Ćwiczenia 4 – 4.11.2015
BANKI KOMERCYJNE W DWUSZCZEBLOWYM SYSTEMIE BANKOWYM
BANK – osoba prawna utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. W ustawodawstwie Unii Europejskiej nie występuje pojęcie banku, lecz instytucji kredytowej i finansowej.
Instytucja kredytowa to przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych funduszy podlegających zwrotowi oraz na przyznawaniu kredytów na własny rachunek.
Instytucja finansowa to przedsiębiorstwo, którego podstawową działalnością jest nabywanie pakietów akcji lub wykonywanie określonych rodzajów działalności wymienionych w przepisach prawa
Charakterystyka banków komercyjnych:
Wszystkie banki działające w formie spółki akcyjnej należy traktować jako tzw. banki komercyjne.
Głównym celem działalności jest osiąganie jak najwyższego zysku, który z kolei stanowi drogę do zwiększania siły i pozycji banku, a także wzrostu jego wartości, mającej bezpośrednie przełożenie na stopę zwrotu z kapitału zaangażowanego w działalność bankową.
Nie są natomiast podmiotami komercyjnymi banki spółdzielcze, których organizacja w formie spółdzielni oznacza dobrowolne zrzeszenie osób fizycznych, prowadzące wspólną działalność gospodarczą w interesie lub na rzecz swoich członków oraz ich środowiska.
Dyskusyjna pozostaje klasyfikacja banków państwowych, które obok działalności stricte komercyjnej realizują zadania związane z pewną misją określoną przez rząd. W sprawozdaniach banku centralnego oraz organów nadzorczych w Polsce jedyny bank państwowy (Bank Gospodarstwa Krajowego) został jednak zaliczony do banków komercyjnych.
Bank komercyjny jest samodzielną jednostką organizacyjną:
Określającą na podstawie własnych decyzji zakres działania, organizację wewnętrzną, strategię i szczegółową politykę w poszczególnych obszarach działania
Podejmującą swobodnie decyzje operacyjne i ponoszącą za nie pełną odpowiedzialność finansową
Prowadzącą działalność gospodarczą o charakterze bankowym, polegającą m.in. na przyjmowaniu wkładów, dokonywaniu rozliczeń, czy lokowaniu środków w sposób celowy
Posługującą się właściwymi sobie – typowymi dla działalności bankowej – środkami i metodami działania
Świadczącą swe usługi odpłatnie oraz zmierzającą do maksymalizacji zysków, powiększania kapitałów pozostających w jej dyspozycji oraz składników majątkowych.
Łączne występowanie wszystkich wymienionych cech decyduje o zaklasyfikowaniu danego podmiotu do segmentu banków komercyjnych.
Klasyczna bankowość komercyjna a współczesna:
Klasyczna bankowość komercyjna – opiera się na gromadzeniu depozytów – głównie gospodarstw domowych i dojrzałych gospodarstw rolnych posiadających znaczniejsze nadwyżki płynności, które transformowane przez banki w pieniądz kredytowy są kierowane głównie do podmiotów sektora biznesowego
Współczesna bankowość komercyjna – w niej zatarł się podział na gospodarstwa domowe i rolne jako głównych dostarczycieli nadwyżek płynności. Gospodarstwa te są aktualnie poważnymi kredytobiorcami. Natomiast potrzeby finansowe firm są często zaspokajane na rynku papierów wartościowych za pośrednictwem banków w ścisłej współpracy z pozabankowymi instytucjami finansowymi
| KLASYCZNA BANKOWOŚĆ KOMERCYJNA | WSPÓŁCZESNA BANKOWOŚĆ KOMERCYJNA |
|---|---|
| Wkłady depozytowe od gospodarstw domowych i rolnych | Wkłady depozytowe i lokaty podmiotów gospodarczych oraz instytucji |
| Kredyty dla przedsiębiorstw sektora biznesowego | Kredyty dla sektora biznesowego i gospodarstw domowych, hurtowe i detaliczne |
| Finansowanie banku proste- własne i obce | Finansowanie banku złożone, często hybrydowe |
| Zysk – jedyny motyw działalności operacyjnej | Motywy działalności operacyjnej: Zysk i wzrost wartości rynkowej dla akcjonariuszy |
| Zabezpieczenie depozytów: wolne i obowiązkowe rezerwy banków |
Zabezpieczenie depozytów: gwarancje systemowe |
| Skala działalności banku – krajowa, lokalna | Skala działalności banku – krajowa, międzynarodowa i globalna |
| Dźwignia finansowa pod kontrolą właścicielską | Dźwignia finansowa – bardzo wysoka, zabezpieczana minimalnym wymogiem kapitałowym |
Zasady funkcjonowania banków:
Zasada samodzielności
samodzielność w wykonywaniu czynności bankowych, podejmowaniu przedsięwzięć gospodarczych, posiadaniu szczególnych uprawnień itp. Samodzielność ta wynika zuregulowań Prawa bankowego, ale to samo prawo nakłada pewne obowiązki i ograniczenia (np. limity działalności, uprawnienia nadzoru bankowego), co oznacza, że zasada ta realizowana jest w „pewnych ramach”, wynikających z funkcji banku jako instytucji zaufania publicznego.
Zasada samofinansowania
czyli uprawnienia do samodzielnego prowadzenia gospodarki finansowej na podstawie planu finansowego w sposób zapewniający pokrycie z uzyskiwanych przychodów kosztów działalności oraz zobowiązań, prawo do tworzenia z odpisów z zysku netto funduszy, decydowania o ich przeznaczeniu oraz o zasadach pokrywania strat banku; wszystkie wydatki i koszty pokrywa się z osiąganych przychodów, bank powinien osiągnąć zysk netto.
Zasada komercjalizmu
oznacza opłacalność oferowanych produktów i usług bankowych, bez której trudno mówić o samodzielności finansowej banku; czyli to, co robi bank, musi się opłacać (przychody muszą być większe od kosztów).
Zasada konkurencyjności
realizowana jest poprzez stopy procentowe depozytów oraz kredytów, system prowizji i marż, wachlarz oferowanych produktów oraz usług, jakość obsługi klienta, dostępność produktów obsługi klienta, nowoczesne kanały dystrybucji itd.
Zasada uniwersalizmu
przejawia się w oferowaniu klientowi wszystkich rodzajów usług finansowych, czyli bankowych, ubezpieczeniowych, inwestycyjnych; im więcej czynności bankowych nam oferuje bank, tym bardziej jest uniwersalny; to taki bank, który jest dostępny dla każdego, czyli ma zróżnicowane kanały dostępu (elektroniczne, tradycyjne).
Funkcje banków komercyjnych:
kredytowa – udzielają kredytów osobom prywatnym, firmom i instytucjom,
depozytowa – przyjmują lokaty terminowe, utrzymują bieżące środki, pośredniczą w obrocie papierami wartościowymi
płatnicza – dokonują rozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym
polityczna
Funkcje banku jako:
|
|
|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Bank jako instytucja zaufania publicznego:
Klienci banków posiadają pełne przekonanie, że powierzane im zasoby pieniężne (oszczędności) niezależnie od celów ich przekazania będą użyte zgodnie z przeznaczeniem i zwrócone na warunkach określonych umową stron (kwota, termin, oprocentowanie).
W działalności operacyjnej banków komercyjnych zaufanie publiczne jest wypadkową:
społecznej skłonności do gromadzenia w nich depozytów
zakresu ich działalności kredytowej
stopnia ich dźwigni finansowej (dźwignia ta określa relację wielkości kapitału obcego do kapitału własnego)
ryzyka rynkowego, w tym głównie ryzyka stopy procentowej i kursu walutowego.
Spadek zaufania publicznego do banków komercyjnych skutkuje zatrzymywaniem przez klientów bankowych oszczędności w tzw. „kieszeni” i wycofywania z nich zdeponowanych środków finansowych.
Zjawiska i pojęcia związane z zaufaniem publicznym:
Zjawisko „runu na bank” - natychmiastowego wycofania przez klientów zdeponowanych pieniędzy i upadłości banku komercyjnego
Efekt domina - upadłość jednego banku rodzi obawę wystąpienia podobnej sytuacji w innych bankach, często znajdujących się w dobrej kondycji finansowej
Panika bankowa - trudności finansowe kilku banków komercyjnych powodują szybkie i powszechne wycofywanie wkładów bankowych – prowadząc w ostateczności do kryzysu bankowego i niestabilności finansowej całej gospodarki
Tajemnica bankowa - obowiązek zachowania przez bank i osoby w nim zatrudnione wszystkich informacji dotyczących czynności bankowych; jej rola w budowaniu zaufania publicznego do banków wyraźnie słabnie
Rola banków jako pośredników finansowych:
Banki umożliwiają sprawne i tanie przesuwanie środków pomiędzy podmiotami mającymi nadwyżki pieniędzy, a podmiotami mającymi czasowe niedobory środków finansowych
Banki przyjmują depozyty i udzielają kredytów
Banki uczestniczą w społecznym podziale pracy, dokonując rozliczeń pieniężnych między kupującymi i sprzedającymi, w zamian za odpowiednią opłatę lub prowizję
Banki pośredniczą w obrocie papierami wartościowymi, polisami ubezpieczeniowymi, instrumentami pochodnymi (zabezpieczają one przed ryzykiem lub pełnią funkcję spekulacyjną), a niekiedy również nieruchomościami, biletami lotniczymi, czy biletami na imprezy kulturalne.
Kryteria klasyfikacji banków:
Ze względu na rodzaj działalności:
banki uniwersalne - bank uprawniony do wykonywania wszystkich czynności bankowych, mogący oferować swoje usługi każdej grupie klientów, a także podejmować samodzielnie i równoprawnie z innymi podmiotami aktywność na rynku kapitałowym
banki specjalistyczne (np. depozytowo-kredytowe, inwestycyjne, hipoteczne, rozliczeniowo-dyskontowe, akceptacyjno-gwarancyjne, kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, unie kredytowe)
Ze względu na przedmiot działalności :
banki ogólnogospodarcze
banki branżowe (konkretny sektor gospodarki, w swoim działaniu uwzględniają specyfikę swojej branży; np. rolne, budowlane, eksportowo-importowe)
Ze względu na charakter rynku :
banki detaliczne– ukierunkowane są na klienta detalicznego, realizują wiele transakcji o niskich wartościach
hurtowe
hurtowo-detaliczne
apeksowe - bank działający na zasadzie pośrednictwa. Udziela on swoim klientom kredyty i pożyczki, jednocześnie pożyczając pieniądze z innych banków lub funduszy, udzielających tego samego typu kredyty i pożyczki
ze względu na formę własności :
banki prywatne (tworzone jako SA prywatnych osób)
banki zagraniczne (właścicielem bądź współwłaścicielem jest podmiot zagraniczny)
banki komunalne (są własnością władz lokalnych)
banki państwowe (kapitał jest własnością Skarbu Państwa)
banki spółdzielcze (kapitał założycielski należy do udziałowców zgromadzonych w spółdzielni na podstawie prawa spółdzielczego)
banki spółdzielcze z kapitałem zagranicznym
ze względu na formę prawną :
spółki akcyjne
spółdzielnie
przedsiębiorstwa państwowe
ze względu na formę organizacyjną:
banki jednooddziałowe (łączą funkcjonowanie centrali banku z działaniami operacyjnymi, np. banki spółdzielcze)
banki wielooddziałowe (prowadzą działalność operacyjną poprzez sieć swoich oddziałów)
grupy bankowe -związek banków niezależnych kapitałowo,prowadzących wspólną gospodarkę dot. działalności gosp.
holdingi (w ramach których występują powiązania kapitałowe między bankami mające charakter instytucjonalny)
zrzeszenia (jako dobrowolne przystąpienia do nowej struktury i działanie w jej ramach na własny rachunek)
ze względu na cel działania
banki lokalne (zasięg oraz sieć działania ograniczone są do danego obszaru np. powiat, województwo)
banki regionalne (obejmują swym zasięgiem dany region)
banki krajowe (prowadzą działalność na terenie całego kraju
banki międzynarodowe (tworzone jako banki ponadnarodowe, których właścicielami są podmioty z różnych krajów)
banki globalne
banki wirtualne – nie posiadają fizycznych placówek bankowych, obsługując klientów z wykorzystaniem elektronicznych kanałów dostępu
Wszystkie te rodzaje banków tworzą ŚWIATOWY SYSTEM BANKOWY.
Banki uniwersalne
można je definiować jako banki, które nie mają ograniczeń o charakterze ilościowym, geograficznym, jakościowo-rzeczowym, mogą świadczyć usługi każdej grupie klientów i kształtować w dowolny sposób swoją sieć placówek.
to banki oferujące szeroki wachlarz produktów i usług bankowych, jak również – najczęściej z nimi powiązane – usługi ubezpieczeniowe i inwestycyjne. Tak więc, obok produktów i usług klasycznych, bank uniwersalny ma w swojej ofercie również produkty bankowości inwestycyjnej i usługi ubezpieczeniowe, co oznacza, że oferuje klientowi kompleksową obsługę finansową.
większość banków w Polsce to banki uniwersalne, działające na podstawie uregulowań Ustawy Prawo bankowe. Oznacza to, że mogą one wykonywać czynności należące do trzech grup, a mianowicie:
czynności wyłącznie bankowe
czynności, które mogą wykonywać inne instytucje, ale w przypadku banku są one czynnościami bankowymi
pozostałe czynności, niemające charakteru czynności bankowych.
W literaturze wyróżnia się cztery typy organizacji banku uniwersalnego:
w pełni zintegrowany bank świadczący wszystkie usługi w ramach jednej firmy
częściowo zintegrowany bank uniwersalny, który świadczy usługi bankowości komercyjnej i inwestycyjnej w ramach jednej firmy, ale inne usługi oferuje już za pośrednictwem wyspecjalizowanych spółek zależnych
bank, którego podstawowym przedmiotem działalności są nie tylko klasyczne produkty bankowe (depozyty i kredyty), ale też świadczenie innych usług finansowych za pośrednictwem wyspecjalizowanych spółek zależnych
spółka holdingowa kontrolująca odrębne podmioty zależne, które powstały w celu świadczenia usług w zakresie bankowości komercyjnej, inwestycyjnej oraz innych usług finansowych.
Banki uniwersalne a wyspecjalizowane - różnice
| BANKI UNIWERSALNE | BANKI WYSPECJALIZOWANE |
|---|---|
| Ograniczone ryzyko poprzez zdywersyfikowanie działalności. | Większe ryzyko z powodu małej dywersyfikacji działalności. |
| ROE (rentowność kapitału własnego) na niższym poziomie, ale z niższą zmiennością. | Wyższy poziom ROE, ale z większą zmiennością. |
| Przeciętny poziom obsługi klientów. | Wysoki poziom obsługi klientów. |
| Podążanie za innowacją. | Wysoki poziom innowacji. |
| Większe znaczenie działalności kredytowej niż operacji kapitałowych. | Większe znaczenie operacji kapitałowych niż działalności kredytowej dla przedsiębiorców. |
Banki hipoteczne - są to instytucje wyspecjalizowane w finansowaniu rynku nieruchomości.
Specjalizacja banku hipotecznego przejawia się w:
długoterminowym charakterze przypisanych mu ustawowo czynności bankowych, wśród których podstawową jest udzielenie kredytów hipotecznych
refinansowaniu działalności kredytowej na rynku kapitałowym za pomocą specjalnych papierów wartościowych
specjalnym trybie nadzoru bankowego.
Ustawowe czynności banku hipotecznego dzielą się na dwie grupy:
czynności podstawowe
udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką
udzielanie kredytów niezabezpieczonych hipoteką
nabywanie wierzytelności innych banków z tytułu udzielonych przez nie kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz wierzytelności z tytułu kredytów niezabezpieczonych hipoteką
emitowanie hipotecznych listów zastawnych
emitowanie publicznych listów zastawnych.
czynności dodatkowe.
Poza czynnościami podstawowymi, banki hipoteczne mogą wykonywać inne czynności wspomagające refinansowanie ich działalności kredytowej, takie, jak:
przyjmowanie lokat terminowych
zaciąganie kredytów i pożyczek
emitowanie obligacji
przechowywanie papierów wartościowych
nabywanie i obejmowanie akcji lub udziałów innych podmiotów
prowadzenie rachunków bankowych służących obsłudze projektów inwestycyjnych realizowanych z wykorzystaniem kredytów udzielonych przez bank hipoteczny
świadczenie usług konsultacyjno-doradczych związanych z rynkiem nieruchomości, w tym także z zakresu ustalania bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości
zarządzanie wierzytelnościami banku hipotecznego.
Podstawowym produktem banku hipotecznego są więc kredyty hipoteczne.
Kredyt hipoteczny to z reguły kredyt długoterminowy przeznaczony na szeroko rozumiane cele inwestycyjne, który jest refinansowany z innych źródeł niż kredyty konsumenckie.
Cechy kredytu hipotecznego:
długoterminowość spłaty
mniejszy stopień ryzyka
niższe oprocentowanie
powiązanie przedmiotu kredytowania z nieruchomością stanowiącą zabezpieczenie i możliwością refinansowania na kredytowym rynku wtórnym poprzez emisję listów zastawnych lub sekurytyzację aktywów.
Banki inwestycyjne:
Banki inwestycyjne zalicza się do banków specjalnych, a głównym celem ich działania jest gromadzenie kapitału poprzez operacje na rynku finansowym wykorzystywanego dla finansowania inwestycji.
Bank inwestycyjny ujmowany jest jako instytucja parabankowa (szerokie ujęcie) lub występuje w roli pośrednika bankowo-finansowego.
Typowe czynności banku inwestycyjnego:
operacje na rynku papierów wartościowych (do których zalicza się działalność brokerską, działalność dealerską, sprzedaż bezpośrednią wąskiej grupie inwestorów, pośrednictwo w sprzedaży papierów wartościowych, projektowanie i handel instrumentami pochodnymi rynku kapitałowego, organizację własnych i obcych emisji, gwarantowanie emisji)
operacje na rynku pieniężnym (obejmujące handel certyfikatami depozytowymi, transakcje instrumentami pochodnymi rynku pieniężnego, transakcje terminowe, transakcje repo)
zarządzanie funduszami (polegające na zarządzaniu płynnymi aktywami i udziałami klientów, tworzeniu i zarządzaniu funduszami podwyższonego ryzyka (venture capital), tworzeniu i zarządzaniu funduszami wspólnego inwestowania)
doradztwo finansowe (corporate finance) obejmujące opracowywanie strategii i prowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstw, optymalizację procesów prywatyzacyjnych – pośrednictwo kapitałowe, projektowanie sekurytyzacji, pozyskiwanie kapitału na przedsięwzięcia inwestycyjne, organizowanie kredytów syndykalnych, organizacja oraz przeprowadzanie wspomaganego wykupu przedsiębiorstw, opracowywanie strategii przejmowania i łączenia przedsiębiorstw, sporządzanie analiz wykonalności projektów inwestycyjnych.
Banki spółdzielcze:
Bank spółdzielczy to bank będący spółdzielnią, którego organizację, działalność oraz zrzeszanie się określają odrębne regulacje ustawowe, ale zastosowanie mają również przepisy Ustawy Prawo bankowe i Ustawy Prawo spółdzielcze.
Bank spółdzielczy prowadzi działalność na terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba oraz na terenie powiatów, w których w dniu wejścia w życie ustawy znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe określone w Ustawie. Rozszerzenie zakresu terytorialnego działania uzależnione jest od posiadanych przez bank spółdzielczy funduszy własnych.
Bank spółdzielczy posiadający fundusze własne wyższe niż równowartość 1 mln euro, lecz niższe niż 5 mln euro może prowadzić działalność na terenie województwa, w którym znajduje się jego siedziba oraz na terenie powiatów, w których znajdują się jego placówki. Jeżeli bank spółdzielczy posiada fundusze własne równe lub wyższe niż równowartość 5 mln euro może prowadzić działalność na obszarze całego kraju.
Banki spółdzielcze są typowymi bankami lokalnymi,
Banki spółdzielcze są obowiązane zrzeszyć się z jednym bankiem zrzeszającym, którym jest obecnie Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu, Bank Polskiej Spółdzielczości SA w Warszawie, Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie.
Banki spółdzielcze, po uzyskaniu zgody KNF, mogą wykonywać następujące czynności bankowe:
przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub terminowych oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
prowadzenie innych rachunków bankowych
udzielanie kredytów
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych
przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych
udzielanie pożyczek pieniężnych
udzielanie pożyczek i kredytów konsumenckich
operacje czekowe i wekslowe
wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu
nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejmowych
udzielanie i potwierdzanie poręczeń
wykonywanie innych czynności bankowych w imieniu i na rzecz banku zrzeszającego.
Bank Państwowy
Może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa zaopiniowany przez KNF. W tym samym trybie jest także likwidowany, przy czym może być także zlikwidowany na wniosek KNF, jeśli ponosi straty.
Bank państwowy nie podlega wpisowi do KRS.
Organami banku państwowego są rada nadzorcza i zarząd, których członkowie nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną, a szczególnie nie mogą być członkami zarządu lub rady nadzorczej innego banku, chyba że bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku.
Bank państwowy może być przekształcony w bank w formie spółki akcyjnej.
Jedynym bankiem państwowym w Polsce jest obecnie Bank Gospodarstwa Krajowego.
Bank w formie spółki akcyjnej:
Założycielami banku w formie S.A. mogą być osoby prawne lub fizyczne i musi ich być co najmniej trzy.
Samodzielnie bank w tej formie może założyć inny bank krajowy lub zagraniczny, instytucja kredytowa, krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń lub reasekuracji, Skarb Państwa albo międzynarodowa instytucja finansowa.
Banki w formie spółek akcyjnych są tworzone z zachowaniem trybu kodeksu spółek handlowych.
Organami banku są zarząd i rada nadzorcza.
Wg stanu na koniec 2009r. w Polsce działało 48 banków w formie spółki akcyjnej. Inwestorzy krajowi kontrolowali 9 banków, w tym 3 banki kontrolowane były przez Skarb Państwa (Powszechna Kasa Oszczędności BP SA, Bank Pocztowy SA i Bank Ochrony Środowiska SA). 39 banków kontrolowali inwestorzy zagraniczni z 18 krajów. Na dzień dzisiejszy KNF podaje 37 takich banków, więc ich liczba zmniejszyła się.
Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i)
to grupa ludzi złączona wspólną więzią poprzez miejsce pracy (SKOK-i zakładowe i wielozakładowe) lub przynależność do tej samej organizacji społecznej bądź zawodowej (SKOK-i środowiskowe lub wielośrodowiskowe), którzy wspólnie oszczędzają i pożyczają sobie pieniądze.
SKOK-i są bezpiecznymi instytucjami finansowymi, co wynika z realizacji ich własnego Programu Ochrony Oszczędności, który realizują dwie instytucje, mianowicie:
Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo- Kredytowa, czyli Kasa Krajowa, w której zrzeszają się SKOK-i . Kasa Krajowa spełnia funkcje nadzorcze i stabilizacyjne, zapewniając w ten sposób stabilność finansową kas oraz nadzór nad kasami dla zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich środków pieniężnych
Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych SKOK które od 1998r ubezpiecza oszczędności zgromadzone w SKOKach
*Od kwietnia 2013r ustanowiono obowiązkowy system gwarantowania depozytów obejmujących środki pieniężne zgromadzone w SKOK, w formie odrębnego funduszu własnego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, finansowanego z wnoszonych przez SKOK obowiązkowych opłat rocznych,
Tworzenie i organizacja banków:
Najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi działalność i organizację banków w Polsce jest
Prawo bankowe i Ustawa o NBP.
Oprócz tego, banki są zobowiązane do przestrzegania prawa dewizowego, kodeksu spółek handlowych (bank w formie spółki akcyjnej), prawa spółdzielczego (bank spółdzielczy), prawa cywilnego, czekowego, wekslowego i wielu innych uregulowań prawnych, np. zarządzeń wykonawczych w zakresie prawa bankowego wydawanych przez prezesa NBP, które są publikowane w Dzienniku Urzędowym NBP.
Dodatkowo każdy bank wydaje własne regulaminy bankowe, precyzujące zasady przeprowadzania operacji bankowych, np. dotyczące udzielania kredytów czy prowadzenia rachunków bankowych.
KNF udziela zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności po stwierdzeniu, że bank:
jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności,
zgromadził w całości kapitał założycielski,
dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,
spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.
W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Finansowego określa:
nazwę banku,
jego siedzibę,
nazwy (nazwiska) założycieli i obejmowane przez nich udziały akcyjne,
wysokość kapitału założycielskiego
czynności bankowe, do których wykonywania bank jest upoważniony.
Szczegółowe warunki utworzenia banku w Polsce
| Wyszczególnienie | Banki państwowe | Banki spółki akcyjne | Banki spółdzielcze |
|---|---|---|---|
| Minimalny fundusz założycielski po przeliczeniu na PLN | 5 000 000 euro | 5 000 000 euro | 1 000 000 euro |
| Liczba założycieli | Jeden- Rada Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra Skarbu Państwa | Minimum 3 osoby fizyczne i prawne | Minimum 10 osób fizycznych |
| Rola KNF | Opinia | Zgoda | Zgoda |
| Liczba członków zarządu/ okres kadencji | Brak określenia/ brak określenia | Minimum 3 osoby/ brak określenia | Minimum 3 osoby / brak określenia |
| Liczba członków rady nadzorczej/ okres kadencji | Brak określenia/ 3 lata | Minimum 5 osób/ brak określenia | Minimum 5 osób spośród członków banku/ brak określenia |
| Podstawa prawna utworzenia banku | Prawo bankowe Rozporządzenie RM |
Prawo bankowe Kodeks spółek handlowych |
Prawo bankowe Prawo spółdzielcze Ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających |
Struktura organizacyjna banków:
Organy banku:
Rada nadzorcza (nadzór nad funkcjonowaniem banku we wszystkich dziedzinach jego działalności)
Zarząd (kieruje bieżącą działalnością banku)
Jednostki organizacyjne:
Centrala (to centrum decyzyjne banku, która pełni funkcje zarządcze oraz dochodowe; jest siedzibą zarządu oraz rady nadzorczej)
Departamenty centrali
Oddziały regionalne
Oddziały operacyjne (odział banku to podstawowa jednostka organizacyjna prowadząca obsługę klientów)
Filie
Agencje
W szerszym znaczeniu dodatkowo:
Organizowanie pracy poszczególnych elementów tej struktury
Procedury wykonywania czynności bankowych
Zakres uprawnień osób zatrudnionych w banku.
Struktury organizacyjne banku powinny być tworzone w taki sposób, aby zapewniać wykonywanie przez właściwe komórki wszystkich pojawiających się zadań oraz racjonalny podział pracy, od którego jest uzależnione funkcjonowanie całego banku. Wyrazem dążenia do właściwego podziału pracy jest zasada wyodrębnienia:
Komórek operacyjnych, których zadaniem jest wykonywanie operacji bankowych we współpracy z klientem, innym bankiem, czy partnerem rynku finansowego
Komórek „zaplecza”, których zadaniem jest wykonywanie czynności ewidencyjno-sprawozdawczych, analitycznych, kontrolnych oraz zaopatrywanie komórek operacyjnych w informacje niezbędne do działania.
Struktura organizacyjna banku jest uzależniona od jego wielkości i skali działania.
Operacje bankowe - to stosunki umowne pomiędzy bankiem – usługodawcą i klientem – usługobiorcą, połączone z określonymi świadczeniami na rzecz jednej lub drugiej strony i wykonywane za pośrednictwem rachunku bankowego lub rachunku kredytowego.
Istota operacji bankowych:
złożona struktura
powstawanie określonych relacji między bankiem a klientem
z reguły pieniężny charakter
jednolite standardy przeprowadzania
kryterium czasu dla wyznaczania ich wartości
formy i zakres określane przez normy prawa bankowego
oddziaływanie banku centralnego i nadzoru finansowego.
Czynności bankowe - czyli to wszystko, czym bank się zajmuje. Niektóre czynności bankowe nie będą operacjami bankowymi, choć często pojęcia te traktuje się tożsamo. Np. doradztwo na rzecz klientów, prowadzenie skrytek sejfowych, prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych itp. Rozróżnia się czynności wykonywane wyłącznie przez banki oraz czynności wykonywane przez banki oraz inne podmioty.
Czynności bankowe wg Ustawy Prawo Bankowe
czynności bankowe w ścisłym znaczeniu (sensu stricto)
czynności bankowe w szerokim znaczeniu (sensu largo).
Pierwsze są czynnościami zastrzeżonymi dla banku, drugie mogą być wykonywane przez bank lub inny podmiot.
Czynności bankowe sensu stricto – działalność ta może być wykonywana wyłącznie przez banki (wyjątek występuje, gdy odrębne ustawy uprawniają do tego inne jednostki niż bank):
przyjmowanie wkładów pieniężnych oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
(czyli bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych na czas oznaczony lub nieoznaczony oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych; bank może dysponować czasowo wolnymi środkami zgromadzonymi na rachunku, ale na każde żądanie jego posiadacza ma obowiązek zwrócić je w całości lub w części)
prowadzenie „innych rachunków bankowych”
(to określenie może dotyczyć umów przewidujących przejęcie przez bank od klienta środków pieniężnych na przechowanie z obowiązkiem ich zwrotu lub wypłacenia osobie trzeciej, np. rachunków powierniczych lub kaucji na zabezpieczenie)
udzielanie kredytów
(cała procedura kredytowa- badanie zdolności kredytowej, negocjowani warunków, monitoring spłaty itp.; bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami; udzielenie kredytu może być dokonywane w rachunku bieżącym lub w rachunku kredytowym)
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i prowadzenie akredytyw
(gwarancja bankowa – jednostronne zobowiązanie banku – gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony – beneficjenta gwarancji – określonych warunków zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji; otwierając akredytywę na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu, bank zobowiązuje się wobec osoby trzeciej, że dokona na jego rzecz określonej płatności po spełnieniu przez niego wszystkich warunków określonych w akredytywie)
emitowanie bankowych papierów wartościowych
przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych
(są to operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta)
wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego
(pieniądz elektroniczny – wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia łącznie określone w ustawie warunki, m.in. przechowywana na informatycznych nośnikach danych)
wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach
(np. emitowanie hipotecznych i publicznych listów zastawnych)
Czynności bankowe sensu largo– czynności, które nabierają charakteru bankowego, gdy są wykonywane przez banki, co oznacza, że mogą być również wykonywane przez inne podmioty, ale nie są wówczas traktowane jako czynności bankowe. Szersze niż w przypadku czynności bankowych sensu stricto zastosowanie wymienionych działań i usług powoduje, że nazywane są czynnościami bankowymi w szerokim znaczeniu:
udzielanie pożyczek pieniężnych
(pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy określoną ilość środków finansowych, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy)
operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty
(np. wystawienie weksla lub czeku)
wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu
(karta płatnicza to karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty)
terminowe operacje finansowe
(operacje zawarte na umówioną datę lub umówiony termin, w których ustalono cenę, kurs, stopę procentową lub indeks)
nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych
(czyli przysługujących wierzycielowi uprawnieniom do domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego)
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych
(bank może przyjąć do depozytu określone przedmioty, np. duplikaty kluczy, kosztowności, oraz papiery wartościowe, np. książeczki oszczędnościowe, bony oszczędnościowe, akcje, obligacje)
prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych
(wartościami dewizowymi są zagraniczne środki płatnicze oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa, czyli złoto i platyna w stanie nieprzerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850r., półfabrykatów, a także przedmioty ze złota i platyny zazwyczaj nie wytwarzane z tych kruszców)
udzielanie i potwierdzanie poręczeń
(bank zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie w sytuacji, gdyby tego zobowiązania nie wykonał dłużnik)
wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych
(np. zlecenie przygotowania procesu emisji z punktu widzenia merytorycznego oraz prawnego)
pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
Pozostałe czynności wykonywane przez banki (banki mogą podejmować działania, do których uprawnionych jest też wiele innych podmiotów, w żadnym z tych przypadków nie może być jednak mowy o czynnościach bankowych):
obejmowanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, udziałów innej osoby prawnej i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych
dokonywanie obrotu papierami wartościowymi
dokonywanie, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika
nabywanie i zbywanie nieruchomości
świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych
świadczenie usług certyfikacyjnych w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym
świadczenie innych usług finansowych
wykonywanie innych czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają banki do tego.
Model biznesowy banku komercyjnego:
W szerokim rozumieniu model biznesowy to zestaw elementów oraz relacji , które między nimi powstają w procesie wytwarzania wartości przedsiębiorstwa. W banku komercyjnym parametrami modelu biznesowego tak identyfikowanego są:
Oferta produktowo-usługowa,
Budowane relacje z klientami,
Infrastruktury i sieci partnerskie,
Struktura kosztów i przychodów
W wąskim rozumieniu model biznesowy banku komercyjnego uwzględnia specyfikę jego działalności operacyjnej. W związku z tym, że działalność ta jest współcześnie pod wieloma względami bardzo zróżnicowana stąd można wyodrębniać liczne rodzaje modeli biznesowych. Najczęściej dzieli się je na :
Klasyczne modele biznesowe
Nowoczesne modele biznesowe
Klasyczne modele biznesowe – obejmują model bankowości uniwersalnej i specjalistycznej.
W modelu bankowości uniwersalnej funkcjonują banki komercyjne o szerokim zakresie świadczonych usług ( np. PKO BP, ING Bank Śląski, Bank of America Citigroup, HSBC Bank).
W modelu bankowości specjalistycznej mieszczą się natomiast banki komercyjne o bardzo wąskim zakresie usług finansowych. W grupie tej można wyróżnić:
- banki inwestycyjne np. Goldman Sachs, Morgan Stanley
-banki zarządzające funduszami i majątkiem np. Franklin Templeton
-banki hipoteczne np. BRE Bank Hipoteczny SA, Pekao Bank Hipoteczny SA
Nowoczesne modele biznesowe to systemu znacznie bardziej skomplikowane. Dzielą się na:
Modele biznesowe banków detalicznych
Modele biznesowe banków hurtowych
Różnice między nimi są słabo dostrzegalne. Wynika to z dynamicznego rozwoju współczesnej bankowości komercyjnej i złożoności świadczonych usług finansowych. Ponadto współczesna bankowość podlega w szybkim tempie zmianom zachodzącym wskutek bąbli spekulacyjnych, szoków podażowo-popytowych, asymetrii informacji, kryzysów walutowych i finansowych.
Kreacja pieniądza:
• KREACJA PIERWOTNA
przebiega w Banku Centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym.
• KREACJA WTÓRNA
Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje w wyniku udzielania przez nie kredytów
oraz przez zwiększenie zakupu walut obcych.
W tzw. kreacji wtórnej , należy wyróżnić:
wkłady pierwotne, czyli wkłady klientów polegające na przekształceniu pieniądza gotówkowego w pieniądz bezgotówkowy
wkłady pochodne, czyli wkłady powstające w momencie udzielania przez banki kredytów.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG)
Misją BFG jest działanie na rzecz bezpieczeństwa oraz stabilności banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz wzrostu zaufania do systemu finansowego.
Podstawowe zadania Funduszu to:
zwrot, do wysokości określonej ustawą o BFG, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, w przypadku spełnienia warunku gwarancji wobec banku będącego uczestnikiem systemu gwarantowania depozytów,
od 29 listopada 2013 r. zwrot, do wysokości określonej ustawą o BFG, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, w przypadku spełnienia warunku gwarancji wobec kasy,
udzielanie pomocy finansowej bankom znajdującym się w stanie niebezpieczeństwa niewypłacalności bądź na nabycie akcji lub udziałów banków,
udzielanie pomocy spółdzielczym kasom oszczędnościowo-kredytowym w przypadku powstania niebezpieczeństwa ich niewypłacalności oraz wspieranie procesów restrukturyzacyjnych dotyczących tych kas,
udzielanie bankom krajowym realizującym program postępowania naprawczego gwarancji zwiększenia funduszy własnych banku, a w przypadku wykonania tej gwarancji - nabywanie lub obejmowanie akcji, obligacji lub bankowych papierów wartościowych,
gromadzenie oraz analiza informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania, w tym opracowywanie analiz i prognoz dotyczących sektora bankowego i sektora kas.
Bankowość elektroniczna:
Bankowość elektroniczna to usługa świadczona przez banki, które przedstawiają ją jako ważny element swojej oferty. Rozumiana jest jako dostarczanie produktów i usług bankowych na odległość i w dowolnym czasie, z wykorzystaniem komputera lub innego urządzenia elektronicznego. Jest to bankowość oparta na pieniądzu elektronicznym.
Cechy charakteryzujące bankowość elektroniczną:
samoobsługa, wymagająca aktywnego uczestnictwa klienta
dostęp do pełnego zakresu produktów i usług danego banku
wykorzystanie różnorodnych narzędzi elektronicznych powiązanych przede wszystkim z technologiami internetowymi
dowolność miejsca realizowania transakcji finansowych
dowolność czasu wykonania operacji bankowych.
Upadłość banku komercyjnego:
Upadłość banku komercyjnego jest zjawiskiem towarzyszącym jego działalności operacyjnej, powstającym na skutek nieprawidłowości w procesie alokacji kapitału bankowego, głównie w obszarze podejmowanych decyzji inwestycyjnych, z którymi związane jest ryzyko bankowe. Banki komercyjne, kierując się maksymalizacją zysku i szybkim powiększaniem wartości rynkowej dla akcjonariuszy, często wpadają w „pułapkę inwestycyjną”, skutkującą częściową lub całkowitą utratą wartości lokowanego kapitału bankowego.
Najważniejsze przyczyny upadłości banku komercyjnego:
asymetria informacji (Szczególny rodzaj niepełnej informacji występuje w okolicznościach, gdy jedna strona transakcji jest lepiej poinformowana niż druga)
ryzyko systemowe (jest wynikiem działania sił zewnętrznych, a podmiot nie może mieć na nie wpływu. Jest ono związane z siłami przyrody oraz uwarunkowaniami ekonomicznymi, a jego przykładem mogą być warunki pogodowe czy inflacja)
panika bankowa
brak stabilności finansowej
zagrożenie kryzysem gospodarczym
problemy z zachowaniem płynności finansowej
nadmierne ryzyko inwestycyjne
malwersacje (przestępstwo finansowe polegające na przywłaszczeniu sobie powierzonego mienia)
nieprawidłowe działania zarządu.