EDUKACJA JĘZYKOWO LITERACKA Z METODYKĄ WYKŁAD 7

CHATAKTERYSTYKA SYSTEMU GRAMATYCZNEGO WSPÓŁCZESNEGO J. POLSKIEGO

FONETYKA I FONOLOGIA

/do kolokwium/

Alfabet składa się z 32 liter + 3 litery łacińskie takie jak: x, q, v

POLSKIE ZNAKI DIALEKTYCZNE

Alfabet polski jest wersja alfabetu późnołacińskiego wzbogaconego o znaki:

• Ogonki pod litera / ą, ę

• Kreski nad literką / ć , ź

• Kropki nad literką ż , dż

• Kreski w poprzek liter t

Gubienie kresek kropek itp. W klasie 3 może oznaczać dysortografie u dziecka.

JEZYK MOWIONY -GŁOSKA

Głoska- jest najmniejszym elementem mowy, który można wyodrębnić słuchowo. Graficznym znakiem głoski jest litera

Podziała głosek

• Głoski otwarte: samogłoski: a e y o g ę itp.

• Głoski zamknięte:spółgłoski: b c ć d f g

Podział wyrazów na głoski i litery

PARY SPÓŁGŁOSKOWE

Spółgłoski dźwięczne- bezdźwięczne:

• Dźwięczne: b d g w z ż ź h dz dż dź m n ń r l t j

• Bezdźwięczne : p t k f s sz ś ch c cz ć - brak-

Spółgłoski twarde -miekkie

• Twarde : b c cz d dz dź f g ch/h k l m n p r

• Miękkie/zmiękczone: b' ć c' cz' d' dź dz' f' g' ch'/h' k' l' m' ń p' r'

• Twarde s sz t w z ż

• Miękkie/zmiękczone: śs' sz' t' w' ź z' ż'

Kreska nad litera oznacza miekkośc/ ć ź

Apostrof przy literze oznacza jej zmiękczenie/ z'c'

GŁOSKI USTNE I NOSOWE

1. nosowa -powstaja kiedy podniebienie miękkie pozostaje w spoczynku. i są to głoski: m m' n ń a ę

2. ustna - powstaje kiedy podniebienie miękkie się podnosi i SA to wszystkie pozostałe głoski/nie wymienione w nosowej/

UPODOBNIENIA SPÓŁGŁOSEK POD WZGLĘDEM DŹWIECZNOŚCI

Upodobnienie spółgłosek pod względem dźwięczności - powstaje jeśli spólgłoska dzwieczna / ale tylko taka która ma swój bezdźwięczny odpowiednik/ sasiaduje ze spolgloska bezdzwieczna to obie staja się bezdźwięczne .

Spólgłoska dzwieczna i bezdzwieczna = obie bezdźwięczne/rzadziej obie dźwięczne

UPODOBANIA GLOSEK ZE WZGLĘDU NA :

1.Utrate lub uzyskanie dźwięczności

• Ubezdźwięcznienia

• Udźwięcznienia

2. Kierunek upodobnienia

• Wsteczne

• Postępowe

3. miejsce wystepowania upodobnienia

• wewnątrzwyrazowe

• międzywyrazowe

I PODZIAŁ; UPODOBNIENIA UBEZDZWIECZNIENIA- UDZWIECZNIENIA

Ubezdźwięcznienie-społgłoska dzwieczna traci swoja dźwięczność pod wpływem sąsiedniej spółgłoski bezdźwięcznej (obie wymawiane sA bezdźwięcznie)

Np. krzak -bd wymawiamy :[ kszak] bb

Rozpacz- db wymawiamy: [rozpacz] bb

Udźwięcznienie - spolgloska bezdzwieczna uzyskuje dźwięczność pod wpływem sąsiedniej spółgłoski dźwięczności / obie wymawiamy dźwięcznie

Np. prośba - bd wymawiamy: [prożba] dd

Liczba - bd wymawiamy: [lidżba] dd

II. PODZIAŁ : UPODOBNIENIA WSTECZNE- POSTĘPOWE

Wsteczne- z dwoch spółgłosek pierwsza upodabnia się do drugiej / upodobnienie odbywa się wstecz w lewa strone

Np. ławka [ łafka]

←

Podpalac [potpalac]

←

Rożdżka [rószczka]

←

Postępowe - z dwóch spółgłosek druga upodabnia się do pierwszej / upodabnienie odbywa się w prawo

Np. kwas [ kfas]

→

Przyjaźń [pszyjażń]

→

Krzywy [ kszywy]

→

III.PODZIAŁ: UPODOBANIA WEWNATRZWYRAZOWE - MIEDZYWYRAZOWE

Wewnątrzwyrazowe- upodobnienia zachodzą w obrebie 1 wyrazu

Np. I-II podział

Międzywyrazowe - upodobnienie zachodzi miedzy dwoma wyrazami / dotyczy ostatniej spółgłoski(I) wyrazu i pierwszej głoski (II) wyrazu

Np. kot Bury - bd [kod Bury] -dd

( -taki znak tylko jak łódka położony)

Bez prawa - bd [ bes prawa] - dd

( -taki znak tylko jak łódka położony)

UPROSZCZENIE GRUP SPÓŁGŁOSKOWYCH

Jeżeli stoja koło siebie trzy spółgłoski to jedna z nich wypada / nastepuje redukcja

Np. jabłko [japko]

Garnki [garki]

Krakowski [krakoski]

SYLABA

Sylaba- inaczej zgłoska /nie głoska! Grupa głosek zawierających samogłoske i wymawiana na jednym nieprzerwanym wydechu .

W każdej sylabie musi się znalesc samogłoska i jest ona osrodkiem sylaby.

Jedna sylaba = jedna samogłoska

Liczba sylab= liczba samogłosek

AKCENT WYRAZOWY

Jest to silniejsze wymawianie 1 sylaby w wyrazie.

Zasada:

W j. polskim w wyrazach co najmniej 2 sylabowych akcentuje się druga sylabe od konca / akcent paroksytoniczny/

Np. e-cho da- wac

Akcent główny i poboczny

Główny- /paroksytoniczny /pada na przedostatnia sylabe

Np. nie -spo-dzian-ka

Poboczny / słabszy/ pada na pierwsza sylabe

Np. od-po-wie-dzial-ność

ENKLITYKA I PROKLITYKA

Enklityka / to wyraz nie posiadający własnego akcentu, lecz tworzący całość akcentową z wyrazem poprzedzającym.

• jednosylabowe zaimki /mi, ci, mu itp./

np. daj mi

• partykuły / by, że, no/

np. chodź no

• jednosylabowe wyrazy w kilku utartych wyrażeniach przyimkowych

np. na wieś

Proklityka / to wyraz nie posiadający własnego akcentu, lecz tworzący całość akcentową z następującym po nim wyrazem akcentowanym

• jednosylabowe spójniki

np. Paweł i Gaweł

• partykuły nie przed czasownikami wielosylabowymi

np. nie mielismy

• przyimki przed rzeczownikami wielosylabowymi

np. do szkoly po pracy

AKCENT ZDANIOWY

Pada na ten wyraz który chcemy podkreślic, wyróżnic. Może on wystąpić w różnych miejscach / na początku w srodku itp../

Np. . Wiktor pojechał do Paryza / akcent na kto pojechał?/

Wiktor pojechał do Paryża / akcent na co zrobił?/

Wiktor pojechał do Paryża / akcent na to gdzie pojechał?/

Najważniejsze wyrazy , które chcemy przekazać odbiorcy / zaakcentowac/ umieszczamy na początku lub na końcu naszej wypowiedzi.

INTONACJA

Polega na zmianie wysokości tonu wypowiedzi.

III. rodzaje intonacji:

• 
  rosnąco opadająca- charakterystyczna dla zdań oznajmujących

np. dam ci pióro .

• Rosnąca - charakterystyczna dla zdań pytających

Np. czy dasz mi pióro ?

• Opadająca - charakterystyczna do zdań rozkazujących i wykrzyknikowych

Np. daj mi pióro

Dam ci pioro

Intonacja w wypowiedzi

• Oznajmujące/ pytające/ rozkazujące

Np. idziemy razem/ zd. oznajmujące/

Idziemy razem?/zd . pytające /

• Pojedyncze czy złożone

Np. nie rozumiem o co ci chodzi / 1 zdanie złożone/

Nie rozumiem. O co ci chodzi./ 2 zdania pojedyncze/

---