PYTANIE 1 JAKA JEST RÓŻNICA MIEDZY ZJAWISKAMI POLITYCZNYMI Z NATURY, A POLITYCZNIE UWIKŁANYMI

Istnieją zjawiska polityczne z genezy i z natury (do takich można by zaliczyć, przykładowo: państwo, dyplomację, rewolucję, parlamentaryzm, wybory, doktryny konstytucyjne itp.) oraz zjawiska jedynie uwikłane w politykę, zyskujące – trwale lub przejściowo – pewien kontekst polityczny.

PYTANIE 3 DLACZEGO DEF. POLITYKI W KAT. WŁADZY I WALKI OWŁADZĘ SĄ NIE WYSTARCZJĄCE

Gdzie więc szukać genezy i istoty polity­ki? W interesach społecznych.

Politykę tworzą nie tylko ci, którzy rządzą lub zamierzają rządzić. Sami rządzą­cy nieraz działają nie z własnej woli i z własnego pomysłu, lecz na żądanie i pod naciskiem innych, którzy wiedzą, czego potrzebują i czego chcą, choć by­najmniej nie pragną ani nie potrzebują rządzić. Ani taka czy inna ideologia, ani też władza potraktowana jak absolut nie są źródłem ani kwintesencją polityki. Jej treścią jest odrębność i rozbieżność lub wręcz sprzeczność interesów, zagrażająca społecznej równowadze i spoistości, przy­bierająca niekiedy formy konfliktowe Materią polityki", jej źródłem i treścią, są interesy i problemy społeczne

PYTANIE 4 DEFINICJA POLITYKI

WG Arystotelesa jest to sztuka rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne

Wg M.Webera jest to dążenie do udziału we władzy lub wywieranie wpływu na podział władzy

PYTANIE 5 JAKI JEST STEREOTYP POLITYKI

Polityka traktowana jest po prostu jako sfera walki o władzę i rządzenia.

PYTANIE 6 CZYM RÓŻNI SIĘ polityka w ogóle a polityka "w sprawie"

. Płaszczyzna pierwsza – to sfera „czystej” polityki: walka oraz władza (panowanie, rządzenie, zarządzanie; sztuka dyplomacji; prawne regulacje stosunków między państwami). Można to nazwać polityką w znaczeniu ogólnym albo wręcz, nieco paradoksalnie, polityką... „polityczną”. Płaszczyzna druga – to sfera polityki szczegółowej (czy też, jak kto woli merytorycznej i konkretnej): rozmaite formy i kanały artykulacji interesów społecznych i regulacja procesów zaspokajania potrzeb społecznych, w szczególności sterowanie procesami wzrostu gospodarczego, stosunkami wymiany, podziału i konsumpcji dóbr w skali zbiorowej, także sterowanie obiegiem społecznym i reprodukcją wielkich idei, wartości symbolicznych.

PYTANIE 7 POLITYKA MERYTORYCZNA

W polityce merytorycznej mówić kompetentnie, trzeba mieć wiedzę fachową z danej dziedziny.

Polityka merytoryczna to dobieranie środków do zrealizowania określonego celu dotyczącego społeczeństwa czy państwa, np. rozwoju gospodarki, sądownictwa, oświaty, służby zdrowia, bezpieczeństwa.Polityka „polityczna” zaś to walka o to, by środki do realizacji celów nie istniały tylko na papierze. Oprócz odpowiednio dobranego języka w polityce „politycznej” trzeba mieć siłę organizacyjną. Jedno i drugie wymaga pracy i profesjonalizmu.

PYTANIE 8 Polityka partykularna a polityka organiczna

Przez politykę partykularną rozumiem tu wysiłki na rzecz przeforsowania partykularnego interesu i systemu wartości określonej grupy społecznej. Polityką partykularną jest, wbrew pozorom, również taka linia postępowania sił panujących lub rządzących względnie pretendujących do przywództwa, która opiera się na subiektywnym poczuciu słuszności własnych poglądów, na przekonaniu, że to, co leży w moim (naszym) interesie, służy zarazem dobru wspólnemu. Polityka taka pozostaje partykularną choćby dlatego, że nie przestaje być stronniczym wyborem wartości, forsowaniem subiektywnych ocen i preferencji ani też wyrazem roszczeń do tego, by mój interes lub mój pogląd uczynić powinnością i normą powszechną.

przez politykę na rzecz dobra wspólnego (można by nazwać ją polityką “organiczną”) rozumiem kierunek działania uznawany nie tylko przez własny “obóz”, ale również przez inne siły społeczne za reprezentatywny i korzystny dla wszystkich, zatem zasługujący nawet na wsparcie ponad sferą podziałów i wzajemnej rywalizacji. Z takim zjawiskiem mamy do czynienia zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, w sytuacjach zagrożenia zewnętrznego itp.

PYTANIE 9 ISTOTA METAPOLITYKI

'Metapolityka' - to odnoszenie się do polityki nie z pozycji jednego z jej uczestników, strony, a więc kogoś stronniczego, lecz z pozycji społecznej kontroli nad polityką jako taką. Jest to spojrzenie na nią przez pryzmat niebezpieczeństw, jakie potencjalnie niesie ona wszystkim. Stąd wynika dążenie do ustanowienia i egzekwowania niezbędnych ograniczeń i regulacji sprzyjających obronie wartości i dóbr uniwersalnych, takich jak życie ludzkie, godność i tożsamość uczestników życia społecznego, ich prawa, bezpieczeństwo. Intencją metapolityki jest więc wyznaczenie nieprzekraczalnych granic, narzucenie i egzekwowanie wzajemnie i powszechnie przestrzeganych reguł gry politycznej oraz zagwarantowanie społecznej kontroli.

PYTANIE 10 INSTYTUCJE METAPOLITYCZNE

Przez instytucje metapolityczne rozumiemy unormowane sposoby bądź instrumenty oddziaływania służące regulacji i kontroli - metod działania uczestników polityki. Ich celem jest ustanowienie i usankcjonowanie reguł współżycia społecznego uczestników polityki oraz reguł samej gry politycznej - reguł sprzyjających zachowaniu równowagi społecznej, względnej harmonizacji norm prawnych i obyczajów politycznych z uniwersalnymi, elementarnymi normami moralności ogólnoludzkiej. Instytucje te stoją one na straży interesu publicznego, dobra wspólnego, a zarazem elementarnych praw i interesów poszczególnych grup społecznych i obywateli – takich jednak, które nie wchodzą w kolizję z interesem powszechnym.

Typy instytucji metapolitycznych

Można wyróżnić kategorie instytucji metapolitycznych:

(a) specyficzne typy organów państwa, których funkcje i sposób działania mają charakter właśnie metapolityczny, a nie typowo polityczny

(b) niektóre inne instytucje publiczne – jak media, ośrodki demoskopijne, fundacje, instytuty badające i propagujące wzorce kultury politycznej,

(c) pewne zasady funkcjonowania, skodyfikowane w aktach normatywnych, dotyczące w jednakowym stopniu wszystkich uczestników, np. obydwie strony sporu lub konfliktu, urząd oraz petenta lub lobbystę, media oraz polityków i obywateli; np. zasada przejrzystości, zasada odpowiedzialności za słowo, zasada obiektywizmu, zasada bezstronności sędziów itd.

(d) prawa uczestników i gwarancje tych praw – zawarte w ustawach i aktach prawa międzynarodowego;

(e) obowiązki uczestników związane z ich odpowiedzialnością za dobro wspólne, odpowiedzialnością przed współuczestnikami, jak i przed organami państwa lub ciałami społecznymi reprezentującymi interes powszechny.

Przykłady instytucji metapolitycznych

* niektóre kategorie sądów (Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, sądownictwo administracyjne), powołane do egzekwowania praworządności, a zobowiązane do politycznej bezstronności i niekoniunkturalności;

* niektóre organy lub agendy o funkcjach regulacyjno-kontrolnych w stosunku do różnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego i kulturalnego, np. takie jak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Rada Polityki Pieniężnej, Urząd Antymonopolowy itp.

* organy kontrolne, a zwłaszcza Najwyższa Izba Kontroli,

* organy powołane do ochrony praw obywatelskich – takie jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, Główny Inspektor Ochrony Danych Osobowych;

* agencje wywiadowcze czy inne instytucjonalne formy działania służb specjalnych

PYTANIE 11 Płaszczyzny metapolityki

* na poziomie refleksji uniwersalistycznej nad wartościami ogólnoludzkimi, normami humanitarnymi, nad warunkami harmonizacji sprzeczności i konfliktów w granicach równowagi i ciągłości społecznej

* na poziomie formułowania konkretnych postulatów, kodeksów projektujących reguły współżycia i współdziałania, zasady rządzące przezwyciężaniem różnic społecznych

* na poziomie praktycznej działalności polegającej na wywieraniu nacisku społecznego przez zorganizowane grupy obywatelskie, środowiska opiniotwórcze i w ramach akcji mobilizujących opinię publiczną

* wreszcie, na poziomie funkcjonowania wyspecjalizowanych instytucji publicznych mających za zadanie wyłącznie egzekwowanie określonych zasad, w rodzaju prawowitości, praworządności, reprezentatywności społecznej, odpowiedzialności oraz stanowienie norm prawa wewnętrznego i międzynarodowego narzucających ograniczenia dla partykularyzmu, samowoli i destrukcji społecznej w postępowaniu sił politycznych i organów państwa.

PYTANIE 12 /13 Co jest materią metapolityki?

W praktyce, na poziomie efektywnej działalności, metapolityka funkcjonuje w dwóch formach:

* w postaci rozmaitych instytucji publicznych o charakterze regulatywno-kontrolnym (w tym wyspecjalizowanych organów pastwa) oraz

* w postaci specyficznej aktywności obywatelskiej, która zmierza do zapewnienia wpływu zwykłych obywateli nie tyle na określone cele czy kierunki polityki, ile na dopuszczalny repertuar form, metod i środków działania politycznego; obywatelskiego oddziaływania nie tyle w imię poparcia lub zwalczania czegoś, ile w imię przestrzegania pewnych zasad uniwersalnych, dobrze służących wszystkim i każdemu z osobna.

PYTANIE 14 Obywatelska aktywność metapolityczna

Obywatelska aktywność metapolityczna to zainteresowania i wysiłki szeregowych obywateli zainteresowaniem w ustanowieniu i egzekwowaniu przejrzystych reguł gry politycznej, mechanizmów zgodnych z elementarnymi czy uniwersalnymi normami moralnymi, w przestrzeganiu zasad i obyczajów politycznych jednakowo wiążących wszystkie strony gry czy walki politycznej, zapewniających równowagę społeczną i bezpieczeństwo wszystkich uczestników przestrzegających owych reguł gry, umożliwiających przynajmniej względną humanizację konfliktów społecznych i ograniczenie tych kosztów walki politycznej oraz procesów rządzenia, które zagrażają godności i tożsamości jakichkolwiek grup i jednostek społecznych.

I w szczególności do zakresu tego zjawiska należy zaliczyć obywatelskie dążenia do sprawowania jednakowo efektywnej i bezwyjątkowej kontroli społecznej nad działalnością wszelkich sił i osobistości politycznych (bez względu na ich rodowód, barwy ideologiczne, koligacje), do ograniczenia zjawisk patologicznych w funkcjonowaniu elit i kadr politycznych, a w miarę możliwości do zapobieżenia rozmaitym wynaturzeniom.

PYTANIE 15 Motywy i intencje obywatelskiej metapolityki

Tak pojęta obywatelska aktywność metapolityczna zwykle ma trojakie powody:

(1) uświadomienie sobie faktu, że - trawestując znane powiedzenie o wojnie - "polityka jest sprawą zbyt poważną, aby pozostawić ją samym politykom"; zwłaszcza współcześnie, gdy decyzje polityków stwarzają wielkie szanse lub katastrofalne zagrożenia już nie tylko dla interesów, stanu posiadania tudzież poczucia tożsamości i godności takich czy innych grup społecznych, zwykłych ludzi, ale również dla ich elementarnego bezpieczeństwa i wręcz dla ich egzystencji;

(2) zrozumienie prawidłowości, że dopuszczenie do sztywnego i biegunowego podziału na rządzących i rządzonych jest bezpośrednio niebezpieczne dla tych ostatnich, gdyż przekształcenie władzy jako takiej w przywilej sam w sobie sprzyja deprawacji i demoralizacji rządzących, pokusom nadużywania władzy w interesach wąskogrupowych i osobistych, skłonności do lekceważenia lub naruszania praw rządzonych, a w skrajnym przypadku - pozbawiania ich tych praw;

(3) uzmysłowienie sobie, że alienacja lub zgoła degeneracja elit politycznych , nawet gdy nie wiąże się ze sprowadzaniem na konkretne społeczeństwa i całą ludzkość wielkich nieszczęść i klęsk, tak czy inaczej zbyt wiele nas wszystkich kosztuje. Zbyt wiele nas kosztuje marnotrawstwo czasu i energii, nierozwiązywanie najbardziej żywotnych problemów społecznych,

(4) uświadomienie sobie faktu, że również klerkowskie hasła apolityczności "porządnych ludzi, którzy nie mieszają się do tych brudów" lub inna wersja apolityczności są pułapką nie mniejszą niż kolejne poszukiwania na oślep, takie, że wyborcy w stanie zawodu kierują się odruchami emocjonalnymi - przekorą, chęcią ukarania zawodnych i nierzetelnych reprezentantów, krótkowzrocznym poparciem alternatyw na kredyt.

PYTANIE 16 Przejawy metapolitycznego zaangażowania obywateli

Jeśli więc typowym dla polityki "partykularnej" przejawem zaangażowania obywatelskiego byłyby takie zjawiska jak organizowanie się grup nacisku, akcje protestacyjne i trwałe ruchy kontestacyjne pod takim czy innym sztandarem, inicjatywy obywatelskie na rzecz realizacji określonych poglądów czy postulatów ideologicznych względnie określonych roszczeń społecznych, to metapolityczną formą aktywności obywatelskiej byłoby albo "porozumienie ponad podziałami" na rzecz egzekwowania określonych norm i zasad, na rzecz zwalczania "ponadpartyjnych" form patologii polityki (np. takich jak korupcja, nepotyzm, klikowość), albo porozumienie ludzi względnie bezinteresownych politycznie w tym sensie, że nie ogranicza ich żadna szczegolna identyfikacja czy sympatia polityczna, choć mają interes w bezpiecznym społecznie funkcjonowaniu polityki.

Do tak pojętych obywatelskich form metapolityki można zaliczyć przede wszystkim:

* rozmaite ruchy obrony praw człowieka (w rodzaju Amnesty International,

* ruchy pacyfistyczne –

* ruchy humanitarne dążące do spowodowania międzynarodowej ingerencji w destrukcyjne konflikty międzypaństwowe czy wojny domowe o obliczu ludobójczym i organizowania pomocy humanitarnej (w rodzaju "Lekarzy ponad podziałami", nie mówiąc już o Czerwonym Krzyżu);

* komitety, fundacje i ośrodki powoływane dla obrony wolności słowa, niezależności mediów, obrony praw osób poszkodowanych przez przestępców, ale i obrony praw więźniów itp.;

* stowarzyszenia czy porozumienia na rzecz wspólnej walki z korupcją (w rodzaju Transparency International), układami mafijnymi itd. itp.

* ruchy ekumeniczne

Również niektóre formy artystycznego komentarza do obyczajów politycznych, np. happeningi czy kabaretowe satyry wymierzone nie tyle w określone siły polityczne, ile w hipokryzję polityków mają wydźwięk metapolityczny.

PYTANIE 17 POGRANICZE METAPOLITYKI

Na pograniczu metapolityki i polityki w rozumieniu tradycyjnym (jako stronniczej walki o interesy partykularne lub wartości niepowszechnie uznawane) usytuowane są formy refleksji lub działalności publicznej, które mają dwoisty charakter. Z jednej strony, odnoszą się do prób ustanowienia, egzekwowania lub obrony pewnych nadrzędnych i powszechnych reguł leżących w interesie ogółu, ale z drugiej strony, stanowią wyraz partykularnych interesów, subiektywno-ideologicznych preferencji i zapatrywań, zawierają w sobie element stronniczości i problematyczności.

Typowym przykładem takiej dwoistości są ruchy ekologiczne.

PYTANIE 18 POJĘCIE INTERES

Autor jednej z najbardziej ogólnych definicji interesu J. F. Plamenetz, twierdzi, iż termin ten w zastosowaniu do nauki o polityce oznacza jednocześnie:

1) wszystko to, co jest dla człowieka zyskowne, korzystne, satysfakcjonujące,

2) to, co stymuluje ludzi do działań,

3) to, co stanowi zysk wynikający z udziału we wspólnocie,

4) dobro (wartości) ważne do osiągnięcia pewnych celów.

Najogólniej i najbardziej potocznie interesem jest wszystko to - twierdzi autor-

co zaspokaja potrzeby ludzi, może ich satysfakcjonować. Wychodząc z tego założenia, należy przypuszczać, że człowiek może nie uświadamiać sobie własnych interesów, a inni mogą je znać lepiej niż on sam.

Interesy dzieli się na:

- Obiektywne ujmowanie interesu jako obiektywnej konieczności, potrzeby, stosunków ekonomicznych i społecznych, relacji między stosunkami społecznymi a zaspakajaniem potrzeb . Zakłada się, że coś może być interesem podmiotu niejako niezależnie od jego świadomości, wiedzy czy woli

-subiektywne, które przybierają postać, odrębnych interesów odłamu grupy lub danego członka grupy, tak jak on sam je postrzega.

PYTANIE 19 CO TO JEST SPRZECZNOŚĆ I KONFLIKT INTERESÓW

Jeżeli spojrzeć na rzeczywistość społeczną i polityczną , to podstawową w niej rolę odgrywają sprzeczności i konflikty. Są one źródłem przetrwania i rozwoju. Sprzeczności interesów wynikają z różnego usytuowania społeczno ekonomicznego podmiotów interesów, z różnych ról pełnionych przez nie w organizacji systemów społecznych. W przypadku klas i wielkich grup społecznych szczególnie istotne jest ich usytuowanie w sferze stosunków społecznych i ekonomicznych, w obszarze społecznego podziału pracy, relacji do własności, w tym własności środków produkcji oraz partycypacji w podziale społecznego dochodu. Sprzeczności mają też swe źródła w różnicach kulturowych, ideologicznych, w społecznych systemach wierzeń, w znaczeniu przypisywanym ważnym symbolom, w stylu życia wielkich grup społecznych.

Można wyróżnić trzy modelowe sytuacje sprzeczności interesów:

- obiektywną sprzeczność potrzeb, których interesy dotyczą;

- konfliktowość środków i sposobów zaspokojenia potrzeb;

- niedosyt dóbr, przy pomocy których można zaspokoić potrzeby różnych rywalizujących o nie podmiotów interesów.

W praktyce wszystkie te modelowe sytuacje występują na ogół łącznie. Systemy społeczne zmuszone są więc do rozstrzygania w jakiejś procedurze o dystrybucji deficytowych zasobów w taki sposób, który zapewni im możliwości istnienia i rozwoju. Bez zdolności takiego rozstrzygania ich dalsze istnienie jest zagrożone.

Sprzeczności, rozumiane jako obiektywna sytuacja, w której co najmniej dwie strony rzeczywistości społecznej wyodrębnione pod jakimś względem jednocześnie są sobie przeciwne i współistnieją w ramach jakiejś całości społecznej. Tym samym w ramach określonego układu pełnią trzy funkcje: są trwałą właściwością tego układu, zakłóceniem jego życia wewnętrznego i zarazem warunkiem jego istnienia i rozwoju.

Konflikt interesów to, w jaki sposób całości społeczne rozwiązują problem dostępu do zasobów, nie dokonuje się w procesie harmonii i kooperacji, przynajmniej nie tylko w takich warunkach. Życiu społecznemu człowieka stale towarzyszy niedobór zasobów w stosunku do ustawicznie rosnących potrzeb. Stąd rywalizacja różnych podmiotów o zasoby, o taki kształt struktur społecznych, reguł produkcji i reprodukcji warunków życia społecznego, które najpełniej zapewnią zaspokojenie ich potrzeb. Z analizy różnych konfliktów społecznych wynika, że nie zawsze konflikty interesów dadzą się prosto wyjaśnić obiektywną sprzecznością potrzeb, czy innymi parametrami przeciwieństw obiektywnie istniejących w systemie stosunków społeczno – ekonomicznych. Konflikty mają własną dynamikę, mogą być z punktu widzenia ich obiektywnych przesłanek pozorne, wtórne, być wyrazem fałszywego obrazu rzeczywistości. Konflikty wreszcie wyrastają z innego pojmowania rzeczywistości, z innych znaczeń , z różnej symboliki społecznej i hierarchii wartości podmiotów interesów, z różnic poznawczych i kulturowych paradygmatów decydujących o tożsamości określonych grup społecznych. Stąd wyraźnie widać, że konflikty mają charakter subiektywny, są elementem świadomości społecznej.

PYTANIE 2O CO TO JEST ARTYKULACJA INTERESÓW

W interpretacji J.P.Gieorgicy artykulacja jest procesem, w którym następuje ujawnienie potrzeb, argumentowanie interesów i reprezentacja postulatów i jest to pierwszy etap złożonego procesu działań politycznych. Artykulacja przebiega według schematu:

Ujawnienie Argumentowanie Reprezentacja

potrzeb interesów postulatów

Proces artykulacji interesów składa się z kilku faz:

- ujawniania potrzeb i formułowania interesów, ten etap procesu można określić jako artykulację w ścisłym znaczeniu;

- reprezentacji interesów;

- instytucjonalizacji interesów; w tej fazie następują procesy konstytuowania się grup interesów, partii politycznych i innych organizacji i instytucji mających zapewnić podmiotom społecznym zdolność do artykulacji ich interesów;

- legitymizacji interesów; polegającej na działaniach mających na celu uzyskanie przez interesy i ich podmioty prawowitości, zalegalizowaniu interesów w systemie prawnym i ich usankcjonowaniu jako zgodnych z interesami całego systemu społecznego;

- mobilizacji i dystrybucji zasobów materialnych i niematerialnych, w tym aktywności społecznej dla skutecznej artykulacji interesów;

- podejmowania decyzji, dokonywania wyborów, przede wszystkim na poziomie strategicznym systemów społecznych, odzwierciedlających preferencje wynikające z interesów;

- podejmowanie działań realizacyjnych w różnych obszarach życia społecznego, gospodarki i kultury oraz sprawowania władzy. W efekcie tych działań dokonuje się zaspakajanie potrzeb podmiotu, co wywołuje zmianę jego położenia społeczno-ekonomicznego, zmieniają się jego potrzeby i inne komponenty relacji interesu, powstają nowe potrzeby i nowe możliwości zdobycia i użycia dóbr.

PYTANIE 21 NA CZYM POLEGA MORALNOŚĆ POLITYKÓW ?

W działalności politycznej stale napotykamy popadające ze sobą w konflikt różne racje moralne. Dzieje się tak dlatego, że rzeczywistość społeczna jest tu szczególnie złożona i wielostronna. Każde działanie polityczne angażuje wielkie masy ludzi (bądź bezpośrednio wciągając ich do działania, bądź też pośrednio - poruszając sprawy o żywotnym dla nich znaczeniu). Co więcej: w działalności politycznej nie można dokładnie oddzielić wpływu naszej działalności na tych, którzy sami angażują się w polityce, od wpływu na ludzi trzymających się od polityki daleko. Dlatego też każdy, kto bierze udział w jakiejkolwiek działalności politycznej, wywiera wpływ na bardzo różne interesy grup ludzkich- Ponieważ zaś wpływ ten najczęściej nie jest ani dla wszystkich korzystny, ani dla wszystkich zgubny i pociąga skutki różne dla różnych ludzi, przeto i ocena moralna działania politycznego różnie może się kształtować.

Jest to pierwsze źródło dylematów moralnych w polityce. W odróżnieniu od życia "codziennego", gdzie ocena moralna stosunkowo wyraźnie dostarcza nam kryteriów, co w naszym postępowaniu jest moralnie naganne, a co godne pochwały, w polityce mamy do czynienia z rozbieżnością ocen moralnych, wynikającą z różnic stanowisk i z rozbieżności interesów. Jesteśmy przeto w tej niekorzystnej sytuacji, że trudniej jest się nam oprzeć na jednoznacznych ocenach innych. Istnieje pogląd, iż moralny punkt widzenia musi być w polityce uwzględniony po prostu ze względu na skuteczność tej polityki. Jeśli bowiem odrzucalibyśmy kwestię ocen moralnych, to popadalibyśmy w konflikt z poglądami i uczuciami wielu ludzi, przez co nasza polityka napotkałaby dużo trudności. Pogląd ten jest przykładem myślenia kategoriami polityki amoralnej, ale liczącej się z postawami moralnymi ludzi jako ze zjawiskiem socjologicznym o znacznej doniosłości praktycznej.

PYTANIE 22 NA CZYM POLEGA ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYKÓW?

Polega ona na tym, że polityk - a rozumiemy tu to słowo w ten sposób, że politykiem jest każdy człowiek angażujący się politycznie - odpowiada za innych, którzy mu zaufali. Odpowiada on nie tylko za siebie, lecz za innych, przy czym ci "inni" są mniej przygotowani do obrony przed trudnościami i niebezpieczeństwami, są całkowicie lub częściowo zdani na to jak ich sprawami pokieruje polityk. W tej sytuacji etyczna ocena postępowania politycznego musi uwzględniać, jak dalece w działalności tej znalazł wyraz troskliwy stosunek do dobra ludzi, za których sprawy człowiek politycznie aktywny odpowiada.

Ponoszenie odpowiedzialności jest stanem faktycz­nym, który się poniekąd automatycznie nakłada na tego, kto spełnia czyn określonego rodzaju. Stajemy się odpowiedzialni za czyn, skorośmy się go podjęli i dokonali.

PYTANIE 23 CZYM RÓŻNI SIĘ WG M.WEBERA ETYKA PRZEKONAŃ OD ETYKI ODPOWIEDZIALNOŚCI

PYTANIE 24 KTO TO JEST KLERK ?

Nawet dobra polityka, służąca humanistycznym celom, nie może ustrzec się trudnych wyborów moralno-politycznych, w których pewne nakazy moralne zostają złamane, by inne mogły triumfować. Tak więc właśnie istnienie dylematów moralno-politycznych, a nie istnienie pewnych szczególnie niemoralnych polityk, jest rzeczywistym źródłem poglądu głoszącego wyższość postawy politycznie nie zaangażowanej.

Klerkiem jest ten, kto wstrzymując się od działalności politycznej czyni tak z uwagi na dobro wartości moralnych i kulturalnych, zagrożonych w różnej mierze przez walczące ze sobą stanowiska polityczne.

PYTANIE 25 CO TO JEST MAKIAWELIZM

Zwykle kojarzymy makiawelizm z podstępną formą gry czy walki, zastąpieniem lub zrównoważeniem siły własną przebiegłością. Makiawelizmem bywa też nazywana chroniczna skłonność polityków albo menadżerów do kierowania instytucjami i zespołami ludzkimi głównie lub wyłącznie za pomocą metod manipulacyjnych, upodobanie do działania skrytego, poza kontrolą innych, opartego na uprzedmiotowieniu ludzi i instrumentalnym wykorzystaniu ich sytuacji, potrzeb, oczekiwań, dążeń, złudzeń.

PYTANIE 26 RÓŻNICA MIĘDZY REALISTĄ A UTOPISTĄ

Na gruncie postawy moralistycznej, czyli przeprowadzającej moralną ocenę działania politycznego, wyodrębniają się wyraźnie dwie postawy - "realistyczna" i "utopijna" - przy czym sprawą, która je dzieli, jest kwestia celu i środków. Problem rysuje się w sposób następujący: czy słuszność celu usprawiedliwia stosowanie wszelkich środków do tego celu prowadzących. Idzie przy tym wyraźnie o konflikt moralny, który powstaje wtedy, gdy słuszny cel może być realizowany jedynie przy użyciu środków moralnie odrażających, lub przynajmniej zasługujących na naganę. Jak wówczas postąpić?

Przed utopistą stoją trzy drogi postępowania.

Po pierwsze: może wstrzymać się od działania, ponieważ zdaje sobie sprawę z tego, że środki skuteczne nie zawsze są moralne, a nie chce stosować środków ani niemoralnych, ani zgubnych. Drugim wyjściem jest kompromis z zasadą. Utopista przestaje tu jednak być sobą. Trzecie wreszcie wyjście - jedyne wyjście konsekwentnie utopijne - polega na nieliczeniu się z istniejącą sprzecznością i na uporczywym trzymaniu się zasady stosowania jedynie środków godnych aprobaty moralnej, lub przynajmniej moralnie obojętnych. Utopista wie przy tym, że nie uzyska powodzenia, że jego udziałem będzie porażka. Łatwo zauważyć, że utopista ryzykuje nie tylko swoją osobą, lecz świadomie pogrąża w nieszczęście innych.

Właściwie pojmowana postawa realistyczna sama w sobie stanowi zabezpieczenie przed degeneracją polegającą na usprawiedliwieniu wszystkiego i na przekształceniu każdej konieczności w cnotę. Jest to bowiem postawa nacechowana umiarem. Nie tylko uznaje, że cel nie zawsze usprawiedliwia stosowane środki, ale i dopuszcza wypadki, kiedy tak właśnie jest. W ocenie poszczególnych sytuacji chce kierować się realizmem: to znaczy pragnie stwierdzić w sposób możliwie pewny jak rzeczywiście przedstawia się każda strona istniejącej alternatywy. Czy środki zalecane są rzeczywiście niezbędne i jakie byłyby konsekwencje wyrzeknięcia się ich stosowania? Jakie zaś będą rezultaty zastosowania tych środków?

Postawa ta polega na braku ogólnej reguły. Dla realisty kwestia granic kompromisu jest sprawą zasadniczą.