Petrografia – egzamin

1. Miejsce petrografii na tle nauk petrograficznych. Cele i zagadnienia petrografii

Petrografia – nauka o skałach i nat. proc. i ich powstawania. Zajmuje się opisem skał, ich genezą i przeobrażeniom. Łączy w sobie: geologię, stratygrafię, petrofizykę, mineralogię, krystalografię oraz geochem.

Cele i zadania petrografii:

- Badania terenowe – dokumentacja skał.

- Badania laboratoryjne:

- Opis skał.

- Klasyfikacja i geneza.

- Przeobrażenia skał.

- Wartość użytkowa skał.

2. Prekursorzy rozwoju petro. w Polsce

Polscy petrografowie:

- J. Czerski – badacz Syberii, twórca 1. mapy geol. J. Bajkał.

- K. Bohdanowicz – odnalazł ropę nad M. Kaspijskim oraz złoża złota i węgla na Syberii.

- I. Domeyko – badacz A. Południowej.

- Inni: J. Morozewicz, F. Kreutz, Z. Rozen, W. Żabiński, W. Goetel, A. Borewski, W. Parachoniach.

3. Prekursorzy rozwoju petro. na świecie

Petrografowie na świecie:

- H. C. Sorby – wprowadzenie mikroskopu polaryzacyjnego (1843).

- H. Rosenbuch – opracował prawie wszystkie znane min. skałotwórcze oraz skały.

- F. J. K. Becke – badania mikroskopowe.

- P. Niggli – klasyfikacja petrograficzna skał magmowych wylewnych.

- P. E. Eskola – wprowadzenie pojęcia facji met.

- V. M. Goldschmidt i F. W. Clarke – podstawy współczesnej geochemii oraz opracowanie składu chem. poszczególnych sfer Ziemii.

- A. J. Fersman – opis prod. w proc. postmagmowych.

- W. I. Wiernadski – twórca komizmu.

- J. S. Fiodorow – podst. krystalografii, wprowadził 230 grup przestrzennych, twórca stolika uniwersalnego.

- J. Kuzniecow – określanie składu chem. i wieku bezwzględnego poszczególnych min.

4. Budowa Ziemii

Poszczególne warstwy Ziemii:

- Skorupa ziemska – część litosfery ograniczona od góry atmosferą i hydrosferą, a od dołu granicząca z górną warstwą płaszcza ziemskiego (nieciągłość Moho). Składa się w głównej mierze z minerałów, tworzących skały. Grubość skorupy ziemskiej wynosi od ok. 10 km do 70 km. Skorupa Ziemi zajmuje 1,4% objętości globu oraz 0,3% jego masy, jest to jednak najbardziej zróżnicowana chemicznie i fizycznie geosfera. Głębokość - 0-35 km, gęstość - 2,2–2,9 g/cm³.

- Litosfera - inaczej sklerosfera, zewnętrzna, sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemskiego. Miąższość litosfery wynosi ok. 70-80 km, a jej temperatura dochodzi do 700°C. Głebokość – 0-60 km.

- Astenosfera – warstwa płaszcza ziemskiego, położona na głębokości od 100 do 400 km pod powierzchnią Ziemi tuż pod litosferą. Materiał skalny w warstwie astenosfery jest częściowo stopiony. Ma dużą lepkość i jest plastyczny. Głębokość - 100–700 km.

- Płaszcz to warstwa Ziemi grubości ok. 2900 kilometrów, leżąca pomiędzy skorupą a jądrem. W skład płaszcza wchodzi ok. 70% objętości skał ziemskich. Głębokość - 35–2885 km, gęstość - 3,4–5,6 g/cm³.

- Jądro Ziemii - zgodnie z powszechnie przyjętymi poglądami jądro Ziemi jest kulą o promieniu 3470 km, masie 1,85·1024 kg i gęstości 9,6–18,5 g/cm³. Tworzy je stop niklu (Ni) i żelaza (Fe) (stąd dawniej używane określenie nife), być może z domieszką pierwiastków lekkich – krzemu, siarki i potasu. Uważa się, że występują w nim atomy pierwiastków ciężkich w stężeniu większym niż w płaszczu Ziemi. Głębokość – 2885-6370 km, gęstość - 9,9-13,1 g/cm³.

5. Pirolit

Pyrolit - najbardziej zewnętrzna część płaszcza ziemskiego, z petrograficznego punktu widzenia zbudowana z 3 części dunitu i 2 części bazaltu. Pyrolit wzbogacony jest w tytan występujący w: spinelach, piroksenach, granatach.

6. Podstawowe proc. geologiczne na powierzchni Ziemii

Wietrzenie – rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Produktem wietrzenia są między innymi zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa, arkoza.

Denudacja – degradacja, procesy denudacyjne-procesy niszczące powodujące wyrównywanie i stopniowe obniżenie powierzchni Ziemi. Obejmuje procesy takie jak wietrzenie i erozja (ruchy masowe -przemieszczanie okruchów skalnych (efektów dezintegracji blokowej i ziarnowej) z terenów wyżynnych na nizinne, powodujące wyrównanie terenu (peneplenizacja)). Zazwyczaj transportowany materiał trafia ostatecznie do oceanów, gdzie jest deponowany w postaci skał okruchowych jak piaskowce. Na obszarach obfitych w zwietrzelinę denudacja zmierza do obniżenia podłoża skalnego.

Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, słońce, siłę grawitacji i działalność organizmów żywych (w tym człowieka). Efekty działania erozji:

- Zmiana rzeźby terenu, a czasami także zmiana struktury podłoża.

- W przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych.

- W przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

Ruchy masowe - ruchy materiału skalnego (w tym osadów, zwietrzelin, a także gleby) skierowane w dół zbocza wywołane siłą ciężkości. W ruchy masowe zaangażowana jest tylko siła grawitacji, tzn. nie obejmują one ruchów spowodowanych prądem wody, ruchem lodowców oraz wiatrem. Ruchy masowe (transport materiału po stoku) odbywają się w zarówno z dużą prędkością, nagle i gwałtownie (np. osuwiska, obrywy), jak również w tempie bardzo wolnym i w sposób trudny do bezpośredniego zaobserwowania (np. spełzywanie).

Akumulacja – geologiczny proces gromadzenia się osadów (okruchów mineralnych, skał, szczątek roślin i zwierząt) na dnie zagłębień terenu w wyniku działania:

- Wody.

- Wiatru (wiatr napotykając na swej drodze przeszkodę rozpoczyna akumulację materiału skalnego w postaci odsypów, wałów, wydm. Najbliżej od miejsc wywiewania osadzają się piaski począwszy od gruboziarnistych do coraz drobniejszych, a najdalej pyły).

- Lodowca (akumulacja lodowcowa i rzeczno-lodowcowa, podstokowa oraz eoliczna).

Diageneza – proces tworzenia skały zwięzłej ze skał luźnych polegający na łączeniu (zlepianiu) spoiwem ziaren skalnych.

7. Ewolucjonizm i aktualizm geologiczny

Cykliczność procesów geologicznych - powtarzanie się w określonej kolejności procesów lub zjawisk geologicznych, tworząc cykle zamknięte o zróżnicowanym okresie od 0,5 mln do 60-70 mln lat.

Cykl Wilsona:

- 1. Stadium - powstanie ryftu kontynentalnego. Stare ryfty kontynentów tj. góry Ural i rzeka Ren.

- 2. Stadium powstawania ryftu oceanicznego.

- 3. Stadium Oceanu Atlantyckiego z ryftem oceanicznym i brakiem stref subdukcji.

- 4. Pojawienie się strefy subdukcji. Płyta oceaniczna wchodzi pod kontynentalną (np. Nazca pod północnoamerykańską).

- 5. Zderzenie się płyt kontynentalnych, zlikwidowanie oceanu, powstanie gór fałdowych (typu Himalaje).

Aktualizm geologiczny – zasada geologiczna przyjmująca, że czynniki fizyczne i chemiczne oddziałujące na Ziemię i na skorupę ziemską, a zatem także procesy fizyczne i chemiczne, były w przeszłości podobne do dzisiejszych, co pozwala na podstawie współczesnych obserwacji określać przebieg dawnych procesów geologicznych.

8. Metody badań minerałów i skał

Rodzaje badań:

- Mikroskopia elektronowa skaningowa i transmisyjna.

- Mikroskopia transmisyjna wysokiej rozdzielczości.

- Analiza składu chem. minerałów w mikroobszarze.

- Fluorescencja rentgenowska.

- Emisyjna i absorpcyjna spektrometria atomowa.

- Spektroskopia w podczerwieni.

- Spektroskopia Ramana.

- Katodoluminescencja.

- Analiza termiczna.

- Badanie inkluzji fluidalnych w minerałach.

9. Magma i jej produkty

Magma – płyny stop krzemionkowy występujący na granicy Moho. Występują w niej 3 fazy. Skład magmy jest zależny od warunków głębinowych i często ulega przekształceniom do ukł. 1- i 2-fazowych.

Produkty magmowe:

- Stałe – wyróżniamy:

- Popioły wulk. – drobny mat. piroklast zbud. z pyłów i piasków wulk.

- Lapille – nieduże kawałki lawy o wielkości nie większej niż orzech włoski.

- Bomby wulk. – duże fragmenty skał lub zastygłej lawy.

- Ciekłe – lawa i błoto wulk.

- Gazowe – ekshalacje (wyziewy):

- Fumarole – T: 200-1000 st. C, mieszanina H₂O, CO₂, Cl i F.

- Solfatary – T: 100-200 st. C, mieszanina H₂O, CO₂ i H₂S.

- Mofety – T<100 st. C, przede wszystkim CO₂.

10. Skład chem. magmy i jej ewolucja

Skład chem. magmy:

- F. stała – tetraedry [SiO₂]^4-.

- F. ciekła – gł. H₂O z różnymi a^- i k⁺.

- F. gazowa – CO₂, H, F, HF, CO, N i S.

Wyróżniamy magmy: krzemionkowe, węglanowe, siarczkowe i tlenowe.

Ewolucja magmy – skład zmienia się wraz z wędrówką magmy ku górze. Zachodzi ona w wyniku:

- Dyferencjacji:

- Krystalizacja frakcjonalna – wypadanie kolejnych minerałów ze stopu podczas jego krzepnięcia. Jest ona zależna od szybkości zmian T i p. Minerały oddzielają się grawitacyjnie. Etapy KF:

- Wczesna – ol, rudy, px, Ca-pg.

- Główna – px, amf, pl.

- Końcowa – Na₂O, K₂O, SiO₂ oraz skł. lotne.

- Likwacja – odmieszanie stopu na 2 niemieszalne stopy pochodne o różnych cechach. Rozdzielanie zachodzi na drodze grawitacyjnego osiadania składników cięższych.

- Dyfuzja – przemieszczanie się mobilnych składników wywołane gradientem T (efekt Soreta).

- Migracja skł. lotnych – nasila się w miarę krystalizacji oraz spadku p lito statycznego. Pęcherzyki gazu zubożają magmę w H₂O, CO₂, alkalia i SiO₂, reagując równocześnie z otoczeniem.

- Asymilacja i kontaminacja – zanieczyszczanie magmy i asymilacja obcych skał z otoczenia. Zmienia się prze to chemizm magmy, powstają ksenolity i autolizy. Formy asymilowane mogą ulec roztopieniu stopie magmowym. Układ taki dąży do równowagi chem. na drodze różnych proc.: dehydratacji, migracji H₂O oraz skł. lotnych.

- Mieszanie magm – powstanie magmy hybrydowej z 2 różnych magm, różniących się skł. chem., gęstością, T itp. Tworzą się hybrydy jednorodne oraz niejednorodne.

11. Gęstość i lepkość magmy

Gęstość magmy – 2,4-2,9 g/cm³ (dla ukł. 1-fazowych). Zależy od T oraz p (przy ich wzroście wzrasta i gęstość). Wpływa ona na zachowanie się Krzyształów w stopie magmowym, ich graw. opadanie v wznoszenie (proporcjonalnie do uziarnienia frakcjonalnego).

Lepkość magmy – miara tarcia wewn., wynikającego z sił oporu, które hamuje ruchliwość magmy. Zależy ona od: skł. chem., T (przy jej wzroście lepkość spada), p (Przy jej wzroście lepkość wzrasta), obecności gazów (przy wzroście ich stężenia lepkość spada). Ma ona znaczenie dla:

- Ruchliwości.

- Sposobu ekstruzji.

- Intensywności prądów konwekcyjnych.

12. Procesy dyferencjacji magmy

Patrz pkt. 10.

13. Etapy krystalizacji magmy

Etapy:

- Protokrystalizacja (T>1600 st. C) – magmy krzemianowe, siarczkowe, pierwsze minerały magmowe.

- Mezokrystalizacja (T: 800-1600 st. C) – dunity, gabra, dioryty, sjenity i granity.

- Telekrystalizacja:

- Pegamatytowy – 600-800 st. C.

- Pneumatolitowy – 400-600 st. C.

- Hydrotermalny – 100-400 st. C.

Krystalizacja resztkowa:

- Etap pegmatytowy – żyły towarzyszące skałom kwaśnym. Są to: Q, msk i sk. Są to skały grubokryst. i bezładne.

- Etap pneumatolitowy – przy udziale skł. gazowych. Liczne są min. akcesoryczne. Zachodzą podstawienia izomorf., a skały mają podobne struktury i tektury jak w e. pegmatytowym.

- Etap hydrotermalny – gł. skały monomineralne powstające przy udziale H₂O. Powstałe min. są zazwyczaj własno kształtne.

14. Szeregi reakcyjne Bowena

15. Typy skał magmowych i ich zróżnicowany skł. min.

Skały plutoniczne - skały magmowe, których stygnięcie i krystalizacja odbywały się na dużych głębokościach. Ponieważ proces ten zachodzi powoli, powstałe w jego wyniku kryształki są wykształcone i dobrze widoczne (struktura jawnokrystaliczna), często średnioziarnista (średniokrystaliczna) lub gruboziarnista (grubokrystaliczna). Przykładami skał głębinowych są: gabro, noryt, tonalit, anortozyt, labradoryt, dioryt, granodioryt, sjenit, granit.

Skały wylewne - skały magmowe, które powstają wskutek zastygania magmy (lawy) wydostającej się na powierzchnię Ziemi (np. w postaci wulkanu) lub zgromadzonej bardzo płytko pod powierzchnią (do kilkuset metrów), gdzie ciśnienie i temperatura są niewielkie i bardzo zbliżone do atmosferycznych. Lawa zastyga wtedy bardzo szybko, dlatego też kryształy minerałów nie zdążają się wykształcić. Przykłady skał wylewnych: bazalt, trachit, latyt, andezyt, ryolit, dacyt, ryodacyt.

Skały subwulkaniczne - należą do skał magmowych głębinowych powstałych poprzez zakrzepnięcie magmy, która nie zdołała się wydostać na powierzchnię Ziemi (zob. → skały wylewne) i zakrzepła na niewielkich głębokościach - do 1 km. Skały te tworzą intruzje o niewielkich rozmiarach, lecz występujące w różnych formach: lakkolity, pnie wulkaniczne, żyły kominowe, sille i dajki. Zaliczamy do nich: diabazy, porfiry, lamprofiry, czasem karbonatyty.

Skały hipabisalne (skały parageniczne) – skały głębinowe, tworzące intruzje na średnich głębokościach (kilku kilometrów). Skały hipabisalne występują przeważnie w formie lakkolitów, lopolitów, pni magmowych, żył magmowych. Mają średnio- lub drobnoziarnistą strukturę. Często wykazują strukturę porfirową lub porfirowatą. Do skał hipabisalnych należą: mikrogranity, aplity, pegmatyty, melafiry, dacyty, latyty, ryolity, porfiry.

16. Formy występowania skał magmowych

Intruzje zgodne - ściany intruzji są zgodne z płaszczyznami strukturalnymi, takimi jak warstwowanie lub uławicenie starszych skał, powierzchnie niezgodności czy też płaszczyzny tektoniczne. Zalicza się tu następujące intruzje: sill, lakkolit (lakolit), lopolit, fakolit.

Intruzje niezgodne - ściany intruzji przekraczają powierzchnie strukturalne. W tej kategorii wyróżnia się: dajki, żyły kominowe (nek wulkaniczny), żyły pierścieniowe, apofizy, etmolity, harpolity, batolity.

17. i 18. Klasyfikacja skał magmowych ze względu na skł. mineralny i chem.

Skały magmowe wyróżnia się również w zależności od ich składu chemicznego i mineralnego. Podstawowym jest podział ze względu na zawartość krzemionki. Wyróżniamy skały magmowe:

- Kwaśne – powyżej 66% SiO2 (w górnej części diagramu QAPF - obfite w kwarc (Q))

- Obojętne – 53-66% SiO2 (w środkowej części diagramu QAPF)

- Zasadowe – 45-53% SiO2 (w dolnej części diagramu QAPF - obfite w skaleniowce (F))

- Skrajnie zasadowe (ultrazasadowe) – poniżej 45% SiO2

- Skały alkaliczne - skały względnie nasycone alkaliami, a więc niedosycone krzemionką.

19. Struktury i textury skał magmowych

Struktura - określa się ją ze względu na:

- Stopień krystaliczności skały:

- Holokrystaliczna (pełnokrystaliczna) - wszystkie składniki skały są kryształami.

- Hialinowa (szkliwo wulkaniczne).

- Hipokrystaliczna - zawiera zarówno składniki w postaci kryształów jak i szkliwo wulkaniczne.

- Wielkośc i wzajemny stosunek składników skały:

- Równokrystaliczne: grubo-, średnio-, drobnokrystaliczne.

- Różnokrystaliczne:

- Porfirowa (prakryształy obtoczone ciastem skalnym).

- Porfirowata (jeden kryształ wyróżnia się wielkością na tle średniokrystalicznej reszty skały.

- Prawidłowość wykształcenia składników skały:

- Własnokształtna (idiomorficzna) - posiadają ją gównie skały wulkaniczne.

- Obcokształtna (ksenomorficzna).

- Półwłasnokształtna (hipidiomorficzna) - posiadają ją głownie skały plutoniczne.

- Struktury specjalne:

- Ofitowa (diabazowa) - automorficzne tabliczki plagioklazów, a między nimi obcokształtne ziarna piroksenów.

- Pismowa - występowanie kwarcu i skaleni w przekroju przypominające pismo hebrajskie.

- Subofitowa:

- Poikiloofitowa, w której listewki plagioklazu nie są całkowicie wrośnięte w piroksen.

- Dolerytowa.

- Niewyraźnie rozwinięta s. diabazowa.

- Koronowa (wieńcowa) - s. skał zbudowanych z ziarn otoczonych koronami złożonymi z minerałów synantetycznych ułożonych promieniście dokoła innego minerału, lub na styku dwóch minerałów

- Poikilitowa - s. skał których duże ziarna oikokryształów zawierają liczne, drobne, niezorientowane ziarna innych minerałów - chadakryształów.

- Sferolitowa - występuje w kwaśnych skałach wylewnych w których obecne są sferolity (kuliste formy lub agregaty złożone z sektorów o wachlarzowatym ułożeniu włókien minerałów)

Textura - określa się ją ze względu na:

- Wypełnienie przestrzeni przez składniki skały:

- Zbita (masywna) - skały plutoniczne.

- Porowata - skały wulkaniczne

- Migdałowcowa - pory wypełnione przez minerały wtórne - węglany, zeolity, epidot, minerały grupy SiO₂.

- Miarolitowa - występowanie pustek ograniczonych płaskimi ścianami

- Przestrzenne ułożenie składników w skale:

- Bezładna - skały plutoniczne.

- Kierunkowa - skały wulkaniczne.

20. i 21. Skały ultrazasadowe

Dunit – skała ultramaficzna, zaw. prawie tylko i wył. ol. Struktura tych skał jest drobnoziarnista lub porfirowa z fenokryształami oliwinu. Skały te nie posiadają skaleni. Skała ta pod mikroskopem wykazuje tekstury od drobno do grubokrystalicznych, oprócz oliwinu można zaobserwować granaty (przezroczyste, izotropowe) i spinele (chromit, magnetyt), które są nieprzezroczyste.

Opis skały:

- Str. – porfirowata, holokryst.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – ol, granaty.

- Inne – przeobrażenia (idyngsyt).

Perydotyt - skała posiadająca w swym składzie, oprócz znacznych ilości oliwinu (od 30 do 80 %), różne proporcje amfiboli i piroksenów oraz minerałów nieprzezroczystych.

Opis skały:

- Str. – średnio-, holokryst.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – ol (zserpentynizowany), px.

- Inne – intensywna serpentynizacja ol.

Piroxenity i hornblendyty - skały praktycznie monomineralne, złożone z piroksenów bądź amfiboli (hornblendy). Odmianą przejściową jest np. piroksenit biotytowy, gdzie głównym składnikiem jest piroksen a towarzyszącym biotyt. Jeżeli hornblendyty występują w otoczeniu głębinowych skał magmowych bogatszych w krzemionkę wówczas przypisuje im się nazwę lamprofirów hornblendowych.

Pikryty i porfiry pikrytowe - makroskopowo mogą przypominać bazalty, barwy ciemnej. Struktura tych skał jest drobnokrystaliczna lub porfirowa z fenokryształami oliwinu. Skały te nie posiadają skaleni. Najczęściej występują w otoczeniu magmowych skał zasadowych bogatych w skaleniowce. Są słabo rozpowszechnione.

22. Pochodzenie skał ultrazas., formy ich wyst., miejsca wyst. w Polsce

Pochodzenie skał ultrazas. - skały te najprawdopodobniej powstają na skutek dyferencjacji i krystalizajcji magmy gabrowej bądź też na skutek krystalizacji intruzji magmy ultrazasadowej pochodzącej z dużych głębokości.

Miejsca wyst. w Polsce - występują w intruzji na południe od Augustowa. Zdarzają się również wśród głazów narzutowych w utworach lodowcowych.

23. Ofiolity

Ofiolit - jest to zespół powstałych pod powierzchnią oceanów skał magmowych (obojętnych lub zasadowych), często w różnym stopniu przeobrażonych.

Najniżej występują głębinowe, ultrazasadowe perydotyt i dunit (najczęściej zserpentynizowane), następnie gabro i bazalty (najpierw w formie dajek, następnie bazaltów poduszkowych), przykryte oceanicznymi osadami. W Polsce największym kompleksem ofiolitowym jest Masyw Ślęży.

Sekwencja ofiolitowa:

- 1. komora magmowa.

- 2. warstwa sedymentów.

- 3. bazalty poduszkowe.

- 4. dajki bazaltowe.

- 5. warstwowane gabro.

- 6. kumulaty dunitowe/perydototowe.

24. – 26. Skały magmowe zasadowe

Char. skał zasadowych - zawartość SiO2 waha się w przedziale od 45%-52% wag. a skały te nie zawierają kwarcu. Magmy zasadowe są małej lepkości, spokojnie ekstrudują ale szybko się przemieszczają. Głównymi minerałami tej klasy są silnie wapniowe plagioklazy w ilości 35 – 100%( labrador – bytownit ) oraz minerały maficzne ( pirokseny, amfibole, oliwin, minerały nieprzezroczyste, biotyt). Zawierają minerały, które w obecności krzemionki przechodzą w inne. Na przykład oliwiny, które w obecności krzemionki przechodzą w pirokseny oraz skaleniowce, te zaś w takich warunkach przechodzą w skalenie.

Gabro i noryt – zawierają pg silnie Ca, podrzędnie hbl i bt oraz domieszki ol. Char. dla tych skał jest silna saussurytyzacja. Skały te są najczęściej grubokryst.

Opis skały:

- Str. – holo-, równokryst.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – pg i px.

Troktolit – inaczej pstrągowiec. Char. jest zabarwiony na czerwono prod. rozkładu ol, czyli idingsyt.

Opis skały:

- Str. – holo-, średniokryst.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – pg, ol (zserpentynizowany).

Bazalt, melafir i diabaz – wylewne odpowiedniki gabr i norytów. Melafiry to inaczej paleobazalty (barwa szara do brunatnej, tex. migdałowcowa), W skł. min. dominują: ol, sk, px (prakryształy) oraz pg i px (ciasto). Bazalty, w których można zaobserwować szkliwo to hyalobazalty, a jeżeli zawartość szkliwa jest b. duża to nosi on nazwę trachitu.

Opisy skał:

- Bazalt:

- Str. – porfirowa z fenokryształami px i ol.

- Tex. – zbita i bezładna.

- Skł. min. – px i ol (prakryształy), px i pg (ciasto).

- Inne – obwódki reakcyjne wokół min. nieprzezroczystych.

- Melafir:

- Str. – holo-, mikrokryst.

- Tex. – porowata v migdałowcowi.

- Skł. min. – sk ciasto skalne, poro czasami wypełnione kalcytem.

- Diabaz:

- Str. – holokryst., ofitowa.

- Tex. – bezładna i zbita.

- Skł. min. – pg, px i ol.

Anortozyty i Labradoryty - anortozyty są to skały monomineralne, gdzie głównym składnikiem jest plagioklaz (szeregu labrador - andezyn). Brak tutaj kwarcu i skalenia potasowego, mogą pojawić sie niewielkie ilości piroksenów. Barwa anortozytów jest zależna od dominującego w składzie plagioklazu. Labradoryty, skały również niemal monomineralne, gdzie głównym minerałem jest labrador, charakteryzują się grą barw w odcieniach błękitnych. Anortozyty to skały równokrystaliczne, niekiedy porfirowate, tekstura tych skał jest najczęściej bezładna.

27. Bazaltoidy, a paleobazalty i ich wyst. w Polsce

Bazaltoidy a paleobazalty – paleobazalty to młodopaleozoiczny odpowiednik dzisiejszych bazaltów

Występowanie bazaltoidów w Polsce – bazaltoidy są w Polsce zdecydowanie rzadsze niż kwaśne, występują bowiem jedynie wyspowo na Śląsku – od granicy z Niemcami do Góry Świętej Anny i niedaleko Cieszyna oraz w rejonie Szczawnicy.

Występowanie paleobazaltów w Polsce - występują w Sudetach – w niecce śródsudeckiej (Góry Kamienne, Góry Wałbrzyskie, Pogórze Wałbrzyskie) i niecce północnosudeckiej (Góry Kaczawskie, Pogórze Kaczawskie, Pogórze Izerskie) oraz w rejonie śląsko-krakowskim (Rudno, Regulice).

28. Procesy przeobrażeniowe skał zasadowych

Iddingsytyzacja - proces zastępowania oliwinu minerałami wtórnymi takimi jak chloryty czy goethyt. Agregaty mineralne powstałe w ten sposób nazywane są iddingsytem.

Propilityzacja - jest to zjawisko polegające na hydrotermalnym przeobrażeniu minerałów pierwotnych andezytów, dacytów, bazaltów w minerały wtórne takie jak kalcyt, epidot, chloryt. W wyniku propilityzacji skały przybierają kolor zielony.

Saussurytyzacja - zjawisko polegające na przemianie zasadowych plagioklazów gabr w agregaty albitu, zoisytu lub epidotu. Postępująca saussurytyzacja prowadzi do powstania agregatów serycytu.

Serpentynizacja - skały zasadowe, bogate w minerały ciemne (oliwiny, pirokseny, amfibole) a ubogie w glinkę ulegają hydrotermalnym przeobrażeniom w wyniku których powstają minerały grupy serpentynu.

29. Skały magmowe obojętne i ich występowanie w Polsce

Skały Obojętne - zawierają od 52% do 63% wagowych SiO₂, w skale nie zawierają kwarcu więcej niż 10%. Wyróżniamy w nich 2 klasy skał.

Klasa Diorytu i Andezytu - głównymi minerałami tej klasy są średniozasadowe plagioklazy (zwykle andezyn) oraz hornblenda, w mniejszym stopniu pirokseny. Skały te są nasycone krzemionką, zawartość kwarcu jest mniejsza niż 10%.

- Dioryt - są to skały o barwie szarej, a bogate w minerały ciemne są barwy czarnej. Wówczas są podobne do gabra. Przeważnie występują w formie żył lub pni. Są produktami dyferencjacji magmy bazaltowej.

Opis skały:

- Str. – holo-, średniokryst.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – pg, hbl, bt.

- Andezyty - są subwulkanicznymi i wylewnymi odpowiednikami diorytu. Zjawiskiem charakterystycznym jest metasomatyczna propilityzacja. Polega ono na tym, że minerały ciemne przechodzą w chloryt, minerały grupy serpentynu, kalcyt. Makroskopowo andezyty są barwy szarej, ciemnoszarej. Andezyty, podobnie jak bazalty tworzą formy charakterystyczne dla skał wylewnych. Są produktem frakcyjnej krystalizacji magmy bazaltowej bądź asymilacji skał zasobnych w krzemionkę przez tę magmę.

Opis skały:

- Str. – holo-, porfirowa.

- Tex. – zbita, bezładna.

- Skł. min. – hbl i pg (prakr.), pg i amf (ciasto).

Klasa syenitu/monzonitu i trachitu/latytu - Skały tej klasy są nasycone krzemionką, kwarc nie przekracza 10% wag. objętości. Występują tutaj skalenie potasowe w postaci mikroklinu i/lub ortoklazu, często pertyty, z plagioklazów wyróżnia się oligoklaz lub andezyn. Są pozbawione skaleniowców. Wśród minerałów maficznych występują hornblenda zielona, biotyt, rzadko pirokseny. Minerałami akcesorycznymi są: cyrkon, tytanit, korund.

- Syenit - powstały jako produkt frakcyjnej dyferencjacji magmy bazaltowej lub desilifikacji magmy granitowej na skutek asymilacji skał uboższych w krzemionkę.

Opis skały:

- Str. – holo-, grubokryst.

- Tex. – bezładna, zbita.

- Skł. min. – ortoklaz, sanidyn, bt.

- Trachit – wylewny i subwulk. odpowiednik sjenitów. Trachity są jasne, barwy szarej, różowawej, żółtawej, rzadziej czerwonawej lub brunatnej. Struktura porfirowa, w cieście skalnym występują prakryształy skalenia. Tekstura trachitowa charakteryzuje się fluidalnym ułożeniem listewek sanidynu. Są jasnoszare, czerwonawe lub brunatne. Trachity tworzą kopuły i pokrywy, rzadziej potoki.

Opis skały:

- Str. – holo-, porfirowa.

- Tex. – bezładna, zbita.

- Skł. min. – ortoklaz, sanidyn i mikroklin (prakr.), sk i bt (ciasto).

- Monzonity (skała głębinowa) - różnią się od sjenitów tym, że stosunek skaleni potasowych do plagioklazów jest zbliżony, a plagioklazy są zasobniejsze w sód (szereg oligoklaz - andezyn). Z minerałów maficznych występuje biotyt w ilości większej od 10 %, augit, hornblenda. Kwarc w ilości mniejszej niż 10 %.

- Latyty (wylewne i subwulkaniczne odpowiedniki monzonitów) prakryształami są skalenie potasowe jak i plagioklazy sodowo – potasowe. Są barwy szarej lub brunatnej.

Wyst. skał obojętnych w Polsce - stanowiska znajdują się w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim. Kilka stanowisk znaleziono także w Pieninach.

30. Lamprofiry

Lamprofiry - należą do skał magmowych, a dokładniej do głębinowych hipabysalnych i subwulkanicznych. Są przeważnie obojętne lub zasadowe, najrzadziej ultrazasadowe. Klasyfikuje się do skał żyłowych gdyż występują w postaci dajek i silli. Nazwa pochodzi od złożenia greckich słów lampros - lśniący połączonego z terminem porfir.

Powstają w towarzystwie intruzji magmowych. Przypuszczalnie wskutek uwodnienia magm nefelinitowych, lub wskutek stopienia dolnej części skorupy ziemskiej zbudowanej ze skał obfitujących w biotyt i hornblendę.

Skł. min. – bt, px, amf (prakr.), sk i skaleniowce (ciasto).

Występowanie w Polsce - Dolny Śląsk, Śląsk Cieszyński, rejon Krzeszowic k. Krakowa, Tatry, oraz w krystalicznym podłoży Wyżyny Śląsko-Krakowskiej.

31.-34. Klasyfikacja granitoidów

Granitoidy, do których należą m.in. granity, granodioryty, tonality, stanowią grupę skał plutonicznych o podobnych cechach. Głównymi minerałami skałotwórczymi są tu: kwarc, skalenie potasowe, plagioklazy i łyszczyki.

Cechy granitoidów – ich barwy wahają się od biało-szarych do różowo-szarych. Podrzędnie występują w nich minerały maficzne. Cechują się równokryst. str., sk są wykształcone euhedralnie v subhedralnie, a Q zawsze jest anhedralny.

Granity to skały głębinowe przesycone krzemionką. W ich składzie dominują skalenie alkaliczne, występują duże ilości kwarcu i plagioklazów (w zbliżonych proporcjach) oraz podrzędnie występują minerały maficzne takie jak biotyt czy hornblenda. Często w granitach spotykany jest muskowit. Granodioryty różnią się od granitów tym, że posiadają więcej plagioklazów (składnik dominujący) niż skaleni potasowych a tonality posiadają więcej minerałów maficznych niż skaleni alkalicznych (skalenie alkaliczne są podrzędnym składnikiem lub nie występują).

Opisy skał:

- Granit – str. – równo-, średnio-. Tex. – zbita, bezładna. Skł. min. – sanidyn, ortoklaz, Q, bt. Inne – serycytyzacja sk.

Geneza granitoidów - do początku XX-tego wieku uważano, że wszystkie granity występujące w skorupie ziemskiej powstały w wyniku krystalizacji z magmy. W latach 20 XX- tego wieku pojawił się pogląd, że część granitów powstaje na innej drodze w wyniku oddziaływanie różnych procesów. Granity mogą być pochodzenia:

• • metamorficznego

• • magmowego

• • reomorficznego

Granitoidy pochodzenia metamorficznego – powstają w skutek przeobrażenia wszystkich 3 głównych grup skał. Najbardziej predysponowane do przejścia są ryolity i skał os. bogate w SiO₂. Skały te ulegają długiej i skomplikowanej granityzacji, która ulega w środ. "suchy" (brak upłynnienia skał). W skałach tych zachodzi również proc. wzmożonej feldspatyzacji, podczas której tworzą się skalenie Na i K.

Skały te cechują się:

- Obecnością resztek pierwotnych skał, zupełnie nie zmienionych.

- Obecnością reliktów minerałów:

- Glomeroblasty – kuliste, monomineralne.

- Kumuloblasty – kuliste, polimineralne. Są dowodem na większy stopień złożoności proc. granityzacji oraz wzmożoną tryklinizację (ukł. jednoskośny --> ukł. trójskośny).

Granitoidy pochodzenia magmowego – powstają w war. krystalizacji magmy, w wys. T. Posiadają zazwyczaj strukturę holo-, texturę zbitą i masywną. Ich minerały cechują się dużym st. tryklinizacji. Zawierąją dużo inkluzji gazowo-ciekłych.

Granitoidy reomorficzne – podgrzewanie różnych typów genetycznych granitoidów i ich uplastycznienie (zachowują się podobnie jak uplastyczniona sól tworząca diapiry solne). Odznaczają się silną kataklazą (rozkruszenie ziaren) i średnim st. uporządkowania wewn. W strefach kontaktowych wykazują char. ślizgi tekt. (lustra tekt.).

Występowanie granitoidów w Polsce:

- Dolny Śląsk – masywy: Strzego, Strzelin, Sobótka, Otmuchów oraz Karkonoski.

- Tatry – Tatry Wysokie oraz Zachodnie.

- Inne części kraju jako wtórne złoże w postaci eratyków i egzotyków.

35. Eratyki i egzotyki

Eratyk - fragment skały litej, przyniesiony przez lądolód. Są one char. dla utworów polodowcowych, wyst. na obszarach: N i śr. Polski, Niemiec, Francji, Kanady, USA. Zbudowane są przeważnie z granitów, amfibolitów, gnejsów, migmatytów, porfirów, kwarcytów.

Egzotyk - fragment zwartej masy skalnej: okruch, otoczak, blok skalny itp., nie związany genetycznie z osadem, w którym się zawiera. Przykładem egzotyków są odłamki skalne spotykane we fliszu karpackim, pochodzące ze skał budujących wybrzeża mórz, w których odkładał się materiał, z którego z czasem wykształcił się flisz.

36. Porfiry kwarcowe

Klasa dacytu, ryodacytu i ryolitu - są odpowiednikami wylewnymi kolejno granitu, granodiorytu i tonalitu. Ta grupa skał jest określana mianem "porfirów kwarcowych". Ich barwy przechodzą od zielonej, czerwonej po brunatną. Skalenie (ortoklaz, sanidyn, oligoklaz - andezyn), kwarc, biotyt i hornblenda tworzą fenokryształy w drobnokrystalicznym, kwarcowo - skaleniowym cieście skalnym.

Opis skał:

- Ryolit – str. – holo-, porfirowa. Tex. – zbita i bezładna. Skł. min. – pg, Q, bt. Kryształy częściowo skorodowane (obtopione) przez magmę. Inne – widoczne są liczne brązowe punkty, powstałe w skutek utleniania miń. bogatych w Fe.

37. Obsydian, smołowiec i perlit

Obsydian – kwaśna skała wylewna, złożona niemal wyłącznie ze szkliwa wulk. (do 1% H₂O). Powstaje poprzez natychmiastowe stygnięcie magmy. Skład skały może być różny: od obs. ryolitowego po fonolitowy. Często ulega proc. dewitryfikacji (przejście w skałę drobnokryst.).

Smołowiec – kwaśna skała wylewne o szklistej strukturze i bezładnej texturze. W jej składzie min. możemy wyróżnić: pojedyncze kryształy Q i sk zatopione w zdewitryfikowanym szkliwie wulk.

Perlit (szkło wulkaniczne) – naturalnie występująca skała pochodzenia wulkanicznego. Zawiera dużą ilość związanej wody (2–6%). Perlit po odparowaniu wody zwiększa swoją pierwotną objętość do 20 razy i zmienia barwę z szarej na śnieżnobiałą. Charakteryzuje się bardzo małym ciężarem i pęcherzykowatą strukturą, dzięki czemu nadaje się jako materiał do tworzenia izolacji zimnochronnych (zamknięte pęcherzyki powietrza działają jak mikrotermosy).

38. Liparyty i keratofiry

Liparyt - najmłodsze najczęściej czwartorzędowe skały wylewne kwaśne. Zbudowane są z prakryszt. Q, sk K, bt i oligoklazu. Ciasto skalne w liparytach najczęściej ma charakter szklisty witrofirowy.

Keratofir - skała magmowa głębinowa lub wylewna, wieku paleozoicznego albo starsza, o podobna do trachitu, lecz wtórnie zmetamorfizowana wskutek procesów pneumatolizy lub procesów hydrotermalnych. Składa się z: fenokryszt. sk Na, Q , bt, px i agregatów epidotowych. Odznacza się strukturą porfirową z mikrolitowym, sferolitowym lub felsytowym ciastem skalnym.

39. i 40. Skały klasy syenit/trachit i monzonit/syenit

Patrz pkt. 29.

41. Skały foidonośne

Skały te zawierają w swym składzie mineralnym foidy w ilości do 10%. Do najczęściej wyst. skał zaliczmy:

- Foidonośny monzonit – obojętna skała magmowa typu głębinowego o strukturze drobnokrystalicznej lub średniokrystalicznej i barwie szarej lub ciemnoszarej. W skład monzonitu wchodzą skaleń potasowy i plagioklazy (oligoklaz-andezyn), skaleniowce (foidy) w ilości do 10%, pirokseny i amfibole.

- Foidonośne gabro średnio lub gruboziarnista zasadowa skała magmowa głębinowa. Należy do grupy diorytoidów i gabroidów. Zawiera 90% plagioklazów w stosunku do skaleni potasowych (do 10%), 25-60% minerałów ciemnych. Skaleniowce występują w ilości do 10%.

- Foidonośne monzogabro średnio lub gruboziarnista zasadowa skała magmowa głębinowa. Jest skałą przejściową między foidonośnym monzonitem a foidonośnym gabrem. Zawiera 70-90% plagioklazów w stosunku do skaleni potasowych (10-30%), do 10% skaleniowców (foidów), 25-60% minerałów ciemnych.

42. Cieszynity

Cieszynit – ogólna nazwa obejmująca dość różnorodne pod względem petrograficznym skały magmowe głębinowe lub subwulkaniczne, o odczynie zasadowym, występujące jedynie na terenie Śląska Cieszyńskiego. Są to skały o strukturze drobnokrystalicznej, czasami grubokrystalicznej lub porfirowej i zróżnicowanym zabarwieniu, zaliczane do gabroidów.

Geneza cieszynitów - Cieszynity powstały w dolnej kredzie. Tworzą intruzje żyłowe, powstałe przez wciśnięcie płynnej magmy między ławice skał osadowych lub w spękania (szczeliny) w ich obrębie.

Skład min. - głównymi składnikami cieszynitów są: pg (labrador), bt, px (augit), amf Na, analcym, hornblenda i nefelin, niekiedy ol oraz sk K.

43. Procesy deuteryczne

Albityzacja - proces przemiany skaleni potasowych i plagioklazów w albit.

Chlorytyzacja – proces zachodzący w skorupie ziemskiej, prowadzący do przeobrażenia minerałów zawierających żelazo I magnez (np. biotytu, amfibolu, piroksenu, granatu) w chloryty.

Dewitryfikacja - proces zachodzący w szkliwie wulkanicznym zwany odszkleniem. Zachodzi pod wpływem zmian ciśnienia i temperatury, w wyniku czego powstają skupienia bardzo drobnych kryształów.

Iddingsytyzacja - proces zastępowania oliwinu minerałami wtórnymi takimi jak chloryty czy goethyt. Agregaty mineralne powstałe w ten sposób nazywane są iddingsytem.

Korozja magmowa - proces topienia przez magmę kryształów zawartych w magmie lub skał otaczających.

Propilityzacja - jest to zjawisko polegające na hydrotermalnym przeobrażeniu minerałów pierwotnych andezytów, dacytów, bazaltów w minerały wtórne takie jak kalcyt, epidot, chloryt. W wyniku propilityzacji skały przybierają kolor zielony.

Saussurytyzacja - zjawisko polegające na przemianie zasadowych plagioklazów gabr w agregaty albitu, zoisytu lub epidotu. Postępująca saussurytyzacja prowadzi do powstania agregatów serycytu.

Serpentynizacja - skały zasadowe, bogate w minerały ciemne (oliwiny, pirokseny, amfibole) a ubogie w glinkę ulegają hydrotermalnym przeobrażeniom w wyniku których powstają minerały grupy serpentynu.

Serycytyzacja - proces powstawania serycytu wskutek przeobrażenia glinokrzemianów (np. skaleni).

44. Skały osadowe – geneza i klasyfikacja

Skały osadowe - powstają w wyniku nagromadzenia, a następnie osadzenia produktów wietrzenia starszych skał, a także elementów roślinnych i zwierzęcych w różnym stopniu rozkładu, jak również mogą się wytrącać z roztworów wodnych.

Skały osadowe dzielimy na:

- Skały okruchowe (klastyczne).

- Skały ilaste.

- Skały pochodzenia chemicznego i organicznego.

Minerały skał osadowych:

- Minerały allogeniczne, tzn. powstałe poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych. Dostają się one do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i przetransportowania do zbiornika sedymentacyjnego.

- Minerały autogeniczne, tj. powstałe w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstają one w wyniku bezpośredniego wytrącenia z roztworu, na skutek procesów biochemicznych, lub w wyniku późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie złożonego osadu.

45. Wietrzenie fizyczne skał

Wietrzenie insolacyjne - to rodzaj wietrzenia fizycznego spowodowany naprzemiennym nagrzewaniem i ochładzaniem się skały. Do procesów insolacyjnych zaliczamy:

- Dezintegrację granularną.

- Eksfoliację.

- Rozpad blokowy.

Zamróz – rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozsadzaniu lub rozkruszaniu skał w wyniku działania ciśnienia wytworzonego przez wielokrotnie zamarzającą i rozmarzającą wodę znajdującą się w szczelinach, porach skał.

Deflokulacja - rodzaj wietrzenia fizycznego zachodzący na skutek nasiąkania (hydracji) i wysychania (dehydracji) skał ilastych. Pęcznieją one pod wpływem wody (zwiększają swoją objętość), a gdy woda wyparowuje, kurczą się i pękają tworząc poligony.

Eskudacja - to rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozdrabnianiu skał poprzez mechaniczne działanie soli, spowodowane zmianami wilgotności.

Wietrzenie biologiczne (organiczne) – jest to każdy rodzaj wietrzenia spowodowany przez organizmy żywe. Wyróżnia się tu mechaniczną działalność organizmów żywych (np. rozsadzanie skał przez korzenie roślin) oraz ich oddziaływanie na skład chemiczny skał, pod wpływem działania substancji wytwarzanych przez rośliny oraz zwierzęta.

46. Wietrzenie chemiczne skał

Rozpuszczanie – za pośrednictwem wody.

Hydratacja (uwodnienie) – reakcja chemiczna polegająca na przyłączaniu cząsteczki (lub cząsteczek) wody do cząsteczki związku chemicznego.

Hydroliza – reakcja podwójnej wymiany (często odwracalna), która przebiega między wodą i rozpuszczoną w niej substancją. W jej wyniku powstają nowe związki chemiczne. Hydratacja jest to proces wzbogacania się min w wodę. Najczęściej wodę luźno związaną z min tzw wodę fizycznie związaną.

Redukcja i utlenianie – chyba nie trzeba tłumaczyć ;)

Karbonatyzacja - to proces polegający na wzbogaceniu skał nie tylko osadowych w węglany głównie w kalcyt.

47. Transport prod. wietrzenia skał

Transport powierzchniowy - to najczęściej spływy powierzchniowe np. lawiny błotne lub lawiny obserwowane w wysokich górach. Te spływy są możliwe dzięki rozdrobnieniu i silnej hydratacji materiału.

Transport wodny - odbywa się za pośrednictwem rzek, jezior i mórz. Podczas transportu wodnego materiał skalny ulega dalszej dezintegracji. W różnym stopniu rozdrobnieniu segregacji pod względem granulometrycznym i dalszemu chemicznemu przeobrażeniu.

Transport eoliczny - odbywa się za pośrednictwem prądów powietrznych. Transportuje ono materiał najdrobniejszy, którym najczęściej są minerały ilaste i bardzo drobne ziarna kwarcu (pył kwarcowy).

48. Sedymentacja osadów i ich dalsze przeobrażenia

Sedymentacja - jest to proces polegający na osadzaniu się produktów transportowanych w środowisku lądowym i wodnym. Materiał sedymentujący najczęściej pochodzi z lądu i jest to tzw. materiał terygeniczny.

Diageneza - jest to proces fizykochemiczny polegające na stwardnieniu i scementowaniu pierwotnie złożonego osadu. Zachodzi ona do 80 st. C. W procesie diagenezy oddziałują następujące zjawiska:

- Kompakcja - jest to proces polegający na stwardnieniu osadu pod wpływem nacisku warstw nadleglych.

- Dehydratacja - polega na stwardnieniu osadów wskutek usunięcia z niej nadmiaru wody.

- Rekrystalizacja - polega na regeneracji poszczególnych ziaren mineralnych. Niektóre min rozrastają się, regenerują się. Powstałe wokół nich obwódki wzajemnie zazębiają się ze sobą przyczyniając się do scementowania osadów.

- Krystalizacja z roztworów - to proces krystalizacji różnych min np. węglanów siarczanów fosforanów z roztworów wodnych przenikających przez osad, a w konsekwencji scementowanie skały.

49. Geneza i klasyfikacja skał klastycznych

Skały okruchowe - powstają na skutek nagromadzenia materiału okruchowego (terygenicznego) lub szczątków organicznych w środowisku lądowym, rzecznym, jeziornym, morskim. Materiał pochodzenia mineralnego to przede wszystkim min allogeniczne.

Klasyfikacja skał klastycznych - ze względu na wielkość ziarn okruchów skały te dzielimy na 3 zasadnicze grupy:

- Psefity - o wielkości ziam powyżej 2mm

- Psamity - o wielkości ziarn od 2 - 0,1 mm

- Aleuryty - od 0,1 - 0,01 mm

- Pelity - o wielkości ziam poniżej 0,01 mm. Najczęściej klasyfikowane jako osobna grupa – skały ilaste.

50. Geneza i klasyfikacja skał piroklastycznych

Skały piroklastyczne - powstają wskutek osadzania się w środowisku lądowym lub morskim materiału piroklastycznego. Materiałem piroklastycznym nazywamy w różnym stopniu rozdrobniony materiał wulkaniczny powstały podczas wybuchu wulkanu.

Składniki piroklastyczne:

- Bomby wulkaniczne.

- Lapille - drobne o wielkości orzecha laskowego.

- Pył wulk. - bardzo drobny materiał.

Rodzaje skał piroklast.:

- Tufy są to skały piroklastyczne, które zbudowane są głównie z bomb wulk. i lapilli. Powstają stosunkowo blisko kraterów wulkanicznych w środowisku lądowym. Tufy mogą mieć charakter:

- Krystaloklastyczne tufy - zbudowane są głównie z pojedynczych minerałów pirogenicznych np. kwarcu sanidynu biotytu.

- Litoklastyczne tufy - zbudowane są z różnej wielkości fragmentów skały wylewnej.

- Witroklastyczne tufy - zbudowane są wyłącznie ze szkliwa

Najczęściej występują tufy mieszane: krystalo- lito- witroklastyczne.

- Tufity - są to skały piroklastyczne, które powstają wskutek nagromadzenia najdrobniejszego materiału (pył w środowisku morskim). Zbudowane są głównie ze szkliwa wulkanicznego. Niekiedy zawierają domieszki minerałów pochodzenia osadowego.