Teoria OiZ
Przedmiotem badań teorii OiZ są organizacje złożone z ludzi i zasobów materialnych, którymi ludzie ci posługują się w swoich działaniach zmierzających do realizacji celów.
W teorii organizacji i zarządzania występują dwa równoległe nurty: objaśniający (deskryptywny) i normatywny. Ten ostatni służy bardziej bezpośrednio praktyce, opierając się na dorobku tego pierwszego.
Pojęcie organizacji
Słowo „organizacja” wywodzi się z języków starożytnych (grecki, łaciński), w których wiązano z nim takie określenia, jak: tworzenie, uporządkowanie czy harmonijna całość.
Pojęcie organizacji
W późniejszych analizach przyjęto (J. Zieleniewski) trzy znaczenia terminu organizacja, a mianowicie:
znaczenie przedmiotowe w ramach którego przez organizację rozumie się określoną całość, przedmiot, przedsiębiorstwo czy instytucję; to pewien obiekt, który można odróżnić od innych (przedsiębiorstwa, armie, szkoły, szpitale, kościoły, więzienia i inne zorganizowane formy)
Pojęcie organizacji
znaczenie atrybutowe - wskazujące na rozumienie organizacji jako właściwości (cechy) określonych osób, stanowisk pracy, komórek i pionów przedsiębiorstwa lub całych instytucji, np. dobrze zorganizowane stanowisko pracy, niewłaściwa organizacja w Urzędzie Miasta itd.
znaczenie czynnościowe, w którym organizacja jest rozumiana jako uporządkowany proces złożony z logicznie powiązanych faz i prowadzący do osiągnięcia założonych celów.
Pojęcie organizacji
J. Zieleniewski definiuje organizację jako „całość, której składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości".
H. Simon i jego współpracownicy zwrócili uwagę na twierdzenie odwrotne do definicji Zieleniewskiego: „organizacja to taka całość, która przyczynia się do powodzenia swych części"
Innymi słowy organizacja jest systemem
Organizacja
to celowy system złożony z ludzi, wyposażenia technicznego, wartości i interesów (grupowych i indywidualnych) powiązanych sytuacją i procesem zarządzania, którego sposób uporządkowania polega na tym, że poszczególne części współprzyczyniają się do powodzenia całości, czyli osiągnięcia wspólnych celów
MODEL ORGANIZACJI WG LEAVITTA
ORGANIZACJA JAKO SYSTEM SPOŁECZNO - TECHNICZNY
Organizacja a otoczenie
Systemowy charakter organizacji, czyli pewien poziom wewnętrznej spójności i wzajemnego dostosowania części oznacza, że zmiana w jednym z podsystemów powinna wywołać zmiany dostosowawcze w pozostałych (koherentność organizacji) .
W wymianie pomiędzy organizacją a jej otoczeniem zasadą jest równowaga, czyli ekwiwalentność tej wymiany: organizacja musi zaspokajać potrzeby otoczenia, a otoczenie potrzeby organizacji. Zasada ta implikuje elastyczność i zmienność systemów organizacyjnych, które muszą się dostosowywać do zmiennych potrzeb i wymagań otoczenia oraz warunków działania, jakie ono stwarza
Cechy organizacji
1) organizacje są tworami człowieka (artefaktami), stworzonymi dla wykonania określonego celu (celów)
2) w skład organizacji wchodzą ludzie, stanowiący ich niezbędny element oraz rzeczowe środki (aparatura), którymi ci ludzie posługują się w swych działaniach:
3) organizacje są systemami zachowującymi się rozmyślnie, zdolnymi do korygowania, a nawet zmiany pierwotnie wyznaczonych celów;
4) organizacje są wyodrębnione z otoczenia, a równocześnie otwarte;
Cechy organizacji
5) organizacje są ustrukturalizowane i zhierarchizowane
6) organizacje mają wyodrębniony człon kierowniczy sterujący ich funkcjonowaniem i rozwojem;
7) organizacje utrwalają sposoby zachowania ludzi i zasady ich współdziałania (strukturę) w drodze formalizacji;
8) organizacje są stabilne, zdolne do utrzymywania równowagi dzięki procesom homeostazy lub ekspansji;
9) organizacje są ekwifinalne, zdolne do osiągania tych samych rezultatów różnymi drogami
Typy organizacji
Według roli jaką spełniają w zaspokajaniu potrzeb społecznych (tzw. funkcji genotypowej):
organizacje gospodarcze (nastawione na zysk)
organizacje użyteczności publicznej (z reguły niedochodowe – organizacje non profit)
organizacje administracyjne: państwowe i samorządowe;
organizacje militarne i policyjne
organizacje społeczne
organizacje religijne
Typy organizacji
Ze względu na typ relacji między ludźmi a organizacją, wyrażający się z jednej strony charakterem władzy, a z drugiej - charakterem podporządkowania tej władzy uczestników organizacji wyróżnia się:
organizacje przymusowe - władza oparta jest na przymusie (włącznie z przymusem fizycznym), a charakter podporządkowania jest alienatywny:
organizacje utylitarne - władza wynika z możliwości dysponowania środkami na nagrody dla uczestników (płace, premie), a charakter uczestnictwa jest kalkulatywny czy utylitarny
organizacje normatywne - władza wynika z norm moralnych i przekonań ludzi, a podporządkowanie ma charakter moralny i wiąże się z osobistym zaangażowaniem w sprawy organizacji
Organizacja gospodarcza
Organizacja gospodarcza to taka organizacja, która prowadzi działalność gospodarczą związaną z wytwarzaniem produktów oraz ze świadczeniem usług, kierując się zasadą ekonomiczności, a przede wszystkim dążeniem do osiągnięcia założonego zysku.
Przedsiębiorstwo
to jednostka (podmiot) prowadząca działalność gospodarczą, dążąca do zaspokojenia potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osoby i/lub instytucji) przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie na ryzyko właściciela lub właścicieli
jest organizacją gospodarczą funkcjonującą w określonym otoczeniu, realizującą komercyjnie określone zadania (najczęściej gospodarcze) w sposób samodzielny i niezależny, zgodnie z zasadą legalności i gospodarności ekonomicznej
Przedsiębiorstwo
W ekonomicznym ujęciu, przedsiębiorstwo to podmiot, który poprzez angażowanie i wiązanie czynników produkcji w sposób efektywny ekonomicznie, realizuje określone zadania gospodarcze, zaspokajające potrzeby społeczne.
Aspekt organizacyjny uwypukla z kolei rolę przedsiębiorstwa jako organizacji samodzielnej, w której wyodrębnione funkcjonalnie komórki realizują wspólnie jego cele. Jest ono wyodrębnioną w systemie gospodarczym jednostką, między innymi poprzez posiadanie swojej firmy.
Ujęcie prawne określa z kolei przedsiębiorstwo jako zbiór elementów w postaci generalnie ksiąg handlowych i mienia, funkcjonującego zgodnie ze stosownymi przepisami
Związki przedsiębiorstw
Związki przedsiębiorstw to luźne lub bardziej ścisłe połączenia dwóch lub kilku przedsiębiorstw, podejmowane dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych.
Typologia przedsiębiorstw działających w Polsce
Przedsiębiorstwo państwowe
Większość przedsiębiorstw państwowych w Polsce to przedsiębiorstwa stanowiące własność skarbu państwa. Można je podzielić na dwie grupy:
przedsiębiorstwa działające na podstawie ustawy o przedsiębiorstwie państwowym z dnia 25 września 1981 r. (Dz.U. Nr 18, poz. 122),
przedsiębiorstwa mające formę jednoosobowych spółek skarbu państwa, działające na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych.
W obydwu tych grupach przedsiębiorstwa państwowe mają osobowość prawną.
Przedsiębiorstwo prywatne
Prywatnym nazwiemy takie przedsiębiorstwo, które może należeć do osób fizycznych lub prawnych (właścicieli instytucjonalnych). Wśród nich mogą być także organizacje społeczne. Obecne polskie przedsiębiorstwa prywatne można podzielić na trzy grupy:
przedsiębiorstwa powstałe jako prywatne do roku 1989, a więc występujące jeszcze w gospodarce nakazowo rozdzielczej,
przedsiębiorstwa powstałe jako prywatne od roku 1990,
przedsiębiorstwa powstałe w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych od roku 1990.
Przedsiębiorstwo prywatne może mieć formę przedsiębiorstwa jednoosobowego lub formę różnego rodzaju spółek. Ich kapitał może być rozproszony między wielu współwłaścicieli, jak to ma miejsce w spółce akcyjnej, albo może należeć w całości lub w przeważającej części do członków określonej rodziny. Spółkę taką nazywamy przedsiębiorstwem rodzinnym
Przedsiębiorstwo prywatne
Układ własnościowy w przedsiębiorstwach prywatnych może być bardzo złożony na skutek kapitałowych powiązań między przedsiębiorstwami-spółkami, zwłaszcza akcyjnymi. Określone przedsiębiorstwo może być właścicielem w większym lub mniejszym stopniu akcji innych przedsiębiorstw, a z kolei te same przedsiębiorstwa lub inne mogą dysponować akcjami tego przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwo prywatne
Przedsiębiorstwo prywatne
Specyficznym przedsiębiorstwem prywatnym w Polsce jest spółka pracownicza. Może ona mieć formę spółki z o. o. lub spółki akcyjnej (akcjonariat pracowniczy). Udziałowcami lub akcjonariuszami takiej spółki są wyłącznie lub w przeważającej części pracownicy przedsiębiorstwa państwowego postawionego w stan likwidacji.
Za immanentną cechę spółki pracowniczej uważa się to, że interes pracowniczy (maksymalizacja wynagrodzeń, niechęć do redukcji zatrudnienia) będzie dominować nad interesem przedsiębiorstwa (maksymalizowanie zysku w długim okresie, jego rozwój).
Przedsiębiorstwo prywatne
W toku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych powstała też pewna liczba spółek menedżerskich, w których udziałowcami lub akcjonariuszami są zarządzający firmą menedżerowie.
Występują też spółki, które należałoby nazwać menedżersko-pracowniczymi. Powstały one z reguły w drodze ewolucji spółek pracowniczych poprzez sprzedaż przez pracowników swych akcji (udziałów) menedżerom
Przedsiębiorstwo samorządu terytorialnego (komunalne)
Jest ono własnością organów samorządu terytorialnego województw, powiatów i gmin, mając osobowość prawną. W odniesieniu do przedsiębiorstw samorządu gminnego adekwatne jest wyrażenie przedsiębiorstwo komunalne.
Przedsiębiorstwom tym, najczęściej mającym charakter przedsiębiorstw użyteczności publicznej, stawia się poważne zadania wobec społeczności lokalnych, w stosunku do których pełnią one wyraźną rolę służebną. Wypełnienie tych zadań stoi nieraz w kolizji z ich dążeniem do uzyskania korzystnych wyników finansowych (np. usługi komunikacyjne, zaopatrywanie miejscowości w wodę, utrzymanie czystości miasta itd. )
Przedsiębiorstwo spółdzielcze
Spółdzielnia jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków (osób fizycznych lub prawnych), zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym.
Przedsiębiorstwo spółdzielcze jest własnością członków spółdzielni, którzy wnoszą do niego udziały majątkowe, do wysokości których odpowiadają za jego zobowiązania.
Typologia przedsiębiorstw działających w Polsce
Fundusze powiernicze i emerytalne
Fundusze (towarzystwa) powiernicze i emerytalne gospodarują powierzanymi im przez inne instytucje i osoby fizyczne środkami finansowymi, dążąc do ich pomnażania na drodze korzystnej ich lokaty w papiery wartościowe (akcje, obligacje, bony skarbowe).
W Polsce funduszami emerytalnymi, nazywanymi otwartymi funduszami emerytalnymi (OFE), zarządzają powszechne towarzystwa emerytalne (PTE). Ich rola to tworzenie i zarządzanie funduszami emerytalnymi, co robią odpłatnie, dążąc do osiągnięcia zysku. PTE jest specyficznym przedsiębiorstwem, w stosunku do którego funkcje kontrolne z dużymi uprawnieniami spełnia Urząd Nadzoru Funduszy Emerytalnych
Venture capital
Venture capital oznacza przedsiębiorstwo wspierające finansowo przedsięwzięcia w rożnych niegiełdowvch, zwłaszcza młodych przedsiębiorstwach (nie mających dostatecznych własnych i kredytowych środków na ich sfinansowanie), charakteryzujące się dużymi szansami na sukces rynkowy i finansowy, ale obarczone podwyższonym ryzykiem (dlatego venture capital nazywa się często firmą podwyższonego ryzyka).
Firmy developerskie
działają jako inwestorzy na rynku nieruchomości, nabywając grunty, projektując obiekty, budując je, a następnie sprzedając nabywcom gotowe mieszkania, całe domy lub inne obiekty typu handlowego albo usługowego. Ich działalność może też polegać na rewaloryzacji starych obiektów i sprzedawaniu ich lub wydzierżawianiu
Typologia przedsiębiorstw działających w Polsce
Typologia przedsiębiorstw działających w Polsce
Konglomerat
Konglomeratem nazywamy takie wielkie przedsiębiorstwo wielozakładowe lub koncern z licznymi filiami, które działa w zróżnicowanych dziedzinach produkcyjnych i usługowych. Najbardziej charakterystyczną jego cechą jest różnorodność działalności oraz szeroka dywersyfikacja produkcji i usług.
Cechy konglomeratu
rozwija się na zewnątrz, głównie poprzez fuzje i przejęcia;
jest odporny na wahania koniunktury na rynku;
często posiada główny trzon działalności (core of business);
struktura produkcji i usług w dłuższym czasie jest zmienna;
charakteryzuje się dużą decentralizacją decyzji kierowniczych i maksymalną samodzielnością zakładów.
Przedsiębiorstwo sieciowe
Przedsiębiorstwo sieciowe jest w istocie przedsiębiorstwem wielozakładowym, jednak jego terytorialne rozczłonkowanie jest bardzo duże, staje się jego istotą. Liczba tych drobnych części przedsiębiorstwa sieciowego sięga nieraz kilkuset.
Określenie przedsiębiorstwo sieciowe odnosi się również, do bardzo dużych przedsiębiorstw (wielozakładowych, koncernów, holdingów), których części składowe w postaci przedsiębiorstw-córek, filii czy oddziałów znajdują się w wielu krajach.
Przedsiębiorstwo wirtualne
to takie przedsiębiorstwo, które powiększa swoje zdolności produkcyjno lub/i usługowe przez włączenie w swoją działalność sieci niezależnych od siebie, innych przedsiębiorstw, które realizując właściwe dla nich zadania, doprowadzają do dostarczenia użytkownikom potrzebnych dóbr i/lub usług. Wyjściowym jego problemem jest zorganizowanie sieci wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, które będą mu dostarczały określone półprodukty i komponenty oraz usługi niezbędne do wykonania produktów lub usług stanowiących przedmiot jego działalności
Terytorialny (geograficzny) zasięg działania
Z punktu widzenia stopnia internacjonalizacji (poziomu międzynarodowej działalności) przedsiębiorstwa dzieli się na:
przedsiębiorstwo krajowe,
przedsiębiorstwo międzynarodowe,
przedsiębiorstwo wielonarodowe,
przedsiębiorstwo globalne.
Joint venture
Internacjonalizacja przedsiębiorstwa może się też wyrażać w powołaniu przedsiębiorstwa (spółki) typu joint venture (dosłowne tłumaczenie: wspólne przedsięwzięcie). Powstaje ono w drodze inicjatywy i wkładu kapitałowego co najmniej dwóch przedsiębiorstw z różnych krajów, które stają się jego udziałowcami. Przedsiębiorstwo jont venture realizuje działalność, która służy interesom przedsiębiorstw - założycieli. Motywy zakładania przedsiębiorstwa -joint venture mogą być różne: ograniczenie własnego wkładu kapitałowego, dostęp do taniej siły roboczej, dostęp do nowoczesnej techniki lub do rynku partnera.
ZWIĄZKI PRZEDSIĘBIORSTW
Związki miedzy przedsiębiorstwami można podzielić na :
Związki kooperacyjne to takie, w których współdziałające przedsiębiorstwa zachowuję ekonomiczną oraz prawną samodzielność. Przy zróżnicowanym stopniu intensywności są to w zasadzie więzi stosunkowo luźne, nie powodujące utraty samodzielności ekonomicznej i osobowości prawnej przedsiębiorstw;
Związki koncentracyjne – mamy tu do czynienia z połączeniami przedsiębiorstw w związku z czym uczestniczące przedsiębiorstwa w większym lub mniejszym stopniu rezygnują z samodzielności gospodarczej, czasami też prawnej. Jedno przedsiębiorstwo kieruje innymi – jednolite kierowanie.
Związki kooperacyjne
Kooperacja bezumowna - przejawia się we wzajemnym dostosowywaniu świadczeń, których wymiana między przedsiębiorstwami następuje na zasadach handlowych (rynkowych) bądź polega na wzajemnie zgodnych zachowaniach rynkowych przedsiębiorstw w sytuacjach konkurencyjnych;
Kooperacja umowna - każda z tych form jest oparta na umowie. Wyróżnia się tu:
- obrót towarowy
- kooperację produkcyjną
- świadczenia (usługi, dostawy itp.) specjalistyczne
- wspólne przedsięwzięcia (o charakterze funkcjonalnym) i wspólne
urządzenia w różnych dziedzinach działalności gospodarczej
przedsiębiorstw (kartel, konsorcjum, alians strategiczny)
- wspólne przedsiębiorstwa
- inne (np. dzierżawę, leasing ).
Związki kooperacyjne
kartel (wspólne przedsięwzięcie o charakterze względnie trwałym). Zmowa (umowa) przedsiębiorstw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej gałęzi gospodarki, mająca na celu całkowitą kontrolę nad rynkiem i jego regulację (ceny, podaży, popytu). Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest nielegalne w Unii Europejskiej
konsorcjum (wspólne przedsięwzięcie o charakterze przejściowym zorientowane na współdziałanie przedsiębiorstw w dotychczasowej dziedzinie rozwoju (drogą inwestycji), podejmowanie nowej działalności lub też współdziałanie w realizacji wielkich operacji finansowych. Konsorcjum nie jest podmiotem gospodarczym, nie musi więc być rejestrowane, nie musi mieć odrębnej nazwy ani też siedziby
alians strategiczny - związek dwóch lub większej liczby przedsiębiorstw oparty na określonym porozumieniu i ukierunkowaniu na realizację celów strategicznych, zaakceptowanych przez uczestników
Związki koncentracyjne
Koncentracja organizacyjna jest taką formą powiązania przedsiębiorstw która bardziej niż inne ogranicza swobodę działania połączonych pod wspólnym kierownictwem jednostek gospodarczych: zakładów i przedsiębiorstw. Zasadniczymi więc cechami tej formy współpracy są: wspólne kierownictwo i różne sposoby ograniczania samodzielności jednostek wewnętrznych tych przedsiębiorstw.
Wyróżnia się tu:
Koncern
Holding
Koncern
stanowi zespolenie prawnie samodzielnych przedsiębiorstw jednego właściciela (jednych właścicieli), a w każdym razie przy jego dominującym udziale własnościowym, które poddane są jednolitemu kierownictwu ze strony przedsiębiorstwa wiodącego, co ogranicza zakres samodzielności decyzyjnej przedsiębiorstw koncernu. Jedno z przedsiębiorstw koncernu jest przedsiębiorstwem wiodącym, nazywanym przedsiębiorstwem-matką, a pozostałe to przedsiębiorstwa-córki
Główne cechy koncernu
koncern jest decyzyjną i organizacyjną jednostką gospodarczą,
poszczególne spółki koncernu zachowują prawną samodzielność,
wszystkie przedsiębiorstwa koncernu poddane są jednolitemu kierownictwu,
samodzielność decyzyjna poszczególnych przedsiębiorstw koncernu jest ograniczona.
Holding
Holding powstaje w drodze zawarcia umów między przedsiębiorstwami (spółkami), na podstawie których jedno z nich nabywa większość (pakiet większościowy) albo nawet całość udziałów (akcji) innych przedsiębiorstw, uzyskując w stosunku do nich pozycję jednostki dominującej (wpływającej, oddziałującej, kontrolującej, nadrzędnej). W efekcie przedsiębiorstwa te stają się jednostkami zależnymi (podległymi), poddanymi wpływowi, oddziaływaniu i kontroli ze strony jednostki dominującej.
Główne cechy holdingu
W holdingu występuje specjalny rodzaj powiązań między podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorstwami), opierających się na faktycznym i prawnym władaniu przez jedną spółkę (spółkę główną) udziałami (akcjami) innych spółek, w których ona uczestniczy kapitałowo.
W holdingu zawsze występuje dominująca (nadrzędna) pozycja spółki głównej wobec pozostałych spółek.
Mimo ewidentnej zależności poszczególne przedsiębiorstwa holdingowe posiadają pełną niezależność prawną w stosunku do kontrolującej spółki głównej oraz w stosunku do innych przedsiębiorstw holdingowych. Trzeba do tego dodać, że osobowość prawną mają poszczególne części składowe holdingu, a nie ma jej holding jako całość.
Związki koncentracyjne
Wszystkie formy przedsiębiorstw skoncentrowanych powstają jednakowo. Można wyróżnić 3 sposoby:
Tworzenia – polega na tym , ze już w fazie inwestycyjnej zakłada się istnienie dwóch lub więcej liczby jednostek wewnętrznych. Kierujący całością mogą wówczas w sposób dowolny kształtować współpracę miedzy nimi ;
Dzielenia – na jednostki wewnętrzne występuje w sytuacji niemożności dalszego sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa jako jednolitej, zwartej całości, kiedy zachodzi potrzeba decentralizacji zarządzania., np. wydzielanie zakładów;
Łączenia - Połączenia przedsiębiorstw co oznacza sytuację, kiedy z dwóch (lub więcej) niezależnych bytów prawnych powstaje jeden.
Typy połączeń (lub łączenie się) przedsiębiorstw
Fuzja (inkorporacja, wcielenie) – A+B = A(B)
Konsolidacja - A+B=C
Przejęcie - A+B=A+B
Otoczenie
Otoczenie organizacji to to, co znajduje się na zewnątrz niej, poza jej granicami i oddziałuje na nią. Otoczenie podlega ciągłym zmianom. Kto lepiej „odczyta" przyszłe stany otoczenia ten ma większe szansę na sukces.
Organizacje mają zarówno otoczenie ogólne (makrootoczenie, otoczenie dalsze, pośrednie), jak i celowe (mikrootoczene, otoczenie bliższe, bezpośrednie).
ORGANIZACJA I JEJ OTOCZENIE
kryterium zmienności
to analiza otoczenia pod katem tego jak szybko zachodzą zmiany w otoczeniu dalszym i bliższym, jak silne są te zmiany i jak intensywność zmian wpływa na organizację
otoczenie stabilne
otoczenie zmienne
otoczenie burzliwe
kryterium złożoności
to analiza otoczenia pod względem skomplikowania i różnorodności występujących w nim elementów
otoczenie proste
otoczenie złożone
OTOCZENIE ORGANIZACJI POD WZGLĘDEM ELASTCZNOSCI I ADAPTACYJNOSCI