegają na stawianiu uczniowi , odpowiednich problemów, na zachęcaniu go, naprowadzaniu (w razie konieczności) oraz nagradzaniu w przypadku pomyślnego rozwiązania zadania. Uczeń poszukuje, próbuje, tworzy modele rozwiązań, sam się kontroluje i ocenia. Metoda problemowa jest stosowana w wychowaniu fizycznym.

W zależności od poziomu informacji zawartych w sytuacji problemowej wyróżnia się zadania otwarte i zamknięte. W pierwszych zadaniach poziom informacji jest bardzo niski, uczeń nie posiada żadnych danych o możliwościach rozwiązania. W drugich - uczeń posiada pełen zbiór możliwych rozwiązań, a trudność polega tu na wyborze jednego z nich.

Ze względu na sposób formułowania celów wyróżnia się problemy (zadania) konwergencyjne i dywergencyjne. Pierwsze mają tylko jedno poprawne rozwiązanie, ponieważ cel określa końcowy wynik. Drugie mogą mieć wiele poprawnych rozwiązań. W ich wyborze uczeń ma pełną swobodę.

W procesie wychowania fizycznego często występują takie sytuacje problemowe, w których uczeń musi podejmować decyzję, choć nie ma żadnych informacji, które pozwalają na ocenę ich trafności i skutków. Takie sytuacje występują często w grach sportowych, w których uczeń ciągle staje przed problemem i musi „w biegu” decydować, jaką przyjąć taktykę w zmieniającej się ciągle sytuacji. Dlatego gra, jak się wydaje, stanowi formę pośrednią pomiędzy zabawą a zadaniem problemowym.

Metody kształtowania zdolności motorycznych

Metody kształtowania szybkości

w rozwijaniu szybkości wykonania ruchów należy zadbać najpierw o dokładność, a dopiero potem o szybkość.

Składowe obciążenia	Metody:
		Powtórzeniowa (etap zaawansowany)	Submaksymalnych prędkości (etap początkowy i zaawansowany)
Intensywność	maksymalna	w granicach 85-95% aktualnych możliwości
Czas ćwiczeń	 czas trwania pojedynczego ćwiczenia (np.: długość odcinka biegowego) jest uzależniona od intensywności wykonywania tego ćwiczenia. Czas ustala się w taki sposób, aby intensywność pracy wyrażona prędkością poruszania się, była w każdym powtórzeniu maksymalna - praktycznie 4-10 sekund  zawodnik w każdym następnym powtórzeniu dąży do osiągnięcia jak najlepszego wyniku  liczba powtórzeń w danej serii musi być ta dobrana, aby ostatnia z nich mogła być wykonana z maksymalną prędkością  prędkość wykonywanych ruchów w kolejnych powtórzeniach nie powinna się obniżać. Zmniejszenie prędkości jest sygnałem do szybkiej rekonstrukcji zastosowanych obciążeń, lub bezzwłocznego przerwania ćwiczeń	krótki czas wykonywania ćwiczenia (6-20 s.) z jednoczesnym postawieniem i wyegzekwowaniem konkretnych zadań technicznych liczba powtórzeń ćwiczenia, większa niż w metodzie powtórzeniowej ze względu na mniejszą intensywność, ustalona w taki sposób aby ostanie powtórzenie mogło być wykonane z szybkością zbliżoną do szybkości pierwszego powtórzenia
Czas odpoczynku	 przerwy wypoczynkowe nie mogą być zbyt krótkie ani zbyt długie, ponieważ stopień pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego ma istotny wpływ na efektywność kształtowania szybkości  regeneracja funkcji wegetatywnych związanych z wyrównaniem długu tlenowego  czas przerwy wypoczynkowej powinien być tak długi, aby zapewnił zawodnikowi optymalny poziom wypoczynku, czyli taki, który doprowadzi do pełnej regeneracji „akumulatora fosfagenowego” (rezerwy ATP) i osiągnięcia gotowości do wykonania kolejnego powtórzenia z maksymalną prędkością - praktycznie tzw. pełna przerwa wypoczynkowa 6-10 min.	 czas przerwy wypoczynkowej ze względu na mniejszą intensywność może być krótszy niż w metodzie powtórzeniowej - praktycznie 4-8 min.
Charakter odpoczynku	 po każdym powtórzeniu należy stosować przerwy aktywnego wypoczynku, ponieważ pozwalają one na utrzymanie ośrodkowego układu nerwowego na dostarczenie wysokim poziomie

Metody kształtowania siły

Składowe obciążenia	Metody:
		Maksymalnych obciążeń	Minimalnych obciążeń	Maksymalnych powtórzeń	Izometryczna
Obciążenie	maksymalne	minimalne	średnie	maksymalne
Przyśpieszenie	minimalne	maksymalne	średnie	0
Czas ćwiczeń (w sek.)	4-6 sek.	15 sek.	20-40 sek.	4-6 sek.
Czas odpoczynku (w min.)	3-5 min.	6-8 min.	10-15 min.	2-4 min.
Charakter odpoczynku	mało aktywny	mało aktywny	czynny	czynny

Metody kształtowania wytrzymałości

Składowe obciążenia	Metody:
		Ciągła	Zmienna	Powtórzenio-wa	Interwałowa
Intensywność	średnia	zmienna	maksymalna	submaksymalna
Czas ćwiczeń	powyżej 90-120 sek.	powyżej 120 sek.	15-20 sek.	40-90 sek.
Czas odpoczynku	brak	brak	8-10 min.	1-3 min.
Charakter odpoczynku	-	-	mało aktywny	czynny

Posługując się metodami w procesie wychowania fizycznego stosujemy różne formy organizacyjne ćwiczeń. Niżej podajemy opis i zastosowanie poszczególnych form organizacyjnych ćwiczeń.

Formy organizacyjne ćwiczeń

Forma	Opis formy	Zastosowanie	Właściwości
Frontalna	Wszyscy ćwiczą razem, wykonują te same ćwiczenia w tym samym czasie.	W części wstępnej lekcji, w rozgrzewce, w ćwiczeniach bez użycia przyborów i przyrządów.	Forma mało intensyfikująca, jeśli zastosuje się niewystarczającą liczbę przyborów i przyrządów. Dużo czasu traci się na czekanie do ćwiczeń, brak indywidualizacji.
Grupowa	Zespół podzielony jest na mniejsze grupy, które ćwiczą na takich samych lub innych przyrządach.	W każdej sytuacji w ćwiczeniach korektywnych.	Daje możliwość lepszego wykorzystania przyborów i przyrządów oraz urządzeń.
Grupowa z zadaniami dodatkowymi	W grupach stosuje się ćwiczenia dodatkowe w trakcie oczekiwania na wykonanie głównego zadania.	Zastosowanie w formie grupowej.	Daje możliwość efektywniejszego wykorzystania czasu lekcji, bo zagospodarowuje czas oczekiwania na ćwiczenie, tym samym intensyfikuje zajęcia.
Stacyjna (obwód ćwiczebny)	Zespół podzielony jest na małe 2-4 osobowe grupy, które ćwiczą różne ćwiczenia na poszczególnych stacjach, po 30 sek. lub 1 min. następuje zmiana stacji.	W zaprawie sportowej. W czasie realizacji zadań kształcących nie wymagających poprawiania błędów.	Forma bardzo mocno intensyfikująca lekcję.
Strumieniowa (tor przeszkód)	Uczniowie pokonują różne przeszkody (naturalne i sztuczne) ustawione w terenie lub na sali w układzie kolistym lub innym.	W każdej sytuacji, stosowana głównie w realizacji zadań kształcących.	Forma intensyfikująca lekcję.
Ze współćwiczącym	Uczniowie ćwiczą w zespołach 2 lub 4 osobowych, partner zastępuje przyrząd lub przybór.	Na zajęciach w terenie, gdzie nie ma przyrządów i przyborów, w rozgrzewce itp.	Forma ta daje możliwość ćwiczeń w różnych warunkach, intensyfikuje i uatrakcyjnia zajęcia.
Indywidualna	Uczniowie ćwiczą indywidualnie we właściwym sobie rytmie i obciążeniu.	W czasie stosowania metod twórczych (R. Labana, C. Orffa, problemowej).	Daje możliwość indywidualizacji i uruchomienia inwencji twórczej.

Formy organizacji zajeć wg S.Strzyżewskiego:

1. Formy podziału uczniów- zastępy, pary, podział w zależnosci od wieku, płci, poziomu sprawności, wady postawy, schorzenia

2Formy porządkowe:

• ustawienia podstawowe: szereg, dwuszereg, rząd

• ustawienia ćwiczebne: kolumna ćwiczebna, rozsypka, koło

• odliczanie: zwroty w miejscu, w ruchu

3 Formy prowadzenia zajęć- organizacja przebiegu ćwiczeń ściśle związane z metodami nauczania ruchu:

a) frontalna

b) grupowa

c) grupowa z zadaniami dodatkowymi

d) obwodowo- stacyjna

e) strumieniowa

f) ze współćwiczącym

g) indywidualna

Metody nauczania techniki ćwiczeń ruchowych

Metody nauczania ćwiczeń w całości

Polegają na ujęciu całościowym, nie naruszającym zasadniczego schematu ruchu, jego

wewnętrznego układu i zasadniczego sensu, nie wykluczając jednocześnie indywidualnych cech wykonującej dany ruch osoby. Istotą każdego ruchu to nie jego forma, lecz cel osiągany przez tę czynność. Metoda ta zasadniczo ujmuje ruchy globalnie, a praktyczne ich wykonanie posiada różne cechy indywidualne u wykonujących je osób. Metoda nauczania ćwiczeń w całości zezwala zatem tworzyć nowy ruch najbardziej ekonomiczny, racjonalny i efektywny - dla danych indywidualnych różnic. Wartość metody nauczania ćwiczeń w całości polega na

tym, że w procesie uczenia, początkujący próbując wykonać ruch „ dokładnie tak samo” jak pokazał nauczyciel wykazując swoje indywidualne różnice, nie wykonuje ruchu identycznie i nie potrafi go mechanicznie skopiować.

Duże znaczenie przy nauczaniu ćwiczeń metodą całościową ma odpowiedni ich

dobór ze ścisłym przestrzeganiem kolejności nauczania. Podstawową cechą tego doboru jest wspólna struktura danej grupy ćwiczeń. Nauczanie tą metodą nie zawsze odbywa się jednakowo. Przy skomplikowanych ćwiczeniach, upraszcza się technikę ruchów. Uczy się tego, co jest w ćwiczeniu istotniejsze, a w miarę upływu czasu przechodzi się do bardziej technicznie doskonałych form ćwiczenia. Metoda ta posiada również braki, bowiem nie nadaje się do nauczania ćwiczeń trudnych, przy uczeniu się zaś ćwiczeń składających się z ruchów łatwych i trudnych, niepotrzebnie traci się czas na ruchy łatwe.

Metody nauczania ćwiczeń częściami

Założenie jej polega na dążeniu rozczłonkowania nauczanego ruchu na części

składowe, wyuczenie każdej z nich z osobna, w następstwie zaś przez połączenie

wyuczonych elementów otrzymanie potrzebnego końcowego ruchu. Stosując metodę

nauczania ćwiczeń częściami, jak sama nazwa wskazuje dążymy do ułatwienia nauczania złożonych ćwiczeń ruchowych dzieląc je na prostsze elementy w tym celu, aby po wyuczeniu połączyć je razem i przystąpić do opanowania w całości nieraz bardzo skomplikowanych ruchów. Metoda nauczania częściami daje możność przerobienia poszczególnych części ćwiczenia i na tym polegają jej zalety i braki. Ten sposób nauczania w wielu przypadkach prowadzi do tego, że odizolowane elementy ćwiczeń nabierają innego charakteru, niż ten, jaki posiadają w ramach całości. Ruch złożony nie stanowi arytmetycznej sumy swoich składowych części: np. skok wzwyż jest czymś więcej jak złożeniem rozbiegu, odbicia, lotu i lądowania. Metoda ta jest stosowana wówczas, kiedy ćwiczenie jest na tyle złożone i celem uzyskania końcowego efektu, konieczne jest rozbicie go początkowo na elementy, które w końcu ze sobą łączymy.

Metody kombinowane

Na podstawie charakterystyki wymienionych wyżej metod łatwo można było dojść do

wniosku, że korzystanie z oddzielnych odizolowanych metod nie jest właściwe. Przy

nauczaniu metodą całościowego ujęcia ruchu uproszczenie ruchów w niektórych formach nie zawsze jest możliwe, np. przy rzucie dyskiem - nie można wykonać bardziej prostego ruchu, aniżeli rzutu z miejsca. Nie można uprościć wybiegu z niskiego startu itp. Stosując metodę nauczania ćwiczeń częściami udaje się zlikwidować niedociągnięcia, jak również można utrwalić ruch prawidłowo. W następstwie jednak koniecznym jest wykonanie całości ruchu włączając udoskonaloną czy też utrwaloną fazę ruchu tak, by całość ćwiczeń tworząca z nie istotną formą ruchu, w pełni wystąpiła. Postępowanie takie stanowi podstawę metody kombinowanej. Metoda ta jest kolejnym następstwem wyuczenia metodą całościową,

częściami i znowu całościową. Taka kolejność metod nauczania ma największe zastosowanie w praktyce sportowej. W nauczaniu ważne jest stosowanie różnych metod, które jednak powinny mieć wszechstronne kombinowane ujęcie, zwłaszcza w ruchach bardziej złożonych.

Metoda ta dla uzyskania pozytywnych wyników wymaga dłuższego okresu nauki.

Metody wychowawczego oddziaływania

Metody wychowawcze mają uniwersalny charakter i można je stosować we

wszystkich dziedzinach wychowania.

W każdym niemal momencie procesu wychowania fizycznego występują specyficzne

dla tej dziedziny wychowania sytuacje wychowawcze, które nauczyciel powinien świadomie wykorzystać.

Metoda wpływu osobistego wychowawcy

Czynnikiem pierwszoplanowym jest tu sam wychowawca. On ustala system nagród

i kar. Nagrodą dla wychowanka może być wyrażenie uznania, a karą niezadowolenie z

czynu. W tej grupie wyróżnia się następujące metody:

a) wysuwanie sugestii;

b) perswazji;

c)działanie przykładem osobistym;

d) wyrażanie aprobaty.

Metody wpływu sytuacyjnego

Metody te polegają na zaaranżowaniu pewnych sytuacji i tym samym na wywołaniu

u wychowanka poczucia nagrody lub kary, np. powierzenie dziecku jakiejś dpowiedzialnej funkcji może być dla niego wyróżnieniem odebranym jako nagroda, zaś wykluczenie z gry lub ukaranie drużyny z jego powodu jako kara. W tej grupie wyróżnia się następujące metody:

a) nagradzanie wychowawcze;

b) karanie wychowawcze;

c) instruowanie;

d)organizowanie doświadczeń wychowanka;

e) uświadamianie antycypacji następstw

zachowań społecznych;

f) przydzielenie funkcji i ról społecznych; g) ćwiczenia.

Metody wpływu społecznego

Polegają one na kształtowaniu przez społeczne środowisko wychowanka tak, aby

oddziaływało ono w sposób pożądany. Do tej grupy metod zalicza się następujące metody:

a) modyfikacja celów zespołu;

b) kształtowanie norm postępowania w zespole;

c) przekształcenie struktury wewnętrznej zespołu przez wzmocnienie jednostek

wywierających dodatni wpływ;

d) nadawanie właściwego kierunku działania kontroli społecznej w zespole.

Metody kierowania samowychowaniem

Metody te polegają na stwarzaniu warunków do samokontroli i samooceny oraz do

przeżywania stanów wewnętrznego zadowolenia - jako nagrody lub zadowolenia - jako kary z powodu własnego zachowania, lub własnych cech osobowościowych. Osobowość kształtuje się zawsze w wyniku konkretnej aktywności wychowanka w określonym środowisku wychowawczym. Lekcje wychowania fizycznego są atrakcyjnym polem oddziaływań wychowawczych. Nauczyciel wykorzystując wiedzę o wychowaniu, może osiągnąć dwojakiego rodzaju cele: ukształtować postawy społeczno - moralne, ukształtować pozytywny stosunek do przedmiotu i aktywności ruchowej.

Metody intensyfikujące zajęcia wychowania fizycznego

Metody te mają na celu zwiększenie intensywności lekcji. Zaliczamy do nich:

a) metodę stawiania zadań dodatkowych;

b) metodę obwodową stacyjną;

c) tor przeszkód;

d) ćwiczenia ze współćwiczącym.

Metoda stawiania zadań dodatkowych

Została wprowadzona dla zwiększenia intensywności lekcji przez ograniczenie tzw.

„martwych punktów” oraz dla zwiększenia różnorodności zadań. Polega ona na zastosowaniu dodatkowych zadań (ćwiczeń )podczas wykonywania głównych zadań lekcji.

Zadania dodatkowe zastosowane w lekcji, a w szczególności w jej części zmieniają

przebieg krzywej natężenia wysiłku, zwiększają częstotliwość i czas trwania ćwiczeń,

racjonalnie rozkładają obciążenie ucznia, zgodnie z zasadami fizjologii i higieny pracy.

Zadania dodatkowe przyczyniają w zmiennym stopniu do zidentyfikowania lekcji, np. Po wykonaniu zadania głównego - przewrotu w przód - wykonać ćwiczenia dodatkowe - przeskoki przez skakankę.

Przy programowaniu zadań dodatkowych powinno się uwzględniać ćwiczenia

uruchamiające te zespoły narządu ruchu, które nie są obciążone przy wykonywaniu zadań głównych. Zadania będą spełniać funkcję kompensacyjną ( wyrównawczą ).

Metoda obwodowo - stacyjna

Jest to metoda, która intensyfikuje zajęcia ruchowe. Polega na wyznaczeniu kilku

punktów od 6 do 12, na którym umieszcza się przybory, przyrządy. W każdym z tych

punktów (stacji) uczeń wykonuje określone zadania ruchowe. Celem tych zadań jest

kształtowanie potrzebnych grup mięśniowych, cech motorycznych, wyrabianie umiejętności ruchowych w mniejszym stopniu. Stacje umieszczone są w układzie kolistym - stąd obwód ćwiczebny. Zespół podzielony na zastępy, które zajmują miejsca na poszczególnych stacjach.

Na sygnał nauczyciela rozpoczyna ćwiczenia na swojej stacji. Po upływie określonego czasu zastępy zmieniają stację i ćwiczą na kolejnych stanowiskach. zastępy powinny ćwiczyć równą ilość czasu.

Stosując ćwiczenia w formie obwodu ćwiczebnego należy ustalić: ilość i kolejność

poszczególnych stacji, czas trwania lub liczbę powtórzeń każdego ćwiczenia, liczbę

powtórzeń obwodu ćwiczebnego, przerwy wypoczynkowe pomiędzy seriami lub obwodami.

Ćwiczenia metodą stacyjną można prowadzić z większymi grupami ćwiczebnymi. W czasie stosowania obwodu ćwiczebnego należy brać pod uwagę zasadę zmienności pracy mięśniowej i programować ćwiczenia tak aby sąsiadujące ćwiczenia nie obciążały tych samych grup mięśniowych.

Tor przeszkód

Tor przeszkód - jest to forma, w której uczniowie muszą pokonać pewną przestrzeń

na obwodzie sali, boiska lub w naturalnym terenie z ustawionymi po drodze przeszkodami.

Przeszkód tych może być od 5, w zależności od miejsca ćwiczeń. Uczniowie pokonują go w sposób ustalony przez nauczyciela lub dowolnie. Występujące w trakcie pokonywania toru współzawodnictwo indywidualne lub zespołowe stanowi duże wartości wychowawcze.

Podstawowym celem torów przeszkód na zajęciach wychowania fizycznego jest

intensyfikacja tych zajęć.

W trakcie pokonywania torów przeszkód można uczyć dzieci techniki pokonywania

przyrządów, czyli kształtować umiejętności ruchowe. Można poprzez wykonywane

ćwiczenia kształtować określone cechy motoryczne - zwinność, koordynację ruchową,

szybkość, siłę i wytrzymałość.

Ćwiczenia ze współćwiczącym

Są naturalną formą ruchu o wszechstronnym oddziaływaniu na organizm dziecka.

Rozwijają siłę, zwinność, koordynację ruchową. Wzmagają pracę narządów wewnętrznych, podnoszą wydolność i wytrzymałość organizmie. Ćwiczenia ze współćwiczącym wyrabiają umiejętności ruchowe z zakresu gimnastyki.

Przyczyniają się do uatrakcyjnienia i zintensyfikowania zajęć. Powinni je stosować

nauczyciele pracujący w trudnych warunkach.

Ćwiczenia ze współćwiczącym są ćwiczeniami wielozadaniowymi, o oddziaływaniu

wielostronnym.

Metody treningowe

Trening wg Malereckiego tj. świadomie kierowany proces rozwoju wydolności

fizycznej i specjalistycznych umiejętności ruchowych, zapewniających osiąganie jak

najwyższych wyników sportowych. Trening sportowy w swej istocie jest procesem adaptacji, czyli przystosowania się do stopniowo i systematycznie zwiększających się zadań treningowych. Bodźcem stymulującym jest w tym procesie odpowiednio dozowany i powtarzany zespół ćwiczeń i wysiłków fizycznych.

Wśród czynników mających wpływ na osiąganie efektów treningowych należy

zwrócić uwagę na właściwy dobór metod treningowych w zależności od rodzaju konkurencji sportowej.

Za metodę nauczania czy treningu wg Ulatowskiego uważamy określony tok pracy

trenera z zawodnikiem. W zakresie opanowania przez nich potrzebnego zasobu wiedzy i umiejętności.

Metody wskazują więc drogę, jak uczyć, aby osiągnąć zamierzone wyniki.

Głównymi metodami treningowymi są:

a) metoda treningu powtarzanego;

b) metoda treningu zmiennego ;

c) metoda zmienno- powtórzeniowa;

d) metoda treningu ciągłego;

e) metoda interwałowa;

f) metoda startowa;

g) trening siłowy „ body building system”;

h) metoda stacyjna - „ cirnit training”.

Metoda treningu powtarzanego

Polega na powtarzaniu w określonych odcinkach czasu ćwiczeń o różnej intensywności, z optymalnymi przerwami wypoczynkowymi, po których ćwiczący wraca do stanu wyjściowego. W metodzie tej przerwa wypoczynkowa prowadzi do całkowitego wypoczynku przed następnym ćwiczeniem. Trening powtarzany zmusza organizm do wielokrotnego przestawiania się ze stanu spoczynkowego do pełnej aktywności wszystkich mechanizmów angażowanych w pracy.

Metoda treningu zmiennego

Polega na stosowaniu ćwiczeń o zmiennej intensywności i różnym czasie trwania

- czyli podstawowym założeniem tej metody jest wyzwolenie dużej ilości wysiłku o zmiennej intensywności. Przerwy między intensywniejszymi odcinkami przeznaczone są na aktywny wypoczynek w formie truchtu lub marszu.

Metoda zmienno - powtórzeniowa

W metodzie tej intensywność pracy zachodzi nie w wysiłku jednorazowym, lecz

w powtarzanych wysiłkach o różnej intensywności.

Metoda treningu ciągłego

Charakteryzuje się równomiernym obciążeniem i stałą dość niską intensywnością

w stosunkowo długim wysiłku np. 6, 10, 40 minut. Wysiłek ten odbywa się w warunkach wystarczającego zaopatrzenia tlenowego, a tętno nie powinno przekraczać 130 - 160 na minutę. Mimo to praca ta w związku z tym, że jest długotrwała ( szczególnie w wysiłkach trwających 30 - 40 minut) wiąże się z dużymi stratami energetycznymi. Zmusza ona niekiedy do uruchomienia wszystkich rezerw energetycznych, czego nie obserwuje się w wysiłkach krótszych.

Trening interwałowy

Istotą tej metody jest dzielenie zasadniczego dystansu do przebiegnięcia na szereg

odcinków krótszych, wykonywanych wielokrotnie z krótkimi przerwami w postaci

aktywnego wypoczynku ( truchtu, marszu). Przerwy nie pozwalają na całkowity odpoczynek i każdy następny wysiłek jest wykonywany na tle nie zlikwidowanych objawów zmęczenia.

Metoda startowa

Polega na stosowaniu zawodów w obrębie własnej drużyny. Zmusza ona do maksymalnego wysiłku w bezpośredniej walce sportowej, co jest z jednej strony

doskonałym sprawdzianem skuteczności treningu, a z drugiej - silnym bodźcem

przyśpieszającym proces wytrenowania.

Metoda treningu siłowego

Polega na wszechstronnym ćwiczeniu muskulatury z wykorzystaniem szeregu

przyrządów. Każdy ćwiczący posiada kartę z opisem serii ćwiczeń na określonych

przyrządach z określoną liczbą powtórzeń. Metoda ta oparta jest przede wszystkim

na zasadzie stopniowego obciążenia i wszechstronności. Metoda ta oparta jest przede

wszystkim na zasadzie stopniowego obciążenia i wszechstronności. Umożliwia ona zależnie od indywidualnych możliwości dokładnie dawkować obciążenia i matematycznie kontrolować postępy w treningu.

Charakterystyka metod treningu siłowego stosowanych w treningu sportowym (wyczynowym)

Metoda maksymalnych obciążeń.  

Przynosi ona dobre rezultaty w postaci szybkiego wzrostu siły mięśni. Charakteryzuje się tym, iż ćwiczący pokonuje obciążenia będące dla niego maksymalnymi lub zbliżone do maksymalnych. Czas trwania ćwiczeń jest bardzo krótki i wynosi kilka sekund. Liczba powtórzeń w serii kształtuje się od jednego do trzech. Również krótki jest czas odpoczynku pomiędzy seriami powtórzeń i powinien on trwać od 3 do 5 sekund. Odpoczynek ma charakter bierny. Liczba serii stosowanych ćwiczeń nie powinna przekraczać sześciu. Przekroczenie tej liczby jest bezcelowe, gdyż poza zmęczeniem mięśniowym nie przynosi wzrostu siły. Metoda ta ma zastosowanie przy kształtowaniu tak zwanej „siły czystej”. Nie poprawi się u ćwiczących w ten sposób ani wytrzymałości, ani szybkości. Ze względu na duże obciążenia układu krążenia i oddychania, a przede wszystkim układu ruchowego, metody tej nie powinny stosować osoby, u których nie ukształtował się jeszcze kościec. Duże obciążenia mogą bowiem zahamować długościowy wzrost kości. Dlatego też, nie powinny stosować tej metody dzieci i młodzież w wieku szkolnym.

 Metoda maksymalnych powtórzeń.

Jest metodą bardziej uniwersalną od opisanej wcześniej, gdyż oprócz siły kształtujemy w niej również wytrzymałość. Stosuje się ją zarówno podczas lekcji wychowania fizycznego
z młodzieżą, jak i w zaawansowanym treningu sportowym. Daje dobre rezultaty w sportach
o charakterze wytrzymałościowych: wioślarstwo, kajakarstwo. Charakteryzuje się średnimi obciążeniami oraz średnim przyśpieszeniem ruchu. Ćwiczący ma możliwość wykonania dużej liczby powtórzeń. Czas trwania ćwiczenia dochodzi do kilkudziesięciu sekund. Przerwa wypoczynkowa trwa kilkanaście minut i ma charakter czynny. W czasie odpoczynku ćwiczący powinien stosować takie formy ruchu, w których biorą udział grupy mięśni nie pracujących w czasie poprzednich ćwiczeń. Czynny charakter odpoczynku znacznie poprawia proces odnowy mięśni, które wykonywały pracę.

Metoda „Body building”.

Ma szerokie zastosowanie w treningu siłowym. Powoduje u ćwiczących wzrost siły, przyrost objętości mięśni, oraz w mniejszym stopniu wpływa na ich wzrost wytrzymałości. Chcąc stosować tą metodę ćwiczeń siłowych wybiera się od 8 do 10 ćwiczeń angażujących te mięśnie, które mają być głównie rozwijane. Ćwiczenia te wykonuje się w seriach po 8 - 10 powtórzeń. Czas odpoczynku w charakterze czynnym lub biernym powinien trwać od 4 do 5 minut. Obciążenie wyjściowe dobiera się w ten sposób, aby normą wyjściową była połowa maksymalnego dla danej osoby obciążenia. Wraz z upływem czasu stopniowo zwiększamy obciążenie. Dokonuje się tego poprzez wzrost ilości serii danych ćwiczeń lub poprzez skrócenie przerw między nimi. Można również jednocześnie skrócić czas odpoczynku
i zwiększyć ilość serii.

Metoda wytrzymałościowo - siłowa .

Wzrost siły w tej metodzie nie jest tak duży jak w poprzednio opisanych. Bardziej wpływa ona na wytrzymałość mięśni, na wzrost odporności organizmu na zmęczenie. Dlatego też jest i powinna być często stosowana w czasie zajęć z młodzieżą. W treningu specjalistycznym jest ona wykorzystywana głównie dla podtrzymania siły u zawodników. Obciążenie treningowe jest stałe i dość niskie. Ustala się je na podstawie możliwości fizycznych danej osoby. Normą jest zdolność do trzydziestokrotnego wykonania danego ćwiczenia, podnoszenia, skłonów, itp. W miarę upływu czasu zwiększamy liczbę powtórzeń zachowując obciążenia na tym samym poziomie. Pomiędzy kolejnymi powtórzeniami danego ćwiczenia nie stosuje się przerw odpoczynkowych.

Metoda obwodowa .

Charakteryzuje się tym , że ćwiczenia są ustawione w formie obwodu stacyjnego. Trenujący przechodzą kolejno wszystkie stanowiska. Dobór stacji powinien uwzględniać: zmienność pracy mięśni, nie obciążanie na sąsiadujących ze sobą ćwiczeniach tych samych grup mięśniowych. Ważne jest również, aby przeplatać dużą intensywność ćwiczeń na jednym stanowisku z mniejszą na kolejnym. Typowy obwód stacyjny składa się z 8 do 12 ćwiczeń. Liczba powtórzeń w danej serii nie może przekraczać 20. Czas pracy na jednym stanowisku maksymalnie może trwać 1 minutę. Obciążenie dobieramy tak aby stanowiło ono połowę maksymalnej siły danej osoby. Intensywność tej metody regulujemy poprzez:

a)      skrócenie przerw pomiędzy kolejnymi stanowiskami,

b)      skrócenie przerwy wypoczynkowej przed powtórzeniem całego obwodu,

c)      zwiększenie liczby powtórzeń.

 

Metoda minimalnych obciążeń .

W odróżnieniu od zasad obowiązujących w metodzie maksymalnych obciążeń tu pokonywane opory są minimalne. Przyśpieszenie jest z kolei maksymalne. Metodą tą można kształtować jednocześnie siłę i szybkość. Stosowana jest głównie w treningu szybkościowo - siłowym . Nie obciąża ona w dużym stopniu układu ruchowego i krwionośnego, dlatego też powinna być jak najczęściej stosowana w kształtowaniu siły w młodym wieku. Czas ćwiczeń w seriach nie powinien przekraczać 15 sekund. Przerwa wypoczynkowa pomiędzy seriami ćwiczeń wynosi od 6 do 8 minut i ma charakter bierny. Dopuszczalna jest również przerwa
o charakterze minimalnie aktywnej ruchowo. Prędkość ruchów w danych ćwiczeniach musi być maksymalna.

 Metoda izometryczna.

 Stosowanie tej metody powoduje u ćwiczących szybki przyrost masy mięśniowej oraz średnie zwiększenie siły. W odróżnieniu od innych metod, w tej przyśpieszenie ruchu jest równe zeru. Ćwiczenia są statyczne, polegają jedynie na napinaniu mięśni . Maksymalny czas ich napięcia powinien wynosić od 4 do 6 sekund. Wielkość napięcia powinna oscylować wokół maksymalnej. Liczba powtórzeń w serii - mniejsza niż 10. Przerwy odpoczynkowe pomiędzy seriami powinny trwać od 2 do 5 minut. Pauzy pomiędzy poszczególnymi ćwiczeniami w serii mają trwać od 30 do 180 sekund. W treningu specjalistycznym metoda ta jest wykorzystywana w tych dyscyplinach, w których występują wytrzymania siłowe. Wadą tej metody jest utrudniony przepływ krwi, przez co organizm ćwiczącego szybko się męczy.
Z tej przyczyny metody izometrycznej nie powinno się stosować w młodym wieku. Kolejną wadą jest to, że brak ruchu w tej zasadzie treningowej uniemożliwia kształtowanie koordynacji ruchowej.

Metoda stacyjna

Metoda zwana również obwodową jest zbliżona do „ body buildingu” systemu.

Na szeregu stacji np. 8-10 wykonywana jest określona ilość podanych ćwiczeń, z tym,

że ćwiczenia te są różnorodne - nie tylko siłowe. Umożliwia to rozwój szybkości,

wytrzymałości czy gibkości. Metoda ta ma duże zastosowanie w treningu

ogólnorozwojowym i daje korzystne efekty w rozwoju morfologicznym

i funkcjonalnym. Stosowanie odpowiednich metod w procesie szkolenia sportowego

uzależnia się zawsze od tego, kogo i czego uczymy oraz jakich wyników oczekujemy. Wybór metod pracy uzależniamy między innymi od wieku i stopnia zaawansowania

sprawnościowego.

W pracy z zawodnikami początkującymi zalecane jest przede wszystkim metoda

powtórzeniowa i w pewnym sensie metoda ciągła ale o bardzo małej intensywności. W tym czasie wykorzystywane są ćwiczenia fizyczne służące ogólnemu rozwojowi fizycznemu.

Zadaniem wychowania fizycznego jest rozwijanie prawidłowej postawy i sprawności

fizycznej uczniów przez doskonalenie naturalnych czynności ruchowych; hartowanie

i utrwalanie podstawowych nawyków higienicznych oraz budzenie zainteresowania

i zamiłowania do uprawiania gier i ćwiczeń ruchowych.

Nauczyciel wykonując te zadania musi dobrać odpowiednią metodę pracy, winna ona

sprzyjać rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej, emocjonalnej i nawiązywać do jego możliwości i potrzeb. Dążąc do tego, aby lekcja wychowania fizycznego sprawiała dziecku radość, stanowiła dla niego rozrywkę, musimy świadomie zrezygnować ze stosowania sztucznych form ruchu. Zadania stawiane w toku lekcji wychowania fizycznego muszą być dla dziecka bliskie i atrakcyjne, a wachlarz stosowanych metod dostosowany do takich właściwości uczniów, jak wiek, poziom umiejętności, sprawności i koordynacji ruchowej.

BIBLIOGRAFIA

1. Bielski J., Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, Kraków 2005.

2. Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, wyd. 2, Warszawa 1987.

3. Konarzewski K., Pedagogika celów czy pedagogika wartości?, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1988, nr 2).

4. Konarzewski K., O wychowaniu w szkole (w:) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, red.

5. Krawczyk M., Metody wychowania moralnego, Warszawa 1965.

6. K. Kruszewski, Warszawa 1992.

7. Łobocki M., Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2003.

8. Muszyński H., Zarys teorii wychowania, wyd. 3, Warszawa 1981.

9. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2001.

10. red. B. Milerski, B. Śliwerski, Pedagogika, Warszawa 2000.

11. Strzyżewski St., Proces wychowania w kulturze fizycznej, Warszawa 1986.

12. Tomaszewski T., Psychologia, Warszawa 1970.

13. Z. Chrominski -„ Metodyka sportu dzieci i młodzieży”, Warszawa 1976.

14. M. Demel, A. Skład - „Teoria wychowania fizycznego”, Warszawa 1986.

15. W. Gniewkowski, K. Wlaźnik - „Wychowanie fizyczne”, Warszawa 1985.

16. S. Strzyżewski -„ Ewolucja metod stosowanych w wychowaniu fizycznym”,

17. Warszawa 1988.

18. W. Okoń - „ Słownik pedagogiczny”, Warszawa 1981.

19. Cz. Sieniek - „ Poradnik metodyczny - wychowanie fizyczne”, Starachowice 1994.

20. T. Ulatowski - „ Teoria i metodyka sportu”, Warszawa 1981.

21. Artykuły z zakresu metodyki wychowania fizycznego - z czasopism przedmiotowych

tj. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna

str. 21

---