ERICH MARIA REMARQUE

NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN

Rozdział I

Grupa mężczyzn odpoczywa w obozie dziewięć kilometrów od linii frontu. Dzień wcześniej zostali odesłani z linii frontu i teraz nabierają sił, jedzą fasolę i wołowinę zaspokajając głód. Kucharz każdemu kto tylko zechce serwuje dokładkę do menażki. Tjaden co chwilę dobiera nową porcję (z żarłoctwa), ale wcale po nim nie widać że spożył tak dużą ilość jedzenia, jest przeraźliwie chudy. Müller czyni w swojej menażce zapasy z czystej przezorności. Mężczyźni oprócz podwójnych porcji żywieniowych otrzymali również podwójne porcje tytoniu (10 cygar, 20 papierosów oraz dwie prymki). Bohater (Paweł Bäumer) wymienia z Kaczyńskim swój tytoń na papierosy. Oddział wyruszył dwa tygodnie temu na front, aby zluzować będących tam żołnierzy. Cały czas pobytu na froncie był dość spokojny, dopiero ostatniego wieczoru w przeddzień powrotu do obozu oddział odniósł znaczące straty. Kiedy powrócili na miejsce okazało się ze zostało przygotowane jedzenie dla około 150 osób, a oddział liczył już teraz niecałe 80. Dlatego po długich rozmowach żołnierze stwierdzili, że im należy się podwójna porcja jedzenia. Ponieważ kucharz początkowo nie chce przystać na te warunki wybucha zażarta kłótnia. Kompania nie przepada z kucharzem, który często bojąc się ognia i ostrzału pozostawiał kocioł z jedzeniem tak że żołnierze musieli dopiero po niego pójść. Często też dostarczane jedzenie było zimne i dostarczane o wiele za późno. Oddział składa się z młodych dziewiętnastoletnich mężczyzn i kilku bardziej doświadczonych.

- Albert Kropp – drobny, 19-letni chłopak, myśli najściślej z całego oddziału,

- Müller V – niesie ze sobą podręczniki szkolne, uczy się formuł fizycznych i liczy na to że odbędą się egzaminy, 19-letni chłopak,

- Leer – zapuścił długą brodę, 19-letni chłopak, lubuje się w odwiedzaniu burdeli oficerskich,

- Paweł Bäumer,

- Dowódcą całej grupy jest Stanisław Kaczyński,

- Tjaden – chudy ślusarz, 19 letni największy łasuch z całej kompanii,

- Haie Westhus – kopacz torfu,

- Detering – chłop, który myśli tylko o swojej żonie i zagrodzie.

Oddział cieszy się z chwilowego odpoczynku. Oprócz podwójnych porcji jedzenia, tytoniu oraz papierosów żołnierze otrzymują również listy, gazety. Maja czas na rozmowy i spokojne spacery po okolicznym lesie. Na łące, na jej obrzeżach wystawiony jest wychodek dla żołnierzy, jednak korzystają z niego zazwyczaj tylko rekruci, którzy nie umieją czerpac z każdej sytuacji nowych korzyści. Jednak są też inne, pojedyncze skrzynie które służą do tego samego celu. Z nich to korzysta Kropp, Müller i Bäumer. Zabierają oni takie skrzynie i siadają długimi godzinami w środku lasu. Przestali się oni krępować takimi sytuacjami, bowiem w wojsku toaleta była wspólna dla 20 mężczyzn, bez drzwi i prawa do intymności. Dlatego teraz nawet ten czas przeznaczony na czynności fizjologiczne potrafią bez skrępowania spędzać razem, rozmawiając, milcząc bądź też grając w karty. Kropp informuje pozostałych, że otrzymał list od Kantorka. Chcą również po południu odwiedzić Kemmericha, który został ranny.

Kantorek był wychowawcą klasy do której należeli członkowie oddziału. Uczył on także gimnastyki, a za swój życiowy cel postawił sobie przekonanie wszystkich chłopców z klasy do zaciągnięcia się do armii kiedy był nabór. I tak jak sobie to zaplanował wszyscy młodzi mężczyźni udają się do komisji poborowej, był też tam Behm. Behm był tęższym chłopakiem i padł jako pierwsza ofiara na froncie. Kiedy dostał on postrzał między oczy pozostali zostawili go na polu bitwy, jednak tego samego dnia zobaczyli Behma czołgającego się w ich kierunku, okazało się że postrzał go oszołomił i zaburzył widzenie. Był to tez czas kiedy znaleźli się oni po raz pierwszy pod silnym ostrzałem i zobaczyli ofiary wojny. To zburzyło ich dotychczasowy światopogląd i spojrzenie na to co przekazywali im wychowawcy – w tym też Kantorek.

Młodzi mężczyźni pakują rzeczy należące do Kemmericha, po postrzale w udo ma on bowiem najpewniej zostać odesłany do domu. Müller śmieje się, bowiem Kemmerichowi skradziono drogi zegarek, a Müller ostrzegał kolegę że tak drogich rzeczy nie bierze się na front. Stan kolegi jest jednak bardzo ciężki, choć nikt tego nie mówi głośno wszyscy podejrzewają, że nie wróci on już żywy do domu. Sanitariusze musieli amputować stopę Kemmerichowi, ale on jeszcze o tym nie wie, odczuwa bóle stopy. Przyjaciele kładą mu rzeczy pod łóżkiem, a jego ulubione buty lotnicze na prześcieradle. Jeszcze przez chwilę rozmawiają po czym opuszczają salę obiecując że odwiedzą go następnego dnia. Na korytarzu spotykają sanitariusza i proszą by zrobił rannemu zastrzyk przeciwbólowy. Sanitariusz nie chce się zgodzić, ale ulega namowom i pod czujnym okiem Kroppa wykonuje zastrzyk.

Mężczyźni po raz kolejny wspominają list od Kantorka. Pisze on, ze ta grupa z jego klasy to młodzież z żelaza. Mężczyźni nie czują się już jednak młodzi, choć mają niewiele ponad dwadzieścia lat. Młodość jest dla nich bardzo odległa, czują się jak starzy ludzie.

Rozdział II

Życie pozostawione w domu, do którego być może nie wrócą. Paweł wspomina wiersze i dramat, który czytał przed wyruszeniem na front. Tu wszystko wydaj się być odległe i mało realne. Porównuje ich życie do życia osób starszych, których oni młodzi spotykają podczas wojny. Dla owych starszych życie jest ułożone i zrozumiałe. Mają oni rodziny, żony, dzieci, maja do czego wracać. A oni młodzi mają tylko rodziców, czasami dziewczyny. Nie mają pomysłu na przyszłość, nie mają zaplanowanej kariery. Stoją jakoby u progu życia, u progu istnienia. Ale wojna przerwała ich dotychczasowe życie, porwała ich jak powódź, a oni nie wiedzą jak to się zakończy. Nie wiedzą jaki będzie koniec.

Müller pragnie dostać buty swojego kolegi Kemmericha, który leży w szpitalu. Choć bardzo współczuje przyjacielowi, któremu amputowano stopę czyni zawczasu zabiegi, aby mógł po jego śmierci otrzymać buty. Nie chce by buty otrzymał jakiś przypadkowy sanitariusz, który zajmie się ciałem po śmierci.

Paweł wspomina dawne czasy, początki kiedy ich dwudziesto osobowa klasa zgłosiła się do komisji uzupełnień. Stali się oni rekrutami, bez planów na przyszłość, ułożonej kariery. Jedyne co mają to wielką niepewność przyszłości w sercu. Przez dziesięć tygodni byli oni na ćwiczeniach, i ten czas i obowiązki jakie na nich nałożono zmieniły poglądy i hierarchię wartości wielu z nich. Wkrótce wszyscy nauczyli się odróżniać to co konieczne od tego co całkowicie nieważne i zbędne.

Klasę do której chodził Paweł podzielono na 3-4 osobowe grupki, które przydzielano do poszczególnych kompani. Paweł, Kropp, Müller oraz Kemmerich zostali przydzieleni do oddziału podoficera Himmelstossa. Jest on uważany za najbardziej okrutnego podoficera, jest nazywany bestią koszarowego dziedzińca. Himmelstoss zawziął się na Pawła, Kroppa oraz Tjadena i Westhusa. Wydawał im przeróżne rozkazy, które musieli wykonywać. Karał za każde nawet najmniejsze wykroczenie, a jego kary były surowe. Często więc Himmelstoss był besztany przez innych oficerów, ale on wykorzystywał to tylko i wyłącznie jako powód do odwetu na młodych żołnierzach. Przez długi czas Paweł i jego koledzy z kompani musieli być posłuszni. Jednak pewnego popołudnia zemścili się na dowódcy kompanii. Kiedy zostali oddelegowani do wynoszenia nieczystości z sanitariatów niby niechcący wylali wiadro z nieczystościami na buty dowódcy, który wybierał się na miasto. Himmelstoss zagroził im więzieniem, jednak oni przestrzegli go, że jeśli dojdzie do procesu to wszystko co robi dowódca wyjdzie na światło dzienne a to może źle odbić się na jego karierze. Himmelstoss postanawia nic nie robić, a Paweł i jego koledzy zyskują względny spokój i szacunek dowódcy. Żaden z dwudziestoosobowej klasy, która niegdyś przyszła do komisji uzupełnień niż złamał się, ale raczej dopasował do panujących warunków. A w sercach wzbudziło się poczucie wspólnoty, która zaowocowała przyjaźniami i koleżeństwem na polu bitwy.

Kemmerich leży na łóżku. Paweł przychodzi do szpitala go odwiedzić. Rozmawiają, Franek wspomina czasy przed wojną wtedy chciał zostać nadleśniczym, teraz to się nie uda. Franek wie już o amputacji, Paweł pociesza go że istnieją teraz protezy i Kemmerich wcale nie musi rezygnować z planów. Franek czuje że to koniec, prosi Pawła by ten przekazał jego buty Müllerowi, a jeśli znajdą jego zaginiony zegarek prosi by przesłali go do jego rodziny. Franek płacze, a Paweł nie wie jak ma go pocieszyć. Pod koniec dnia Franek umiera, lekarze nie mogą już nic zrobić, sanitariusze zabierają ciało robiąc miejsce dla kolejnego rannego. Paweł zabiera rzeczy kolegi, buty dla Müllera i wychodzi. Przed bramą koszar wręcza buty koledze, a ten częstuje go kiełbasą i herbatą z rumem.

Rozdział III

Do wojska przychodzą uzupełnienia, puste miejsca zostają zajęte przez nowych żołnierzy. Trójka przyjaciół obserwuje nowo przybyłych, nazywają ich „młodziakami” choć są zaledwie rok od nich starsi. Kaczyński obserwuje najmłodszego z rekrutów, pyta go czy cokolwiek jadł. Chłopak odpowiada, że wszystko co dziś jedli było zrobione z buraków. Kaczyński wysyła go po menażkę, a kiedy chłopak wraca nakłada mu solidną porcję fasoli z wołowiną. Przykazuje mu również by następnym razem kiedy przyjdzie przyniósł ze sobą cygaro lub gumę do żucia.

Kaczyński jest wg Pawła osobą nie do zastąpienia, posiada szósty zmysł., jest cwany. Z zawodu Kaczyński jest szewcem. Kropp i Paweł trzymają z nim sztamę. Westhus również po trochu należy do tej grupy. Paweł wspomina sytuacje gdy pewnej nocy na zwiad. Nie mają co jeść i gdzie pójść spać a jest bardzo zimno, Kat (bo tak nazywają Kaczyńskiego) znika na pół godziny i wraca obładowany słomą, znalazł bowiem stajnie w której mogą się schronić. Nie ma nic do jedzenia, ale Kat ponownie znika na jakiś czas i wraca z chlebem i mięsem, tak że mogą przygotować sobie posiłek. Kat potrafi znaleźć wszystko to co jest w danej chwili potrzebna, choć mogłoby się wydawać, ze żadną siłą nie uda się tego zdobyć w takim miejscu.

Mężczyźni siedzą i rozmawiają, Kat twierdzi, że niechybnie przegrają tę wojnę bowiem zbyt wielką wagę przywiązuje się do oddawania honorów i salutowanie niż do prawdziwej walki. Kat i Kropp zakładają się o wynik walki powietrznej która rozgrywa się gdzieś ponad nimi. Kropp ma swoją wizję jak powinna wyglądać wojna, przeszkolenie do niej itp. Wspominają jak jeden z ich dowódców, kapral, długo męczył ich ćwiczeniem przesiadki w Löhne. Było to miejsce w którym żołnierze często przesiadali się z pociągu do pociągu, a wszystko to musieli robić bardzo sprawnie. Często więc ćwiczyli na sucho, w koszarach. Niemiecki samolot przegrał powietrzną batalię. Rozmowa teraz toczy się na temat dyscypliny i posłuszeństwa jakie jest wymagane od żołnierzy. Uważają oni, że owszem dyscyplina jest ważna, ale nie mogą być szykanowani, tylko dlatego że jakiś wysoko postawiony oficer wymaga od nich ślepego wykonywania tego co jest ponad ich iły, a znęca się nad nimi póki tego rozkazu nie wykonają. Tjaden przynosi nowinę Himmelsotss przyjeżdża na front.

Tjaden nie przepada za Himmelstossem. Bowiem Tjaden maproblem i moczy się w nocy. Himmelstoss stwierdził, ze to z lenistwa i on wykorzeni to zachowanie u młodego rekruta. Tjaden zajmował miejsce na łóżku piętrowym razem z Kindervaterem, który miał taki sam problem. Dowódca kazał co noc zmieniać im się łóżkami, raz jeden spał na górze a raz drugi. Efekt był taki, że ten który spał na dole był obrzydliwie zapaskudzony. Pomysł ten nie przyniósł oczekiwanych efektów, bowiem u obu rekrutów moczenie nocne nie było efektem ich lenistwa.

Grupa przyjaciół ma następnego dnia wyruszyć na front. Wspominają jak przed opuszczeniem obozu wieczorem zemścili się na dowódcy. Kiedy zapadał zmrok napadli na Himmelstossa, zarzucili mu prześcieradło na głowę i dotkliwie pobili, nigdy nie wykazano kto go pobił. Następnego ranka mężczyźni ruszają na front.

Rozdział IV

Kiedy docierają do obozu niedaleko linii frontu zostają oddelegowani do kopania okopów oraz sypania szańców. Panuje nerwowa atmosfera, w oddali słychać wystrzały angielskich baterii. Kat oświadcza, że wyraźnie przeczuwa, że dzisiejszego wieczoru nastąpi „pranie”. Następnego dnia, po okopaniu szańców żołnierze mają powrócić do baraków.

Paweł określa front jako niesamowity wir. Uważa, ze ma on w sobie siłę niezwykłego przyciągania ku sobie nawet jeśli jest się z dala od frontu. Najbardziej ze wszystkiego na froncie ceni sobie Paweł ziemię. To do niej przyciskają się żołnierze podczas ataków, to ona daje im schronienie, to ona jest ich matką i doskonale odczuwa każdą ich emocję, jest ich przyjacielem i schronem. Ziemia ich ratowała choć sami często nie wiedzieli jak to robi.

Okopy, które mają pomóc przygotowywać żołnierze są otoczone lasem. Po okolicznych drogach maszerują oddziały żołnierzy w kolumnach. Bocznymi leśnymi traktami dowożona jest do okopów amunicja, teren jest również badany przez saperów. Także ci, którzy przyjechali musza ostrożnie badać teren po którym stąpają. Dookoła słychać wystrzały z dział, na niebie tli się czerwona łuna przeszywana przebłyskami wystrzałów.

Po skończonej robocie żołnierze czekają na przyjazd ciężarówki, niektórzy palą inni kładą się spać. Paweł także próbuje zasnąć, ale jest mu zimno, dopiero po kilku próbach udaje mu się naprawdę zasnąć. Śni mu się ze jest dzieckiem, nie wie gdzie jest, nad nim roztacza się gwieździste niebo. Po chwili jednak dotyka oczu i budzi się. Kat, który siedzi obok, śmieje się, że Paweł obudził gdyż wystraszył się wybuchu nieopodal. Po chwili znów uderza kolejny pocisk, kolejni rekruci zrywają się, kilku z nich krzyknęło, słychać świst odłamków i huk kolejnych wystrzałów. Kiedy odgłosy wystrzałów milkną Paweł rozmawia z jednym z rekrutów, którego tak bardzo wystraszył huk pocisków że narobił w spodnie. Paweł pociesza chłopaka, że każdy z nich przez to przechodził.

Odłamki wybuchających pocisków ciężko ranią konie, po całym lesie niesie się ich rżenie. Detering krzyczy, aby zastrzelić ranne konie, aby skrócić męki zwierząt. Muszą jednak powoli podejść do koni, bowiem nie da się złapać przestraszonych koni, które rozbiegają się po całym terenie. Detering nie może przeboleć tego co stało się ze zwierzętami, uważa za największe świństwo to, że zwierzęta musza być obecne na wojnie.

Oddział wraca do obozu, pozostaje mu jedynie przebyć drogę pomiędzy cmentarzem a lasem poprzez odkrytą leśną polanę. Kiedy żołnierze są na terenie cmentarza zostają ostrzelani. Cofają się w głąb cmentarza, cały czas nisko, zaraz przy ziemi. Rekrut, którego poznał Paweł zostaje ranny. Oddział zostaje również zaatakowany przy pomocy granatów gazowych. Nie wszyscy z oddziału zdołali założyć maski gazowe. Kiedy wszystko nagle cichnie żołnierze czekają spokojnie chcąc upewnić się czy to już rzeczywisty koniec szturmu. Bilans ostrzelania to 5 zabitych żołnierzy i 8 rannych. Oddział zabiera rannych i wyrusza w dalsza drogę do obozu. W napięciu idą reagując nerwowo na każdy dźwięk wystrzału gotowi rzucić się na ziemię.

Rozdział V

Na wojnie żołnierze muszą się borykać z wieloma trudnościami, jedną z nich są wszy. Są one szczególnie uciążliwe zwłaszcza gdy jest ich wiele. Mężczyźni nauczyli się również rozróżniać różne odmiany wesz. Tjaden wymyślił sposób na skuteczne pozbycie się wesz. Skonstruował prowizoryczną patelnię nagrzaną przez ogień na którą wrzuca się złapaną wesz i pozbywa się ich raz na zawsze. Do obozu przybywa Himmelstoss.

Kropp i Müller rozmawiają o tym co zrobiliby gdyby nagle na świecie zapanował pokój. Kropp stwierdza, że najpierw to by uciekał, a potem upił się do nieprzytomności. Do rozmowy dołącza Kat, popiera on pomysł „urżnięcia się”, ale uważa, że on jak najszybciej chciałby wrócić do żony i syna. Inni zazdroszczą mężczyźnie że ma do kogo wracać, żę jest ktoś kto na niego czeka. Westhus mówi, że on to by chciał zostać podoficerem, bo w wojsku nawet w czasie pokoju miałby uczciwy zarobek i jedzenie, nie to co jego praca na torfowisku i mała lepianka w której mieszka. Tjaden ma tylko jedno marzenie, tak przypilnować Himmelstossa żeby ten został osadzony w więzieniu. Detering chciałby zdążyć na żniwa, martwi się, ze teraz wszystko zostało na głowie jego żony. Do grupy rozmawiających mężczyzn zbliża się powolnym krokiem Himmelstoss. Patrzy on z wyższością na mężczyzn, którzy kiedyś stanowili jego oddział jako rekruci. Mówi do nich, ale nikt z siedzących tam mężczyzn nie reaguje na jego zaczepki. Tjaden jako jeden z pierwszych odzywa się do Himmelstossa, ale nie zachowuje on odpowiednich honorów, nie chce wykonywać wydawanych przez podoficera. Himmelstoss wściekły grozi Tjadenowi sądem wojennym i odchodzi złożyć na niego skargę. Przyjaciele przestrzegają go jakie mogą być konsekwencje jego zachowania, ten jednak niczym się nie przejmuje i odchodzi wraz Westhusem i Leerem.

Müller po odejściu tamtej trójki znów drąży temat, tym razem przepytuje Kroppa co by tak naprawdę zrobił gdyby wrócił do domu. Zastanawiają się nad kolegami z ich klasy. Z 20 osób: 7 nie żyje, 4 rannych, a jeden przebywa w domu dla obłąkanych. Potem Müller zaczyna zadawać dziwne pytania, przepytując kolegów z wiedzy wyniesionej ze szkoły. Dochodzą do wniosku, że niewiele pamiętają z tej nauki ciężko będzie im wrócić do szkoły po wojnie, liczą na to, ze może zostanie im zaliczona matura wojenna. Rozmówcy stwierdzają, że ci którzy posiadają już wyuczony zawód zapewne wrócą do swojej pracy pozostali zaś wrócą do domów i wtedy zobaczy się co będzie dziać się dalej. Kropp stwierdza, że wojna bardzo ich zepsuła. Nie są już młodzieżą, nie chcą zdobyć świata. Taj naprawdę to oni uciekają, wierzą już tylko w wojnę.

Himmelstoss przybywa z wezwaniem Tjadena do stawienia się w kancelarii. Ale żaden z tam obecnych nie chce mu powiedzieć gdzie teraz przebywa ich kolega, nikt bowiem dokładnie tego nie wie. Paweł idzie sprawdzić do baraku, znajduje tam poszukiwanego mężczyznę przekazuje mu nowiny i odchodzi. Pzryjaciele wyciągają karty i zaczynają grać. Po jakimś czasie znów przychodzi podoficer i żąda aby Tjaden się stawił w kancelarii. W końcu po wieczornym apelu kolejno wzywani są żołnierze aby stawili się w kancelarii. Tjaden dostaje trzy dni paki, a Kropp jeden dzień za sposób w jaki rozmawiał z podoficerem.

Późno w noc Kat i Paweł przeskakują przez mur i przedostają się do gospodarstwa. Tam Paweł chwyta dwie gęsi i je dusi. Próbuje to zrobić bez nadmiernego hałasują ale duszone gęsi okropnie gęgają. Nagle pojawia się pies stróżujący, obawiając się, że niedługo pojawią się ludzie. Chwyta pistolet i wystrzela, łapie jedną gęś i ucieka. Za murem czeka na niego Kat. Szybko dusi gęś i zabierają ją do szopy aby ugotować gęś. Kiedy już posilili się sami zabierają mięso i wygotowany rosół do Tjadena i Kroppa, którzy przebywają w więzieniu, po cichu przekazują im posiłek i oddalają się na spoczynek.

Rozdział IV

Oddział wyrusza wcześniej na front. Maszerując do okopów mijają zabudowania, szkołę oraz mur ze świeżo wyrzeźbionych trumien. Wszyscy żartują ze to przygotowane dla nich, a inni odpowiadają ze śmiechem, ze trzeba mieć szczęście aby się na trumnę załapać. Żołnierze przybywają na miejsce, są podłamani bo wciąż brakuje amunicji, a wróg na cały czas pełno amunicji. Dodatkowo przygnębiający jest fakt, że własne wojska korzystają już z tak wyrobionej broni, że ostrzeliwują swoich, dwie osoby zostaje ranne w wyniku niezamierzonego ostrzału z własnego obozu.

Paweł przyrównuje front do klatki, w kto rej jest się skazanym na nerwowe oczekiwanie na rozwój wypadków. Uważa że wszystkim rządzi przypadek. Tylko on decyduje kto będzie ranny, gdzie poleci kula, człowiek może tylko próbować się skulić przed ostrzałem ale wszystko zależy od przypadku. Przypadek jest też tym, który czyni człowieka obojętnym. Przez ten przypadek giną ludzie, a Paweł sam twierdzi, że zginie też sam przez ten przypadek.

Żołnierze z oddziału musza uważać na swoje zapasy chleba gdyż na froncie rozprzestrzeniły się szczury, a była to odmiana ogromnych szczurów. Mężczyźni nie mogą wyrzucać chleba, który został nadgryziony przez szczury. Odkrawają nadgryzione kawałki i układają na stosie na środku, do tego stosu podchodzą szczury a wtedy odbywa się ich wybijanie.

Do obozu przywiezione zostają zapasy jedzenia. Jest wydzielany ser i wódka. Z jednej strony wszyscy się cieszą, ale te zapasy są dla nich zapowiedzią zbliżającej się centralnej zawieruchy. Dostarczana jest też broń: granaty, naboje i bagnety. W nocy ogłaszany jest alarm, w powietrzu znajduje się gaz. Wszyscy z oddziału zakładają maski i czuwają w nieustannych i nieuchronnym zagrożeniu. Każdy ma wyznaczoną swoja wartę. Mijają dni, a oni na swoich posterunkach nasłuchują ataku. Sytuacja powoli uspokaja się i stabilizuje. Mężczyźni zaczynają grać w karty, wracają do normalnego funkcjonowania.

W środku nocy oddział wyrywa ze snu kolejny atak. Ziemia drży od ilości pocisków. Mężczyźni kula się po ścianach okopów oczekując wyciszenia. Rekruci nie wytrzymują napięcia i pozwalają strachowi zapanować nad sobą. Słychać wybuchające miny. To one sieją największe spustoszenie w oddziale, tam gdzie wybucha mina powstają zbiorowe mogiły. Nieliczne momenty spokoju bez ostrzału daje czas na wytchnienie, chwilę odpoczynku. Okopy zostają prawie całkowicie zniszczone. Znów mają być dostarczone nowe zapasy jedzenia. Paweł przewiduje, że może wydarzyć się coś naprawdę złego. Ale dostawa jedzenia nie może się przedostać pod ostrzałem wroga. Żołnierze muszą zacisnąć pasa. Przed nimi ciężka noc, cały czas są ostrzeliwani. W oddziale Kata póki co nie ma żadnych strat, ale to szybko może się zmienić bowiem ostrzał nie słabnie. Zaczyna brakować chleba i wody. Dopiero wieczorem dowódca przynosi do obozu trochę chleba, który udało się przenieść pod osłoną nocy. Jeden z rekrutów nie wytrzymuje panującego na froncie napięcia. Zrywa się i chce wybiec na linię ognia, byle tylko wydostać się z obozu i uciec spod ostrzału. Kat i Paweł muszą go oszołomić aby nie zrobił nic głupiego. Pozostali rekruci przyglądają się temu z przerażeniem. Kolejni dwaj chcą się nawzajem zastrzelić. Wiążą kłopotliwych rekrutów pozostawiając kwestię decyzji co z nimi zrobić do wieczora, albo do momentu kiedy się uspokoi sytuacja. Kat proponuje zagrać w karty.

Nagle milknie atak i sytuacja niespodziewanie się uspokaja. Oddział wykorzystuje to. Pod ostrzałem i ochroną wyrzucanych przez siebie granatów opuszczają okopy, wycofują sie. Haie i Kropp osłaniają oddział granatami, z okopów wychodzą kolejni którym udało się przeżyć. Wzmaga się ostrzał i teraz w każdym z żołnierzy budzi się chęć przeżycia, rzucają granatami w oddział wroga. Już nie liczy się dla nich, ze za każdym wystrzelonym w ich stronę pociskiem stoi człowiek. Oddział wroga odnosi dotkliwe straty, nie spodziewali się tak wielkiego oporu.

Nastaje południe, a oddział może wreszcie schować się w jednym z okopów, który udało się jeszcze ocalić. Wróg nie przedziera się naprzód zatrzymany przez artylerię. Powoli i konsekwentnie oddział przesuwa się do przodu zmuszając wroga do wycofywania się. Trwa zacięta walka, ginie wielu rekrutów i doświadczonych żołnierzy, ale obóz wrogich wojsk również odnosi straty. W końcu Paweł i jego towarzysze dopadają jednego z obozów wroga, zabierają stamtąd kilka konserw, chleb. Wracają do swoich okopów i odpoczywają po stoczonej walce. Paweł staje się milczący jak zawsze po takich wydarzeniach. Rozmyśla o czasach dzieciństwa. Tym wspomnieniom towarzyszy cisza, nieprzenikniona niczym cisza. Dopiero po godzinie mężczyzna idzie coś zjeść jednak nadal do nikogo się nie odzywa.

Dni zlewają się w jedną całość. Po chwilach spokoju następuje atak, a potem kontratak i tak wkoło. Pole bitwy usłane jest rannymi i trupami. Nie wszystkich rannych udaje się odnaleźć, a tych którzy polegli zrzuca się do jednego leja po wybuchu bomby lub też zostawia na polu bitwy. Wybucha kolejna walka, tym razem oddział zostaje zaatakowany przez granaty gazowe, wielu żołnierzy ginie gdyż nie zareagowali dość szybko. W czasie walk kiedy oddział idzie do przodu Paweł napotyka w szańcach skulonego Himmelstossa, który za nic nie chce wstać i walczyć pod ostrzałem. Mężczyzna zostaje dotkliwie pobity przez Pawła, ale to nic nie daje. Dopiero rozkaz dowódcy budzi Himmelstossa, który już po chwili wyprzedza wszystkich i biegnie na czele oddziału. Paweł rozmyśla nad tym co wojna z nimi zrobiła. Zatracili oni swoją niewinność, zatracili człowieczeństwo. W ferworze walki stali się maszynami do zabijania. Są oni wiekiem jeszcze młodzi, ale ich doświadczenie czyni z nich ludzi starych, zajadłych, okrutnych. W czasie spokojnych momentów żołnierze zbierają miedziane pierścienie z granatów. Kiedy wreszcie oddział zostaje zluzowany. Dokonany zostaje przegląd. Z drugiej kompanii, w której służy Paweł za 150 ludzi pozostaje tylko 32.

Rozdział VII

Druga kompania zostaje chwilowo wycofana, muszą nadejść uzupełnienia, brakuje prawie 100 ludzi. Himmelstoss przychodzi do Pawła i jego towarzyszy, chce się z nimi pogodzić i zaprasza ich do kantyny. Nawiązuje się między nimi nić porozumienia zwłaszcza po tym jak Himmelstoss niósł rannego Westhusa. Okazuje się również że został on oddelegowany do gotowania dlatego też przynosi nowym znajomym cukier i masło. Przez trzy dni mają też porządne posiłki. Mają również chwilowy spokój i mogą nieco odpocząć. Wielu z ich kolegów poległo w walce, wielu jest rannych i tylko cud może ich uratować. Ale oni żyją i chcą się z tego cieszyć. Choć wiedzą, że w prasie pojawią się artykuły o tym jak po walkach wojsko urządza sobie tańce i zabawy.

Kropp i Paweł spacerują po obozie. Natrafiają na zabudowania dawnego teatru frontowego, a w budynku znajdują plakat młodej aktorki który zrywają i zabierają ze sobą. Dołączają do nich Tjaden i Leer i zaczynają opowiadać sprośne kawały oraz szczegóły z ich burzliwego życia seksualnego. Paweł uważa to za całkiem normalne, bowiem każdy żołnierz opowiada świństwa, kto tego nie robi nie jest żołnierzem. Ida nad rzekę tam długo rozmawiają. Na drugim brzegu pojawiają się trzy kobiety, Francuzki. Mężczyźni nie mogą bez przepustki przeprawić się na drugą stronę im także nie wolno tego uczynić. Na migi kobiety pokazują, że mieszkają w domu nieopodal. Mężczyźni również na migi tłumaczą im że przyjdą do nich w nocy i przyniosą jedzenie. Potem udają się do kantyny. Późno w noc przygotowane paczki pakują do butów, sami zaś nago biegną w stronę rzeki, przeprawiają się na drugą stronę, ubrani tylko w buty pukają do domu i zostają wpuszczeni. Jedzą wspólnie z kobietami kolację, a później każdy z inną znika w sypialni. Wracając napotykają Tjadena, który również udaje się do domku.

Rano Paweł zostaje wezwany do kancelarii. Dowódca kompanii wysyła go na urlop, daje mu 14 dni urlopu i trzy dni na podróż. Potem ma on się stawić w obozie w Heideglerze. Na dworzec odprowadzają Pawła Kropp i Kat. Pawła czeka długa i męcząca droga pociągiem. Mija kolejne stacje, obserwuje zmieniających się ludzi i wyczekuje aż dojedzie do siebie. Kiedy wysiada na swojej stacji wracają do niego wspomnienia, wszystko to co robił w dzieciństwie i wraz z kolegami kiedy byli w szkole. Podziwia pola, równiny, mosty, coś co na froncie zdawało się być tak odległe że prawie nierealne. Kiedy staje przed domem wita go siostra. Paweł idzie do domu, matka jest chora, leży od kilku miesięcy i wstaje tylko czasami z łóżka. Mężczyzna rozmawia z nią, tłumaczy że nie został ranny, ale przyjechał na urlop. Odpowiada na pytania matki ale zataja przed nią najstraszliwszą prawdę o walce, śmierci, strachu i głodzie, który ich męczy. Nie chce przysparzać matce trudności. Martwi się jej złym stanem zdrowia. Podczas urlopu chodzi po mieści, udaje się wraz z ojcem do znajomych. W czasie tych wizyt musi odpowiadać na masę pytań i coraz bardziej utwierdza się w przekonaniu, ze ludzi nic nie obchodzi to że oni tam giną, że oni nie mają pojęcia o prawdziwej wojnie. Pogarszający się stan zdrowia matki spędza sen z powiek Pawła. W dzień wyjazdu otrzymuje od niej dwie pary kalesonów, mężczyzna dobrze wie ile trudu zadała sobie matka aby je zdobyć. Wyjeżdża z domu z przekonaniem, ze nie powinien wcale przyjeżdżać na urlop.

Rozdział VIII

Paweł przebywa teraz w obozie Heideglerze, tam gdzie miało miejsce prześladowanie Tjadena przez Himmelstossa. Życie Pawła toczy się spokojnie i monotonnie. Wieczorami przebywa w świetlicy. Ich obóz jest otoczony drutem, a za jego granicami znajduje się obóz jeniecki z radzieckimi żołnierzami. Wszyscy w koszarach narzekają na słabe wyżywienie, ale kiedy obserwują jeńców wyjadających resztki z ich kubłów na śmieci cieszą się, że mają choć tyle. Paweł często podziwia krajobraz, zmieniający się będący nieopodal lasek brzozowy. W ciągu dnia często ma wartę w obozie jeńców i przygląda się Rosjanom, którzy nie mają już nic, zwykłe szmaty zamiast ubrań i bezwartościowe przedmioty. Mężczyzna rozmyśla o tym, że to wojna uczyniła z nich wrogów i gdyby teraz ich wypuścić z takiego obozu to z pewnością zaraz znów toczyłyby się między nimi walki. Choć widzi w nich braci odgania taką myśl jako niebezpieczną. Ale kiedy chce zapalić papierosa wyjmuje te które posiada, dzieli je na połówki i rozdaje jeńcom, którzy kłaniają się dziękują i zapalają.

Każdego dnia w obozie jenieckim umiera któryś z więźniów. Podczas pogrzebu wszyscy więźniowie odśpiewują chorał, a po polanie niesie się ich głos, jakby grały organy w kościele.

W niedzielę Paweł nie dostaje przepustki, ale że ma niedługo opuścić ten obóz przybywają do niego ojciec z siostrą. Mówią mu, że matka jest w szpitalu i czeka na operację. Paweł martwi się o zły stan jej zdrowia, a także o ojca, który będzie podejmował kolejną pracę nie zważając na swoje zdrowie, ale po to by uzbierać kolejne pieniądze. Siostra i ojciec przynoszą Pawłowi placki usmażone przez matkę i słoik marmolady. Mężczyzna odprowadza ich na dworzec a potem je jeden z przygotowanych placków. Nie smakują mu i chce je zanieść i ofiarować jeńcom, jednak przypomina sobie o matce, która pomimo choroby je dla niego smażyła, chowa większość do plecaka, a na wartę zabiera dla jeńców 2 placki.

Rozdział IX

Paweł jedzie do kolejnego miejsca gdzie ma spotkać się ze swoja kompanią. Nie zastaje ich jednak, ale dowództwo nakazuje mu czekać bowiem kompania wyruszyła na zwiad i wróci za dwa dni. Paweł niepokoi się o swoich przyjaciół nikt bowiem nie może mu powiedzieć czy żyją. Wielka jest jego radość gdy oddział powraca, a on wśród wielu twarzy odnajduje Tjadena, Kata i Kroppa. Długo rozmawiają o tym co się działo, kiedy Paweł był na urlopie, on częstuje towarzyszy plackami wykonanymi przez matkę. Koledzy wspominają, ze teraz ponoć mają zostać wysłani do Rosji. Jednak następnego dnia w obozie następuje wielkie poruszenie. Wszyscy są wzywani na apele, ćwiczą musztrę, dostają nową odzież. Do obozu ma przyjechać na wizytację cesarz. Wszystko wiec musi być dopięte na ostatni guzik. Dochodzi do wizyty, cesarz uroczyście odznacza kilkunastu żołnierzy i wyjeżdża. Żołnierze oddają nowe ciuchy i ponownie mają ruszyć do boju. Oddział Pawła zostaje wysłany ponownie na front. Paweł, Kat i Kropp zostają wysłani na zwiad. Czołgają się przesmykując się pomiędzy kolejnymi lejami wyrwanymi przez bomby. Pod ostrzałem przemykają pod osłoną nocy we trójkę, ale później Paweł odłącza się od grupy. Idzie odważnie ku przodowi, ale kiedy pocisk mija go o włos kryje się w jednym z lejów i wyczekuje nasłuchując. Boi się wychylić żeby sprawdzić czy sytuacja się nie uspokoiła, za każdym razem gdy zbiera się na odwagę aby to zrobić szybko rezygnuje. Obawia się że jest to wynik urlopu, że odwykł od walki i chęć przeżycia jest silniejsza niż jakakolwiek próba wydostania się z obecnej kryjówki,. W końcu wychyla się, oddaj kilka strzałów, następnie znów się chowa. Zbiera na tyle odwagi by próbować przedostać się do obozu, ale po ciemku i ze zdenerwowania gubi się. Wydaje się mu, że słyszy głosy Kata i Kroppa, ale nie jest pewien skąd one dobiegają. W jednym z lejów odnajduje ciało dogorywającego żołnierza z wrogiego obozu. Paweł chce mu pomóc, także na wypadek złapania przez wroga by mieć poświadczenie że pomagał wrogowi, który odniósł rany. Leżą tak razem w jednym leju, a Paweł zatraca rachubę czasu, nie wie jak długo jest na zwiadzie i jak długo leży tu z Francuzem. Mężczyzna mimo pomocy Pawła umiera w wyniku odniesionych ran. Pawłowi jest żal tego człowieka, który ma na pewno swoją rodzinę, żonę i dzieci które na niego czekają. Sprawdza jego dokumenty zapisuje imię i adres. Obiecuje sobie że napisze do jego żony, aby ta wiedziała co dzieje się z jej mężem, aby oszczędzić jej zdenerwowania gdy nikt nie będzie jej w stanie powiedzieć co się stało z jej mężem. Podczas tych godzin gdy leży razem z martwym mężczyzną w jednym leju zaczyna z nim rozmawiać i tłumaczyć mu różne racje, dlaczego do niego strzelał, dlaczego chciał mu pomóc, oraz to, że o nim nie zapomni. W końcu Paweł powoli rusza w dalszą drogę, teraz porusza się spokojniej, nadal bardzo ostrożnie. Ostatecznie dociera do swojego oddziału, są już tam Kropp i Kat. Paweł milczy, nie opowiada o Francuzie nikomu, dopiero wieczorem mówi o tym mężczyźnie swoim towarzyszom, musi to z siebie wyrzucić. Towarzysze zapewniają, ze zrobił to co musiał, że kiedyś zapomni. Paweł uspokojony przez przyjaciół tłumaczy sobie, ze tak mocno to przezywa bowiem przez długi czas musiał z nim leżeć, a w końcu wojna jest przecież wojną.

Rozdział X

Oddział zajmuje nowy posterunek, strzegą w ośmiu ludzi pewnej wsi, magazynu żywności. Lokują się w piwnicy jednego z domów i przygotowują sobie wygodne posłanie. Paweł i Kat idą na poszukiwanie żywności. Znajdują jaja i masło, a także dwa żywe prosiaki. Potem inni idą w pole po buraki, ziemniaki i groszek. Wieczorem przygotowują ucztę z placków ziemniaczanych oraz pieczonego prosięcia. Niestety wszyscy mają potem problemy żołądkowe i co chwile na zmianę biegają w krzaki. Na kolejnym etapie ich drogi napotykają ludzi uciekających ze wsi, są przekonani, ze Francuzi nie będą strzelać do swoich, ale szybko okazuje się że są w błędzie. Paweł i Kropp zostają ranni, udaje się im mimo odniesionych ran uciec. Obiecują sobie, że się nie rozdzielą i nie pozwolą odciąć sobie rannych kończyn. Dlatego też Paweł ostro protestuje gdy chcą go uśpić do operacji. Potem leżą razem na jednej Sali i czekają na pociąg, którym mają zostać odtransportowani do innego szpitala. Zarówno w podróży jak i w szpitalu opiekują się nimi siostry zakonne. Kropp czuje się gorzej i Paweł musi uciec się do podstępu aby ich nie rozdzielono. Symuluje gorączkę i omamy. W szpitalu bardzo nie podoba się im, ze siostry modlą się, a oni muszą tego słuchać. Paweł i jego towarzysze z Sali domagają się zamknięcia drzwi, kiedy nie jest to wykonane Paweł rzuca szklaną butelką która roztrzaskuje się na ścianie, wtedy drzwi zostają zamknięte. Po południu zostają oni zbesztani za swoje niegodne zachowanie przez dyżurnego lekarza, żąda on aby ten kto to zrobił przyznał się. Zanim Paweł podjął decyzję za niego przyznaje się jeden z mężczyzn leżących na Sali. Potem wyjaśnia im, ze kiedyś został ranny w głowę i od tego czasu jest nakaz aby go nie denerwować i dlatego to z pewnością ujdzie mu płazem. Na Sali pojawiają się nowi. Każdy kto ma się gorzej jest przenoszony do trupiarni, sali skąd ciało transportuje się wprost do kostnicy, kogo tam zabierają już nie wraca. Tak było z Frankiem, który odniósł ciężkie rany, które w dodatku się na nowo otwarły. Po kilku dniach zostaje zabrany i już nie wraca. Kropp i Paweł są operowani. Albertowi Kroppowi amputują nogę, mężczyzna zamyka się w sobie i grozi że się zabije jak tylko rewolwer wpadnie mu w ręce. Rana Pawła goi się bez zarzutu i po pewnym czasie zaczyna chodzić o kulach. Szybko opuszcza salę bo nie może znieść wyrzutu w oczach przyjaciela. Z sali zabrany zostaje młody chłopak Piotrek, krzyczy on że nie chce do trupiarni, że czuje się dobrze i nie chce wierzyć siostrze, która mówi mu, że jadą tylko na zmianę opatrunków. Koledzy spisują go na straty, nie wierzą że powróci mimo usilnych obietnic Piotra. Na sali leży polak Lewandowski. Cieszy się gdyż ma odwiedzić go żona, której nie widział już prawie dwa lata. Chciałby też pobyć z nią na osobności tak aby móc się z nią kochać, ale nie mogę nigdzie wyjść bowiem Lewandowski odniósł ciężkie rany brzucha i dopiero niedawno pozwolono mu się nieco ruszać. Kiedy żona przyjeżdża koledzy zajmują się dzieckiem które przywozi, kilku staje na czatach, pozostali głośno grają w karty, a Lewandowski odbywa stosunek ze swoją żoną. Po wszystkim kobieta wyciąga prowiant który przywiozła, a Lewandowski dzieli się z kolegami z Sali, którzy dopomogli mu w tej niezręcznej sytuacji.

Paweł ma się już dobrze i zostaje wypisany na kilkudniowy urlop do domu. Matka nadal jest chora i leży w łóżku. Nie chce Pawła nigdzie wypuścić, chce aby został w domu. Młody mężczyzna otrzymuje wezwanie do pułku i wyjeżdża . Najcięższe jest dla niego pożegnanie z Kroppem, którego odsyłają do szpitala po protezę.

Rozdział XI

Kolejny raz ruszają na front. Jesień przechodzi w zimę. Wszyscy powoli zatracają rachubę czasu. Nic nie jest jednak tak ważne jak te braterskie relacje jakie nawiązały się podczas tych długich godzin marszu i walk. Mogą oni rozmawiać o wszystkim, ze wszystkiego się zwierzyć i mają komu zaufać. Wojna jest jednak bardzo wyniszczająca. Ciężkie do zniesienia dni żołnierze urozmaicają sobie anegdotami i opowiadaniami z przeszłości. Ale mają oni świadomość, ze z każdym dniem i każdą godziną coś w nich niknie, coś niszczeje. Paweł wspomina historię Deteringa. Detering jeden z ich oddziału przynosi któregoś dnia do obozu gałązki kwitnącej wiśni wszyscy przeczuwają, że dzieje się z nim coś złego mężczyzna jednak zaprzecza. Paweł uważnie go obserwuje, ale którejś nocy niepilnowany przez nikogo Detering ucieka. Wszyscy pocichł liczą, że nikt nie zorientuje się że zniknął, ale sprawa wychodzi na jaw już na wieczornym apelu. Po kilku dniach do obozu dociera wieść że został on złapany przez żandarmów polowych i wszelki słuch po nim zaginą. Müller zostaje ranny podczas ostrzeliwania. Ciężka rana brzucha powoduje, że nie można go już odratować. Müller umiera. Umierają inni żołnierze, a także dowódca oddziału Bertinick. Lato 1918 roku jest ciężkie. Odnoszą liczne straty. Przyniosło ono ze sobą tylko cierpienie i ból. A końca tej wojny nie widać.

Oddział znów jest ostrzeliwany w czasie zwiadu. Kat zostaje ranny w nogę, nie może iść. Paweł bierze go na ramiona i biegnie z nim w stronę obozu. Muszą robić liczne przystanki bo Kat cierpi z powodu ran, które otwierają się gdy noga ociera się o ciało Pawła. Paweł próbuje odwrócic jego uwagę, przypomina Katowi jak razem polowali na gęsi we wsi, jak Kat wyciągał go z niebezpieczeństw kiedy Paweł był jeszcze młodym rekrutem. Kat potakuje, a Paweł dalej biegnie w stronę obozu. Kiedy przybywa na miejsce sanitariusz jest zdziwiony po co Paweł przyniósł trupa. Paweł nie chce wierzyć, tłumaczy, że dopiero co rozmawiali ze sobą. Sanitariusz pokazuje jednak kolejną ranę tym razem nie w nodze ale w głowie. Kat dostał odłamkiem kiedy Paweł go niósł. Wszystko traci dla Pawła znaczenie i sens, Kat nie żyje.

Rozdział XII

Nastała jesień. Niewielu z dawnych żołnierzy pozostało żywych, wielu odniosło rany. Wszyscy mówią o pokoju, o zawieszeniu broni. Każdy na to liczy, gdyby znów były to tylko zwykłe plotki wybuchłaby rewolucja. Paweł odpoczywa przez 14 dni bowiem nałykał się gazu. Liczy że niedługo nastanie pokój i wróci do domu. Zdaje sobie jednak sprawę z tego, że pokolenie, które wróci po wojnie do domu zostanie odsunięte na bok. Wszyscy, którym uda się wrócić będą bez życia, bez przyszłości, bez energii. Paweł rozmyśla nad życiem, jest spokojny, czuje się samotny, ale równocześnie czuje wewnętrzny spokój. Padł w październiku 1918 roku, kiedy na froncie było już bardzo spokojnie. Biuletyny opisujące życie na froncie napisały o tych dniach „na zachodzie bez zmian”. Na jego twarzy maluje się wielki spokój tak jakby był rad, ze to wszystko się działo.