Pojęcie i zakres międzynarodowych stosunków ekonomicznych

Zagraniczna polityka ekonomiczna – oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą, kształtowanie stosunków przez państwo (rząd) w sposób aktywny.

Państwo oddziałuje na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą np. na wymianę handlową (towarową), przepływ usług, czynników produkcji (bogactw naturalnych, kapitału, technologii, siły roboczej).

Czym się zajmuje ekonomia międzynarodowa?

Przedmiotem analizy ekonomii są zagadnienia wynikające ze wzajemnego oddziaływania gospodarek niezależnych państw. Obejmuje 7 obszarów:

1. Korzyści z handlu – mówiące, że jeżeli kraje sprzedają dobra i usługi sobie nawzajem, to taka wymiana prawie zawsze przynosi obustronne korzyści. Wymianie międzynarodowej mogą podlegać także pożyczki międzynarodowe, aktywa, migracje

2. Struktura handlu – wyjaśnienie, kto i co komu sprzedaje

3. Rozmiary wymiany handlowej – opracowano narzędzia analityczne do oceny skutków polityki rządów wpływających na handel, pozwalają one przewidywać skutki polityki handlowej, ale także koszty i korzyści dla danego kraju

4. Bilans płatniczy – pojawia się w wielu specyficznych kontekstach: w analizie międzynarodowych przepływów kapitału, w powiązaniu transakcji międzynarodowych z rachunkowością dochodu narodowego oraz w polityce pieniężnej

5. Kurs walutowy – np. strefa euro lub inne kraje mające własne waluty

6. Koordynacja międzynarodowej polityki gospodarczej – gospodarka światowa jest coraz bardziej zintegrowana i dlatego polityka gospodarcza jednego kraju może mieć wpływ na inne państwa (np. subprime)

7. Międzynarodowy rynek kapitałowy – istnieje w każdej rozwiniętej gospodarce; jest to układ porozumień, na mocy których jednostki i przedsiębiorstwa wymieniają obecne zobowiązania na obietnice spłat w przyszłości (szczególne przepisy prawne np. w inwestycjach zagranicznych)

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, jako dyscyplina naukowa

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, jako dyscyplina naukowa bazują na podstawach metodologicznych teorii ekonomii, ale:

• Inny jest jednak główny nurt badań

• Występują też odrębności metodologiczne oraz istotne idee i założenia tj. koncepcja korzyści komparatywnych

• Ponieważ państwo narodowe stanowi dominującą jednostkę polityczną, to bariery przeciwdziałające pełnej mobilności produktów/czynników produkcji są większe niż w obrębie krajów/państw (różne waluty i kursy wymiany, możliwość utrudnień nakładania ograniczeń na import)

• Utrudnienia w przepływie dóbr, pracy i kapitału

• Różnice kulturowe

• Różnice warunków gospodarczych i uprawianej polityki gospodarczej

Konieczność badań międzynarodowych stosunków gospodarczych

• Rośnie współzależność gospodarcza pomiędzy krajami, grupami krajów i kontynentami

• Przyrost ludności powoduje zagęszczenie świata

• Postęp techniczny (spadek jednostkowego kosztu, czasu przewozu dóbr i ludzi na duże odległości, wzrost możliwości komunikowania się, decydowania, wzrost nauki stwarza możliwość wszechstronnego rozwoju ludzkości)

Trudności i niebezpieczeństwa

Podstawowe problemy świata:

• Wyczerpują się tradycyjne zasoby materiałów

• Środowisko naturalne jest coraz bardziej zagrożone (problemy ekologiczne – zanieczyszczenia, zachwianie równowagi)

• Eksplozja demograficzna

• Problemy głodu i niedożywienia

Rodzaje zagranicznej polityki gospodarczej

• Polityka autonomiczna – prowadzona bez konsultacji z zagranicą

• Polityka umowna – prowadzona z konsultacją z zagranicą

• Polityka wolnego handlu – w jej ramach istnieje wolny przepływ towarów, usług, czynników produkcji

• Polityka protekcyjne – ochrona bilansu płatniczego, rynku wewnętrznego, walki z bezrobociem, produkcji krajowej

Elementy zagranicznej polityki gospodarczo-ekonomicznej

1. Cele

2. Środki

3. Narzędzia

Cele – preferowane przez państwo kierunki rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą np.: przepływ kapitałów do Polski (położenie geograficzne), przyłączenie PL do UE

Trzy rodzaje celów:

1. Krótkookresowe - np. uzupełnienie braków rynkowych są zmienne w czasie i mogą być sprzeczne ze sobą

2. Średniookresowe – zwykle dotyczą zmiany struktury geograficznej handlu zagranicznego czy struktury towarowej (są mniej sprzeczne ze sobą oraz mniej sprzeczne niż cele krótkookresowe, ale nie są tak stabilne i zharmonizowane ze sobą jak cele długookresowe)

3. Długookresowe – zwykle niezmienne w czasie (np. strategie) i nie są ze sobą sprzeczne

Środki – wykorzystywane są do realizowania celów zagranicznej polityki ekonomicznej

Środki dla budżetu:

1. Zyski przedsiębiorstw państwowych

2. Środki z podatków

3. Środki ze sprzedaży rezerw państwowych

Narzędzia – elementy mechanizmu ekonomicznego tj.: kurs walutowy, stopa procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, polityka cenowa, cła itp., służą do realizacji celów zagranicznej polityki ekonomicznej

Różnica między środkami a narzędziami

Środki – zasoby finansowe lub rzeczowe

Narzędzia – elementy mechanizmu ekonomicznego

Dwa rodzaje narzędzi:

1. Elementy ogólnej polityki gospodarczej

2. Elementy zagranicznej polityki ekonomicznej (np.: polityka kursu walutowego, stopy procentowej, fiskalna (podatkowa), finansowa, budżetowa, cenowa)

Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej:

1. Taryfowe (cła)

2. Parataryfowe

3. Pozataryfowe

Narzędzia taryfowe (cła)

Klasyfikacja ceł: (6 kryteriów podziału)

1. Kryterium kierunku ruchu towarów:

   1. Importowe – są nakładane by chronić produkcję krajową (koszt ponosi konsument), gdy chronimy rynek wewnętrzny, ochrona zatrudnienia, ochrona bilansu handlowego

   2. Eksportowe – są wprowadzane, gdy eksportujemy za dużo towarów

   3. Tranzytowe – cło nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju (bardzo rzadko stosowane)

2. Kryterium sposobu ustalania cła:

   1. Cła ad valorem (od wartości)

   2. Cła ad spetiem (od ilości)

   3. Cła kombinowane ad mix (od wartości i ilości)

3. Kryterium źródła ustalania cła:

   1. Autonomiczne – może je ustalać kraj bez konsultacji z partnerami (prawie zanikło)

   2. Umowne – konsultacje z partnerami

4. Kryterium rodzaju taryfy celnej:

   1. Minimalne – importowane i eksportowane towary z krajów mających klauzule najwyższego uprzywilejowania

   2. Maksymalne – cła wyższe od przeciętnych ceł i w handlu z krajami, które nie mają klauzuli uprzywilejowania

5. Kryterium zróżnicowanego traktowania:

   1. Dyskryminacja – cła wyższe od ceł maksymalnych

   2. Retorsyjne – cła odwetowe w przypadku odpowiedzi na cła autonomiczne (prawie zanikło)

   3. Wyrównawcze, – gdy partner stosuje subwencje (dopłata)

   4. Antydumpingowe – ma na celu zlikwidowanie dumpingu

   5. Preferencyjne – cła niższe od ceł minimalnych, gdy bardzo zależy, aby promować czyjś import na terenie naszego kraju

6. Kryterium ekonomicznego charakteru ceł:

   1. Ochronne – chronią produkcję, bilans handlowy, rynek wewnętrzny, zatrudnienie

   2. Fiskalne – zwiększają dochód budżetowy państwa na towary o małej elastyczności popytu

Narzędzia parataryfowe – to narzędzia, których efekt stosowania jest taki sam jak efekt stosowania ceł, a nie są one cłami. Podstawowy efekt stosowania ceł – wzrost ceny krajowej towaru.

Cła wprowadzają organy ustawodawcze na okresy dłuższe, a narzędzia parataryfowe są wprowadzane przez organy wykonawcze (np. rząd) i na okresy bardzo krótkie.

Cła i taryfy celne są publikowane, jawne, a narzędzia parataryfowe nie mają jawnego charakteru.

Narzędzia parataryfowe:

1. Opłaty wyrównawcze

2. Zwolnienia od podatków

3. Narzuty podatkowe

4. Subwencje eksportowe

Narzędzia pozataryfowe

W odróżnieniu od ceł i narzędzi parataryfowych ograniczają import w inny sposób np. ilość, wartość.

Ustalone są również przez organy wykonawcze i na okresy krótkie. Są też niejawne.

PRZYKŁAD

Czy wzrost (spadek) stopy procentowej sprzyja eksportowi, czy działa na eksport negatywnie?

Obniżka stopy procentowej (w krótkim okresie czasu) spowoduje:

• Spadek eksportu

• Działa negatywnie na eksport

• Działa niekorzystnie na bilans handlu zagranicznego

Obniżka stopy procentowej (w długim okresie czasu):

• Działa pozytywnie na bilans handlowy z zagranicą

• Działa pozytywnie na eksport oraz na inwestorów

• Jest niekorzystny, ponieważ hamuje inwestycje i postęp techniczny w kraju

Podwyżka stopy procentowej (w krótkim okresie czasu) spowoduje:

• Spadek inflacji

• Podwyższenie eksportu a obniżenie importu

• Działa korzystnie na bilans handlu z zagranicą

Podwyżka stopy procentowej (w długim okresie czasu) spowoduje:

• Podwyższenie eksportu a obniżenie importu

• Zniechęca do inwestowania

• Powoduje wzrost bezrobocia, czyli powoduje ograniczenie działalności gospodarczej

W krótkim okresie czasu obniżka podatku:

• Sprzyja inwestycjom eksportowym

• Jest korzystna dla posiadaczy kapitału (głównie dla bogatych inwestorów), powoduje urozmaicenie oferty eksportowej

• Dla ludności biednej powoduje wzrost konsumpcji, ale przez to powoduje spadek eksportu

Wzrost podatku działa odwrotnie:

• U bogatszych zmniejsza chęć do inwestowania, co ma wpływ na bilans handlowy, który się pogarsza w długim okresie czasu

• U biednych ogranicza konsumpcję

Teorie klasyczne

Korzyści z handlu międzynarodowego można podzielić na:

• Korzyści z wymiany

• Korzyści ze specjalizacji

Korzyści z wymiany

• Biorą się z faktu, że po otwarciu gospodarki zmieniają się ceny

• Są udziałem małych krajów, niewpływających na ceny na rynkach światowych

• Uzyskanie korzyści z wymiany nie wymaga wprowadzania zmian w strukturze produkcji

Korzyści ze specjalizacji

• Dodatkowe zyski, które zachodzą, jeśli gospodarka zmienia strukturę produkcji tak, aby dopasować ją do wymogów rynku światowego

• Dzięki specjalizacji producenci efektywniej wykorzystują zasoby, zwiększają produkcję i obniżają ceny

• Pierwsza klasyczna teoria korzyści specjalizacji – teoria kosztów komparatywnych
  D. Ricardo (kontynuacja koncepcji A. Smitha)

WYDAJNOŚĆ PRACY I PRZEWAGA KOMPARATYWNA

Grawitacyjny Model Handlu

Pokazuje, że handel między dwoma krajami zależy od rozmiarów ich gospodarki.

Modele grawitacyjne – nadają się do przewidywania skutków utworzenia porozumień handlowych na faktyczne strumienie handlu. Służą głównie do wyszukiwania anomalii w handlu (zawsze wtedy, gdy rozmiary handlu są wyraźnie większe lub mniejsze od przewidywań poszukuje się wyjaśnień)

Czynniki wpływające na handel w modelu grawitacyjnym:

1. Modele te pokazują silne negatywne oddziaływanie odległości partnerów na rozmiary handlu (z badań wynika, że zwiększenie odległości o 1% powoduje spadek handlu od 0,7-1%) – położenie geograficzne

2. Rozmiary handlu zwykle zwiększają się wtedy, gdy obywatele danych krajów mają bliskie kontakty, a kontakty te słabną wraz ze wzrostem odległości

3. Porozumienia handlowe – często usuwają wszystkie formalne bariery w handlu między krajami

4. Koszty transportu

Koncepcja Przewagi komparatywnej

Koszt alternatywny inaczej zwany kosztem utraconych korzyści musi być brany pod uwagę przy wszelkich decyzjach. Niestety zasoby są i zawsze będą ograniczone. Nie chodzi tutaj tylko o pieniądze, ale także o czas. Kosztem alternatywnym pracy jest poświęcony na nią czas. Czym więcej pracujemy, tym więcej zarabiamy, ale mamy mniej wolnego czasu. Mamy pieniądze, ale nie mamy czasu na ich wydawanie.

Przewaga komparatywna

Przewaga komparatywna (przewaga względna) – uzyskana poprzez zdolność do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż jest w stanie robić to konkurent. To samo dotyczy gospodarki światowej. Każdy kraj powinien produkować i eksportować te dobra, które wytwarza najbardziej efektywnie w porównaniu z innymi krajami. Specjalizacja i handel zależne są od przewagi komparatywnej a nie absolutnej.

Teoria przewagi komparatywnej (względnej) została sformułowana przez D. Ricarda. Istotą tej teorii jest to, że:

1. Wymiana międzynarodowa może być korzystna dla obu partnerów także w sytuacji, gdy jeden z nich wytwarza większość towarów taniej niż drugi

2. Do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego wystarczy istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania (wydajności produkcji) w obu krajach. Korzystna dla obu stron wymiana ma miejsce także wówczas, gdy między krajami występują w tej dziedzinie różnice względne

3. D. Ricardo wskazywał, że wartość eksportu i importu każdego kraju muszą się tak wzajemnie dostosować, by eksport mógł zapłacić za import

4. Przewaga komparatywna oznacza zdolność kraju do wytwarzania pewnych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych dóbr, w stosunku do innych krajów

Założenia modelu D. Ricardo

• Występują dwa kraje i dwa towary

• Istnieje doskonała konkurencja na rynku dóbr

• Jedynym czynnikiem produkcji jest praca (mobilna wewnątrz kraju i niemobilna między krajami); występuje pełne zatrudnienie

• Technologia w każdym kraju jest różna, opisana przez współczynniki nakładów jednostkowych

• Nie ma barier handlowych i kosztów transportu

• Przyjął on, że nie należy przejmować się kosztem transportu, bo musiałyby one wpływać na łączny koszt

Przewaga – różne znaczenia

• Przewaga absolutna – dany kraj ma możliwość produkowania większej ilości produktów z danych zasobów niż pozostałe

• Przewaga komparatywna – oznacza zdolność kraju do produkowania niektórych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych, w stosunku do pozostałych krajów

• Przewaga konkurencyjne – w danej dziedzinie kraj zwiększa swoje udziały rynkowe, wygrywając konkurencję z partnerami handlowymi

Podsumowanie modelu

1. Najprostszy model przedstawiający korzyści z wymiany

2. Jedynym czynnikiem produkcji jest siła robocza a kraje różnią się jedynie wydajnością pracy w różnych gałęziach

3. O strukturze handlu decyduje przewaga komparatywna

4. Handel zwiększa możliwości konsumpcyjne i stąd wynikają korzyści z wymiany

5. Nie jest wymagane, aby kraj był „konkurencyjny” a wymiana „sprawiedliwa”

6. Rozszerzenie modelu na większą liczbę dóbr nie zmienia tych wniosków

7. Niektóre z założeń modelu są nierealistyczne, ale podstawowy wniosek potwierdziły badania

Teoria proporcji czynników produkcji: model Heckschera-Ohlina (Teoria H-O)

Założenia modelu H-O:

• Dwa kraje, dwa dobra, dwa czynniki produkcji

• Brak różnic w stosowanych technologiach

• Różna „czynnikochłonność” produkowanych towarów

• Brak korzyści ze skali produkcji

• Niepełna specjalizacja produkcji

• Jednakowe preferencje konsumentów w skali międzynarodowej

• Doskonała konkurencja na rynku dóbr

• Doskonała mobilność czynników produkcji wewnątrz krajów i brak mobilności w skali międzynarodowej

• Pełne zatrudnienie czynników produkcji

• Brak kosztów transportu i ograniczeń handlowych

• Handel między krajami jest zbilansowany

• Eksportuje się dobra, którego czynniki wytwórcze są w danym kraju tanie, a importuje te, których czynniki wytwórcze są drogie

Krytyka teorii H-O przez Leontiefa

• Uznawana bardzo długo bez większych zastrzeżeń za najlepszy sposób prezentacji kierunków rozwoju handlu międzynarodowego

• Podważona przez Leontiefa w 1955r.

Leontief przeprowadził analizę struktury handlu zagranicznego USA po II wojnie światowej. Wykazał, że Stany Zjednoczone nie zachowują się jak kraj zasobny w kapitał – eksport był mniej kapitałochłonny od importu

Inne teorie – przyczyny powstania

• Zaczyna dominować handel podobnymi, choć nie jednakowymi artykułami konsumpcyjnymi – handel wewnątrzgałęziowy

• Klasyczne teorie handlu nie znajdują zastosowania!

Zróżnicowanie dóbr – nowa teoria handlu

• Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są też dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie międzynarodowej systematycznie wzrasta

• Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w konsumpcji, różnią się cechami charakterystycznymi, jakością, ceną

• Dobra zróżnicowane pojawiają się, jako skutek nowych możliwości produkcyjnych i nowych preferencji konsumentów

• Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej branży, będące przedmiotem handlu międzynarodowego

• Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na różnorodność

• Warunki te są spełnione w krajach uprzemysłowionych

Nurt teorii handlu

• Modele handlu wewnątrzgałęziowego (dwukierunkowego) – modele międzynarodowego obrotu produktami podobnymi, pochodzącymi z tej samej branży np. samochodami osobowymi różnych marek

• Modele uwzględniające czynnik technologiczny

Pojęcie branży

Branża jest agregatem złożonym z dóbr:

• Podobnych pod względem produkcji, ale nie przeznaczenia – np. pochodne ropy naftowej: smar i benzyna

• Podobnych pod względem znaczenia konsumpcyjnego lub inwestycyjnego, ale różniących się techniką produkcji – np. meble metalowe i drewniane

• Podobnych pod względem sposobu produkcji i przeznaczenia – wódka Absolut i Wyborowa

Nowa teoria handlu

• Przyczyną podjęcia wymiany mogą być efekty skali

• Wykluczona jest konkurencja doskonała

• Handel wewnątrzgałęziowy stanowi poważne zagrożenie dla teorii Heckschera-Ohlina

Dwa rodzaje zróżnicowania dóbr podobnych

1. Zróżnicowanie poziome

2. Zróżnicowanie pionowe

Zróżnicowanie poziome

• Dotyczy cech widocznych (np. barwa wina) i odczuwalnych (np. smak wina)

• Nawet, jeśli ceny poszczególnych odmian dóbr byłyby jednakowe, to nabywcy preferowaliby różne odmiany

• Ważny jest stosunek kupujących do dóbr i to, czym się kierują

• Wersja oparta na teorii konkurencji monopolistycznej Edwarda Chamberlina – tzw. Modele neo-Chamberlin

• Wersja oparta na teorii popytu konsumpcyjnego Hotellinga i Lancastera – tzw. Modele neo-Hotelling

Modele neo-Chamberlin

• Dobra zróżnicowanych – dobra różniące się wyglądem i stylem, lecz posiadające identyczne przeznaczenie końcowe i zaspokajające te same potrzeby

• Charakteryzują się wysoką elastycznością substancji popytu

• W warunkach konkurencji monopolistycznej gwarantują pewien zakres swobody cen i strategii marketingowej, w tym reklamy

Konsumenci w modelach neo-Chamberlin

• Konsumenci lubią różnorodność i chcą nabywać tak wiele odmian, jak tylko się da

• Każdy konsument jest zainteresowany kupieniem wszystkich odmian dobra zróżnicowanego

• Konsumenci są usatysfakcjonowani zwiększającym się wyborem dóbr – umiłowanie różnorodności

• Każdy nowy model ma zapewnione miejsce w budżetach konsumentów

• Liczba odmian produktu jest ograniczona

Modele neo-Chamberlin – Funkcje

• Segmentacja rynku, mikrorynki na podobne do siebie dobra, oferowane przez różnych producentów

• Handel międzynarodowy umożliwia maksymalizację zysków producentom z konkurencji monopolistycznej

• Funkcją handlu jest rozszerzanie dostępności istniejących odmian w kolejnych krajach

• Na rynku międzynarodowym toczy się konkurencja pomiędzy dostawcami dóbr zróżnicowanych

• Ważnym narzędziem konkurencji jest reklama

Podsumowanie modeli neo-Chamberlin

• Nie istnieją koszty dostosowania do handlu poza kosztami marketingu

• Żadna firma nie jest zmuszona do opuszczenia rynku w następstwie rozpoczęcia wymiany

• Żaden konsument nie traci na handlu

Modele neo-Hotelling

• Teorie Hotellinga i Lancastera (1980), Helpmana (1981), Graya (1980, 1988)

• Oparte na teorii popytu konsumpcyjnego – nowa interpretacja zachowań konsumenta

• Podstawę zróżnicowania produktu stanowi wiązka cech charakterystycznych poszukiwanych przez konsumentów i zawartych w różnych odmianach oferowanych na rynku

• Cechy charakterystyczne: szybkość, komfort, rozmiar, kolor, kształt

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Przepływ czynników produkcji obejmuje:

• Migracje siły roboczej

• Transfer kapitału przez międzynarodową działalność pożyczkową

• Międzynarodowe powiązania łączące się z powstawaniem korporacji wielonarodowych

Siła robocza to zasób ludzi w wieku produkcyjnym, zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach istniejących w gospodarce. Z definicji tej wynika, że zasób siły roboczej jest składową ogółu liczby osób w wieku produkcyjnym w danej gospodarce.

Migracja (z łacińskiego migratio – wędrówka), przemieszczanie się mieszkańców kraju lub regionu. Przyczyny migracji mogą mieć charakter ekonomiczny (migracja zarobkowa), polityczny (wojny, wysiedlenia, prześladowania polityczne).

Formami migracji są:

• Emigracja

• Imigracja

• Reemigracja

• Repatriacja

• Uchodźstwo

 Rodzaje migracji:

• Wewnętrzna – przesiedlenia w granicach kraju np. ze wsi do miast

• Zewnętrzna – odbywa się między różnymi państwami, kontynentami

Główne przyczyny ekonomiczne międzynarodowego przepływu siły roboczej

• Chęć uzyskania większego dochodu, poprawa sytuacji ekonomicznej, podniesienie stopy życiowej

• Zapewnienie rodzinie minimum egzystencji

• Bezrobocie w kraju

• Spełnienie ambicji zawodowych

• Podniesienie własnych kwalifikacji

• Pogłębienie różnic w poziomie płac między krajami biednymi i bogatymi

Skutki międzynarodowego przepływu siły roboczej

Państwo opuszczone – skutki pozytywne.

• Zmniejszenie bezrobocia

• Podniesienie płac

• Wzrost poziomu wykształcenia, poziomu kulturowego w wyniku kontaktu z innymi krajami

• Transfer części zarobków do kraju macierzystego

• Podniesienie kwalifikacji zawodowych za granicą

• Po powrocie inwestowanie nagromadzonego kapitału

Państwo opuszczone – skutki negatywne

• Podatki opłacane są za granicą

• Państwo opuszczone ponosi koszty wykształcenia młodych ludzi, a ci z doświadczeniem i wykształceniem wyjeżdżają

• Brain dain (drenaż mózgu) – na emigracje udają się osoby o najwyższych kwalifikacjach. Specjaliści, z krajów rozwijających się do krajów rozwiniętych, w kraju zatrudniane są osoby mało kompetentne, co obniża efekty pracy, ponadto państwo musi znów szkolić nową kadrę

• Przedsiębiorcy muszą więcej płacić pracownikom, nawet mniej wykwalifikowanym.

Państwo przyjmujące – skutki pozytywne

• Napływ zawodowo czynnej ludności o dobrym wykształceniu (koszty tego wykształcenia nie zostały poniesione przez to państwo)

• Młodzi ludzie w społeczeństwie starzejącym się

• W przypadku mniej wykształconych – tania siła robocza dla mało atrakcyjnych prac za niewielkie wynagrodzenie

• Obniżenie poziomu płac, zwiększenie konkurencji na rynku i gotowość podejmowania pracy w trudnych warunkach umożliwia większe zyski i wzrost produkcji

• Dostęp do unikatowych kwalifikacji

Państwo przyjmujące – skutki negatywne

• Spadek poziomu płac

• Koszt dostosowania nowych imigrantów do nowych warunków (kursy finansowane przez państwo)

• Powstawanie gett w biedniejszych dzielnicach, wzrost przestępczości

• Ksenofobia, zamieszki etniczne

• Koszty zabezpieczenia socjalnego dla imigrantów i ich rodzin

Najczęściej wybierane przez Polaków kraje emigracji zarobkowej 2013

• Niemcy

• Wielka Brytania

• Holandia

• Norwegia

• Francja

• USA

MIĘDZYNARODOWA DZIAŁALNOŚĆ POŻYCZKOWA

• Ważny element systemu gospodarczego

• Analiza przepływów porównywana do analizy mobilności roboczej

• Przepływ kapitałów- transakcja finansowa

• Kapitał finansowy, jako źródło kapitału fizycznego

• Transakcje finansowe nie ograniczają się tylko do formalności papierowych

• Międzynarodowa działalność pożyczkowa- rodzaj handlu międzynarodowego

• Pojęcie Handlu Międzyokresowego

Handel międzyokresowy ma miejsce wtedy, gdy zasoby transferowane są w czasie, tj., gdy w okresie bieżącym można skonsumować więcej niż się posiada, bądź oszczędzając w okresie bieżącym, skonsumować więcej w przyszłości.

Międzyokresowa granica możliwości produkcyjnych a handel

Trade-off – wybór, jaki dokonują podmioty gospodarcze dotyczący wykorzystania kapitału dziś, czy zaoszczędzenie go na przyszłość.

Podmioty gospodarcze przeważnie nie wykorzystują całości swojej produkcji, lecz w postaci kapitału inwestują go w innowacyjne technologie oraz maszyny, które w przyszłości zwiększą konsumpcje i produkcje gospodarki.

Kraj może wymieniać bieżącą konsumpcje z zamian za przyszłą, podobnie jak wybiera większą produkcję jednego dobra kosztem zmniejszenia produkcji drugiego dobra.

• Istnieją dwa okresy: bieżący i przyszły

• Międzyokresowa granica możliwości produkcyjnych jest różna dla każdego kraju

• Zasoby od bieżącej konsumpcji przesuwane w stronę inwestycji, powoduje, że bieżąca konsumpcja spada a przyszłe inwestycje rosną

Realna stopa procentowa

• Cena przyszłej konsumpcji, wyrażona w bieżącej konsumpcji jest równa:

1/(1+r)

r - realna stopa procentowa

• Całkowita produkcja w obu okresach, mierzona bieżącą konsumpcją jest równa:

V=Q_P+Q_F/(1+r)

Gdzie:

Q_P - produkcja obecnej konsumpcji

Q_F - produkcja przyszłej konsumpcji

r - realna stopa procentowa

Ustalenie międzyokresowej równowagi produkcyjnej Kraju

Wzrost światowej realnej stopy procentowej r, powoduje spadek inwestycji (linie izowartościowe robią się strome). Punk Q jest punktem równowagi produkcyjnej.

Ustalenie międzyokresowej równowagi konsumpcyjnej Kraju

Przedstawienie sposobu określania równowagi konsumpcyjnej Kraju przy danej realnej stopie procentowej

D_P+D_F/(1+r) = V=Q_P+Q_F/(1+r)

Gdzie:

D_P – popyt na dobra konsumpcyjne obecnie

D_F – popyt na dobra konsumpcyjne w przyszłości

Konsumpcja Kraju w obu okresach równa jest wartości produkcji dóbr konsumpcyjnych w obu okresach, czyli punkt równowagi produkcyjnej i konsumpcyjnej MUSZĄ leżeć na TEJ SAMEJ izowartości.

Międzyokresowa przewaga komparatywna

Przewagę komparatywną w produkcji ma kraj o wysokiej stopie procentowej.

Wiąże się z tym:

• Duży zwrot z inwestycji

• Zwiększenie możliwości produkcyjnych gospodarki

• Kraje o dużych możliwościach inwestycyjnych zaciągają pożyczki

• Kraje o niskich możliwościach produkcyjnych udzielają pożyczek

• Przewaga komparatywna w bieżącym dochodzie (np. Arabia Saudyjska w latach 70-tych)

• Przewaga komparatywna w przyszłych inwestycjach (np. Brazylia, Korea Południowa w latach 70-tych)

Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ)

Według Krugmana to międzynarodowy przepływ kapitału, w wyniku którego jedna firma tworzy lub powiększa swoja filię w innym kraju.

Według NBP występują wtedy, gdy inwestor zagraniczny staje się właścicielem lub współwłaścicielem przedsiębiorstwa działającego w danym kraju i w aktywny sposób wpływa na zarządzanie tym przedsiębiorstwem.

Przykłady BIZ:

• Budowa nowej fabryki przez inwestora z innego kraju; 

• Zakup, co najmniej 10% akcji danej firmy przez obcego inwestora; 

• Pożyczki od firm „matek” dla firm „córek”; 

• Inwestowanie w kraju części zysków przedsiębiorstw, mających obcych właścicieli (tzw. Reinwestowanie zysków)

Czym jest korporacja międzynarodowa?

Według Krugmana jest to firma z siedzibą w danym kraju, która ma kontrolny udział w firmach za granicą.

Istnienie firm wielonarodowych jest odzwierciedleniem przypływu kapitału netto z jednego kraju do drugiego.

Filią korporacji wielonarodowej w USA jest firma, której 10% lub więcej kapitału znajduje się w posiadaniu firmy zagranicznej.

W Polsce wartość graniczna wyróżnienia BIZ wynosi 10%.

Filie międzynarodowe:

• Są motorem międzynarodowej działalności pożyczkowej

• Firmy-matki dostarczają filiom kapitału - jest to metoda osiągania tych samych celów, alternatywa do zagranicznej działalności pożyczkowej

Obawy o eksport kapitału do krajów nowo uprzemysłowionych przez kraje wysoko uprzemysłowione:

• Obniżenie płac pracowników krajów wysoko uprzemysłowionych

• Zmniejszenie oszczędności na finansowanie zwiększenia kapitału w kraju rozwiniętym

• Cały wzrost dochodu (a nawet więcej) zostanie przejęty przez właścicieli kapitału, podczas gdy właściciele siły roboczej znajdą się w gorszej sytuacji

Wartość skumulowana BIZ w Polsce na koniec roku 2011 wyniosła 153 350 mln EUR. Na kwotę tę składały się:

• 106 232 mln EUR: zobowiązania z tytułu wniesionych udziałów i reinwestowanych zysków,

• 47 118 mln EUR: zobowiązania z tytułu pozostałego kapitału, głównie otrzymanych kredytów.

W 2012 r. do Polski napłynęły inwestycje bezpośrednie o wartości 4.716 mln euro. Reinwestowane zyski miały wartość 4 440 mln euro. Napływ pozostałego kapitału, czyli różnych instrumentów dłużnych wyniósł 2 913 mln euro. Napływ netto obniżyło wycofanie udziałów kapitałowych na kwotę -2.637 mln euro.

Polska jest liderem w zakresie BIZ. W 2005 r. mniejsze BIZ od Polski miały np. Czechy 47,8 mld euro i Węgry 49,2 mld euro. Rosnący udział inwestycji zagranicznych w Polsce należy uznać za element ważny i mający pozytywny wpływ na gospodarkę.

Wraz ze wstąpieniem Polski do UE 2,5-krotnie wzrósł średni napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w naszym kraju.

Zagrożenia:

• Transfer zysków za granicę,

• Ryzyko nieuczciwej konkurencji w stosunku do firm krajowych,

• Wzrost importu zaopatrzeniowego z krajami pochodzenia kapitału zagranicznego,

• Rezerwowanie stanowisk kierowniczych dla kadry z kraju pochodzenia kapitału zagranicznego

• Transfer kadr wysokokwalifikowanych do centralnych firm zagranicznych.

Źródła informacji o napływie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski:

• Bilans płatniczy sporządzony przez NBP,

• Dane Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), rządowej agendy zajmującej się stymulowaniem i monitorowaniem napływu inwestycji do polski

Teoria przedsiębiorstwa wielonarodowego

Rozróżniamy dwa problemy, które dają odpowiedź na to jedno pytanie:

• Problem lokalizacji - czemu dobra są produkowane w dwóch lub więcej krajach zamiast w jednym;

• Problem internalizacji - dlaczego produkcja w różnych miejscach jest wykonywana przez jedną firmę a nie przez kilka osobnych przedsiębiorstw?

Problem lokalizacji

Teoria lokalizacji: o lokalizacji produkcji często decydują zasoby czynników produkcji, koszty transportu i inne bariery handlowe.

Firmy produkują na innym rynku niż swoim, ponieważ:

• Chcą obniżyć koszty transportu

• Np. Modele samochodów na jednym rynku różnią się od budowy modelów na drugim

Problem internalizacji

Zawieranie niektórych transakcji wewnątrz firmy przynosi większy zysk niż zawieranie ich między firmami.

• Korzyści z internalizacji dla transferu technologii.

• Korzyści z internalizacji z integracji pionowej - połączenie technologicznie odrębnych faz produkcji, sprzedaży, dystrybucji lub innych procesów w jednym przedsiębiorstwie

Korporacje wielonarodowe są dwojako pojmowane: jedni mówią, że generują wzrost gospodarczy a inni oskarżają je o tworzenie ubóstwa (kontrowersje).

BIZ w USA w latach 1970-2004

• Do lat lat 80 USA uważano bardziej za kraj będący siedzibą korporacji wielonarodowych niż za kraj goszczący korporacje mające siedziby za granicą. Perspektywa ta ulega zmianie

• Do lat 80 napływ BIZ wynosił średnio 0,5% PNB.

• W drugiej połowie lat 80 napływ BIZ zaczął rosnąć.

• Na początku lat 90 zagraniczne inwestycje bezpośrednie się zmniejszyły.

• W końcu dziesięciolecia BIZ zdumiewająco wzrosły.

Przyczyny takiej sytuacji:

U podstaw boomu w końcu lat 80. i 90. leżały dwie przyczyny:

• Postrzeganie amerykańskiej gospodarki, jako słabej

• Dolar był słaby w stosunku do japońskiego jena i walut europejskich jak np. Marka niemiecka

Sytuacja po 1992

• Napływ japońskich inwestycji wywołał w 1992 r burzliwe dyskusje polityczne, ukazała się książka „Rising sun”, po tym czasie inwestycje spadły.

• W latach 90 ponownie nastąpił wzrost, który wynikał z dostrzeżenia silnych stron gospodarki Ameryki. Ameryka dostąpiła boomu ekonomicznego.

• Załamanie się amerykańskich rynków akcji spowodowało recesję amerykańskiej gospodarki.

Podsumowanie teorii przedsiębiorstwa wielonarodowego

Teoria przedsiębiorstwa wielonarodowego nie jest tak dobrze rozwinięta jak inne części ekonomii międzynarodowej. Jej dwa główne elementy tłumaczące istnienie firm wielonarodowych to:

• Motyw lokalizacyjny, który powoduje, że firma podejmuje działalność w dwóch różnych krajach

• Motyw internalizacyjny, z powodu którego działalność ta jest zintegrowana i odbywa się w ramach jednej firmy.