Ogólne cechy wychowania greckiego:
Na pierwszym miejscu stawiano postawę społeczną, Grecy uważali siebie przede wszystkim za żołnierza państwa i członka społeczeństwa powołanego do służby publicznej, wiernej pełnej poświecenia i wytrwalej.
Na drugim miejscu było środowisko rodzinne. Grecy żyli dla państwa, wyższych wartości niż państwo nie znali. Ważna role z życiu dla Greków odgrywał teatr, odgrywano tam tragedie oraz komedie według utworów Eurypidesa i Sofoklesa. Sztuki wystawiano przede wszystkim dla nauki i zabawy, a także dla propagowania pewnych idei politycznych.
Wartościami dominującymi w Grecji były honor i hańb. Cechą Greków była prostota, przystępność, grzeczność oraz samodzielność wyrażająca się w tworzeniu rzeczy oryginalnych. Wysoko ceniona była waleczność, wolność, piękno w sztuce i wymowie.
W Grecji obowiązywało małżeństwo monogamiczne. O wyborze męża dla córki decydował ojciec była roczna obserwacja kandydata na męża. Wiek do małżeństwa dla dziewcząt to 12-15 lat, mężczyźni zawierali małżeństwa ok. 30 roku życia. Żona była uznawana, jako pani domu rodzinnego i towarzyszka męża. Każda zdrada zony była karana. Narodzona dziecko ojciec przyjmował do rodziny według swojego uznania w ciągu 5-7 dni. 10 Dnia nadano imię i wpisywano do księgi urodzin. Karana byłą aborcja bez zgody męża. Dziewczynki porzucano, chore dzieci zabijano-zrzucano z skał.
Grecy mieli wielki szacunek dla starości. Największym obowiązkiem syna było opieka nad starszymi rodzicami. Do obowiązków należało: wyprawienia pogrzebu rodzicom, zgodnie z rytuałem na cmentarzu poza murami miasta oraz składanie ofiar w określone dni.
To właśnie Starożytni Grecy odkryli pierwsi, że wychowanie jest procesem podobnym do budowania. Pojęcie wychowania można odnieść do terminu kształcenie, który po raz pierwszy pojawia się u Platona-jako obrazowe określenie zabiegów wychowawczych. Kształcenie, czyli kultura osobista w platońskim rozumieniu jest artystycznym, plastycznym kształtowaniem człowieka według wzorca, ideału człowieczeństwa. Wszędzie, gdziekolwiek myśl ta pojawia się w historii wychowania, jest ona dziedzictwem Greków, a pojawia się za każdym razem tam, gdzie ludzie odwracają się od prostej tresury, stosowanej by osiągnąć pewne określone, zewnętrzne cele, a zwracają ku prawdziwej istocie wychowania. Rodzina w starożytnej Grecji miała charakter patriarchalny- najważniejszy był ojciec.
Celem greckiej rodziny było:
Płodzenie i wychowanie potomka męskiego,
Dziewcząt musiało być stosunkowo mniej niż chłopców,
Dzieci należały do państwa a nie do rodziny,
Ojciec musiał zaakceptować dziecko-poprzez uniesienie je nad swoja głowa od tego momentu zaczynał się etap wychowania,
Dzieci do 7 roku życia wychowali obydwoje rodzice, po 7 roku życia dzieci wychowywano oddzielnie.
Punktem, wyjścia wykształcenia greckiego były zasady:
poznania samego siebie,
wszechstronności wiedzy,
mądrości życiowej,
opanowania wewnętrznego.
W starożytnej Grecji ukształtowały się 2 zasadnicze typy wychowania:
Spartański
Ateński
Wychowanie spartańskie:
miało surowy charakter, było prawie całkowicie w rękach państwa bez rodziców, emocji, uczuć. Było to wychowanie w ciężkich warunkach bez kontaktu z matka od 7 roku życia, a z ojcem były to kontakty sporadyczne, do 18 roku życia dzieci obojga płci wychowywały się w państwowych zakładach wychowawczych typu koszarowego, gdzie uprawiały ćwiczenia fizyczne i wojskowe. Podlegały mu formalnie przede wszystkim dzieci płci męskiej w wieku od 7 do 30 lat, czyli w okresie agoge. Ponieważ w Sparcie praktycznie nie było czegoś, co dziś nazwalibyśmy życiem prywatnym, wychowanie spartańskie trwało przez całe życie. Kolejne jego etapy, jedynie przygotowywały do pełnienia nowych funkcji w państwie i zawsze był ktoś stojący wyżej, kto obserwował, kontrolował lub nakazywał.
Wychowanie chłopców:
Dzieci musiały opanować sztukę robienia narzędzi, ich nauczycielami byli starsi koledzy,
Polowano na małe zwierzęta, ptaki- zabierano im jaja
Uczono się: rozpalać ogniska, zbierać owoce leśne, maskować się oraz przetrwania w ciężkich warunkach,
Uczona pisania, uczył go ojciec-pisanie było ograniczone,
Uczono pieśni rycerskich, aby rozbudzić ducha walki,
Heloci to osoby wystawiane w pierwszym rzędzie ma ostrzał dostawali odzież, konia, bron.
Do ukończenia 20 lat przygotowywali się do służby wojskowej, trwającej od 20. do 30. roku życia; celem tego systemu było wychowanie ludzi sprawnych fizycznie(były to biegi, rzut oszczepem, dyskiem, zapasy, jazda konna), walecznych i zdyscyplinowanych; (organizację wychowania w Sparcie przypisuje się Likurgowi; opisał ją m.in. Plutarch w Żywocie Likurga.)
W wieku 40 lat mogli założyć rodzinę,
Wiek 60 lat – zasłużeni Spartanie mogli być wybierani do geruzji (rady starszych).
Wychowanie dziewcząt:
Uczono córki czynności dnia codziennego, jak dbać o dziecko, być dobra zona, jak usługiwać mężowi
ćwiczyły sprawność fizyczną, taniec i śpiew, potrzebne podczas uroczystości religijnych,
Kobiety musiały ćwiczyć, odżywiano je ponad norma, aby rodziły zdrowe dzieci,
Nie dbały o wygląd musiały być dobrymi matkami i żonami,
Średnio rodziły po 9 dzieci (Dziećmi zajmowały się mamki)
Kobiety nie miały praw obywatelskich,
Podobnie jak mężczyźni musiały uczestniczyć w ucztach, uroczystościach religijnych i procesjach,
Ideałem kobiety była wówczas kobieta wysportowana, zdrowa - zdolna do rodzenia silnych i zdrowych dzieci,
Kobiety za mąż wychodziły dość wcześnie,
Przy niemal stałej nieobecności mężów, kobiety musiały umieć radzić sobie w każdej sytuacji. Często były jedynymi dziedziczkami majątku po wcześnie zmarłych lub poległych mężach i nim rządziły (są też opinie, że formalnie opiekę nad majątkiem sprawował wówczas jakiś pełnoprawny mężczyzna z rodziny kobiety lub zabitego). Dysponując majątkiem znacznej wartości często wpływały na decyzje podejmowane w państwie.
Wychowanie ateńskie:
Wychowanie w Atenach było znacznie łagodniejsze, niż w Sparcie. W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżniało trzy etapy:
Lata dzieciństwa, spędzone z rodziną,
Lata szkolne u dowolnie wybranych mistrzów
Okres efebii, ujęty przez organizację państwową.
Do 6 lub 7 roku życia dzieci mieszkały w części domu przeznaczonej dla kobiet. Po ukończeniu tego wieku dziewczynki nadal pozostawały w domu, a chłopcy byli zabierani i oddawani pod opiekę pedagoga – niewolnika, który odtąd wszędzie im towarzysz. W Atenach ideałem wychowawczym było uformowanie człowieka wszechstronnie wykształconego; ideę swobodnego, harmonijnego i wszechstronnego wychowania (kalokagatia) realizowano przez wychowanie fizyczne i tzw. muzyczne (od słowa muza), czyli umysłowe, moralne i estetyczne. Nakładano duży nacisk na wiedzę, wykształcenie wszechstronne, ustrój demokratyczny. Na wychowanie wpływ mieli rodzice.
Wychowanie chłopców:
Chłopcy po ukończeniu 7 roku życia, dostawali się pod opiekę niewolnika zwanego pedagogiem (paidos agogos). Pedagog odprowadzał i przyprowadzał chłopca do szkoły (nauka indywidualna), pilnował go, opiekował się nim, był z nim cały czas. Jeżeli chłopiec czegoś się nie nauczył bito niewolnika. Ojciec przekazywał niewolnikowi opiekę nad synem i kształcenie jego obyczajów, zwłaszcza zachowania się na ulicy i przy stole, miał pozwolenie korzystania z rózgi.
Rozszerzano wiedzę z historii, literatury,
Kształceniem muzycznym chłopców 7–14-letnich zajmowali się prywatni nauczyciele -gramatysta- nauczyciel czytania i pisania, a także kitarzysta/litarysta- nauczyciel muzyk
Chłopiec po ukończeniu 12 lat przechodził pod "skrzydła" paidotribesa (nauczyciela wychowania fizycznego). Wykonywane pod jego kierunkiem ćwiczenia miały na celu przygotowanie młodego Ateńczyka do udziału w olimpiadzie oraz zapewnienie mu odpowiedniej sprawności fizycznej. Trenowano głównie dyscypliny olimpijskie takie jak: biegi, skoki, zapasy, rzut dyskiem oraz oszczepem. Zwycięzcy organizowanych, co cztery lata igrzysk cieszyli się powszechnym szacunkiem, stawali się wręcz bohaterami. Wszystkie lekcje, w jakich uczestniczyli chłopcy ateńscy odbywały się na tzw. palasterze,
Kształcenie kontynuowali w gimnazjonach, które w epoce hellenistycznej były zasadniczym typem średnich szkół publicznych
Uwieńczeniem cyklu kształcenia było 2-letnie przysposobienie wojskowe i obywatelskie(musztra i walka) w efebiach państwowych Chłopcy pomiędzy 18. a 20 rokiem życia (okres efebii) przystępowali do nauki przysposobienia wojskowego (wprowadzonych po 338 p.n.e.). Obowiązywał wszystkich obywateli ateńskich od 18 roku życia, trwał 4 lata. Kosmeta (urzędnik państwowy) nadzorował ćwiczenia efebów. Ćwiczenia te miały charakter wojskowy. Młodzieniec, rozpoczynający efebię, składał przy otrzymywaniu broni znamienną przysięgę w świątyni. Po niej efeb wchodził w życie publiczne i stawał się własnością państwa.
Pierwszy rok to nauka posługiwania się bronią (łuk, dzida, dysk), odbywanie honorowych straży przy uroczystościach.
Drugi rok to marsze, obozowanie w polu i strażowanie w twierdzach. Przeszedłszy efebię, młody ateńczyk zostawał obywatelem.
Mężczyzna musiał być elegancki i zadbany,
Wychowanie dziewcząt:
Dziewczęta wszystkich warstw nie były objęte nauczaniem państwowym, otrzymywały jedynie wykształcenie domowe,
Dziewczęta w niemowlęctwie zaniedbywano,
U dziewcząt pielęgnowano szczególnie cnoty tj.:
Wstydliwość,
Obyczajność,
Piękno,
Wdzięk,
W domu, pod okiem matki uczyły się podstawowych czynności domowych takich jak tkactwo, przędzenie elegancji, dbania o wygląd, urodę(mleko kozie było najlepszym kosmetykiem, kąpano się w płatkach, uczono barwienia ciała, właściwego doboru stroju- im panna była bogatsza tym miała większe hafty i ozdoby). Przygotowując się w ten sposób do roli żony i matki,
Tylko bogate dziewczynki uczęszczały do szkół,
Uczono je tam: uczytania, pisania, gry na instrumentach, pisały wiersze, listy, śpiewu i poezji rycerskiej
Ciało było przedmiotem, na który szczególnie zwracano uwagę, najpierw na jego wzmocnienie i zahartowanie, potem wyćwiczenie w zwinności i gibkości. Opracowano tzw. Pantathlon-do, którego należało: skakanie, bieg, rzucanie dyskiem, rzucanie dzidą i mocowanie się. Z tego programu największy nacisk kładziono na szybkość w bieganiu. Rzucanie krążkiem metalowym wyrabiało muskuły ramion i bark, rzucanie dzidą (bez ostrza) do oznaczonego celu ćwiczyło ramię, a zwłaszcza oko, w opanowaniu odległości itp. Ćwiczenia pentatlonu zapoczątkowały organizowanie igrzysk narodowych. Początkowo wychowanie fizyczne wynikało z potrzeby wojennej, potem już nawet po odzyskaniu niepodległości ideał kultury ciała stał się tradycją.
Grecy byli narodem religijnym. Dziecko z bóstwami narodowymi zapoznawały matka i niańka. Uczyło się, uczestnicząc w obrządkach domowych, z poematów narodowych, z uczestnictwa w publicznych uroczystościach. Młodzieży nie udzielano nauki religii. Żaden moment publiczny i prywatny nie obchodził się bez czci bóstw.
Kalokagathia (piękno ze szlachetnością). Grecy zrozumieli, że wychowanie fizyczne, choć zapewnia rozwój duchowy, a zwłaszcza ukształtowanie charakteru, nie wystarczy dla doskonałości, jeśli w parze z nim nie idzie piękność moralna. Od wczesnego dzieciństwa usiłowali wpajać dziecku zdrowe zasady moralne, nauczali skromnego postępowania i pełnego umiarkowania. Nauczano również m.in. stania i siedzenia w przyzwoitej postawie, chodzenia w milczeniu, a przede wszystkim szacunku dla starszych (w tym również do nauczycieli).
W Helladzie odgrywało główną role w kształceniu charakteru i umysłu. Nazwa wzięła się od Muz-jako opiekunek sztuk i nauk. Staranne i celowe wykształcenie w ścisłym znaczeniu muzyczne przygotowywało młodzież w zakresie rytmicznego tańca chóralnego, który odbywano przed ołtarzem bóstwa, wyuczała nabożnych hymnów do śpiewu przy uroczystościach i w procesjach. Śpiew, muzyka, poezja i taniec to części składniowe wykształcenia muzycznego. Za instrument narodowy uchodziła lutnia, umiejętność uderzania w jej struny cechowała człowieka wykształconego.
W hellenistycznym systemie brak było wykształcenia naukowego. Wynikało to z tego, że starożytni grecy swoje życie publiczne opierali na ustnym postępowaniu, przeważnie bez dokumentów i użycia pisma. Młodzież kształciła się poprzez przebywanie ze starszymi i bieglejszymi, rozmowy towarzyskie, konwersacje. W niektórych państwach wprowadzano młodzież na obrady i zgromadzenia. Istotne było również obecność w teatrze. W późniejszych epokach uczył ojciec lub nauczyciel muzyki: czytania i pisania. Muzyka podtrzymywała w ten sposób kulturę grecką i otwierała drogę do zdobywania zainteresowań dla Greków.
W świecie hellenistycznym zwyciężył typ wychowania ateńskiego, który też dał początek teorii pedagogicznej:
Sofiści- wędrowny nauczyciel, mędrzec, nauczyciel szkoły wyższej, uchodził za najmądrzejszego w państwie, nauczali tylko za wysokie opłaty w sposób indywidualny. Poglądy:
Początek kształcenia wyższego, ale nie filozoficznego,
Im szybciej rozpoczęto kształcenie tym lepsze były wyniki,
Analizowali czynniki wychowania,
Uczyli w myśl zasady, że nie ma prawdy absolutnej
Zostali wyłączeni z władzy, bo byli nie wygodni dla państwa, bo były to osoby wykształcone,
Wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki później specjalne -muzyka, matematyka, astronomia, a następnie –ekonomia i polityka.
Sokrates (469-399r. p.n.e.) -filozof grecki, ateńczyk. W wieku 70 lat oskarżony o spisek, szerzył wiedze polityczno-moralna, nie wykładał- prowadził dialog, rozmowę, Ksenofon- najwierniejszy z uczniów. Założył pierwsza szkole retoryki. Poglądy:
Miał takie samo zdanie jak sofiści9uczyc wiedzy na poziomie najwyższym),
Odkrywanie prawdy najlepiej, „ jeżeli do prawdy dochodzi się samemu”,
Samokształcenie,
Samodzielne dochodzenie do prawdy, umoralnianie każdego człowieka,
Zwolennik szerzenia wiedzy,
Był bezinteresownym nauczycielem-uczył za darmo,
Uczył wszystkich nie było podziału nadklasy, przekazywał ta sama wiedzę wszystkim,
Był człowiekiem nie przekupnym,
Uważany za dziwaka,
Skazany na kare śmierci za: głoszenie nauk zakazanych, niewygodnych państwu, za bezbożność i gorszenie młodzieży
Wiele miejsca poświecił na zagadnienie duszy
Eliminował fałszywe poglądy uczniów, doprowadzał do prawdy
Platon(427-374r. p. n.e.) najwybitniejszy filozof, założyciel 1-szej Akademii, uczeń Sokratesa, uznawał dualizm świata, dzielił człowieka na ciało i dusze, zwolennik dialogu, dokonał prawdziwego podziału na klasy:
Filozofowie- mędrcy
Strażnicy pilnujący państwa- obrońcy
Kupcy, rzemieślnicy, rolnicy, niewolnicy- żywiciele
Do każdej z tych klas dostosował nauczanie oraz przyporządkował: dusze rozumną i pożądliwą.
Potępiał opłaty za kształcenie,
Bez względu na wiek trzeba się kształcić:
3-6 rok życia ogrody dziecięce, po tum etapie planowanie kształcenia (nauczanie zintegrowane- gry, zabawy, śpiewanie.)
7-18 rok życia uczyć się pisania, czytania, geometrii, poznawać utwory poetyckie, uszlachetniać miała nauka muzyki i śpiewu
18 rok życia otrzymywano wykształcenie wojskowe po niej wybrani nieliczni: studia wojskowe trwały 10 lat obejmowały arytmetykę, geometrie, stereometrie, dialektykę, astronomię, muzykę, wszystkie te nauki stanowiły przygotowanie do studiowania filozofii.
Arystoteles (384-322r. p.n.e.)-filozof naukowiec, politolog, pisał wiele na temat biologii, spychologii, etyki, metafizyki, polityki, prowadził własna szkołę w Ateńskim Liceum, poglądy:
Rozwinął etykę przyjaźni,
Wiele uwagi przywiązał do wychowania wczesnoszkolnego, wszechstronnego rozwoju ora do wykształcenia rozwojowego i naukowego,
Uwydatnił związek psychologii z pedagogika
Dokonał analizy procesu dydaktycznego i wychowawczego, czego wynikiem było odróżnione wychowanie moralne od intelektualnego
Uważał, że proces uczenia się jest wynikiem ciekawości ludzi
Był nauczycielem ludzkości
Ważne było dla niego: utrwalenie, myślenie, ćwiczenie
Nauczanie powinno być od strony znanej do nieznanej
Otrzymał miano „ojca dydaktyki teoretycznej”
Bibliografia:
Stefan Ignacy Możdżeń „ Historia Wychowania od 1795”, Sandomierz 2006, wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia W Sandomierzu. ISBN 83-7300-479-3
Stanisław Kot „Historia Wychowania” Wydawnictwo Żak, Warszawa 1994, ISBN 83-901558-7-7
Juliusz Jundziłł, Dorota Żołądź- Strzelecka „Dziecko W Rodzinie i w Społeczeństwie- Starożytność i Średniowiecze” Bydgoszcz 2002 Wydawnictwo Uczelnianie Akademii Bydgoskiej Im. Kazimierza Wielkiego. ISBN83-7096-439-7
Nowy leksykon PWN, wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12490-3.
Wielka encyklopedia świata, OXFORD 2005, tom XII
http://portalwiedzy.onet.pl/encyklopedia.html