Przyczyny zahamowania ejekcji mleka:

1. Zahamowanie centralne

2. Zahamowanie obwodowe

Ad 1. Zahamowane zostaje uwalnianie oksytocyny z nerwowej części tylnego płata przysadki. Nie dochodzi do kurczenia się komórek mioepitelialnych, nie dochodzi do ejekcji mleka. U pierwiastek często się to stwierdza na początku laktacji (stres jest główną przyczyną).

Ad 2. W następstwie zwężenia tętnic w systemie naczyń wymienia, dzieje się tak w wyniku stymulacji receptorów adrenergicznych. Powoduje to skurcz naczyń, znajdująca się we krwi oksytocyna nie dociera do komórek nabłonka pęcherzyków. Przyczyną też może być skurcz elementów mięśni gładkich w średnich i dużych przewodach wyprowadzających, w następstwie działania adrenaliny i noradrenaliny. Dochodzi do zahamowania przesuwania się mleka z górnych partii wymienia do dolnych.

Zahamowanie ejekcji mleka często zachodzi u jałówek, młodych krów, na skutek stresu. Określamy to mianem podciągania mleka. Podajemy wtedy preparaty uspokajające i duże dawki oksytocyny i.v.

Może być zahamowanie ejekcji mleka:

1. Słabe (często nie daje się ich wychwycić)

2. Średnie

3. Duże (całkowite)

Ad 1. Zostaje zaburzony odruch ejekcji oraz okres udoju, tym samym jest mniej tłuszczu w mleku. Obniżona jest zawartość tłuszczu w mleku udojowym, natomiast podwyższona w zalegającym. Przy dłuższym udoju udaje się pozyskać całe mleko.

Ad 2. Okresowo nie udaje się wydoić tej ilości mleka, którą zawsze uzyskujemy. Okres udoju jest przedłużony. Pozyskane mleko ma mniej tłuszczu.

Ad 3. Pozyskujemy mleko zatokowe, natomiast mleko pęcherzykowe pozostaje, stanowi ono około 60-85% całego mleka w wymieniu. W czasie wstępnego masażu przed dojem ani w czasie doju nie dochodzi do ejekcji mleka. Zawartość tłuszczu w tak pozyskiwanym mleku stanowi 1-2% (to jest bardzo mało).

Przed dojem i podczas doju należy właściwie obchodzić się z krowami, czasami do zahamowania ejekcji dochodzi wtedy, gdy jest ból, stres, strach zwierzęcia.

PODZIAŁ ZAPALEŃ WYMIENIA WG. MIĘDZYNARODOWEJ FEDERACJI MLECZARSKIEJ:

• Wymię normalne- Bakterie (-), komórki(-), zmian brak.

• Utajone zakażenie-Drobnoustroje chorobotwórcze (+)

• Podkliniczne zapalenie- Brak widocznych objawów klinicznych, bakterie (+), komórki (+)

• Zapalenie kliniczne- a) Zmiany dotyczące wymienia (zaczerwienienie, obrzęk, bolesność, guzy, zanik tkanki gruczołowej wymienia) b) Zmiany w mleku (zmiany barwy, konsystencji, zapachu, smaku, domieszki)

FORMY ZAPALEŃ KLINICZNYCH:

1. Zapalenie nadostre

2. Zapalenie ostre

3. Zapalenie podostre

4. Zapalenie przewlekłe

Aseptyczne stany w wydzielaniu- Takie stany, w których nie stwierdza się występowania flory bakteryjnej oraz objawów klinicznych i podklinicznych a w mleku jest wzrost liczby komórek.

OCENA STANU ZDROWOTNEGO WYMIENIA W ZALEŻNOŚCI OD WYNIKÓW BADAŃ LABORATORYJNYCH I KLINICZNYCH

Objawy kliniczne ogólne Objawy kliniczne miejscowe Wygląd wydzieliny Wzrost liczby komórek Obecność drobnoustrojów Ocena ćwiartki - - - - - Zdrowa - - - - + Utajone zakażenie - - - + - Zapalenie podkliniczne bezbakteryjne - - - + + Zapalenie podkliniczne bakteryjne +/- + + + + Zapalenie podostre i przewlekłe + + + + + Ostre zapalenie ++ + + + + Zapalenie nadostre +/- + - + + Zapalenie śródmiąższowe - + - - - Zmiany pozapalne

Kliniczna postać zapalenia występuje w stadach w bardzo różnym % (od 0,5% do 50%). Kliniczne stany zapalne stanowią przyczyny przedwczesnego brakowania krów i kierowania do uboju. 2,5-3 tubostrzykawek / jedna krowę/rok (takie są dane badań amerykańskich).

Zapalenie podkliniczne z uwagi na długotrwały przewlekły przebieg brak oznak zewnętrznych choroby widocznych dla właściciela, i często takie stany nie są leczone. Zapaleniami podklinicznymi jest dotkniętych około 20-70% krów. Stany te obniżają wydajność mleczną i powodują zmiany w składzie chemicznym mleka. Taka nieleczona postać podkliniczna może trwać nawet 4-6 miesięcy, i może przechodzić w formę kliniczną lub przewlekłą. Samowyleczenie to 10% przypadków. 70-80% strat powodowanych przez mastitis to straty powodowane zapaleniami podklinicznymi. Straty są w przemyśle mleczarskim, ale dotyczą także prywatnych producentów.

Drobnoustroje chorobotwórcze:

1. Bakterie (90% infekcji mastitis)

2. Grzyby

3. Mykoplazmy

4. Algi

5. Wirusy

Grzybicze zapalenia wymienia: Występują coraz częściej i stanowią od 2-13 % wszystkich przypadków mastitis. W 95% czynnikami etiologicznymi grzybiczych zapaleń wymienia są drożdżaki.

Candida

Albicans

Krusei

Parapsilosis

Quilliermondi

Kefyr

Tropicalis

Zeylanoides

Utilis

Torulapsis

Candida

Glabreta

Trichosporon

Beigeli

Drożdżaki dostają się do wymienia droga galaktogenną.

Źródłem zakażenia może być:

1. Otoczenie zwierząt (zbutwiała słoma, spleśniałe siano, liście używane jako podściółka)

2. Grzyby bytujące na skórze wymienia i strzyków, zasiedlające kanał strzykowy

3. Z narządów płciowych

4. Zakażone kubki udojowe i sprzęt weterynaryjny

Czynniki predysponujące do występowania grzybiczych zapaleń wymienia:

1. Długotrwała kuracja antybiotykowa (eliminacja antagonistycznej flory bakteryjnej)

2. Brak lub niedobór witaminy A

3. Obniżenie odporności miejscowej lub ogólnej

4. Zjadliwość zarazka

Objawy kliniczne nie są stałe, proces jest łagodny i przewlekły. Po krótko przebiegającym stadium ostrym proces ma charakter przewlekły. Przy Candida objawy pojawiają się po 2-4 tyg.. a siestwo drożdżaków występuje jeszcze przez kilka miesięcy.

Postać ostra:

• Trwa krótko, najczęściej dotyczy jednej ćwiartki

• Objawy nie odbiegają od objawów zapaleń bakteryjnych

• Ćwiartka jest zaczerwieniona, gorąca, napięta, konsystencji guzowatej, nieznaczna bolesność, spadek ilości mleka

• Wydzielina jest szaro-żółta lub szaro-biała, wodnista, może zawierać kłaczki i mieć zapach drożdży

• Może być wzrost ciepłoty, do 42 st., ale krótkotrwały, utrata apetytu, nawroty gorączki mogą być, co kilka dni

Postać przewlekła:

• Najczęściej jako zejście procesu ostrego, ale może tez być od początku

• Objawów ogólnych brak

• Słabo wyrażone zmiany miejscowe

• Liczne drobne zwłóknienia lub mięsiste stwardnienia tkanki gruczołowej

• W mleku śluzowate kłaczki

• Po pewnym czasie brak jest zmian organoleptycznych

• Spadek wydajności mlecznej, wzrost liczby komórek w mleku

• Po 2-4 tygodniach dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów klinicznych, warunkiem jest częste zdajanie

Rozpoznanie: Badanie mykologiczne

Leczenie: Jest problematyczne, bo do tej pory nie opracowano leku weterynaryjnego do leczenia grzybic. Często leki takie są z medycyny ludzkiej, ale wprowadzane dowymieniowo powodują podrażnienie wymienia a mniejsze dawki nie dają efektu terapeutycznego, źle przenikają przez ścianę. Firmy farmaceutyczne nie produkują leków przeciw grzybiczemu mastitis, bo to tylko 10% wszystkich mastitis. Samowyleczenie przyspiesza częste zdajanie (3-4 razy w ciągu doby) po wcześniejszym podaniu oksytocyny. Z leków p/grzybiczych stosuje się:

• Chinosol- brak pozytywnych efektów

• Jodek potasu- per os 10 gramów dziennie przez 14 dni, dowymieniowo 40ml płynu (2 gramy jodu+30 ml eteru+1500 ml oleju mineralnego)

• Fiolet krystaliczny- nie jest stosowany

• Preparaty rtęci- np. merhiolat 10 mg 3 razy dowymieniowo, jest toksyczny

• Kwas undecylowy- kwas tłuszczowy, stosowany jest w medycynie ludzkiej, działa silnie grzybobójczo na grzyby i zarodniki oraz słabo bakteriobójczo. Podaje się go dowymieniowo w postaci 0,3 % r-ru w wodzie destylowanej. Stosowano to we Włoszech.

• Polimyksyna B- antybiotyk polipeptydowy, działa głównie na G(-), wykazuje działanie grzybobójcze. Różne efekty w stosunku do grzybów izolowanych z klinicznych postaci mastitis. Proponowane leczenie: Dowymieniowo przy równoczesnym colimastitis 500 tys.j. 3 razy, co 24 godziny.

• Sulfametoksypirydazyna

• Nystatyna- antybiotyk polienowy działający grzybostatycznie i grzybobójczo w zależności od stężenia. Działa silnie drażniąco. Dobra skuteczność w stosunku do Candidy oraz niewielkie straty aktywności w mleku sprawiają, że jest ona stosowna. Dawkowanie: 250 tys. j.(100mg) w 50 ml. wody destylowanej 3 razy, co 24 godz. lub 2 razy, co 48 godz.(w dawce 200 mg=500 tys., j. w 100 ml wody destylowanej lub 5% glukozie).

• Amfotercyna B- jest to jeden z najsilniej działających leków p/grzybiczych. Silne działanie toksyczne ogranicza możliwość jej stosowania do infuzji dowymieniowych u krów (50 mg w 50 ml r-ru 2 razy, co 24 godz.). Nie można przekroczyć dawki 50 mg na zwierzę w ciągu doby.

• Natamycyna- antybiotyk polenylowy, dawka dowymieniowa 100 mg. Stosunkowo dobra tolerancja wymienia na wprowadzany antybiotyk.

• Klotrimazol- syntetyczna pochodna imidazolu o szerokim spektrum działania p/grzybiczego (MIC-minimalne stężenie hamujące 0,06 mikrograma/ml do 0,09 mikrograma/ml). Dowymieniowo stosuje się w dawce 100-200 mg 2-3 krotnie, co 24 godz., nie przekraczając dawki 400 mg na krowę w ciągu doby. Klotrimazol znajduje się w preparacie Fungiderm.

• Mikonazol- stosowany w leczeniu mastitis na tle Aspergillus fumigatus oraz... W dawce dowymieniowo 50-100 mg w 60 ml sterylnej wody destylowanej 2 razy dziennie przez 4 dni.

• Ketokonazol- często stosowany u ludzi, w weterynarii się go nie stosuje, bo silnie drażni tkankę gruczołową wymienia.

• Tiokonazol- jest w fazie badań, działa grzybobójczo w niskich stężeniach (MIC 0,03-4,0 mikrograma/ml). Największa aktywność w stosunku do Candidy. Doświadczalnie stosowano go w dawkach 400 mg (w 10 ml tubostrzykawkach) trzykrotnie w odstępach, co 12 godzin. Jest dobrze tolerowany przez wymię.

W terapii grzybiczych mastitis można stosować immunostymulatory:

1. Biomast

2. Lydium KLP

3. Lewamizlol

W praktyce z preparatów p/grzybiczych stosuje się:

1. Częste zdajanie + oksytocyna

2. Jodek potasu

3. Nystatyna

4. Klotrimazol

5. Polimyksyna (szczególnie w zakażeniach mieszanych)

6. Immunostymulatory

7. Tiokonazol (w fazie badań, ale kiedyś może być szeroko stosowany)

Restitutio ad integrum – całkowite przywrócenie normalnej wydzielniczości gruczołu włącznie z usunięciem czynnika wywołującego zapalenie. Jest to możliwe jedynie w przypadkach zakażeń utajonych, zapaleń subklinicznych oraz ostrych lub nieżytowych zapaleń wymion

Restitutio ad functionem – całkowite lub częściowe przywrócenie wydajności mlecznej przy istnieniu nieodwracalnych chronicznych zmian w tk. gruczołowej wymienia; w takich przypadkach często stwierdza się obecność zarazków w mleku oraz utrzymywanie się ↑liczby kom. somatycznych, objawy te są typowe dla zapaleń nieżytowo-ropnych oraz zapaleń przewodów wyprowadzających

Destructio tela glandulae mammariae – może być wynikiem zejścia ostrego procesu zapalnego, zapalenia chronicznego lub też celowego zniszczenia niedającej się wyleczyć ćwiartki wymienia aby móc pozyskiwać mleko z ćwiartek zdrowych

Restitutio ad vitam – zachowanie wartości rzeźnej zwierzęcia

Leczenie mastitis w okresie laktacji

Należy stosować antybiotyki lub sulfonamidy w wysokich dawkach, działające szybko i szybko wydalane. Pełne wyleczenie jest możliwe tylko po natychmiastowym zastosowaniu odpowiednich leków, jeżeli zaczniemy leczenie zbyt późno, leki będą źle dobrane to dochodzi do zmian w tkance gruczołowej i utraty wydzielania mleka. Przy wyborze metody leczenia należy brać pod uwagę obraz kliniczny, badanie mikrobiologiczne.

Najlepiej penetrują tkankę wymienia antybiotyki rozpuszczone w 5% glukozie.

Najlepsze antybiotyki to te, które po wprowadzeniu do wymienia uzyskują wysokie stężenia terapeutyczne

W terapii zapalenia wymienia należy zwrócić szczególną uwagę na:

! Dawkowanie antybiotyków – należy unikać zbyt małej dawki, lepiej przedawkować – zapobiega to występowaniu oporności

! Będące do dyspozycji antybiotyki co 8-12 godzin

! Podawać parenteralnie i miejscowo przy ostrych stanach zapalnych

! Antybiogram

! Pomiar temperatury

Leczenie utrudniają:

∗ nadmierne stosowanie licznych antybiotyków

∗ brak dostosowania leczenia do obrazu klinicznego

W leczeniu klinicznej postaci zapalenia w okresie laktacji skuteczność leczenia zależy głównie od momentu rozpoczęcia i skuteczności działania leku

Leczenie zapaleń podostrych i ostrych:

1. usunięcie z chorej ćwiartki wydzieliny zapalnej (zdajanie, oksytocyna, dodatkowe wprowadzenie 100-200 ml. H₂0 dest., dwuwęglanu sodu)

2. dodatkowa inlokacja antybiotyku co 12-24 godz. przez 2-5 dni, najczęściej stosuje się leczenie „w ślepo” bez określania wrażliwości bakterii za pomocą gotowych tubostrzykawek lub roztworów przygotowywanych we własnym zakresie

3. antybiotykoterapia ogólna – stany nadostre i ostre

4. leczenie wspomagające – okłady, maści, glukoza, preparaty wapniowe, wit. C, roztwory elektrolitów, Biomast, Lydium-KLP

Przyczyny niepowodzeń w leczeniu nad ostrych i ostrych postaci mastitis:

- zbyt późne przystępowanie do leczenia

- nieodpowiednie leczenie

- duża patogenność zarazków

- zmiany w tkance gruczołowej wymienia

- niedrożność przewodów mlecznych na pewnych odcinkach (niemożność dotarcia antybiotyku)

Leczenie podostrych mastitis (znajduje także zastosowanie w stanach przewlekłych)

- badanie bakteriologiczne mleka oraz określenie antybiotykooporności

• dodatkowa inlokacja antybiotyków, co 12-24 godz. Przez 2-5 dni

• jako leczenie wspomagające można stosować maści poprawiające krążenie

Rokowanie

• zapalenia podostre – duże szanse wyleczenia

• zapalenia przewlekłe

- trudniejsze do wyleczenia na skutek zmian powstałych w tk. gruczołowej wymienia

utrudniających dotarcie antybiotyku do zarazków

Leczenie przewlekłych mastitis często nie daje oczekiwanego rezultatu, należy próbować leczenia w okresie zasuszenia, a jeżeli to nie przynosi rezultatu należy eliminować zwierzę z dalszej hodowli.

Duże zmiany pozapalne uniemożliwiające wyleczenie daje np. zakażenie Staph. aureus

Preparaty stosowane w leczeniu w okresie laktacji

Ampiclox L.C. – Ampicylina sodowa + kloksacylina sodowa

Zalecane jest 3 krotne podanie leku do chorej ćwiartki, co 12 godz.

Karencja (od ostatniego podania leku) mleko – 72 godz., mięso – 7 dni

Synulox L.C. – Amoxacyliny trójwodzian + kwas klawulanowy + prednizolon

Podawać co 12 godzin do każdej chorej ćwiartki wymienia 3-krotnie

Karencja: mleko 72 godz., mięso – 7 dni

Antybiotyków do leczenia mastitis jest dużo, różnią się między sobą rodzajem antybiotyku, zawartością lub nie substancji o działaniu przeciwzapalnym. Nie są polecane te preparaty, które w swoim składzie mają zbyt dużo rodzajów antybiotyków i czasem jeszcze dodatkowo środek p/zapalny np. Tetra-delta: Nowobiocyna + Neomycyna + Penicylina prokainowa + Streptomycyna + Prednizolon

Leczenie w okresie laktacji i zasuszania

Okres przejścia ze stadium laktacji do zasuszania jest szczególnie niebezpieczny, stwierdzono występowanie w tym czasie infekcji wywołanej przez Arcanobacterium pyogenes. Częste są również zapalenia powodowane gronkowcami czy paciorkowcami, które mogą być wynikiem uaktywnienia stanów podklinicznych. Zapalenie może też wywołać podanie leków D.C. ale o nieodpowiednim składzie antybiotykowym.

Krowy u których mastitis wystąpi krótko przed zasuszeniem lub na początku zasuszania należy leczyć szybko-tak jak w okresie laktacji przy użyciu preparatów krótko działających.

Preparaty typu D.C. (Dry Cow) można stosować jeżeli jest minimum 30 dni do wycielenia, związane jest to z ich dłuższym w porównaniu z preparatami stosowanymi w okresie laktacji okresem karencji oraz z faktem że ich obecność w siarze nie jest pożądana.

Jeżeli do zapalenia doszło w ostatnich 3 tygodniach przed porodem to po wykonaniu antybiotykogramu należy podać preparaty krótko utrzymujące się - takie jak w laktacji, ewentualnie na koniec preparat D.C. ale pod warunkiem że będzie to preparat utrzymujący się krótko.

Zwierzęta chore na zapalenie gruczołu mlekowego pojawiające się tuż przed wycieleniem leczymy tak jak podczas laktacji.

Poważny problem stanowi mastitis u jałówek pojawiający się tuż przed lub zaraz po wycieleniu szczególnie na tle Arcanobacterium pyogenes.

Leczenie zwierząt u których występują podkliniczne zapalenia należy prowadzić dopiero wtedy, gdy na podstawie badań mikrobiologicznych ustalimy czynnik etiologiczny i poznamy wrażliwość wyizolowanych szczepów na antybiotyki.

Na podstawie wyników badań mikrobiologicznych i cytologicznych mleka krów w okresie laktacji można dokonać oceny zdrowia gruczołów mlekowych - zwanych popularnie wymionami w całym stadzie.

Można stosować 2 sposoby postępowania z zakażeniami podklinicznymi:

• leczyć w okresie laktacji i zasuszenia

• leczyć tylko w okresie zasuszenia

Terapia zakażeń podklinicznych w okresie laktacji nie jest skuteczna pojawiają się częste nawroty zapalenia, dlatego leczenie należy podjąć tuż przed zasuszeniem przy pomocy preparatów L.C. a bezpośredni po wyleczeniu podać preparat D.C.

Przy podklinicznych stanach proponowane jest podanie w okresie zasuszenia 1 raz preparatu D.C. 6-8 tygodni przed porodem.

Leczenie w okresie zasuszenia:

-podawanie wszystkim krowom antybiotyku

-podawanie antybiotyku krowom chorym

Traktowanie stanów podklinicznych w okresie laktacji tak jak stanów klinicznych i podobne ich leczenie ma za zadanie zapobiegać przejściu choroby w stan kliniczny i związanymi z tym zmianami morfologicznymi w tkance gruczołowej.

Zaletą leczenia w okresie zasuszenia są:

• znacznie większe szanse wyleczenia w porównaniu z okresem laktacji zwłaszcza jeżeli chodzi o zapalenia przewlekłe i te na tle paciorkowca bezmleczności

• mniejsze koszty leczenia – jednorazowe podanie leku

• duże i długo utrzymujące się wysokie stężenia antybiotyku w tkance wymienia

• brak strat finansowych związanych z wyłączeniem krowy z produkcji

• nieprawdopodobieństwo przedostawania się antybiotyku do mleka

Wadą leczenia w okresie zasuszenia są:

• długi okres oczekiwania na wyleczenie krowy

• niepotrzebne podawanie antybiotyku krowom zdrowym

• powstawanie oporności na antybiotyki

• immunosupresyjne działanie preparatów(zwłaszcza kortyzony upośledzają odporność w okresie przedporodowym)

TERAPIA SELEKTYWNA-podawanie preparatów krowom chorym-przynosi najlepsze efekty

Można poprawić efektywność działania preparatów D.C. poprzez podawanie różnego rodzaju preparatów zwiększających odporność:

• szczepionki

• cytokiny

• enzymy

• wyciągi żółciowe – WETASTYMINA ( wyciąg z tkanek wątroby i śledziony zdrowych świń; pobudza nieswoistą obronę organizmu poprzez aktywację układu fagocytarnego oraz wzrost mechanizmów humoralnych.)

• glukoza DMSO

• leki p/zapalne nie sterydowe (kw. Salicylowy)

• hormony

• metylooxydanty

• inne immunostymulatory

np. Inmodulen (bydło, owce, świnie) zawiera w swoim składzie Propionibacterium granulosum i LPS z E. coli. Działa na zasadzie stymulowania makrofagów do fagocytozy. Prosięta-podnoszenie skuteczności szczepień, wzmacnianie mechanizmów odpornościowych. Cielę – ograniczenie stanów zapalnych ukł. oddechowego. Krowa, owca – mastitis. Dawkowanie 0,5 – 1ml/10 kg m.c.; nie więcej niż 10ml/zwierzę.

Biomast zawierający w swoim składzie inaktywowane ciepłem bakterie Corynobacterium uberis. Pobudza makrofagi do fagocytozy, czasem po podaniu może wystąpić wzrost komórek somatycznych w mleku. Przy mastitis można go podawać w okolicę ww. chłonnych nadwymieniowych.

Przykładowe antybiotyki stosowane w okresie zasuszenia:

• Albadry plus

• Mastisan D.C.

• Nafpenzal D.C.

• Orbenin D.C.

• Orbenin E.D.C.

• Nemast D.C.

• Siccovet

Kryteria doboru antybiotyków do leczenia:

Pomimo wprowadzenia nowej generacji antybiotyków efekty terapeutyczne są coraz mniejsze, a związane jest to ze wzrostem oporności bakterii na antybiotyki. Ten sam antybiotyk może cechować się różną aktywnością i skutecznością na przestrzeni lat.

Należy zwrócić uwagę na rozprzestrzenianie się preparatu w tkance wymienia i czas jaki jest w stanie pozostawać w tkance wymienia w efektywnym stężeniu terapeutycznym. Dobre właściwości rozprzestrzeniania się niezależnie od drogi podania posiadają antybiotyki z grupy MAKROLIDÓW, niektóre antybiotyki β-laktamowe. Antybiotyki cechujące się słabą dystrybucją – aminoglikozydy dłużej niż inne utrzymują się w wydzielinie zapalnej.

47,2 % szczepów bakteryjnych wywołujących mastitis produkuje β-laktamazy które rozbijają wiązania w pierścieniach β-laktamowych antybiotyków. Produkowanie enzymów (B-laktamaz) niszczących pierścień B-laktamowy jest najważniejszym typem oporności bakterii na działanie penicylin. Synulox jest połączeniem amoksycyliny z kwasem klawulanowym - naturalnym inhibitorem B-laktamaz. Dzięki inaktywacji B-laktamaz kwas klawulanowy uwrażliwia oporne szczepy na bakteriobójcze działanie amoksycyliny.

Bakterie i antybiotyki na nie działające:

E. coli i inne bakterie G- - neomycyna, gentamycyna, streptomycyna, kolistyna, chloramfenikol, tetracykliny

Paciorkowce i A. pyogenes – penicylina, erytromycyna, ampicylina, kloksacylina, linkomycyna, cefaperazon

Gronkowce – penicylina, ampicylina, erytromycyna, amoxacylina, neomycyna, cefaperazon

Mykoplazmy – tylozyna, linkomycyna

Grzyby – preparaty jodowe, antybiotyki przeciwgrzybicze (nystatyna, amfoterycyna B), preparaty azolowe (clotrimazol, mikokonazol, ketokonazol)

Nie ma uniwersalnego antybiotyku dowymieniowego, który działałby na wszystkie drobnoustroje wywołujące mastitis.

Terapia ogólna - jest zalecana przy paciorkowcach i daje znaczne efekty leczenia.

Szczepionki – nie prowadzą do eliminacji przewlekłych stanów zapalnych (nie ma widocznych efektów do tej pory) najstarsi weterynarze pamiętają jakiś Mastivac ale już go nie ma.

Wit. A i wit. E + selen – antyoxydanty, poprawiają funkcję nabłonków tkanki wydzielniczej przewodów mlecznych.

Biomast – zdania na jego temat są różne tak samo jak efekty działania; odporność ma się utrzymywać 2-3 miesiące

Antybiotyki podawane z 5% glukozą w celu zwiększenia efektywności fagocytarnej neutrofili

Levamizol

Zapobieganie mastitis

Profilaktyka powinna być skierowana zarówno na zwierzę jak i na środowisko, działania profilaktyczne musi uwzględniać takie czynniki jak:

• zmniejszenie ekspozycji wymienia na drobnoustroje

• żywienie uwzględniające utrzymanie i wzrost odporności

• zorganizowane, planowe leczenie zwierząt w laktacji i zasuszeniu

• szczepienia ochronne

Wysoka liczba komórek somatycznych w mleku zbiorczym jest wykładnikiem zakażenia ćwiartki i wskazuje że najbardziej prawdopodobnymi czynnikami są patogeny zakaźne (Str. agalactiae, Staph. aureus)

Jeżeli liczba komórek somatycznych spadnie poniżej 400-500 tys. to zakażenia są często powodowane przez bakterie środowiskowe (E. coli, Str. uberis)

Podstawowe zasady zwalczania mastitis – sukces zależy od wdrożenia i punktowego przestrzegania zaleceń:

• poudojowa dezynfekcja strzyku ( kąpiel końca strzyku w preparatach jodowych)

• profilaktyczna terapia w zasuszeniu preparaty D.C.

• utrzymywanie na odpowiednim poziomie funkcjonowania aparatury udojowej

• eliminacja krów, których nie można wyleczyć mimo wielokrotnego leczenia w okresie laktacji

• natychmiastowe leczenie klinicznych postaci mastitis

• segregacja udojowa krów chorych i zdrowych

Zapalenie gruczołu mlekowego jałówek w okresie okołoporodowym

Zapalenie gruczołu mlekowego jałówek w okresie okołoporodowym do tej pory nie było problemem, teraz pojawia się coraz częściej. Występuje na krótko przed i po porodzie i dotyczy jałówek o wysokiej (potencjalnie) wydajności mlecznej.

Czynniki usposabiające:

1. obrzęk okołoporodowy – występuje fizjologicznie przed porodem i ma charakter niezapalny, 8-12 dni po porodzie powinien ustąpić; jest on uwarunkowany wysokim poziomem estrogenów; zwiększa się niebezpieczeństwo urazu wymienia; następuje porażenie ujścia przewodu strzykowego, co stwarza niebezpieczeństwo zakażenia w drodze wstępującej.

2. zaburzenia w mechanizmie miejscowej obrony gruczołu mlekowego oraz ogólny spadek odporności – w czasie porodu następuje uwolnienie hormonów steroidowych nadnerczy i to one mogą działać immunosupresyjnie

3. nieodpowiednie warunki bytowe i żywienie – niedobory wit. E, karotenów, mikroelementów oraz selenu

4. brak higieny – zakażone środowisko, wybiegi

5. inne stany zapalne toczące się w organizmie

Z ww. stanów zapalnych izoluje się florę bakteryjną podobną do tej która izolowana jest od krów wieloródek:

G+ - Str. uberis, dysgalactiae, agalactiae, Staph. aureus, gronkowce koagulazo-ujemne

G- - E. coli, Klebsiella

Proces zapalny obejmuje 1 ćwiartkę, rzadziej 2-3 lub całe wymię. Najczęściej mamy do czynienia z zapaleniem nieżytowym, może wystąpić także zapalenie ostre. Zmiany kliniczne są widoczne u kilkunastu procent jałówek w okresie poporodowym. U kilku procent może wytworzyć się przewlekłe zapalenie jako zejście procesu ostrego. U jałówek z mastitis przed porodem znacznie częściej występuje zatrzymanie łożyska.

Obserwuje się wysoki odsetek wyleczeń spontanicznych.

Nie stwierdza się zakażenia grzybiczego.

Przebieg może być ostry (E. coli, Staph. aureus), w innych przypadkach stwierdza się z reguły nieżytowe zapalenia – objawy podobne jak u wieloródek.

Ponieważ zapalenie jest wieloczynnikowe to leczenie i profilaktyka musi być skierowana na zwierzę i środowisko. Działania profilaktyczne powinny uwzględniać zmniejszenie ekspozycji na niekorzystne warunki środowiskowe oraz właściwe żywienie, które uwzględnia status immunologiczny zwierzęcia.

Leczenie podobnie jak u starszych krów za pomocą antybiotyków dowymieniowych podawanych w okresie przedporodowym lub terapia łączona (tubostrzykawki + leki podawane ogólnie: glukoza, preparaty wapniowe, wit. C + maści). Leczenie należy podejmować na podstawie wykonanego antybiogramu i unikać stosowania preparatów złożonych (posiadają szerokie spektrum działania ale nie są korzystne).

Letnie zapalenie gruczołu mlekowego

Może występować u ciężarnych jak też nie ciężarnych jałówek, przybierając postać enzootyczną; często jest diagnozowane dopiero po porodzie. Największe nasilenie tego stanu występuje u jałówek między 15-18 miesiącem życia i bywa mylone z obrzękiem wymienia gdyż w Polsce występuje stosunkowo rzadko. Przebieg gwałtowny, obejmuje 1 lub 2 ćwiartki, pojawiają się dodatkowe objawy ogólne w postaci wzrostu temperatury i tętna, braku apetytu. Stosunkowo szybko w zajętej ćwiartce dochodzić może do trwałych zmian w tkance gruczołowej, przewodach wyprowadzających; u jałówek można stwierdzić przerzutowe ogniska ropne w stawach i narządach miąższowych. U zwierząt młodych często występują trudności z dowymieniowym podaniem antybiotyku. Zwalczanie i zapobieganie i profilaktyka tej chorobie polega na przetrzymywaniu zwierząt na stanowiskach w czasie letnich upałów, niekiedy profilaktycznie podaje się do zatoki mlecznej długo działające preparaty penicylinowe.

Obrzęk wymienia (Enema uberis)

Jest to stan w którym dochodzi do znacznego powiększenia objętości wymienia połączonego z nagromadzeniem się płynu w tkankach: skóra, tk. podskórna oraz tkanka śródmiąższowa. Występuje zarówno u pierwiastek jak i u wieloródek, stosunkowo częściej u pierwiastek. Uważany jest za stan na pograniczu fizjologii i patologii, może dotyczyć do 85% krów w danym stadzie. Typowy obrzęk okołoporodowy pojawia się 2-4 dni przed wycieleniem i utrzymuje się przez 2 tygodnie, czasem dłużej; może też występować obrzęk przewlekły (pojawia się 2-3 mies. przed porodem i trwa do kilku miesięcy po porodzie) widać go szczególnie u krów wysoko mlecznych. Obrzęk ten obejmuje tk. śródmiąższową podstawy wymienia ale często wykracza poza gruczoł w kierunku mostka albo krocza, które jest napięte, a na skutek braku elastyczności łatwo dochodzi do urazów mechanicznych. Nacieczona tkanka strzyku jest bardzo bolesna, co uniemożliwia dój mechaniczny czasem nawet ręczny. Może dochodzić do pęknięcia skóry wymienia, skutkiem czego powstają zakażenia i zapalenia wymienia albo zatrzymanie wydzielniczości

obrzęk fizjologiczny (porodowy, ciążowy)

Obrzęk wymienia

obrzęk patologiczny:

• obrzęki zapalne

• obrzęk przewlekły-niezwiązany z porodem

• obrzęki zastoinowe-związane z zaburzeniami krążenia

10-14 dni przed i po porodzie występuje obrzęk fizjologiczny, niekiedy nawet dłużej.

Objawem jest napięta skóra, a samo wymię jest niebolesne i niegorące. Obrzęk jest tak duży że strzyki wciągnięte są w głąb ćwiartek, tylne ćwiartki są bardziej obrzękłe. Obrzękowi fizjologicznemu nie towarzyszą zmiany w wyglądzie mleka, badanie bakteriologiczne daje wynik (-), ilość komórek somatycznych w górnych granicach normy lub nieco powyżej. Obecność krwinek czerwonych w siarze (siara ma kolor różowy albo czerwony). Mogą być po porodzie trudności w dojeniu- bliska odległość strzyków od podłoża, strzyki krótkie napięte, zwężone ujście strzyków, zmniejszona odległość pomiędzy poszczególnymi strzykami. Wzrost ciśnienia w przewodach wyprowadzających może doprowadzić do całkowitego zatrzymania wydzielania mleka. U krów obrzęki te zanikają dość szybko ale stany te mogą się powtarzać.

Obrzęk patologiczny – okołoporodowy jest kolejnym etapem obrzęku fizjologicznego i występuje przez dłuższy okres czasu i prowadzi do znacznego powiększenia wymienia, czasem może ono sięgać nawet do samej ziemi, uczone uważają że pewną rolę w powstawaniu mogą odgrywać skłonności dziedziczne; dochodzi do zatrzymania płynu co prowadzi do stwardnienia wymienia. Może się to powtarzać po każdym następnym porodzie i prowadzić do całkowitej eliminacji krowy. Etiologia oprócz ww. czynnika genetycznego nie jest wyjaśniona ale nadmierny obrzęk może się wiązać z:

• przedłużającym się porodem,

• porażeniem poporodowym,

• zapaleniem macicy,

• wzrostem ciśnienia krwi żylnej spowodowanym naciskiem ciężarnej macicy na duże naczynia,

• przedwczesny poród,

• błędy żywieniowe (dużo ziarna, ↑ zawartości sodu i potasu w dawce pokarmowej, nieodpowiedni stosunek Na:K),

• zaburzenia hormonalne (estrogeny-↑poziomu przyczynia się do powiększania się obrzęku, kortyzol, somatotropina, tyroksyna, wazopresyna),

• nadmierna podaż fitoestrogenów- dużo w kiszonkach z kukurydzy lub lucerny pochodzących z miejsc dobrze nasłonecznionych

• reaktywne formy tlenu (mało antyoxydantów)

Może też występować zapalny obrzęk wymienia towarzyszący wszystkim ostrym i podostrym stanom zapalnym, urazom wymienia, schorzeniom skóry (czyraczyca)

Obrzęk zastoinowy – niewydolność krążenia, nerek.

Ponieważ etiologia obrzęków jest wieloczynnikowa więc i terapia powinna być wielokierunkowa:

• bezwodna dieta (↓ ilości skarmianych pasz zawierających dużą ilość H₂0)

• leki moczopędne – Furosemidum 3-4 tabl. 2×dziennie przez kilka dni potem mniejsza dawka lub 5 ampułek i.m. lub i.v. przez 3-4 dni, potem zmniejszyć dawkę, należy pamiętać o uzupełnianiu elektrolitów

• leki przeczyszczające

• teofilina, teobromina – pochodne purynowe o działaniu moczopędnym

• i.v. preparaty Ca + wit. C – uszczelnienie naczyń(Antiparen 200-300 ml.-zawiera wit C)

• 40% glukoza

• masaże

• maści np. Oedemosan

• blokady nowokainowe (jak przy zapaleniach wymienia)- dają dobre efekty przy skojarzeniu z antybiotykami

• ruch

• preparaty kortyzonowe – uważać bo mogą przedwcześnie wywołać poród

Schorzenia wymienia typu krwiaki, krwawienie do wymienia (hemogalactiae)

1. może być wynikiem przechodzenia krwinek przez naczynia włosowate

2. jako wynik uszkodzenia większych naczyń krwionośnych

ad a) pojawiają się krwawe nacieki w tkankach i pojawia się domieszka krwi w mleku

ad b) krwiaki powstają przy pęknięciu dużych naczyń

Czasem po porodzie w mleku pojawia się krew nadając różową barwę, gdy trwa do 10-14 dni uznawane jest za zjawisko fizjologiczne towarzyszące obrzękowi po porodzie i powinno samo ustać. Gdy utrzymuje się dłużej należy podjąć leczenie i sprawdzić czy stanowi temu nie współtowarzyszy zapalenie

Krwiaki – powstają na skutek uderzenia, upadku, pęknięcia naczyń; krwiaki muszą dojrzeć przed chirurgicznym usunięciem

Schorzenia skóry wymienia są skutkiem urazów powierzchownych- otarcia, zadrapania, gdy krowy są wypasane na terenach na których występuje duża ilość krzaków lub gałęzi.

Schorzenia nie zakaźne skóry – pokrzywka, wypryski

Zapalenia skóry – w wyniku działania czynników zewnętrznych, np. po skarmianiu gryki, lucerny, kapusty – zmiany uczuleniowe pod wpływem słońca, osutki pokarmowe mogą doprowadzać do rozległych zmian martwiczo-zgorzelinowych (zaczerwienienie → świąd → pęcherzyk → strup → owrzodzenie → martwica)

Schorzenia zakaźne skóry:

∗Trądzik –ropno-martwicowe zapalenie mieszków włosowych przeważnie tła gronkowcowego, wielkość od główki szpilki do czarnej jagody, pojedyncze lub mnogie; choroba często daje objawy bolesności i niepokoju

∗Czyraczyca - może pojawiać się u nasady strzyków, na lustrze mlecznym, udach(powierzchnia przyśrodkowa); występuje w postaci bardzo bolesnych, gorących zaczerwienionych zastoinowych guzów

∗Zgorzel (sucha lub wilgotna)- wtórna infekcja drobnoustrojami np. po złym skarmianiu

∗Brodawczyca – występuje często u młodych krów i jałówek, może być tła wirusowego

Brodawczaki – łagodne nowotwory skóry

Brodawki – przerost naskórka odróżnia się od ww. bad. Histopatologicznym

Niektóre rozrosty są płaskie – trudno je usunąć lub guzowate; o kształcie kosmków; kolcowate lub z szypułami, czasem mają tendencję do zanikania. Zmiany pojawiają się na podbrzuszu, wymieniu, strzykach, u pojedynczych zwierząt lub w całym stadzie. Do czynników predysponujących zalicza się permanentne drażnienie skóry, niedobory żywieniowe, skłonności dziedziczne. Gdy brodawek jest mało rokowanie jest pomyślne, ale utrudnia dojenie, ssanie mogą pęknąć, krwawić i stać się miejscem wtórnego zakażenia. Leczenie – brak swoistych preparatów, stosuje się autoszczepionki (rozciera się brodawki, rozcieńcza formaliną i kw. karbolowym i podaje się s.c. po przefiltrowaniu 20-30 ml. co 8-10 dni kilka razy. Duże, uszypułowane brodawki usuwa się termokauterem lub ordynarnie ucina i przypala. Można też stosować podwiązywanie; gdy mało zmian i dobra kondycja zmiany same zanikają. Można stosować preparaty ludzkie na papilofilinie lub podofilinie (b. droga!)-powodują martwicę i brodawki same odpadają.

Rp.

Res. Podophili 6,0

Vaselini albi ad 100,0

M.f. ungt.

Rp.

Res. Podophyli 0,5

Glicerini 1,0

Spir. vini diluti 90% ad 10,0

M.f. solutio

D.S. zewnętrznie

U ludzi stosowane są specjalne pałeczki produkowane przez Polfę Rzeszów- pałeczkę macza się w płynie i dotyka miejsc z brodawkami

Można też stosować:

Unguentum nitricum cum calio nitrico (azotan srebra i potasu)

Preparaty ze stężonym(50% i więcej) kw. mlekowym np. Brodacid

Kwas trójchlorooctowy bardzo żrący!

Kwas chromowy – powoduje martwicę tkanek przez ścinanie białka, silnie żrący! Stosuje się w rozcieńczeniach 2-4-5×

Brodawki łatwiej się leczy w okresie zasuszenia niż w laktacji.

Zapalenie gruczołu mlekowego u owiec

U owiec które tylko w niewielkim stopniu są hodowane w kierunku mlecznym, stan zdrowotny wymion nie jest w pełni doceniany. W rejonach w których mleko jest kierowane do przetwórstwa zwraca się większą uwagę na problem mastitis. Takie mleko od chorej maciorki może też zawierać bakterie chorobotwórcze dla człowieka.

Stany zapalne gruczołu mlekowego są przyczyną:

1. zejść śmiertelnych u maciorek

2. pogorszenia lub utraty wartości rzeźnej

3. obniżenia wartości skóry i wełny

4. przedwczesnej eliminacji owiec wskutek nieodwracalnych zmian w wymieniu

5. niższych przyrostów jagniąt

Ponadto zapalenie wymion występujące w okresie laktacji są przyczyną występowania wielu chorób:

- nieżyty przewodu pokarmowego jagniąt

- zatrucie

- pasterelloza

- zejść śmiertelnych

- słabego rozwoju jagniąt

Mastitis może obejmować 0-44% maciorek w stadzie. W klinice przeprowadzono badania wg. Których na mastitis choruje około 25% maciorek.

Mastitis najczęściej występuje między 3-7 tygodniem po porodzie, wtedy jest okres największej laktacji, wtedy też jagnięta są już silniejsze i uderzają mocniej przy ssaniu. Tuż po porodzie może być tez mastitis ale jest to najczęściej następstwo niewyleczenia stanu zapalnego z okresu zasuszenia. Może tez mastitis występować 20-50 dni po porodzie, gdy jest dój mechaniczny, albo tuż po odsadzeniu lub po zasuszeniu. Jak widać możliwości jest wiele.

Czynniki etiologiczne:

• gronkowce (Staph. aureus, Staph. epidermidis)

• paciorkowce (Str. agalactie, dysgalactie, uberis, pyogenes, hemoliticus)

• maczugowce (Corynobacterium pyogenes)

• Pasterella hemolitica

• E. coli

• Klebsiella pneumonie

• Pseudomonas aureginosa

Można wyizolować też:

• Bacillus cereus

• Micrococcus sp.

• Clostridium perfringens

• Mykoplazmy

• Ureoplazmy

• Grzyby

• Wirus Maedi-visna i inne

Główna droga zakażenia to droga galaktogenna, rzadziej limfogenna (Pasterella hemolitica) lub hematogenna.

Czynniki predysponujące do zapaleń:

• Brudne, mokre legowiska

• Długotrwałe pozostawienie obornika

• Brak lub rzadka dezynfekcja pomieszczeń

• Twarda ściółka która rani gruczoł mlekowy

• Wypasanie na pastwiskach zawierających ostre trawy

• Wysoka wilgotność w owczarni

• Niska tem. Pomieszczeń

• Nadmierna ilość szkodliwych gazów (NH_3, CO₂)

• Wilgotne wiaty

• Nadmierne zagęszczenie

• Zbyt wczesne lub zbyt późne odsadzanie

• Pozostawianie w stadzie owiec chorych na mastitis

• Urazy mechaniczne strzyków

• Nieprawidłowe działanie aparatury udojowej

• Brak lub niedostateczne higiena pozyskiwania mleka

• Anomalie rozwojowe strzyków

• Choroby zakaźne (ospa, niesztowica, listerioza)

• Duże ilości wychowywanych jagniąt

• Niedostateczne lub nieprawidłowe żywienie

Mastitis najczęściej występuje u starszych owiec i prawdopodobieństwo zachorowania zwiększa się w każdej kolejnej laktacji.

Przebieg:

1. Forma kliniczna

-przebieg nadostry

-przebieg ostry

-przebieg przewlekły

1. Forma podkliniczna

2. Utajone zakażenie

Ostre zapalenie wymion u owiec jest powodowane przez Gronkowce albo Pasterelle. Najcięższa forma to zapalenie zgorzelinowe wywołane przez gronkowce

Objawy:

• Po kilku (nastu) godzinach od zakażenia wymię jest twarda, bolesne, obrzękłe

• ↑C,T,O

• brak apetytu, osowiałość, odstaje od stada

• bardzo ostrożnie chodzą z rozstawionymi kończynami, często leżą

• póżniej wymię staje się zimne, obrzękłe, sino-niebieskie lub czerwono-czarne

• wydzielina krwisto surowicza, cuchnąca z domieszką kłaczków

• stan taki może prowadzić w ciągu kilkunastu lub kilkudziesięciu godzin do zejścia śmiertelnego

• u owiec które ten stan przeżyją widać dokładnie granice między zdrowym i chorym wymieniem

• Wymię staje się czarne, pęka, wypływa z niego czarna mazista posokowata ciecz

• Obrzęk może sięgać do okolicy mostka

• Jeżeli stan chorobowy nie jest leczony to prowadzi to do samoamputacji gruczołu mlekowego. Odpada całe wymię wraz ze skórą, dochodzi często do padnięć. Powstała po odpadnięciu rana ropieje i goi się przez ziarninowanie dłuższy okres czasu. Takie chore owce są rezerwuarem zarazków (mastitis rozprzestrzenia się w stadzie).

Jeśli zapalenie ma postać niezgorzelinową to objawy są następujące:

• Zaburzenia stanu ogólnego

• Połówka z procesem chorobowym jest powiększona, obrzękła, twarda

• Ostry proces zapalny może prowadzić do toksemii i zejścia w ciągu kilku dni (6-7 dni). Ale część owiec przezywa i tworzą się u nich otorbione ropnie, które przerastają tkanką łączną i prowadzi to do zmięśnienia wymienia i spadku wydzielniczości

Zapalenie ostre jest powodowane przez:beztlenowce, pałeczkę ropy błękitnej, maczugowce, E.coli, Pasterella.

Gdy proces jest wywołany przez Pasterelle hemolitica to w kolejnych laktacjach chorują następne owce. Zapalenie rozwija się kilka tygodni po porodzie. Przebieg ostry, w pierwszym okresie podobny do zapalenia gronkowcowego. Jednak tu bardzo rzadko dochodzi do zgorzeli. Najczęściej forma ostra przechodzi w przewlekłą z wytworzeniem się ropni (bardzo liczne otorbione), mogą się otwierać na zewnątrz lub do wewnątrz tworząc przetoki. Często temu towarzyszy pasterelloza jagniąt.

Najczęstsza forma mastitis u owcy to stany przewlekłe i stany podkliniczne. Te przewlekłe mogą być formą zejścia procesu ostrego lub gdy leczenie nie daje dobrych efektów. Przy tej formie brak jest objawów ogólnych, wykrywa się ją badaniem klinicznym. Manifestuje się zwłóknieniami, guzami, ropniami, lub zanikiem tkanki gruczołowej. Są zmiany makroskopowe wydzieliny, może być wodnista+kazeina+włóknik+ropa, surowicza, surowiczo-ropna, ropna. Wydzielina może zawierać gronkowce, paciorkowce, pasterelle itp.

Stan taki może ulec zaostrzeniu i spowodować zupełny zanik tkanki gruczołowej i spadek wydzielniczości. U jagniąt występują biegunki i zapalenia.

Zapalenia podkliniczne występuja często, ale nie są zauważalne, bo brak jest objawów klinicznych, brak zmian w wymieniu i w mleku. Do jedynych objawów tej choroby należy wzrost komórek somatycznych i drobnoustrojów chorobotwórczych w mleku (badanie TOK i bakteriologia to wykazuje). Interpretacja TOK-u jest podobna jak u bydła ale trzeba dłużej mieszać. Stan podkliniczny może ulec zaostrzeniu i przejść w stan ostry lub przewlekły.

Leczenie:

Zależy od formy zapalenia

1. Zachowawcze- antybiotyki dowymieniowo lub i.m (albo tu i tu)

2. Chirurgiczne- przy zapaleniu zgorzelinowym lub przy licznych ropniach.

Leczenie postaci ostrej jest bardzo trudne i przynosi małe efekty. Pozytywny efekt był u niewielu owiec gdy przystąpiono natychmiast do leczenia, zanim nastąpiła martwica. Leczenie zachowawcze nie zawsze daje skutki w odniesieniu do funkcji wydzielniczej wymienia, ale zapobiega rozwojowi fazy zgorzelinowej i znosi objawy ogólne. Przy formie zgorzelinowej tylko natychmiastowa amputacja ratuje życie. Amputacja tez jest zalecana przy licznych ropniach i ropniach z przetokami. Są dobre efekty lecznicze przy prawidłowej amputacji. Usuwa się wymię lub jego fragment po położeniu zwierzęcia na grzbiecie. Podaje się trankwilizery i znieczula się w lini cięcia (bez znieczulenia ogólnego). Linia cięcia wypada na granicy tkanki chorej i zdrowej. Odpreparowuje się na tępo zmieniona tkankę. Trzeba uważać na grube pnie naczyń które tam przebiegają i je wcześniej podwiązać.

Po

Usunięciu zbliżyć skórę i zszyć, gdy usunie się za dużo założyć mostki łączące.

Mastitis u owiec c.d.

Badanie kliniczne i laboratoryjne pozwala na wykrycie zapaleń podklinicznych i przewlekłych. Może to zapobiec przejściu tych zapaleń w formę ostrą.

Leczenie przewlekłych i podklinicznych mastitis u owiec:

1. W okresie laktacji- injekcje domięśniowe antybiotyków. Większość drobnoustrojów izolowanych z wydzieliny zapalnej owies cechuje się duża wrażliwością na powszechnie stosowane antybiotyki.

2. Po odłączeniu jagniąt- podajemy preparaty typu D.C, postępowanie takie prowadzi do eliminacji bakterii oraz znacznego obniżenia odsetka chorych owiec w okresie następnej laktacji.

Jeżeli infekcje leczymy preparatami dowymieniowymi stosowanymi u krów w okresie laktacji to podajemy połowę dawki.

Profilaktyka zapaleń gruczołu mlekowego u owiec:

• Odpowiednie warunki zoohigieniczne w owczarniach i na pastwiskach

• Usuwanie obornika i dezynfekcja (dezynfekcja przynajmniej 2 razy- po wykotach i po odłączeniu jagniąt)

• Leczenie owiec chorych na zapalenie wymienia, z ranami strzyków i wymienia, odłączenie ich od stada

• Prawidłowe żywienie (jagnięta niedożywione ssą inne matki i mogą przenosić bakterie)

• Higiena osobista dojarzy (mycie rąk, dezynfekcja)

• Prawidłowy dój mechaniczny

• Wprowadzenie do gruczołu mlekowego owiec po zakończeniu laktacji leków typu D.C.

• Stosowanie immunostymulatorów (glukan, lewamizol)

• Prowadzenie selekcji w wyniku zmniejszonej zachorowalności i zwiększonej wydajności

• Kąpiel strzyków (za pomocą jodoformu)

• Stosowanie szczepionek nie odgrywa większej roli, niemniej w krajach gdzie występuje dużo owiec są prowadzone badania w tym kierunku

Zapalenie gruczołu mlekowego u kóz

W ostatnich latach jest wzrost zainteresowania kozami, są mało kłopotliwe i tanie. W okresie międzywojennym i po II wojnie były one powszechnie hodowane. W latach 70^’ tych kozy zostały wyparte przez świnie i bydło. Od kilkunastu lat jest gwałtowny wzrost pogłowia kóz w Polsce. Mleko kóz ma dobre właściwości dietetyczne i terapeutyczne.

Zapalenia gruczołu mlekowego mają decydujący wpływ na jakość higieniczna mleka. Od klinicznie zdrowych kóz w 24% przypadków izoluje się chorobotwórcza florę bakteryjna (w ponad połowie przypadków są to gronkowce i paciorkowce).

Najczęściej przy zapaleniu gruczołu mlekowego u kóz izoluje się:

- Staphylococcus aureus

- Streptococcus uberis

- Str. dysgalactie

- Str. agalactie

- Pasterella hemolitica

- Mykoplasma agalactie

- E. coli

- Corynobacterium pseudotuberculosis

- Proteus sp.

- Mycobacterium sp.

- Brucella

- Grzyby

- Wirusy- wirusy wywołujące kleszczowe zapalenie mózgu mogą się przenosić przez mleko na człowieka.

Pod względem klinicznym mastitis u kóz dzielimy na:

1. nadostre

2. ostre

3. podostre

4. przewlekłe

5. podkliniczne

Stosunkowo często występują zakażenia utajone. Stany ostre i nadostre maja charakter zgorzelinowy i są niebezpieczne dla życia samicy, natomiast stany podostre, przewlekłe i podkliniczne powodują całkowity brak opłacalności hodowli owiec.

Gronkowcowe zapalenie wymienia:

Ma charakter ostry martwicowy, przewlekły bądź podkliniczny. W przypadkach ostrych zapaleń wymienia śmirtelność wynosi 90%. Główna przyczyna zapaleń ostrych to Staphylococcus aureus, natomiast zapaleń subklinicznych Staph. epidermidis (w 80% przypadków). Do zakażenia dochodzi droga galaktogenną (przez kanał strzykowy).

Czynniki usposabiające to ssanie koźląt, nieodpowiedni dój, rany, skaleczenia, urazy. W przypadku ran, skaleczeń, urazów drobnoustroje przenoszą się droga limfogenna i hematogenną. Po wniknięciu do gruczołu Staph. aureus produkuje toksyny, które to powodują ciężkie zgorzelinowe zapalenie wymienia. W krótkim czasie po wniknięciu patogeny dochodzi do ↑ C,T,O, zaburzeń ogólnych, całe wymię lub tylko połowa jest obrzękła, bolesna, skóra może zmieniać barwę na niebiesko-fioletową. Zmiana zabarwienia zmienia się od podstawy strzyku, obejmuje albo jedna połowę albo całe wymię. Skóra wymienia staje się zimna, dochodzi do gwałtownego spadku wydzielniczości. Wydzielina zapalna jest najpierw surowicza później krwista, później przybiera barwę kakao i ma zgniły nieprzyjemny zapach. Zwierze jest osowiałe, dochodzi do septicemii i zmian w wymieniu, to wszystko nieleczone prowadzi do śmierci w ciągu 24 godzin. U kóz, które przeżyły może dojść do odpadnięcia objętej zgorzelą części wymienia. W przypadku formy przewlekłej dochodzi do wytworzenia ropni w tkance gruczołowej wymienia. Przy zapaleniu podostrym brak jest objawów ogólnych, dopiero omacywanie wymienia i badanie mleka pozwala stwierdzić stan zapalny. Stany podkliniczne diagnozuje się za pomocą badań bakteriologicznych i badania ilości komórek somatycznych. U kóz fizjologicznie jest więcej komórek somatycznych w mleku. Niejednokrotnie nawet w zdrowym wymieniu liczba ta przekracza 500 tys. Trzeba o tym pamiętać, bo taka duża liczba komórek nie oznacza wcale ze koza jest chora. Szczególnie pod koniec laktacji wzrasta liczba komórek, także wyniki TOK-u na jeden plus wcale nie musza świadczyć o zapaleniu. W przypadku ostrej formy zapalenia prognoza jest niepomyślna, w przypadkach lżejszych też mimo leczenia nie udaje się wyleczenie.

Leczenie:(przy ostrym mastitis musi być podjęte szybko)

• antybiotyki (miejscowo i ogólnie)- dowymieniowe preparaty boga być takie jak u krów (połowa dawki) można podawać za pomocą kateteru.

• p/bólowe

• preparaty osłaniające wątrobę

• p/histaminowe

• p/zapalne

• glukoza

• PWE

W formie przewlekłej i podostrej stosuje się miejscowe i parenteralne podawanie antybiotyków. Jeśli czas na to pozwala to robimy bakteriologie i antybiotykogram. Leczenie ma trwać 3-4 dni, pamiętać o okresie karencji. Leczenie można wspomagać częstym zdajaniem i stosowaniem maści p/obrzękowych.

Zapalenie wymienia wywołane przez Pasterelle:

Czynnikiem etiologicznym jest Pasterella hemolitica, rzadziej Pasterella multocida. Do zakażenia dochodzi droga galaktogenną, przez uszkodzoną skórę wymienia. Zarazek może też być przenoszony przez ssanie koźląt i dój (niewydezynfekowane kubki udojowe). Przebieg zależy od patogenności zarazka i od odporności zwierzęcia. Obserwuje się zarówno nadostre i ostre septicemiczne formy zapalenia jak i formy przewlekłe ze stwardnieniem miąższu wymienia. W zależności od formy zapalenia stosuje się odpowiednie leczenie i zapobieganie (odpowiednie żywienie i odrobaczanie żeby nie doszło do spadku odporności).

Paciorkowcowe zapalenie wymienia:

Czynniki etiologiczne to: Str. agalactie, Str. dysgalactie, Str. uberis, Str. pyogenes, Str. zooepidermicus.

Główną drogą zakażenia jest droga galaktogenna. Zapalenie wywoływane przez te drobnoustroje stwierdza się szczególnie często w pierwszych dniach po porodzie (przerosty tkanki gruczołowej, zwłóknienia). Jest to ujawnienie się ukrytych zakażeń z okresu zasuszenia. Zakażenie paciorkowcowe może mieć postać ostrego nieżytowego zapalenia przebiegającego z objawami nieznacznych zaburzeń stanu ogólnego, lekkim podrażnieniem tkanki gruczołowej wymienia. Może też od początku przebiegać jako forma przewlekła. Często stan zapalny obejmuje tylko jedna połówkę wymienia. Wydzielina jest wodnista z kłaczkami. Przewlekły proces zapalny prowadzi do stopniowej atrofii miąższu gruczołu i zmniejszenia wydzielania mleka. Obraz kliniczny jest podobny do gronkowcowego zapalenia wymienia, zapalenia wywołanego przez enterokoki czy Pseudomonas także bakteriologia jest badaniem rozstrzygającym. Prognoza zależy od formy zapalenia, czasu rozpoczęcia leczenia i sposobu leczenia. Wcześnie rozpoczęte leczenie stanów ostrych prawie zawsze przynosi dobre efekty. Wyleczenie stanów przewlekłych nie jest możliwe ze względu na zmiany w tkance gruczołowej wymienia.

Leczenie: Kilkukrotne podanie antybiotyku (Penicylina), częste zdajanie, maści p/zapalne.

W profilaktyce istotna role odgrywa higiena doju oraz zapobieganie przenoszenia drobnoustrojów przez zanieczyszczone kubki udojowe.

Zapalenie wywołane przez Mykoplazmy:

To zapalenie przybiera postać zakaźnej bezmleczności. U nas to nie występuje. Czynniki etiologiczne to: M. agalactiae, M. mycoides, M. capricoli. To zapalenie jest na tyle niebezpieczne że Mykoplazmy cechują się wysoką zaraźliwością i zakaźnością, także infekcja rozprzestrzenia się szybko. Do zakażenia dochodzi droga galaktogenna, droga doustna, aerogenną, moczowo-płciową. Zarazki mogą umiejscawiać się w stawach, macicy, płucach, pochewkach ścięgnistych. Zapalenie może przebiegać w postaci ostrej lub przewlekłej. Przy ostrej formie występują niewielkiego stopnia zaburzenia stanu ogólnego. Procesem chorobowym objęte są obie połówki, są nieznacznie obrzękłe, dochodzi do atrofii, stwardnienia wymienia, spadku wydzielniczości. Wydzielina jest wodnista, zawiera kłaczki, później staje się podobna do ropy. Końcowe stadium to bezmleczność. Rozpoznanie jest trudne. Robi się bakteriologie świeżej wydzieliny lub świeżej tkanki wymienia. Rokowanie jest niepomyślne, ćwiartki tracą na zawsze zdolności wydzielnicze. Leczenie antybiotykami z reguły nie daje efektów, istotna jest tu rola profilaktyki. W krajach gdzie taki rodzaj zapalenia występuje powszechnie próbuje się immunoprofilaktyki, chore zwierzęta się eliminuje.

Zapalenie wywołane przez Brucelle:

Bruceloza podobnie jak Mykoplazmy występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego, w południowej i środkowej Azji oraz na kontynencie Amerykańskim. Czynnik etiologiczny to Brucella melitensis (gorączka maltańska u ludzi), rzadziej Brucella abortus. Do zakażenia dochodzi doga doustna, przez skórę, droga moczowo-płciową. Po wniknięciu do organizmu drobnoustroje namnażają się i zarazki dostają się do gruczołu mlekowego, przez dłuższy czas może nie być żadnych objawów zapalenia. Obok formy subklinicznej ten rodzaj zapalenia może przebiegać także w formie guzowatych stwardnień w tkance gruczołowej wymienia. Brucelle wywołują śródmiąższowe zapalenie wymienia. Nie leczy się Brucellozy, chore zwierzęta poddaje się ubojowi.

Gruźlicze zapalenie wymienia:

Czynnik etiologiczny to Mycobacterium ovis, M. bovis, M. tuberculosis. Do zakażenia dochodzi najczęściej droga oddechową rzadziej doustną. Charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem. Dochodzi do stwardnienia, tworzenia się guzów, kozy eliminuje się z hodowli.

Rzadko powodują mastitis ale też się zdarzają: E. coli, Klebsiella, Pseudomonas aureoginosa. Są to zapalenia ostre nieżytowe do krwotocznego. Clostridia wywołują ostre lub martwicowo-zgorzelinowe zapalenie wymienia. Arcanobacterium pyogenes powoduje ostre zapalenie wymienia przechodzące w chroniczne z tworzeniem się ropni w tkance gruczołowej wymienia.

Profilaktyka zapaleń gruczołu mlekowego u owiec: (ma istotną rolę)

• Dobre warunki higieniczne

• Dezynfekcja

• Wymiana obornika

• Korekta racic (stany zapalne racic mogą być przenoszone na wymię)

• Zanurzanie strzyków po doju w środkach dezynfekcyjnych (roztworach tych środków)

• Odpowiednie parametry doju mechanicznego (280-330 mmHg podciśnienie i 70-90 zakres pulsacji)

• Prawidłowe utrzymanie gum kubków udojowych

• Prawidłowe żywienie

• Szczepionek brak, jeśli są to mało skuteczne