ZASADY WNIOSKOWANIA PRZEZ INDUKCJE ELIMINACYJNĄ.

CHARAKTERYSTYKA KANONU JEDYNEJ RÓŻNICY.

CHARAKTERYSTYKA KANONU ZMIAN TOWARZYSZĄCYCH.

Wnioskowania w których korzysta się zasad indukcji eliminacyjnej, określane są mianem wnioskowań przez indukcję eliminacyjną. Cecha wspólna Wnioskowania przez indukcję eliminacyjną tak jak w wnioskowania przez indukcję enumeracyjną, jest to iż we wnioskowaniach tych przesłanek mających charakter zdań szczegółowych wyprowadza się wniosek będący zdaniem ogólnym. We wnioskowaniach indukcyjnych poszczególne przesłanki w określony sposób opisują jednostkowe obiekty (przedmioty, zjawiska ).

Konkluzja stanowi uogólnienie , które polega na swoistym przeniesieniu własności wyrażonych w jednostkowych opisach odpowiednio na wszystkie obiekty przynależne do rozpatrywanej klasy obiektów.

Zasady indukcji eliminacyjnej można rozpatrywać jako swoistego rodzaju wskazówki w kwestii wykrywania związków miedzy występowaniem zjawisk jednego rodzaju a występowaniem zjawisk innego rodzaju. Z drugiej strony można je traktować jako schematy wnioskowania.

Charakteryzując Kanony Milla jako schematy wnioskowania , należy stwierdzić iż poszczególne przesłanki stanowią opisy wybranych jednostkowych sytuacji , zaś konkluzja orzeka o jakiejś zależności mającej miejsce( o jakimś związku zachodzącym ) między pewnymi zjawiskami, o których jest mowa w przesłankach. Najczęściej jest to związek przyczynowo- skutkowy.

Na ogół treścią konkluzji jest stwierdzenie że jakieś zjawisko jest przyczyną bądź też skutkiem jakiegoś innego zjawiska.

Na moc konkluzji wpływ ma schemat wykorzystany w danym wnioskowaniu (rozumowaniu) i moc przesłanek.

Należy więc stwierdzić że konkluzja może być pewnym zdaniem tylko wtedy, gdy we wnioskowaniu wykorzystany został niezawodny schemat wnioskowania , a wszystkie przesłanki są zdaniami prawdziwymi.

Poszczególne zjawiska , o których jest mowa w przesłankach lub konkluzji , oznaczane są dużymi literami alfabetu łacińskiego.

Zjawisko co do którego sformułowane zostało przypuszczenie , iż jest ono przyczyną, bądź przynajmniej jedną z przyczyn innego zjawiska, o którym jest mowa w danym wnioskowaniu , oznaczane jest jedną z początkowych liter alfabetu , czyli: A, B, C . Zjawisko które może być rozpatrywane jako skutek , bądź jeden ze skutków innego zjawiska , o którym odpowiednio jest mowa w danym wnioskowaniu , oznaczane jest jedną z końcowych liter alfabetu , zaczynając odpowiednio od litery P. Litera z umieszczoną nad nią poziomą kreską służy do zasygnalizowania faktu, iż zjawisko, które oznaczane jest tą literą , nie występowało w sytuacji opisywanej w danej przesłance.

Dla symbolicznego oznaczania zwrotu „jest przyczyną lub jedną z przyczyn” wykorzystywany jest symbol „ ‘’ , zaś zwrotu „jest skutkiem lub jednym ze skutków, symbol „ ‘’ . Symbole te są wykorzystane do

oddania zależności przyczynowo- skutkowej.

CHARAKTERYSTYKA KANONU JEDYNEJ RÓŻNICY

Stanowi on podstawę klasycznego schematu eksperymentalnego. Przedstawię Kanon jedynej różnicy w takiej postaci :

Schemat ten można odczytać następująco :

W sytuacji pierwszej wystąpiły zjawiska A, B ,C, P.
W sytuacji drugiej wystąpiły zjawiska B, C oraz nie wystąpiły zjawiska A i P.

Z pewnym prawdopodobieństwem można przyjąć, iż zjawisko A jest przyczyną lub jedną z przyczyn ( częścią przyczyny ) zjawiska P.

Analiza kanonu jedynej różnicy pozwala wskazać na wiele czynników, które mogą sprawić , iż wnioskowanie prowadzone zgodnie z nim może być zawodne. Oto najważniejsze z nich :

• Brak pewności w kwestii zupełności opisu sytuacji , tj. pewności czy zjawisko A, B, C ,P to wszystkie istotne zjawiska jakie wystąpiły w opisywanej sytuacji.

• Możliwość niepoprawnego zaklasyfikowania któregoś zjawiska w kategoriach przyczyna- skutek , a w jego wyniku przypisania mu niewłaściwego symbolu.

• Brak możliwości jednoznacznego rozstrzygnięcia w kwestii , który z członów alternatywy w konkluzji jest prawdziwy

• Możliwość błędu w określeniu charakteru związku między zjawiskami , tj. założenie, iż zjawiska pozostają w związku przyczynowo- skutkowym wtedy, gdy są one jedynie w związku koincydencji ( współwystępowania )

Analiza powyższych czynników pozwala przedstawić to, w jaki sposób mogą przyczyniać się one do zawodności kanonów Milla. Możliwe są między nimi następujące przypadki :

Badacz pominął zjawisko, które stanowić może PRZYCZYNĘ innego opisywanego w przesłankach zjawiska.

Ponieważ dla oznaczenia pominiętego przez badacza zjawiska zastosowanie znajduje litera „D” , to w tym przypadku przesłanki mogą przyjąć postać :

W rozpatrywanym przypadku nie można orzekać o tym, która z tych postaci jest adekwatna dla opisywanych przez badacza sytuacji, bowiem brakuje pewnych danych niezbędnych do rozstrzygnięcia tego.

Postać pozwala sformułować konkluzję o kształcie właściwym dla kanonu jedynej różnicy.

Badacz w opisie pominął zjawisko , które potencjalnie Stanowic może SKUTEK innego opisywanego w przesłankach zjawiska.

W tym przypadku do pominiętego przez badacza zjawiska należy zastosować literę Q . Przesłanki w schemacie mogą przyjąć postać :

Pozwala ona na sformułowanie konkluzji o kształcie właściwym dla kanonu jedynej różnicy .

Jednak brak jest danych niezbędnych do rozstrzygnięcia tego, czy ta postać jest adekwatna w rozpatrywanym przypadku oraz w kwestii adekwatnej treści konkluzji.

Badacz niepoprawnie określił charakter zjawiska , o którym nie wypowiada się w konkluzji. Załóżmy iż badacz uznał , że zjawisko oznaczone przez niego symbolem B jest PRZYCZYNĄ ( chodź faktycznie jest ono jednym ze skutków). Zatem poprawnym symbolem tego zjawiska powinna być litera Q . Wtedy schemat przyjmuje postać :

Jednak ten błąd nie pociąga za sobą negatywnych konsekwencji , ponieważ dla schematu adekwatna jest konkluzja właściwa dla kanonu jedynej różnicy.

Niepoprawne określenie charakteru zjawiska może dotyczyć , zarówno zjawiska uznane przez badacza jako przyczyna oraz skutek. Dlatego rozpatrywany błąd jawić się może w dwóch postaciach. I tak zakładając iż zjawisko oznaczone przez niego symbolem A jest przyczyną , badacz popełnia błąd. Przy poprawnym oznaczeniu rozpatrywanego zjawiska literą Q otrzymuje się bowiem następujący układ przesłanek, który nie upoważnia do sformułowania konkluzji o związku przyczynowo- skutkowym .

Zakładając iż zjawisko oznaczone przez badacza literą P jest skutkiem , badacz także popełnił błąd. Przy oznaczeniu poprawnym literą D otrzymuje się następujący układ przesłanek, który także ni upoważnia do sformułowania konkluzji o związku przyczynowo- skutkowym

Warto wskazać iż czynnik (3), czyli brak jednoznacznego rozstrzygnięcia w kwestii , który z członów alternatywy w konkluzji jest prawdziwy , jest konsekwencją czynnika (1), ( czyli braku pewności w kwestii zupełności opisu sytuacji w przesłankach ) . Natomiast czynnik (4) to rezultat niezadowalającego rozpoznania sytuacji opisywanych w przesłankach.

CHARAKTERYSTYKA KANONU ZMIAN TOWARZYSZĄCYCH

Przypomina on dość mocno kanon jedynej różnicy . Kanony te różnią się tylko tym iż w kanonie jedynej różnicy stwierdza się fakt niewystępowania pewnych zjawisk , zaś w kanonie zmian towarzyszących mówi się o pewnych zmianach , jakim ulegają niektóre zjawiska w rozpatrywanych sytuacjach .

Wykorzystuje się pozioma kreskę zakończoną grotem dla zasygnalizowania faktu zajęci określonej zmiany , którą umieszcza się nad literą służącą do symbolicznego oznaczenia zjawiska.

Kanon zmian towarzyszących oddają następujące schematy :

W sytuacji pierwszej wystąpiły zjawiska A, B , C oraz P (A oraz P, Q , R ).

W sytuacji drugiej wystąpiły w niezmienionej postaci zjawiska B i C ( Q i R ) oraz w postaci zmienionej zjawiska A i P .

Gdy zmiana zjawiska polega na zmianie natężenia, z jakim ono występuje , wygodniej jest wykorzystywać odpowiednio zmodyfikowane schematy. Dla symbolicznego oznaczenia wzrostu natężenia zastosować można przykładowo symbol umieszczany bezpośrednio po symbolu danego zjawiska , natomiast dla symbolicznego oznaczenia sadku natężenia ,następujący symbol również bezpośrednio po symbolu danego zjawiska.

Przedstawię schematy za pomocą których można wyrazić kanon zmian towarzyszących , między którymi zachodzi zależność wprost proporcjonalna jak i odwrotnie proporcjonalna:

ZALEŻNOŚC WPROST PROPORCJAONALNA SCHEMATY :

ZALEŻNOŚC ODWROTNIE PROPORCJONALNA , SCHEMATY :

W przypadku tych schematów konkluzję można wyrażać w postaci wcześniej prezentowanej , bądź też w postaci oddającej charakter zależności łączącej rozpatrywane zjawiska.