I.2 Język jako wartość.

1. Język można postrzegać jako:

   1. Wartość immanentną (samą w sobie) – wyraża ‘ducha narodu’, zwierciadło kultury narodowej, źródło wiedzy o historii, składnik tożsamości narodowej, czynnik spajający społeczeństwo, źródło wiedzy o człowieku.

   2. Wartość użytkową – sposób na awans społeczny, podniesienie swojego prestiżu, pokazanie swojej wyższości.

2. Wg teorii wartości traktowanie danej wartości jako immanentnej lub instrumentalnej jest względne.

3. Język jest wartością deklarowaną – można go rozpatrywać w kategorii wartości na podstawie deklaracji jego użytkowników

4. Język jako niekwestionowana wartość immanentna – postawa charakterystyczna dla najbardziej świadomych jego użytkowników (poetów, pisarzy, nauczycieli, językoznawców).

5. Postrzeganie języka jako wartości samej w sobie sprzyja trwałemu i dogłębnemu zainteresowaniu kwestiami językowymi i dbałości o kulturę słowa.

I.3 Kultura języka.

1. Kultura języka – dbałość o język, wynikająca ze świadomości jego znaczenia w życiu społecznym, przejawiająca się w rozmaitych działaniach, odnoszących się zarówno do samego języka, jak i do ludzi, którzy się nim posługują.

2. Może wynikać z pobudek rozumowych lub emocjonalnych (nie muszą się wykluczać, a często uzupełniają się).

I.3.1 Rozumienie terminu.

1. Umiejętność mówienia i pisania poprawnego i sprawnego, zgodnie z przyjętymi normami i wzorcami stylistycznymi.

2. Działalność kulturalnojęzykowa – prowadzenie różnych działań i zabiegów (np. udzielania porad, upowszechniania wiedzy o języku, opisu norm językowych). Ma to na celu wspomóc w osiągnięciu odpowiedniego poziomu kultury języka omawianej w znaczeniu 1.

3. Synonim pozytywnej postawy wobec języka jego użytkowników – bardzo rzadko rozumiane w ten sposób.

4. Nazwa dyscypliny naukowej (lub typu myślenia humanistycznego), która wykształciła się jako rezultat zainteresowania językoznawców kwestiami normatywnymi w języku.

Uogólnienie: Kultura języka – świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszystkich sytuacjach komunikatywnych, pod warunkiem

1. dysponowania choćby minimalną wiedzą o języku (podstawowe wiadomości z zakresu gramatyki)

2. dysponowania wiedzą o istnieniu odmian i różnych środków stylistycznych

3. posiadania wiedzy o podstawowych faktach z historii języka

4. wykazywania rzetelności w kontaktach językowych

5. bycia wrażliwy na słowo i traktowania języka jako wartości (!!!).

I.3.2 Składniki kultury języka.

1. Poprawność językowa

   1. Umiejętność polegająca na używaniu każdego elementu języka zgodnie z przyjętymi normami językowymi; takie konstruowanie tekstu mówionego i pisanego, żeby był wolny od błędów i usterek językowych.

   2. Podstawowy warunek właściwego używania języka.

   3. Jest zależna od poziomu normy, z jaką mamy do czynienia – to, co na poziomie normy wzorcowej jest uważane za niepoprawne, na poziomie normy potocznej lub środowiskowej może być uważane za dopuszczalne, np. Rozumiem tą uwagę.

2. Sprawność językowa

   1. Umiejętność polegająca na doborze odpowiednich środków językowych, które pozwolą najlepiej dotrzeć do odbiorcy, spowodować jego właściwą reakcję i wywołać u niego pozytywną ocenę mówiącego/piszącego.

   2. Umiejętność doboru środków językowych, odpowiednich do danej sytuacji i możliwości odbiorcy, jednocześnie jak najrzetelniej przekazując to, co autor wypowiedzi chce przekazać.

   3. Umiejętność wyboru spośród różnorodnych stylistycznie środków, co zakłada znajomość wielu odmian i stylów języka.

3. Etyka słowa (etyka językowego porozumiewania się)

   1. Cecha kontaktu językowego w każdym konkretnym akcie mowy.

   2. Zakłada określona postawę nadawcy tekstu wobec jego odbiorcy oraz właściwy stosunek odbiorcy tekstu do jego nadawcy.

   3. Podstawą jej jest podmiotowe, a nie przedmiotowe traktowanie partnera, słuchacza, czytelnika, czyli:

      • szanownie go

      • uwzględnianie jego przyzwyczajeń i poglądów

      • nienarzucanie mu swoich poglądów

      • dawanie możliwości wyboru postawy

   4. Zakłada przekazywanie komunikatu prawdziwego w sposób uczciwy, rzetelny i przyjazny dla odbiorcy.

4. Estetyka słowa

   1. cecha tekstu, od kątem której można ocenić, czy dostarcza on dodatnich, czy ujemnych wrażeń estetycznych (jest ‘ładny’ czy ‘brzydki’).

I.5 Norma językowa.

1. Norma wzorcowa

   1. Te elementy języka i wypowiedzi, które są używane świadomie, z poczuciem ich wartości semantycznej i stylistycznej, a pozostają w zgodzie z tradycją językową, regułami gramatycznymi i semantycznymi polszczyzny.

   2. Przestrzeganie jej jest pożądane w kontaktach i rodzajach wypowiedzi o charakterze publicznym, zwłaszcza w tych, które są wzorotwórcze i kulturotwórcze (scena, ambona, sejm, dziennikarstwo, publicystyka, polityka, itp.).

   3. Należy uczyć jej w szkołach.

   4. Norma wysoka – ci, którzy chcą jej przestrzegać, muszą umieć rozstrzygnąć (z uzasadnieniem) wiele problemów ortoepicznych.

   5. Względnie jednolita, ponadśrodowiskowa, lecz nieco zróżnicowana regionalnie.

2. Norma użytkowa.

   1. Zbiór wyrazów, form i połączeń obowiązujących w kontaktach swobodnych, nieoficjalnych.

   2. Zespół środków językowych, charakterystycznych dla tych typów kontaktów, w których język traktuje się jako narzędzie przekazu informacji, perswazji, itp., czyli przypisuje mu się wartość użytkową.

   3. Opisując jej elementy językowe w większym stopniu bierze się pod uwagę stopień ich rozpowszechnienia, użyteczność i sprawność komunikatywną, w mniejszym zgodność z tradycją i systemem językowym.

   4. Jest zróżnicowana ze względu na zasięg, jak i jakość używanych środków językowych.

      • Norma profesjonalna – obejmuje te elementy języka pisanego, używane w kontaktach sformalizowanych, które są aprobowane w danym środowisku, ale pozostają poniżej normy wzorcowej.

      • Norma potoczna regionalna – obejmuje regionalizmy, które pozostają poniżej normy wzorcowej.

      • Norma potoczna ogólna – trzon normy użytkowej; charakterystyczna dla tekstów nieoficjalnych, powstających w aktach komunikacji zachodzących między uczestnikami dobrze się znającymi – charakterystyczna dla języka potocznego.

I.6 Warianty w normie i ich typy.

Podział ze względu na umiejscowienie wariantów na poziomach normy:

1. Wariancja wewnątrzpoziomowa – warianty istnieją w obrębie jednego poziomu normy.

2. Wariancja międzypoziomowa – warianty występują na różnych poziomach normy językowej.

Podział ze względu na stosunek do siebie elementów wariantywnych:

1. Wariancja alternatywna

   1. Obejmuje warianty równoległe, mające oparcie w dwóch modelach systemu, równouprawnione w normie.

   2. Wybór jednego z wariantów należy do użytkownika języka.

   3. Wariantów alternatywnych jest w normie niewiele i mają tendencję do rozpadu.

2. Wariancja recesywna

   1. Występuje, gdy jeden z elementów obocznych wychodzi z obiegu, jest przestarzały, przez co ma ograniczony zakres użycia, a drugi jest neutralny.

   2. Jej rozwój zachodzi najszybciej.

3. Wariancja ekspansywna (innowacyjna)

   1. Występuje, gdy do normy językowej wchodzą z uzusu elementy nowe, innowacje językowe.

I.7 Innowacje językowe a błędy językowe.

Innowacja językowa – każdy nowy element w tekście, uzusie, normie, systemie.

• Nowy sposób wymawiania głoski lub połączenia głosek

• Nowy sposób akcentowania wyrazu

• Nowa forma fleksyjna

• Wprowadzenie zasady nieodmienności wyrazu

• Nowy model słowotwórczy

• Nowy typ połączenia składniowego

• Nowy wyraz

• Nowe znaczenie wyrazu

• Nowy związek frazeologiczny

Innowacje mogą powstawać

• nieświadomie – wskutek niedostatecznej znajomości normy językowej, jako wynik owych skojarzeń językowych, przejęzyczeń.

• świadomie – wskutek pojawienia się określonych potrzeb, np. nazwania nowego zjawiska, uproszczenie czegoś.

• Innowacje, które zostały zaaprobowane w normie i systemie, to zmiany językowe.

• Innowacje, które nie uzyskały tej aprobaty, to błędy językowe (nie mają uzasadnienia funkcjonalnego).

Innowacje:

1. Fonetyczne

2. Gramatyczne

   1. Fleksyjne

   2. Składniowe

3. Leksykalne

   1. Słowotwórcze

   2. Wyrazowe

   3. Semantyczne

   4. Frazeologiczne

4. Stylistyczne

5. Ortograficzne

6. Interpunkcyjne

Podział ze względu na funkcję:

1. Uzupełniające – elementy językowe, które uzupełniają lukę w systemie nazewniczym; mają charakter leksykalny (neologizmy słowotwórcze i frazeologiczne, neosemantyzmy, zapożyczenia).

2. Regulujące – nowe formy językowe, modele składniowe i słowotwórcze, będące wynikiem usuwania wyjątków z systemu językowego, najczęściej gramatycznego (np. pomimo tego, dawniej: pomimo to).

3. Rozszerzające – nowe elementy języka, które powstały wskutek dostosowania reguły obejmującej mniej elementów do reguły dotyczącej większości elementów danej kategorii językowej (np. cztery dziewczęta, dawniej: czworo dziewcząt).

4. Alternatywne – nowe wyrazy, formy i połączenia pojawiające się obok już istniejących (np. lider, obok: przywódca lub funduszy, obok: funduszów).

5. Nawiązujące – nowe formy lub znaczenia elementów językowych powstają wskutek nawiązania do innych elementów, podobnych kształtem dźwiękowym lub morfologicznym albo pokrewnym znaczeniowo (np. protokół z zebrania nawiązuje do relacja z zebrania -> dawniej protokół zebrania).

6. Skracające – skróty, skrótowce lub uniwerbizmy leksykalne (np. wahadłowiec, od: statek wahadłowy).

7. Precyzujące – różnicowanie elementów językowych, pozwalające usuwać zbędną synonimię (np. wieczorny – noszony wieczorem, wieczorowy – zakładany na uroczyste okazje).